Analiza koniunktury - badania wahań i cykli koniunkturalnych

Wahania koniunkturalne - powtarzające się z określoną częstotliwością w określonej sekwencji czasowej wahania podstawowych wielkości ekonomicznych.

Częstotliwość wahań określa się na 4,5 roku.

Bada się wszystkie zmiany zachodzące w gospodarce (podejście makroekonomiczne).

Zmiany te zachodzą w określonej sekwencji czasowej, ale nie równocześnie w każdej z wielkości ekonomicznych (np. najpierw spada produkcja a potem zatrudnienie).

Do wielkości ekonomicznych zaliczamy:

• 
  
  PKB

• 
  PNB

• produkcję przemysłową

• inwestycje

• 
  zatrudnienie

• stopę bezrobocia podstawowy schemat zmian

Wahania są charakterystyczne dla specyficznych gospodarek m.in. dla rozwiniętej gospodarki rynkowej.

Rozróżniamy dwa rodzaje cyklów wahań:

1. klasyczny - dla zmian które zaszły w krajach rozwiniętych do II wojny światowej

2. współczesny - dla zmian które zaszły w krajach rozwiniętych po II wojnie światowej

Badanie rynku to oparte na naukowych podstawach rozpoznanie struktury i mechanizmów określonego rynku, a także ocena stanu i rozwoju jego poszczególnych dziedzin oraz etapu ewolucji jego elementów.

Rozpoznanie struktury określa się na podstawie trwałych elementów, które posiada każdy rynek i które tworzą jego strukturę.

Przykład:

I rynek - koncentracja podmiotów i środków zarówno w podaży i popycie (monopol na części samochodowe);

II rynek - rozproszenie podmiotów gospodarczych działających na rynku

Mechanizm rynku - sposób działania rynku, jakie czynniki wpływają na popyt, podaż i cenę.

Ewolucja rynku i etapy jego rozwoju - określenie fazy na rynku (wzrost czy upadek).

Analiza koniunktury i badanie rynku ma na celu ułatwienie podejmowania decyzji na różnych szczeblach (makro i przedsiębiorstwo). Skutki decyzji ujawniają się dopiero po czasie i trzeba przewidzieć co się wydarzy.

Poza tym tworzy się je dla podstaw na których opiera się przewidywanie przyszłości. Takie prognozy wykorzystuje ustawa o budżecie.

Zmiany na jednym szczeblu pociągają za sobą zmiany na innych np. zatrudnienie wpływa na dochody ludności i na konsumpcję, itd.

Procesy koniunkturalne na szczeblu makro znajdują przełożenie na szczebel mikro, np. to co dzieje się na rynku dóbr konsumpcyjnych jest uwarunkowane tym co dzieje się w gospodarce.

PROCESY DYNAMICZNE W GOSPODARCE

Poziom każdej wielkości ekonomicznej jest konsekwencją procesów dynamicznych w gospodarce.

Wyróżniamy dwie kategorie procesów:

1. zmiany poziomów badanych procesów czasie

TREND (tendencja rozwojowa) tj. kierunek zmiany poziomu w długim okresie czasowym (ok. 10 lat). Zmiana trendu ma charakter wzrostowy chociaż może się zdarzyć spadek (np. w górnictwie).

2. wahania oscylacyjne (cykliczne) wokół danego poziomu

Po cyklu zmian następuje powrót do punktu wyjścia.

Wyróżniamy tu trzy rodzaje wahań oscylacyjnych:

1. koniunkturalne

2. 
   
   cykle specjalne

3. 
   wahania sezonowe

Wahania te różnią się od siebie czasem ich trwania. Czas mierzymy między dwoma punktami przegięcia o tym samym charakterze (patrz rys.).

Cykl koniunkturalny dzielimy ze względu na czas na:

• cykl długi Kondratiewa (od 50 do 60 lat)

• cykl główny Juglara (od 6 do 10 lat)

• cykl mniejszy Kitchina (od 3 do 4 lat)

Cykle długie zostały zidentyfikowane w latach 20-tych. Wg Kondratiewa co 25-30 lat występują fale wzrostu i spadku w go spodarce. Na początku uważano, że ta koncepcja ma niewiele wspólnego z rzeczywistością. Powrócono do niej w latach 70-tych, kiedy to w gospodarce światowej nastąpiły gwałtowne zmiany. Teoria ta jest trudna do weryfikacji empirycznej gdyż dane do jej potwierdzenia trzeba zbierać długie lata (potrzebne jest do tego kilka cykli, czyli ok. 200 lat). Nie wiadomo czym te cykle mogą być powodowane - brak mechanizmu teoretycznego.

Cechy wspólne cykli:

• charakterystyka makroekonomiczna

• barak ściśle określonego czasu ich trwania

Cykle specjalne charakteryzują się tym, że dotyczą pewnych sektorów (dziedzin) gospodarki. Do cykli specjalnych zaliczamy m.in.

• cykl świński

• cykl budowlany (czas trwania ok. 25 lat)

• kawowy

Mechanizm cyklu świńskiego:

Kiedy z jakiegoś powodu cena paszy idzie w górę (np. zmaleje jej ilość), maleje hodowla, cena mięsa rośnie, maleje podaż. Potem następuje wzrost ilości paszy a jej cena maleje. Opłaca się zwiększyć hodowlę (więcej mięsa daje niższą cenę, itd.)

Aby powstał cykl na rynku rolno spożywczym musi być:

• długi cykl produkcyjny (np. paszy);

• rozproszenie producentów.

Cykl budowlany kształtują zmiany pokoleń i okres eksploatacji majątku trwałego.

Wahania sezonowe maja określony czas trwania - 1 rok i podobnie do wahań koniunkturalnych rozpatruje się je z punktu widzenia makro.

Przyczyny ich powstawania:

• zmiany klimatyczne w ciągu roku.

• zwyczaje społeczeństwa (np. wzrost zakupów przed świętami)

Powstają one w pewnych działach gospodarki, ale rozprzestrzeniają się na całą gospodarkę.

ZMIANY NIEREGULARNE charakteryzują się tym, że są powodowane przez czynniki zewnętrzne w stosunku do normalnego systemu gospodarki (szoki egzogeniczne).

Dwa rodzaje wahań w zmianach nieregularnych:

1. wahania przypadkowe

2. wahania katastrofalne

Różnice między nimi polegają na skali wpływu ich działania na procesy gospodarcze.

Wahania przypadkowe charakteryzują się tym, że wypadkowa ich oddziaływania na gospodarkę równa jest zero.

Wahania katastrofalne charakteryzują się tym, że powodują poważne zakłócenia w procesach gospodarczych (powodzie, konflikty zbrojne i społeczne.)

DEKOMPOZYCJA SZEREGÓW CZASOWYCH

Każde zjawisko jest kształtowane przez wyżej wymienione procesy.

Np. 137 konsekwencja Tt - trendu, Ct - koniunkturalne zmiany, Nt - nieregularne, St - sezonowe

137 = Tt+Ct+Nt+St

Celem dekompozycji jest określenie w jakim stopniu na zmiany wpłynęły kolejno T,C,N i S.

Nt - wahania nieregularne o charakterze katastroficznym.

Jeśli wahania katastrofalne w badanym okresie wystąpią to ich wpływ na gospodarkę nie da się realnie oszacować. Potrafimy zdefiniować tylko moment ich występowania i do jakich procesów je przyporządkować.

