SOCJOLOGIA- wykład

Dr Łukasz Ostrowski

09.10.2006

Literatura:

1. B.Szacka „Wprowadzenie do socjologii”

2. P.L. Berger „Zaproszenie do socjologii”

Socjologia- nauka o społeczeństwie i jego wpływie na człowieka

Większość wytworów kultury ma charakter społeczny. Socjologia ma dużą ilość poddyscyplin np.: socjologia pracy, medycyny

Początki:

1. 1 poł XIX w A.Comte- ukoronowanie nauk o człowieku, stworzył nazwę

2. socjologia jest tak stara jak dzieje ludzkości np.: odwołanie do starożytności: Homer normy, obyczaje, hierarchia społ., Biblia źródło wiedzy socjologicznej

Socjologia a zdrowy rozsądek (różnice):

1. Odpowiedzialność za słowa (konieczne są dowody)

2. Rozległość obszaru, z którego czerpie się dowody (np.: stereotypy narodowe)

3. Rozumienie zjawisk społecznych (wypadkowa działań różnych ludzi, którzy mieli cele ale nie udało się im ich zrealizować)

4. Odporność na krytykę (zdrowy rozsądek ma wiele możliwości obrony np.: poprzez podkategorie, socjologia nie ma odporności na krytykę)

Cechy specyficzne socjologii:

1. Metodologia socjologiczna

1. Badania ilościowe (duża liczba przypadków- statystyka)

2. Badania jakościowe (szczegółowe, staranne przebadanie każdego przypadku0

3. Studia przypadku- kilka sposobów badania jednego przypadku

2. Teorie socjologiczne

1. Wiele teorii, paradygmatów

2. Teorie dominujące np.: organicyzm, strukturalizm

3. Od lat 70 nie ma teorii dominujących: pluralizm teorii (teorię trzeba dostosować do problemu)

23.10.2006

Kultura- wszystkie zachowania społ., w których przejawiają się pewne normy (inne rozumienie niż w życiu codziennym), nie ma jednej definicji kultury

1871- pierwsza definicja kultury bez wartościowania E.Taylor

Atrybutywne rozumienie kultury- kult. uznawana jako cecha ludzkości

Dystrybutywne rozumiene kultury- kult. konkretne np.: kult polska, latynoska

Cechy kultury:

1. Powiązanie z człowiekiem

2. Zjawisko ponadjednostkowe

3. Regularna i niepowtarzalna

4. Zbiór zjawisk wyuczonych (przekazywana na drodze społ.)

5. Wymiar czasowy

6. Wymiar przestrzenny

7. Kultura jako system (elementy kult są połączone, warunkują się nawzajem)

8. Jest prawidłowa, zmienia się wg określonych praw, reguł, prawidłowości

9. System adaptacyjny człowieka

Płaszczyzny kultury:

1. Psychologiczna: wszystkie myśli, wyobrażenia członków danej kultury + tzw warstwa aksjonormatywna (dot. norm, zasad)

2. Materialna: wszystkie materialne elementy składające się na kult.

3. Behawioralna: wszystkie zachowania ludzi charakterystyczne dla kult.

Etnocentryzm- kultura własnej grupy jako jedyna obowiązująca

Relatywizm kulturowy- przeciwieństwo etnocentryzmu, każda kult. ma granice, wytwarza zasady, normy ale obowiązujące tylko w danej kult i nie wykraczającą poza nią

06.11.2006

Grupa:

• Kategoria- zbiorowość wyodrębniona na podstawie kryteriów zewnętrznych (nie mylić np.: z grupą 50-latków bo to kategoria nie grupa

• Zbiorowość- wyodrębniona przestrzennie lub fizycznie (może się przerodzić w gr.społ) np.: tłum na koncertach

• Grupa społeczna: zbiorowość o pewnych cechach wewnętrznych, które powodują że jest to coś więcej niż luźny zbiór ludzi/ byt ponadjednostkowy czyli więź i świadomość przynależności do grupy

• Ma strukturę wewnętrzną stworzoną z zależności między osobami i różnicach między nimi (strukturę bada socjometria)

• Struktura może być formalna i nieformalna (najważniejsza jest osoba)

• Każda grupa społeczna ma swój cel a celem grupy nieformalnej jest istnienie samo w sobie

Rola:

• Pozycja- pewne określone miejsce w strukturze społ.