Oscylacje mogą mieć charakter:

1. zakłócenia powtarzalne do nieskończoności (o stałej amplitudzie);

2. gasnący (najbardziej prawdopodobny);

3. wybuchowy.

1. 2. 3.

Wyjście:

• że nic złego się nie zdarzy w okresie badania

• okres zdarzenia pomija się w badaniu np.

St - wahania sezonowe:

Procedura eliminacji tych wahań to metoda średniej ruchomej.

np. wahania kwartalne

x₁

x₂

x₃

x₄

x₅

x₆

1. obliczamy średnią na podstawie pierwszych 4 kwartałów

x₁+x₂+x₃+x₄

X =

4

2. pomijamy x₁ i obliczamy średnią od x₂ do x₅ itd.

Średnie te przypadają na środek okresu badanego, ale nie odp. okresom wyjściowym.

Centrowanie średniej ruchomej polega na obliczeniu średniej II stopnia (szczebla) dwóch sąsiadujących średnich.

Średnie te pokazują jakie by były wyniki (poziom zjawiska) bez występowania wahań sezonowych.

Warunkiem wyeliminowania z szeregu czasowego cykli o określonej długości trwania jest obliczenie średniej ruchomej o długości równej czasowi trwania cyklu.

Wahania sezonowe - 4 kwartały lub 12 miesięcy.

W metodzie tej gubimy początkowe i końcowe okresy których nie da się obliczyć, co jest jej mankamentem.

Dwa szeregi danych:

• dane surowe (nie oczyszczone)

• dane oczyszczone (z poprawką sezonową)

Najpierw próbujemy wyznaczyć Tt i to co zostanie to Ct

Po wyeliminowaniu St i Nt

W Tt i Ct nie występują wahania nieregularne i sezonowe.

Tt+Ct

Tt - 4 METODY WYZNACZANIA TRENDU

1. metoda `na oko'

2. udoskonalona metoda `na oko'

3. metoda średniej ruchomej

4. metoda analityczna

ad 1

Polega na wykreśleniu na wykresie linii trendu, która odpowiada przekonaniu analityka. Potem odczytujemy współrzędne dwóch punktów przez które przechodzi ta prosta [tm, Pptm] [tn, Pptn], i na ich podstawie określamy równanie tej prostej.

Ppt = a+bt

Ppt i a - produkcja zmienna objaśniana

Bt - czas zmienno objaśniający

Ppt - mk. rzeczywista

Ppt - mk. wyznaczona za pomocą trendu

Ppt - Ppt = Ct

Ocena metody `na oko'

zaleta - prostota obliczenia

wada - subiektywizm tej metody (jak komu się podoba takie podstawi dane)

Ad 2.

wprowadzono 2 ograniczenia w wykreślaniu linii trendu;

1. linia trendu musi przechodzić przez średnią czasu i

2. żeby lina ta dzieliła po równo punkty nad nią i pod nią(po tyle samo)

w tej metodzie jest mniejszy subiektywizm.

Ad. 3

Metoda ta ma ten sposób obliczania co średnia ruchoma w wahaniach sezonowych.

Tylko warunki konieczne tej metody jest bardziej skomplikowany (nie wiadomo dla ilu okresów ale musi być to liczba nieparzysta). Nie wiadomo ile trwają te wahania koniunkturalne. W średniej ruchomej gubimy te okresy początkowe i końcowe dlatego w tej metodzie oblicza się przeważnie dla 5 okresów przy których liczbie traci się jak najmniej informacji.

Zaleta - w tej metodzie nie trzeba przyjmować żadnych złożeń dotychczasowych informacji .

Wada - nie wiadomo dla jakiej liczby okresów należy liczyć

-wynik końcowy to ciąg liczb a nie konkretne dane.

Ad. 4

Metoda analityczna ma 2 etapy;

1. dokonuje się wyboru postaci funkcji trendu. Na podstawie dysponowanego wykresu podejmuje się tą decyzję (czy f liniowa czy też inna).

2. Wyznaczony współczynnik(parametry) funkcji trendu.

Dalsze postępowanie identyczne jak w m. „na oko”.

Metoda ta pozwala znaleźć najlepiej dopasowaną do posiadanych danych funkcje trendu.

Wada - nie ma jednoznacznych kryteriów określających rodzaj wybrania funkcji.

Wszystkie te metody mankamenty i nie ma procedury która by w pełni wyznaczała granice trendu i składnika cyklicznego.

MIERZENIE I OPIS CYKLU KONIUNKTURALNEGO

1. Mierniki poziomu aktywności gospodarczej

2. Metody wyodrębniania wahań koniunkturalnych

3. Zewnętrzny obraz cyklu

4. Elementy ilościowe i charakterystyki cyklów

Ad. 1

Służą mierzeniu wahań koniunkturalnych i ich opisaniu (określeniu)

4 rodzaje mierników poziomu aktywności gosp:

1. proste wskaźniki reprezentacyjne.

2. zespołowe mierniki działalności gosp.

3. mierniki agregatowe.

4. wskaźniki (indeksy) zbiorcze.

Są to wielkości na tyle ważne dla całego układu gosp. że ulegają wpływom poważniejszym zmian w całokształcie działalności gospodarczej.(produkcja prądu, produkcja samochodów)

zalety

• informacje statystyczne o tych wielkościach jest dostępna dużo wcześniej niż o innych wielkościach.

• są wyrażane najczęściej w jednostkach fizycznych co umożliwia śledzenie ich zmian fizycznych w czasie i ich porównanie

wady

• reprezentatywność tych wielkości jest zmienna (zmieniają się)

Ad. II.

• swoiste połączenie pewnych wskaźników reprezentacyjnych (np. fundusz płac w gospodarce).

Ad. III.

• są najczęściej wykorzystywane i zamieniane dwie podstawowe wielkości (kategorie):

1. PKB i PKN

2. Produkcja przemysłowa

mierniki te są wobec siebie substytucyjne i trudno określić który z nich brać pod uwagę w kategorii netto pomija się zużycie majątku produkcyjnego a wielkość funduszu amortyzacji nie zawsze równo się temu majątkowi.

PP jako miara poziomu rozwoju gosp. nie obejmuje pewnych działów gosp.:

• rolnictwa (bo zmiany produkcji rolnej podlegają silnemu wpływowi czynników zew. Stanowi nie wielka część PKB<10% i zakłócenia tym spowodowane nie są wielkie)

• budownictwo (bo występuje zjawisko cyklu budowlanego który jest dłuższy niż cykl koniunkturalny nawet gdy zakłóca rozwój to tak niewielkie zmiany będą odczuwalne)

• usługi (w tej działalności dużą rolę odgrywają sektor publiczny administ, sądownictwo, bezpieczeństwo itd. Świadczenie tych usług zależy liczenie wartości tego sektora tzn. jak będzie podstawa liczenia. Stanowi on dużą część w PKB.

PKB w odróżnieniu od PP obejmuje te sektory które PP pomija i dla wygody i pewność należy korzystać z PKB w zależności od bazy danych korzysta się albo z PKB albo z PP (w Polsce z PP).

Ad IV. - 2 rodzaje wskaźników.

1. indeks (wskaźnik)dyfuzji

2. wskaźnik zbiorczy o znormalizowanej amplitudzie

Ad. 1.

Wskaźnik dyfuzji - to jest stosunek liczby wskaźników wykazujących ten sam kierunek zmian do całkowitej ich liczby.

Proces standaryzacji (normalizacji) polega na sprawdzeniu badanych wielkości do wspólnego mianownika Przeważnie polega na dzieleniu tych wielkości przez ich średnią arytmetyczną.

Zaleta- wsk. ten daje pełniejszy obraz gospodarki

• uwzględniona jest amplituda zmian wraz z kierunkiem

Wada -wielkości badane są tej samej wagi.

Najczęściej używanym miernikiem jest PKB.

Ad. 2. Metody wyodrębniania wahań koniunkturalnych.

Wyodrębnianie wahań koniunkturalnych polega na oznaczeniu na podstawie szeregów czasowych punktów zwrotnych cyklów (moment dokonania się zmiany kierunku ruchu wybranego wsk. poziomu efektywności gospodarczej).

Punktem wyjścia do wyodr.wah. może być

• poziom absolutny

• tempo zmian

I metoda opierająca się na poziomie absolutnym.

1. Cykl poziomów

2. cykl odchyleń

II metoda opierająca się na tempie zmian

1. cykl wzrostu

2. cykl odchyleń tempa wzrostu od trendu

ad I.a.

zaleta - metoda ta jest teoretycznie poprawna

wada - linia trendu nie jest subiektywna

ad II a. Tempo wzrostu (jeśli te odchylenia nie są Wielkie)

Ad II b. rzadko stosowane bo tempo wzrostu w długim okresie czasu stabilne i linia trendu jest równoległa do wykresu wahań.

Zastosowanie tych metod zależy od preferencji badającego.

Ad. 3. Zewnętrzny obraz cyklu.

GPZ1 GPZ2

DPZ1 DPZ2

To:

• punkty zwrotne GPZ - górny punkt zwrotny; DPZ - dolny punkt zwrotny

• fazy cyklu (okresy miedzy różnorodnymi punktami zwrotnymi)

1. faza spadku

2. faza wzrostu (ożywienia

punkty zwrotne to inaczej strefa zwrotna bo nie jest to konkretny punkt lecz okres czasowy. My bierzemy pod uwagę cykl 2 fazowy.

4 PODSTAWOWE ELEMENTY ILOŚCIOWEJ CHARAKTERYSTYKI CYKLI.

1. czas trwania

2. proporcje miedzy fazami cykli

3. skala zmian

4. intensywność zmian

Ad. 1. Czas trwania cyklu- to okres miedzy dwoma sąsiednimi jednoimiennymi punktami zwrotnymi. Przeciętny czas trwania cyklu jest bardzo stabilny a średnie wahania są minimalne (różne czasy).

minimalne (różne czasy).

As. 2 . Proporcja między czasami cyklu - to czas trwania określonej fazy cyklu w relacji do jego całkowitej długości.

Do II wojny światowej cykl klasyczny dzielił się na dwie równe fazy (wzrostu i spadku).

Po II wojnie światowej wydłużył się cykl wzrostu. Przed wojna cykl był dłuższy jeśli długa była faza spadku.

Ad. 3. Skala zmian - to reakcja wyrażana w % wartości w kolejno po sobie występujących punktach zwrotnych.

Wzór.

Ad. 4. Intensywność zmian - skala zmian podzielona przez czas trwania określonej fazy cyklu.

Do II wojny światowej intensywność była większa niż po II wojnie.

Teorie cyklu koniunkturalnego wyjaśniają przyczyny okresowych wahań koniunkturalnych

Kierunki teoretyczne cykli koniunkturalnych:

TEORIE (CYKLU)

w cyklach są elementy wspólne (spadki wzrosty),

ale są tez elementy specyficzne w pewnych cyklach.

UOGULNIENIA (są elementy wspólne) SPECYFICZNE ( elementy specyficzne car. dla

danego cyklu ) i szukać trzeba przyczyn tych specyficznych załamań)

EGZOGENNE (czynniki zew. wpływające na wahania ENDOGENICZNE

koniunkt. teoretycznie uważają że gosp. (czynniki związane z normalnym cyklem działania gospodarki wew. )

Sama dąży do stanu równowagi a w tym przypadku nie

ma wahań czynników zew. wprowadzają wahania )

a. TEORIA CYKLU POLITYCZNEGO (egzogeniczna)

Źródłem zakłóceń w gospodarce (wahań) jest polityka gospodarcza. Są tego dwa warianty;

1. w. Pragmatyczne

2. w. Ideologiczne

ad. 1. W wariancie pragmatycznym przyjmuje się cztery założenia.

1. celem funkcjonowania elit politycznych jest zdobycie i utrzymanie władzy.

2. W danym kraju o systemie demokratycznym jest warunkiem utrzymania władzy zwycięstwo w wyborach.

3. Na decyzje wyborów w największym stopniu wpływają doświadczenia najnowsze.

4. Wyborcy nie uczą się ich zachowania powtarzają się w każdym cyklu wyborczym.

Aby pozyskać elektorat manipuluje się polityką gosp. którą prowadzi się pod społeczeństwo do czasu wygrania wyborów i stąd te zmiany w gosp. i cyklu koniunkturalnym. Wahania te nie pokrywają się w czasie ze względu na opóźnienia efektów zmian w gosp. polit. dowody empiryczne do tej teorii nie są pewne.

Ad. 2. Wariant ideologiczny.

Elita polityczna w pewnym zakresie dąży do spełnienia swojej ideologii.

Jeżeli w wyniku wyborów zmieni się aparat rządowy to i w polityce ekonomicznej zostaną wprowadzone nowe zmiany i to znów spowoduje wahania. Wyniki empiryczne nie są jednoznaczne bo;

• mogą występować „ponad partyjne” uwarunkowania polityczne o podłożu hist. gosp.

• w koalicji występują kompromisy

Jedna i druga koncepcja ukazuje niebezpieczeństwo dla gosp. spowodowane ingerencja państwa w gosp. państw.

TEORIA POPYTOWO - PODAŻOWA ma 4 założenia (warunki wyjściowe).

1. mamy do czynienia z gospodarką zamkniętą ( tj. gosp. w którą stosunki z zagranicą nie wpływają na poziom produkcji).

2. państwo nie prowadzi polityki anty cyklicznej - jakiś sektor nie podlega wahaniom.

3. działanie postępu technicznego jest równomierne w czasie przebiegu całego cyklu koniunkturalnego.

4. gosp. jest w wysokim stopniu zmonopolizowana

W pobliżu górnego punktu zwrotnego występuje nadwyżka podaży nad popytem gdyż:

• dochody nie wystarczają na wykupienie wyprodukowanego produktu,

• dochody są wystarczające do wykupienia całego produktu, ale podmioty nie chcą wydawać całego swojego dochodu.

Produkcja tworzy odp. jej strumień popytu i dochodów

Dochody wystarczają na realizację produkcji ale nie całe dochody nie zostaną wydatkowane stąd wynika nie równowaga w podaży i popycie.

Grupy dochodowe;

1. państwo

2. gospodarstwo domowe

3. przedsiębiorcy

Ad. A państwo nie jest źródłem perturbacji w gosp. bo jest jedynym podmiotem gospodarującym, który uwzględnia makroekonomiczne konsekwencje przy podejmowaniu decyzji. Dochody państwa są w niewielkiej części pochodzące z jego dział. gosp., cała reszta to podatki. Kontrola parlamentarna sprawia pieczę nad ściąganiem podatków. Nie możliwe jest uzyskanie nadwyżki w budżecie. Do recesji w gosp. rzadko może doprowadzić sektor państwowy.