• Przypisane z faktu urodzenia

• Osiągane dzięki umiejętnościom lub przypadkowi

• Wraz z modernizacją spada znaczenie ról przypisanych (wiek, płeć zostały)

• Rola społeczna- zespół praw i obowiązków związanych z pozycją (to czego oczekuje od nas społeczeństwo podczas wykonywania swojej roli- scenariusz

• Istnieją konflikty ról np.: rola kierownika, który musi jednocześnie podporządkować się swojemu zwierzchnikowi, luźne kontakty z uczniami-brak autorytetu nauczyciela

• Ważny jest dobór ról, chociaż niektóre musimy przyjmować (np.: rola żony)

• Rola a osobowość, rola a charakter- od ludzi oczekuje się plastyczności

• Rola:

• zachowania nakazane

• zachowania zakazane

• margines swobody (akceptowanie społ.)

Instytucje:

• Podstawa porządku społ., która oznacza utrwalanie postawy, wzorce, rytuały, reguły

• Dzięki nim społ. sprawnie funkcjonuje

• Zespoły ról społ.

• Zorganizowany typ działalności: reguły + środki materialne

• Instytucja totalna (E. Goffman)

• Powołane są po to, by zmieniać i modyfikować zachowania jednostek (więzienia, domy poprawcze, szpitale psychiatryczne, wojsko)

• Mają wyspecjalizowany personel

• Dążą do objęcia kontrolą wszystkich zachowań społ. Jednostki (drugie życie- działania, które tworzą i podtrzymują hierarchię, która ma się wyzwolić (opozycja) np.: fala w wojsku

20.11.2006

(Szacka- rozdz.6-7)

Dojrzewanie jako proces poznawania współrzędnych społecznych, które umieszczają nas w danej przestrzeni społecznej

Kontrola społeczna- mechanizmy uruchamiające /utrzymujące współdziałanie ludzi według porządku społecznego

Konformizm- jeden z podstawowych mechanizmów kontroli społecznej- zachowanie zgodne z zachowaniem otoczenia społecznego

Środki kontroli społecznej:

1. Formalne: opierają się na przemocy wobec osoby wyłamującej się. Ta przemoc jest „obudowana”. Te środki mają uzasadnienie w zapisach dokonanych w kodeksach, ustawach itp. One opisują jak, wobec kogo i w jaki sposób mają być wykorzystywane np.: za wykroczenie drogowe- mandat

2. Nieformalne- bardziej dokuczliwe niż formalne, większy repertuar, bardziej płynne reguły zastosowania, różne stopnie dokuczliwości. Jest to np.: odmowa akceptacji, uznania, plotka, ośmieszenie. Może pojawiać się także przemoc (klasa szkolna, grupa przestępcza). Uznanie kogoś za osobę niezrównoważoną psychicznie

Dewiacja- wyłamywanie się z norm społecznych

Czy dewiacja to to wszystko co znajduje się pod kontrolą człowieka, czy to ,to co jest poza jego kontrolą?

Czy na pewno wszystkie odejścia od normy są dewiacją, czy tylko te ocenianie negatywnie ( Matka Teresa- pozytywny dewiant)

Kto określa co jest normą a co dewiacją? Jednostka/ grupa, specjaliści?

Co decyduje o pewnej bezwzględności/ względności norm? Relatywizm norm

Środki formalne jako bardziej zaangażowane, silniejsze. Ale kontrola formalna zawodzi tam, gdzie nie jest poparta środkami nieformalnymi (powstawanie tzw. norm martwych). Kontrola nieformalna to uzupełnienie kontroli formalnej.

Socjologia jako nauka ewolucjonizująca społeczeństwa. Pokazuje, że ład społeczny jest odtwarzalny- żaden rewolucyjny przewrót, w rzeczywistości rewolucyjny nie jest, i tak zostanie odtworzony ład społ. Konserwatyzm socjologii- utrzymuje ład społ.

Socjalizacja- wdraża reguły społ. obowiązujące w społ. Uczenie się ról społ. ich funkcjonowania, zależności- dzieki temu wchodzi się później w role. Uczy odbierania zachowań innych. Przez to możemy postrzegać społeczeństwo jako całość zorganizowaną.

W idealnie działającym społ, kontrola społ byłaby niepotrzebna. Pojawia się ona w sytuacjach awaryjnych.