Ad. B. Teoria kei. Elastyczność konsumpcji jest mniejsza nią rosnące wydatki. Skłonność do konsumpcji krańcowej jeśli jest mniejsza od średniej to i tak nie uzyska się nadwyżki.

Ad. C. Oszczędność mogą wydatkować na konsumpcje (dochody ) lub inwestycję. Zmiany w gospodarce mogą być spowodowane zbyt małymi na C lub J (π=C+J). Mogą ograniczyć Con na rzecz Jnwest o potem to sobie odbić. Kwestia kluczową jest sektor inwestycji. Jeśli jest nadwyżka podaży nad popytem tzn. że przedsiębiorcy ograniczają inwestycje np. stopa zysku spada do dotychczasowej.

Stopa zysku = Π/K = Π/Y + Y/K

K - jest stałe

Założenie: w ww. warunkach gosp. rynkowej wielkość produkcji wypływa z wielkości popytu. produkcja może spaść gdy by spadły inwestycje (J) ale wtedy gdy naj. spadły inwestycje. A na końcu stopa zysku spadek byłby spowodował spowodowany zupełnie innymi wynikami a nie stopą zysku.

Π=p-k zysk jednostkowy ↑ to dlatego że spadnie cena lub ↓ koszt wytworzenia. Spadek ceny może być spowodowany; obniżeniem kosztów wytworzenia ale cena nie spadnie poniżej marży zysku lub nadwyżka podaży nad popytem.

W teorii p-p wzrost kosztów wytworzenia tłumaczy się faktem występowania „ wąskich gardeł” (z powodu szybkiego wzrostu popytu na daną rzecz w stosunku do podaży). Popyt szybciej rośnie niż podaż.

Np. popyt na siłę roboczą rośnie (szybciej niż) w tempie produkcji. Łatwo jest wtedy stworzyć dysproporcje na rynku siły roboczej. Popyt przerasta podaż siły roboczej. Rośnie cena siły roboczej spada popyt na nią.

Mechanizm załamania koniunktury. Wzrost płac oznacza wzrost kosztów spadek zysków.

Spadek inwestycji.

Y = Π (zysk) + W (płace)

Inwestycje spadają bo przedsiębiorcy nie chcą inwestować ze względu na nieopłacalność. Spada stopa zysku i chęć inwestowania.

Mechanizm wzrostu kosztów i spadku inwestycji został przedstawiony za pomocą obrazu zatrudniana.(obecnie w USA - nie wzrosły płace bo nie wzrosło zatrudnienie w ust.n i dlatego rosły inwestycje)

WYJŚCIE GOSPODARCZE Z RECESJI za pomocą (w recesji nie są wykorzystywane czynniki produk.- a popytowe)

1. interwencja państwa -polega na stymulowaniu popytu w sposób bezpośredni (budżet) i pośredni

2. odbudowy zapasów

3. wzrost inwestycji nie produkcyjnych - inwestycje w dziedzinie budownictwa gdyż w tym sektorze koniunkturalne wahania są odwrócone. Inwestor mieszkaniowy ma tylko stronę kosztów (nie ma zysków). Inwestor konkuruje o te same czynniki co inwestor produkcyjny. Jeśli jest recesja to ten słabszy inwestor ma nie ograniczony dostęp do czynników.

4. handel zagraniczny - jeśli spadnie popytu w kraju to wykorzystuje się w recesji export i sprzedaż na rynku zagranicznym.

Asymetria - ożywienie wzrost. popytowych załamanie - spadek skł.popytowych.

POPYT KONSUMPCYJNY

Czynniki kształtujące popyt konsumpcyjny ludności:

1. dochody - funkcje konsumpcji

c

C = a + bY

a y

przeciętna skłonność do konsumpcji C/Y = a/Y + b (stopa konsumpcji)

krańcowa skłonność do konsumpcji ∆C/∆Y = b (krańcowa stopa konsumpcji)

przeciętna skłonność do konsumpcji jest większa od krańcowej skłonności do konsumpcji tzn. elastyczność wydatków konsum.do dochodów jest mniejsza niż 1 (wydatki rosną wolniej niż dochody).

Y = C + S ; S = Y - C ; S = Y - a - b Y

Funkcja oszczędności : S = Y (1 - b) - a

C

S>0

A

a

Y

x

-a a = 0

Oszczędności rosną szybciej niż dochody tzn elastyczność oszczędności jest większa niż 1.

Wzrost dochodów = wzrost konsumpcji → występuje reakcja symetrii = jeśli dochody spadną to o tyle samo spadnie konsumpcja.

Teoria popytu konsumpcyjnego - mówi, że nie zawsze ten wzrost lub spadek jest taki sam w czasie i nie zawsze jest to reakcja symetrii.

Popyt (wydatki) konsum. Odstają od zmian dochodu. Dostosowanie ich następuje po pewnym czasie.

O inercji popytu konsumpcyjnego decydują:

• przyczyny natury psychologicznej (rutynowe czynności)

• czynniki natury technologicznej (ulepszenie w życiu)

okres ożywienia koniunktury wiąże się ze wzrostem dochodów, ale wzrost ten jest o wiele szybszy niż wzrost popytu konsum.

Dochód stały - konsument robiąc zakupy odnosi się do jakiegoś stałego poziomu dochodu chociaż jego dochód mógł wzrosnąć.

Symetria reagowania konsumpcji na wzrost lub spadek dochodu.

Konsumpcja spadnie, ale nie do poziomu wyjściowego chociaż dochód do niego spadł

C

Y

K

t

Teoria dochodu względnego - konsument kształtuje swoje wydatki względem nie tylko obecnego dochodu lecz także maksymalnego dochodu z przeszłości.

Efekt zapadki (rygla) → wydatki są na poziomie max zbliżonym do byłego poziomu wydatków.

POZADOCHODOWE WYZNACZNIKI POPYTU KONSUMPCYJNEGO:

1. wiek konsumenta

2. efekt zamożności

AD a) teoria cyklu życia ⇒ przyjmuje się, że potrzeby konsumpcyjne są stałe w pewnych okresach życia, ale stałość ta nie pokrywa się z poziomem dochodów. Konsument stara się wyrównać te poziomy na początku za pomocą kredytów, a na koniec oszczędnościami. Wspólną częścią tych kombinacji są dochody w największej fazie.

Kredyty zabezpieczenie starości

Generalnie ludzie młodzi wydają więcej niż oszczędzają, potem w wieku dojrzałym oszczędności są większe niż potrzeby i u schyłku życia znów wydatki są większe niż oszczędności. Dlatego popyt konsumpcyjny zależy od struktury wiekowej społeczeństwa.

AD b) efekt zamożności ⇒ dąży się do rezerw na pewne wydatki, motywacja do oszczędności jest większa, jeśli się zbiera na określony wydatek.

Ożywienie koniunktury - wzrost dochodów hamuje konsumpcje, z drugiej jednak strony powoduje wzrost zamożności gospodarstw, wskutek czego i tak konsumpcja wzrośnie. W okresie recesji na odwrót.

TEORIA WYBORU KONSUMENTA.

1. prawo malejącej użyteczności krańcowej → w miarę wzrostu ilości dobra, użyteczność każdej następnej jego ilości spada (cena)

A

Krzywa obojętności - miejsce . wszystkich kombinacji dóbr X i Y ze względu na ich użyteczność z punktu widzenia konsumenta.

Punkt równowagi = dochód + cena + dobra X i Y.

A - osiągalny dla konsumenta punkt przy danych cenach i dochodach i najlepsza kombinacja X i Y

Punkt A zależy od: dochodów, preferencji konsumenta i cen dóbr X i Y.

A

Badanie elastyczności popytu i podaży jest bardzo ważne w analizowaniu rynku. Elastyczność jest to stosunek względnej zmiany jednej wielkości do względnej zmiany 2 wielkości. Jest to wielkość niemianowana, przeważnie ujemna.

Ec = ∆p/p : ∆c/c

1. ELASTYCZNOŚĆ PROSTA

Spadek ceny to spadek popytu = wzrost ceny to wzrost popytu;

Elastyczność cenowa może być:

Ec ≈ ∞

Ec ≈ 1

Ec = 0

1. 
   Ec = 0

Bez względu na cenę wielkość sprzedaży jest taka sama.

Taka Ec jest dla dóbr powszednich

2. Ec ≈ 1

Zmiany cen i popytu są takie same

3. Ec ≈ ∞

Każdą ilość można sprzedać przy takiej cenie, a jeśli jest ona niższa to nic więcej nie da się sprzedać

2. ELASTYCZNOŚĆ MIESZANA (krzyżowa)

Ec = ∆Pi/ Pi : ∆Cj/Cj ⇒ badamy zmiany w popycie jednego dobra w skutek zmian ceny innego dobra;

Elastyczność tą bada się dla dóbr:

• substytucyjnych

• komplementarnych.

Znak powinien być „+” bo zmiana ceny na masło (wzrost) spowoduje zmianę w popycie na margarynę (wzrost).

Relacja komplementarności - kiedy zaspokojenie potrzeb odbywa się kilkoma dobrami na raz.

k. technologiczna → kiedy użytkowanie tech. jednego dobra pociąga za sobą użytkowanie innych dóbr np.: samochód - benzyna;

k. psychologiczna → dla wygody używa się kilku dóbr na raz np.: telewizja - słone paluszki.

Odstępstwa od normy relacji cena popyt to PARADOKSY CENOWE:

1. paradoks spekulacyjny

2. paradoks Giffena

3. paradoks Veblena (snoba)

AD 1) konsumenci na wzrost ceny jednego dobra będą odpowiadać zwiększonym popytem na to dobro, ponieważ obawiają się jeszcze większej ceny lub wystąpienia braku w dostawie tego dobra.

1. gdy przewidywany jest wzrost ceny na dobro, a konsumenci je wykupują, aby później nie przepłacać

2. wielokierunkowość zmian w popycie.

Paradoks ten może doprowadzić do zmiany plusowej elastyczności popytu wtedy tylko, gdy wystąpi wariant I.

AD 2) zmiana ceny spowodowana jest efektem dochodowym; zmiana ceny musi dotyczyć produktu podstawowego przy dość niskim poziomie dochodu ludności.

AD 3) im wyższa cena dobra luksusowego tym większy popyt na nie, ludzie zamożni kupują takie dobra aby zaspokoić swoją próżność; kiedy cena tego dobra spada staje się ono mniej luksusowe i powszechnieje.

4. ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA

Ed = ∆p/p : ∆d/d

1. Ed = 0

2. Ed ≈ 1

3. 
   Ed ≈ ∞

RYNEK TRWAŁYCH DÓBBR KONSUMPCYJNYCH

1. Charakterystyka trwałych dóbr konsumpcyjnych

2. Czynniki kształtujące popyt na trwałe dobra konsumpcyjne.

AD1) Cechy trwałych dóbr konsumpcyjnych:

• trwałość - minimalny okres użytkowania tego dobra, aby móc określić je mianem trwałego (1 rok), takie dobro nie zużywa się jednorazowo; popyt na te dobra nie jest ciągły ; jest na nie różne zapotrzebowanie w czasie, kupujący takie dobro wypada na jakiś czas z rynku.

Są dwa rodzaje popytu na trwałe dobra konsumpcyjne:

1. nowy

2. restytucyjny (powtórzeniowy)

ad 1) na poziomie mikroekonomicznym - popyt nowy przyczynia się do zwiększenia zasobu na takie dobro w gosp. domowym

ad 2) na poziomie makroekonomicznym

• niepodzielność -

1. niepodzielność zakupu ⇒ można kupić tylko całą jednostkę (złagodzenie przez możliwość zakupu na części oraz możliwość zakupu na raty)

2. n. użytkowa ⇒ oznacza, że potrzebę użytkowania może zapewnić tylko całość dobra

• wysoka cena jednostkowa - konsument nie może nabyć takiego dobra bezpośrednio ze swojego dochodu bieżącego (muszą to być oszczędności + kredyt); zaspokajają potrzeby wyższego rzędu.

Cechy ww. posiadają także rzeczy nietypowe np.: dzieła sztuki, biżuteria.

AD 2) Czynniki kształtujące popyt:

• popyt nowy:

• demograficzne → zasadnicze znaczenie ma liczba gosp. domowych (ona dokonuje zakupów)

podejście socjologiczne - gosp. domowe to grupa ludzi wspólnie ze sobą mieszkających - częściej używane

podejście ekonomiczne - grupa ludzi, którzy wspólnie dysponują dochodem

• dochodowe → wielkość dochodów rozporządzalnych decyduje o wielkość popytu konsumpcyjnego. Dochody nadwyżkowe (swobodnej decyzji) to dochody, które zostają po zaspokojeniu potrzeb podstawowych.

Te dochody decydują o wielkość nowego popytu; oblicza się je: od dochodu odejmując minimum społeczne.

Dochodowy próg dojścia: to poziom dochodów, przy których możliwe jest dokonanie zakupu dobra trwałego.

Dynamika dochodu ⇒ wpływa na popyt konsum.; na zakup dóbr trwałych na dwa sposoby:

• skłonność gosp. domowych do zaciągania kredytów

• skłonność gosp. domowych do oszczędzania

• cenowe → kształt cen dóbr i usług komplementarnych i substytucyjnych ma wpływ na kształt czynników cenowych;

dobro i usługa zaczynają występować razem - jeśli usługa jest konkurencyjna zaczyna wypierać dobro.

Klimat konsumpcyjny - uwarunkowanie makroekonomiczne, które wpływają na decyzje konsumenta np.:

1. stopa bezrobocia

• niska - czynnik zachęcający do kupna

• wysoka - czynnik zniechęcający.

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE POPYT RESTYTUCYJNY:

1. presja restytucyjna - wynikająca ze względów technicznych konieczność do odtworzenia danego dobra.

Im szybsze tempo rozwoju technicznego Tym niższy czas eksploatacji. Im wyższa dynamika dochodu tym także niższy czas eksploatacji.

Popyt restytucyjny charakteryzuje się anatomią w stosunku do zmian koniunkturalnych.

Podstawowa przyczyna różnicy:

• różnica motywów nabywców:

• gosp. domowe - motywacja b. silna, jak się czegoś nie ma, a chce się mieć

• nabywcy restytucyjni - posiadają już te dobra i maja dylemat czy kupić nowe czy dalej korzystać ze starego;

• w okresie zbliżania się gospodarki do GPZ może opadać dynamika dochodów.

Przedwczesny spadek popytu restytucyjnego - przeczekiwanie przez nabywców - do momentu zużycia dobra. Przymus przeczekania może pojawić się w recesji długotrwałej. Zmiany popytu restytucyjnego są autonomiczne i niezależne od zmian koniunkturalnych, popyt nowy jest z nimi silnie związany.