Konflikt ról np.: między rolą podwładnego a zwierzchnika

Metodą unikania konfliktu jest dobór ról- niektóre są nam narzucane ale niektóre możemy odrzucić, nie przyjąć ich.

Sumienie- wytwór społeczny, bo zawiera wpojone nam normy i reguły społeczne. Jest jednym z elementów kontroli społecznej

Socjalizacja to nie to samo co edukacja . Edukacja jest elementem socjalizacji.

E- Ma początek i koniec, konkretny materiał i instytucja

S- całe życie człowieka, wiele instytucji i ogromny materiał

Rodzaje socjalizacji:

1. Pierwotna- pierwsze lata życia, środowisko rodzinne, dziecko nabywa pewną wiedzę o świecie i uznaje ją za obiektywną i oczywistą

2. Wtórna- nadbudowana nad pierwotną, słabnie pierwiastek emocjonalny, znika jedyność i absolutność. Normy nie obowiązują wszędzie te same- względność wiedzy wyniesionej z socjalizacji to daje umiejętność kontaktu z innymi, lepsze zrozumienie świata.

Konflikt między pierwotną a wtórną- wtedy jednostka zapewne opowie się za wiedzą pierwotną z powodu emocjonalnego

3. Resocjalizacja- dotyka pewnej części społeczeństwa, doprowadzenie do oddzielenie wiedzy pierwotnej sprzecznej z regułami, przekazanie nowej wiedzy o nich. Eliminowanie negatywnych zachowań. Potrzeba nadzoru zewnętrznego.

04.12.2006

Poziomy rzeczywistości społecznej

1. Jednostki

2. Małe grupy społeczne

3. Wielkie grupy społeczne

Społeczeństwo to struktura nadbudowana nad tymi wszystkimi.

Strukturaliści- społeczeństwo to sieć powiązań stałych, ludzie wchodzą w interakcje, ale ograniczane są one przez strukturę.

Spory co do tego czy 2 osoby to grupa czy dopiero 3?

„2”

• Dwie osoby to nie jedna

• Powstają interakcje

• Pełna kontrola nad interakcjami między sobą

• Jest to grupa niepełna np.: małżeństwo

„3”

• Bardziej złożone i większe interakcje

• Nie można kontrolować wszystkich interakcji- pojawiają się zupełnie inne zachowania niż w duecie

• Mogą pojawiać się koalicje lub układy

Co do liczebności w górę nie ma ograniczeń, chociaż R. Melton stwierdził, że wielkie społeczeństwa jak np.: Chiny to nie jest grupa społeczna, bo nie ma szans by każdy spotkał się z każdym (słabe więzi)

Gdzie jest granica pomiędzy grupami małymi a wielkimi?

Brana pod uwagę jest nie liczebność grupy ale cechy strukturalne grupy

Cechy małej grupy społecznej:

• Nie ma potrzeby tworzenia wewnętrznych struktur do utrzymania spoistości grupy

• Prostsza struktura komunikacji (komunikacja bezpośrednia), wszyscy się znają, kontakty bezpośrednie, świadomość istnienia „współbraci”- nie ma jednostek anonimowych

Wpływ liczebności na grupę społeczną:

• Przyrost liczebności zmienia cechy grupy- jeśli grupie zależy na spoistości to nie powinna przyjmować za dużo nowych członków

• Małe grupy są bardziej radykalne, świat zewnętrzny jest postrzegany jako zagrożenie, straty fizyczne są trudniejsze do odrobienia

• W małych grupach jest większa więź

Zależność pomiędzy małymi a wielkimi grupami:

- Grupy małe = pierwotne, oparte są na więzi naturalnej

- Duże grupy mają członków, którzy jednoczą się w niej w jakimś celu

- Małe struktury pośredniczą między dużą grupą a jednostką

- Duże grupy funkcjonują dzięki małym

18.12.2006

Zróżnicowanie społeczne- perspektywa obiektywna

1. Koncepcja marksowska- zróżnicowanie klasowe

Marks i Engels zakładali, że każde społeczeństwo podzielone jest na dwie klasy na podstawie stosunków do środków produkcji

• Grupa posiadaczy środków produkcji

• Grupa pozbawiona środków produkcji np.: niewolnicy, chłopi, robotnicy

W rzeczywistości występowały też inne klasy społeczne np.: duchowieństwo ale Marks traktował ich jako „statystów na arenie dziejów”, którzy w końcu zanikną np.: tak jak rzemieślnicy