W miarę upływu czasu wzrost udziału popytu restytucyjnego kosztem popytu nowego. Oraz w miarę upływu czasu wzrasta popyt na dobra rest. w całkowitym popycie na dobra konsumpcyjne.

RYNEK DÓBR KONSUMPCYJNYCH - ART. ŻYWNOŚCIOWE

Czynniki kształtujące popyt na żywność:

1. demograficzne (ludnościowe)

2. dochodowe

3. cenowe

4. tradycje i zwyczaje

AD 1) ⇒ struktura ludności - wg płci i wieku; wykształcenia; zamieszkania (wieś - miasto); zawodu (fizyczni - umysłowi). W krajach rozwiniętych zmiany ludności nie odbywają się zbyt gwałtownie.

AD 2) ⇒ Prawo Engla - w miarę wzrostu dochodów ludności w całkowitych wydatkach konsumpcyjnych maleją procentowo wydatki na art. żywnościowe.

Przy niskim poziomie popytu elastyczność dochodowa jest duża, przy wzroście dochodów i wzroście popytu ta elastyczność rośnie w bardzo małym stopniu. Popyt na dobra luksusowe wzrasta dopiero po zapewnieniu sobie wszystkich dóbr konsumpcyjnych niższego rzędu i podstawowych. Przy wysokiej elastyczności dochodowej wysoka jest elastyczność cenowa.

AD 4) ⇒ wpływa na strukturę w wyższym stopniu niż na poziom przede wszystkim w długim okresie czasu.

Popyt na żywność jest niewrażliwy na wahania koniunkturalne.

Wyróżniamy 3 kat. krajów:

1. mniej rozwinięte i o niskiej dynamice wzrostu (wzrost liczby ludności wpływa najbardziej na wzrost popytu na żywność)

2. mniej rozwinięte i o wysokiej dynamice wzrostu (wzrost popytu na żywność związany jest z dochodem)

3. wysoko rozwinięte (popyt na żywność zależy od przyrostu liczby ludności)

SUROWCE I INWESTYCJE

Procesy produkcyjne obejmują:

1. rynek dóbr surowcowych

1. cechy strukturalne rynku

1. duże uzależnienie od czynników naturalnych

• wpływ na lokalizację produkcji

• wpływ na jakość produkcji

• wpływ na wielkość produkcji

2. czynniki kształtujące popyt na surowce

Rola czynników naturalnych zależy od przyczyn technicznych i rozwiązań, które pozwalają na ich pozyskanie.

Czynniki ekonomiczne → zasoby są funkcja ceny tzn: wzrost ceny surowca kreuje dane zasoby - znaczna część czynników produkcji trafia do obrotu międzynarodowego;

• rośnie znaczenie produktów wtórnych

• miejsce pochodzenia decyduje o jakości

• czynniki naturalne wpływają na wielkość produkcji

2. rynek dóbr inwestycyjnych.

Ujęcie rynku w ramy instytucjonalne.

1. istnienie porozumień o charakterze kartelowym

2. regulowanie rynku przez międzynarodowe ustawy

3. kontrakty długoterminowe

4. wprowadzenie handlu surowcami na rynek sformalizowany (giełdy).

Ad 1) kartele - ich celem jest regulowanie rynku i kształtowanie cen i wielkości produkcji;

Wysoka skłonność do kartelizacji bo:

• produkcja surowców w niewielu krajach i jeżeli partnerów jest niewielu to łatwiej się dostać;

• kraje produkujące surowce są zainteresowane regulacją tego rynku.

Ad 2) wspólnie z kartelami są formą organizacji rynku; uczestnikami kartelu są tylko producenci surowca, w umowach są producenci i odbiorcy. Umów takich było kilka np.: międzynarodowe porozumienie cenowe, którego celem była stabilizacja cen.

• wielostronny kontrakt - zamiar zakupu był wedle pewnego klucza dzielony między kraje produkujące

• kontyngentowanie eksportu - przydzielanie kontyngentów producentom

• regulacje rynkowe - wykorzystanie zapasów buforowych.

Porozumienie cenowe - określono przedział zmian cen w pewnym okresie. Umowy surowcowe - w większości martwe, była to swoista forma pomocy krajów rozwiniętych dla rozwijających się.

Ad 3) umowy między nabywcami a producentem. Producent surowca zobowiązuje się do dostaw przez pewien długi okres. Związany jest ze specyfikacją procesów inwestycyjnych w procesie surowcowym i charakteryzuje się wysoką kapitałochłonnością w długim okresie realizacji. Ze względu na długi cykl inwestycyjny, decyzje podejmuje się dzisiaj a efekty później, czyli jest ryzyko. Producent zapewnia sobie zbyt. Nabywca może być zainteresowany stabilnością dostaw w zależności od miejsca pochodzenia. Występuje czasem dostosowanie metod technologii w zależności od rodzaju surowca.

Ad 4) Sposoby określania wielkości dostaw i cen.

• wielkość określana jako ilość, którą jeden dostarcza a drugi kupuje;

• określa się relację procentową między ceną kontrahenta do ceny bazowej; cena ta jest niższa od ceny referencyjnej;

• transakcje na rynkach surowcowych dokonywane są głównie na giełdzie.

• Jakość surowców można scharakteryzować przy niewielkiej ilości parametrów. Z reguły dla poszczególnych towarów są przyjmowane pewne standardy.

CECHY STRUKTURALNE RYNKU SUROWCOWEGO.

TZN: tworzące ramy dla rynku surowcowego.

Rynek ten charakteryzuje się niską elastycznością podaży tzn.: słabo reaguje na zmiany rynkowe (wzrost lub spadek cen i popytu). Podaż surowców jest sztywna.

Surowce dzielimy na:

• pochodzenia rolniczego

• pochodzenia mineralnego.

Przyczyny sztywności elastycznej w podaży surowców pochodzenia rolniczego:

• długi cykl produkcyjny - do kilku lat

• warunki naturalne - nie można dokonać zmian

• sztywność aparatu produkcyjnego w rolnictwie - im większy stopień mechanizacji tym mniejsza sztywność

• tradycjonalizm produkcyjny - rolnicy mają swoje nawyki i bardzo trudno dostosować się im do zmian na rynku

• producenci rolni są zbyt oddaleni od odbiorców finalnych.

Podaż może nietypowo reagować na zmiany na rynku tzn.: kiedy wzrasta cena to także wzrasta popyt.

Przyczyny sztywności elastycznej w podaży surowców pochodzenia mineralnego:

• długi cykl produkcyjny - do kilkunastu lat

• dostosowania do zmian cyklu trwają bardzo długo

• specyfika kosztów w przemyśle wydobywczym - kapitałochłonność jest wysoka; jeśli udział kosztów stałych w całości kosztów jest duża to zmiana produkcji tylko w niewielkim stopniu wpłynie na zmianę na rynku (wzrost lub spadek podaży nie jest możliwy)

• ze względów technicznych nie można za bardzo wpłynąć na zmianę wielkości produkcji; nawet kiedy zmniejszy się ją to i tak koszty pozostaną niezmienione.

Popyt na surowce charakteryzuje się dużą zmiennością ze względu na stan zapasów.

Popyt na surowce składa się z:

• zużycia - zmienia się proporcjonalnie do produkcji

• zakupy surowców związane z utrzymaniem zapasów.

Zasada przyspieszenia (akceleracji):

	Zużycie surowców	Zużycie zapasów	Popyt
1.	100	50	100
2.	110	55	115
3.	110	55	110

Popyt na surowce w wyniku zapasów jest bardziej zmienny niż produkcja. Czasami pomimo braku wzrostu produkcji popyt wzrasta. Decyzje podmiotów gospodarczych oparte są na przewidywaniach. Jeśli w czasie wzrostu koniunktury zaobserwowano wzrost produkcji to producenci kupują surowce dla potrzeb bieżącej produkcji oraz dla jej zwiększenia. Kupuje się też więcej surowców przed obawą wzrostu ich cen.

Popyt surowcowy

PKB

PKB

podaż

Rynek surowcowy charakteryzuje się dużą zmiennością cen (równoważący czynnik podaży i popytu). Ceny są określone przez relację podaży i popytu. Rynek surowcowy jest podatny na zakłócenia o charakterze politycznym i klimatycznym.

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE POPYT NA SUROWCE.

I - POZIOM ROZWOJU GOSPODARCZEGO KRAJU - im wyższy poziom tym relatywnie mniejszy jest popyt na surowce.

S/Y

zużycie

dochód na jednego mieszkańca

• wzrost zużycia na jednego mieszkańca na początku wzrasta a potem ulega stabilizacji lub spadkowi.

Podstawowe powody związku między normami zużycia surowców a dochodami:

1. zmiany strukturalne dokonują się wraz ze zmianami poziomu gospodarki

gospodarka dzieli się na:

• sektor pierwotny - leśnictwo, rolnictwo

• sektor przetwórczy

• sektor usług.

W krajach słabo rozwiniętych sektor pierwotny jest dominujący w rozwoju gospodarki tzn: w PKB, w krajach rozwijających - sektor przetwórczy; w krajach rozwiniętych - sektor usług.

2. postęp techniczny

• skutkiem jego jest możliwość uzyskania większych efektów przy tych samych normach zużycia.

3. nasycenie rynku pewnymi surowcami

• nasycenie rynku surowcami konstrukcyjnymi np.: stal spowoduje wysoki stopień nasycenia to popyt będzie niski

II - POSTĘP TECHNICZNY - kreuje nowe możliwości zastosowania pewnych surowców, a zatem zwiększenie popytu na nie.

III - CENY - wpływają one na kształt popytu

• w krótkim okresie czasu elastyczność cenowa na surowce jest bliska zeru, natomiast w długim okresie jest duża

• wzrost ceny surowca tworzy bodźce do szukania surowców energooszczędnych lub podobnych

• na rynku surowcowym jest duża substytucja

• ceny porównane relatywnie częściowo wpływają na popyt ; trzeba też wziąć pod uwagę pełne koszty zastosowania.

IV - POLITYKA PAŃSTWA

Trzy wymiary tej polityki:

1. makroekonomiczna ⇒ wpływa na dynamikę struktury rozwoju gospodarki

2. w odniesieniu do pewnych surowców ⇒ polityka energetyczna decyduje o wielkości popytu

3. ekologiczna ⇒ zakaz używania pewnych surowców ma wpływ na popyt

V - CZYNNIKI ZAKŁÓCAJĄCE POPYT NA SUROWCE

• konflikty polityczne

RYNEK DÓBR INWESTYCYJNYCH.

1. Charakterystyka cech strukturalnych

2. Charakterystyka czynników kształtujących popyt na dobra inwestycyjne.

AD 1. Charakterystyka cech strukturalnych

Cechy dóbr inwestycyjnych:

• daleko posunięta indywidualizacja - dostosowanie do potrzeb konkretnego odbiorcy, ale przy pomocy wystandaryzowanych elementów

• popyt na nie w wysokim stopniu jest znacjonalizowany - decyzję zakupu dóbr inwestycyjnych można poprzeć rachunkiem ekonomicznym; decyzje takie są podejmowane zespołowo i składa się na nie wiele elementów

• sposób kształtowania cen dyktowany jest na podstawie kosztów produkcji

• relacja popyt - podaż → gdy popyt jest wysoki to marża zysku i koszty wytwarzania mogą wzrosnąć

Cechy kształtujące rynek dóbr inwestycyjnych:

• koncentracja dóbr inwestycyjnych jest związana ze zróżnicowanym wyposażeniem kraju w specyficzne czynniki produkcji oraz specyficzne bariery wejścia na rynek. Czynnikiem produkcji po stronie podaży jest siła robocza i technologia, barierą jest skala produkcji (wytwarzania). Aby wejść na rynek trzeba mieć odpowiednią skale produkcji, ponieść odpowiednio wielkie wstępne nakłady inwestycyjne oraz trzeba wykreować odpowiednią wielkość popytu.

Prawo 20/80 ⇒ określa wielkość koncentracji dóbr inwestycyjnych na rynku: 20 producentów dostarcza 80% produkcji danego dobra inwestycyjnych Prawo to nie dotyczy tylko dużych przedsiębiorstw, ponieważ nawet małe przedsiębiorstwa mogą znaleźć wąski asortyment i stać się quazimonopolistą.

• koncentracja po stronie popytu i podaży → wymiana dóbr inwestycyjnych zachodzi w małym gronie; mogą być one wykorzystywane w długim okresie czasu co wiąże się z:

1. popytem nowym - reagującym na wahania koniunkturalne

2. popytem restytucyjnym - nie reagującym na wahania koniunkturalne, gdyż przedsiębiorstwo chce utrzymać aparat wytwórczy na pewnym poziomie.

Oba te popyty można rozróżniać w kategorii makro- i mikroekonomicznej. Ich rozróżnienie wynika z obrotu dobrami używanymi. Skala tego zjawiska na rynku dóbr inwestycyjnych jest większa niż na rynku dóbr konsumpcyjnych. Obrót używanymi dobrami inwestycyjnych prowadzi się na skalę międzynarodową. Kraje stosują amortyzację przyspieszoną i dlatego wiele dóbr jest już zamortyzowanych, ale jeszcze nadających się do użytku. Rynek dóbr inwestycyjnych ma skłonność do zamykania się, w pewnej chwili jest tak dużo danego dobra na rynku, że zapotrzebowanie na nie staje się zerowe. Z tego też wynika brak stałego kontaktu między nabywcą a sprzedającym.

• Producent dóbr inwestycyjnych zarabia na:

1. sprzedaży - wysoka cena produktu, niska cena części zamiennych

2. zobowiązaniu na dostawy części zamiennych - niska cena produktu, wysoka cena części zamiennych

• złożoność kontraktów między sprzedającym a nabywcą dóbr inwestycyjnych. polega na tym, że:

• kontrakty te mają różne formy i są długookresowe

• współpraca nawiązywana jest już w fazie projektu

• nabywca zastrzega sobie prawo wglądu w fazie produkcyjnej

• dostawca jest nie tylko zobowiązany do dostarczenia produktu, ale także do uruchomienia technologicznego

• dostawca szkoli obsługę techniczną oraz serwisuje takie dobro

• sfera rozliczeniowa - wpłata zaliczki jest bardzo istotna, ponieważ w momencie wycofania się nabywcy, producent ma zabezpieczenie i czas na znalezienie innego nabywcy

• sprzedawca kredytuje pozostałą część należności

• kaucja gwarancyjna - nabywca zatrzymuje część kwoty należnej za dobro na zabezpieczenie przed ewentualnymi wadami, które mogą pojawić się w czasie użytkowania dobra.

AD 2. Charakterystyka czynników kształtujących popyt na dobra inwestycyjne.