Klasy to też grupy społeczne, bo między członkami klasy istnieje więź (wspólne interesy)- „proletariusze łączcie się”

2. Max Weber

Skonfrontował pomysły Marksa z rzeczywistością. Wiedział, że konflikt słabnie a podziały nie są już tak wyraźne np.: dzięki akcjom pracowniczym

Pojawiła się też klasa bez kapitału ale zajmująca wysokie stanowiska - menagerowie

Trzy rodzaje dóbr, o które konkurują ludzie:

1. Materialne (pieniądze)- nie jest tu ważny kapitał a kompetencje, liczą się szanse na rynku pracy Klasy

2. Prestiżowe ( szacunek innych)- prestiż zdobywany poprzez konsumpcję i style życia Stany

3. Polityczne (władza)- metodą zdobycia jest wpływ na decyzje polityczne Partie

3. Socjologia amerykańska XXw.

Klasa to wskaźnik materialny, prestiżu i przynależności klasowej- stąd podział na 6 klas stosowanych do tej pory

Teorie stratyfikacyjne Davis, Moore: funkcjonalna teoria uwarstwienia społecznego:

- podział jest nieunikniony i pozytywny

- awans na podstawie kompetencji i umiejętności (merytokracja), o pozycję trzeba się starać poprzez rozwój umiejętności, awans jako nagroda

W rzeczywistości awans jest często wynikiem znajomości

Ruchliwość społeczna

Jest to zmiana pozycji w układzie warstw społecznych. Zmiany nie są możliwe bez przebudowania całej hierarchii np.: sytuacja robotników po wojnie i w komunie

1. Mobilność pozioma- na przestrzeni życia człowiek zmieniając miejsca pracy porusza się w jednej strukturze np.: nauczyciele

2. Mobilność pionowa- zmiana pracy powoduje awans lub degradację społeczną

Awans:

- mobilność wewnątrzpokoleniowa np.: zdobywanie stopni nauczycielskich

- mobilność międzypokoleniowa, porównanie pracy człowieka z pracą jego ojca kiedy dziecko miało 14/ 15 lat

Czynniki ruchliwości:

• Cechy rodziny i człowieka

• Cechy systemu społecznego, które dają pewnym osobom większe szanse na awans np.: punkty za pochodzenie

• Zawirowania, załamania systemu społecznego np.: sytuacja po roku 89

W jaki sposób zróżnicowanie społeczne oddziałuje na społeczeństwo?

- czynnik kulturowy tzn. powstają specyficzne zachowania zgodnie z przynależnością do grup np.: kultura robotnicza

15.01.2007

Zróżnicowanie społeczne- perspektywa subiektywna.

Socjologia humanistyczna- punkt widzenia jednostki, w Polsce to ujęcia ma długa tradycję: od I WŚ- F. Znaniecki (subiektywne postrzeganie miejsca w strukturze społecznej)

S.Ossowski „Struktura społeczna w klasowej świadomości” (lata 50)

- krytyka marksizmu (mimo że był z lewicy, dostrzega błędy i uproszczenia)

- wtedy marksizm był wiedzą ostateczną

- podziały:

dychotomiczne- dwie przeciwstawne grupy (posiadające lub nie posiadające władzę, próżnujący lub pracujący). Dychotomie łatwo przemawiają do ludzi i narzucają się im, są proste. Podział ten stoi w sprzeczności z praktyką i rzeczywistością- nie tak łatwo stworzyć podziały bo są grupy pośrednie. Klasom uprzywilejowanym dychotomia jest na rękę.

gradacja- schemat dostrzegania pewnych skal w społeczeństwie. Ludzie zamożni są ważni dla państwa ale sprawy publiczne będą dopasowywać do swojej klasy. Ludzie biedni nie mają znaczenia bo pracują. Klasa pośrednia jest sensem demokracji.

Odmiany gradacji:

- prosta, według jednego czynnika np.: zamożności

- syntetyczna- łączy rozmaite dziedziny życia jednostki (majątek, konsumpcja, władza)

Postrzeganie funkcjonalne- mówi o tym, jakie grupy odgrywają jaką rolę w społeczeństwie i dlaczego są potrzebni np.: biedni są potrzebni bo ktoś musi wykonywać pracę

Ossowski te sposoby relatywizuje, sprowadza do sytuacji i ich twórców. Jest to podział na NAS i ONYCH.

---