Są ze sobą ściśle powiązane:

1. wielkość konsumpcji (PKB) - popyt na dobra inwestycyjnych nie jest popytem autonomicznym, ale dochodowym (wtórny do popytu konsumpcyjnego)

2. akceleracja - zmianom w popycie na dobra konsumpcji towarzyszą ogromne zmiany w popycie na dobra inwestycyjne

popyt konsumpcyjny

popyt inwestycyjny

Warunkiem utrzymania stałego poziomu p inwestycyjnego jest stały, szybki wzrost p konsumpcyjnego.

Założenia:

• wzrost inwestycji i w konsekwencji produkcji jest jedynym sposobem dostosowania się producentów do sytuacji na rynku

• dostosowanie się zmian na rynku powinno dokonywać się w 1 okresie, ale na różne sposoby:

• zgromadzone zapasy

• wzrost cen

• wydłużenie okresów dostawy

• wzrost dóbr inwestycyjnych - wzrost nakładów na produkcję

Proces inwestycyjny jest rozciągnięty w czasie, gdyż:

• producenci analizują sytuację rynkową

• inwestycje nie są realizowane natychmiast

3. stopa zysku i masa zysku

• wpływają na popyt dóbr inwestycyjnych; masa zysku tworzy możliwość finansowania inwestycji, dlatego wskazana jest dodatnia korelacja między popytem a stopą zysku (występują też odstępstwa)

4. rola stopy procentowej przy kształtowaniu stopy zysku z inwestycji

• stopa zysku wzrasta od stopy procentowej ⇒ inwestuje się

• stopa zysku spada od stopy procentowej ⇒ nie inwestuje się

• większość inwestycji jest kredytowanych - jeśli stopa procentowa jest wyższa od stopy zysku to firma nie jest w stanie spłacić kredytu

i

i - stopa zysku

przychody

Im większe nakłady inwestycyjne tym niższe przychody z inwestycji (oraz na odwrót).

Przy założeniach:

• stałości techniki

• zmieniane są nakłady tylko jednego czynnika produkcyjnego.

Wysokość stopy procentowej nie zależy od wielkości inwestycji. Układ ten zmienia się w różnych fazach cyklu koniunkturalnego:

• ożywienie - stopa % rośnie, gdyż jest instrumentem politycznym (spadają inwestycje); rośnie popyt na pieniądz

• spadek - stopa % spada; rośnie podaż pieniądza.

W rzeczywistości wielkości stóp % jest kilka, gdyż zależy to od rodzaju banku, okresu kredytu, komu kredyt jest udzielany, celu kredytu - dlatego bardzo trudno jest odnosić do niej stopę zysku. Stopa zysku nie jest porównywalna do stopy %, ponieważ:

∏ = k + w + r,

stopa zysku = stopa zwrotu z kapitału + zysk dla przedsiębiorcy + premia za ryzyko

i = k

stopa % = stopa zwrotu z kapitału

∏ > i - stopa zysku jest większa od „i” o „w” i „r”, ale nie da się tego oszacować jednoznacznie.

5. stopień wykorzystania aparatu wytwórczego

• im większy stopień wykorzystania tym większy popyt inwestycyjny i na odwrót

6. postęp techniczny

• sprawia, że krzywa inwestycyjna przesuwa się w prawo i w górę tzn: popyt inwestycyjny rośnie, ponieważ przy nowych rozwiązaniach technicznych rośnie zysk.

i

∏

i

J

MODEL ZMIAN HZ W CYKLU KONIUNKURALNYM - model gospodarki zamkniętej jest tylko teorią.

* Wpływ koniunktury na HZ - zmiany importu i exportu oddzielnie się równoważą dla:

1. Fazy wzrostowej

Im _t PKB Ex _t

__ > __ > __

Im ₀ PKB ₀ Ex ₀

• Wskaźnik tempa wzrostu importu jest większy od wskaźnika PKB i Ex

• Elastyczność dochodowa import > 1

Ex < 1

• udział importu w PKB rośnie, a exportu maleje

2. Fazy spadkowej

Im _t PKB Ex _t

__ < __ < __

Im ₀ PKB ₀ Ex ₀

• Wskaźnik tempa wzrostu importu jest niższy od wskaźnika PKB i Ex

• Elastyczność dochodowa Import < 1; Eksport > 1

• udział importu w PKB maleje, a exportu rośnie

IMPORT → zmienia się w tym samym kierunku co PKB, ale o większym nasileniu zmian. W fazie wzrostu rośnie szybciej niż PKB

PKB

EXPORT → w fazie wzrostu wskaźnik PKB > 1, a reszta będzie spełniać warunek:

I wariant ⇒ wsk Ex > 1

II wariant ⇒ wsk Ex < 1

→ w fazie spadkowej

I wariant ⇒ wsk Ex > 1

II wariant ⇒ wsk Ex < 1

PKB

Ex I

Ex II

Przyczyny szybkiego wzrostu importu w fazie wzrostu:

• rosnący popyt w tej fazie tylko do pewnego momentu może być zaspokojony przez podaż krajową ( z powodu ograniczenia czynników wytwórczych), potem trzeba już importować

• wzrost cen na rynku wewnętrznym spowoduje zmniejszenie konkurencyjności produktów krajowych wobec produktów importowanych, dlatego opłacalny będzie import

Przyczyny wolnego wzrostu Ex:

• zjawisko absorpcji - przechwytywanie towarów eksportowych przez rynek wewnętrzny, ponieważ sprzedaż na krajowym rynku przy dobrych warunkach jest mniej kłopotliwa

• dla kupców zagranicznych jest mało opłacalne kupowanie od krajowych producentów, ponieważ ceny są bardzo wysokie (faza wzrostu);

• w fazie spadkowej jest na odwrót: maleje popyt, podaż wzrasta a export opłaca się.

Założenia:

• neutralna rola otoczenia (zagranicy)

• koniunktura za granicą jest spokojna, nic się nie dzieje

• w otoczeniu też są zmiany koniunkturalne

Przykład: dwa kraje

1. założenie: zmiany koniunkturalne są średnią ważoną PKB krajowego otoczenia

2. zał.: występują zależności bilansowe exportu i importu obu krajów

3. zał.: schemat zmian koniunkturalnych jest średnią ważoną PKB

I wariant: wahania koniunkturalne są takie same i w tym samym czasie, a punkty zwrotne są synchronizowane

II wariant: desynchronizacja

I wariant:

Kraj A im ⇓ ; ex ⇑

Kraj B im ⇓ ; ex ⇑

• w kraju A w fazie wzrostu: tendencja do wzrostu importu; spadek eksportu

• w kraju B tendencja do wzrostu importu; spadek eksportu

Im A ⇑ = Ex B ⇓ ; Ex A ⇓ = Im B ⇑ → są to zależności bilansowe, które muszą być spełnione

Czynniki wewn pobudzają Im A, a hamują Ex A; to powoduje, że Ex albo będzie malał, albo szybko wzrastał → zależności modelowe są zniekształcone

• w kraju A w fazie spadkowej: tendencja do hamowania Im przez czynniki wewn; pobudzenie Ex

• w kraju B : tendencja do hamowania Im przez czynniki wewn; pobudzenie Ex

II wariant:

Kraj A im ⇑ ; ex ⇓

Kraj B im ⇓ ; ex ⇑

Im A ⇑ = Ex B ⇑ ; Ex A ⇓ = Im B ⇓ → desynchronizacja wzmacnia model

• zmiana konkurencyjności towarów krajowych i zagranicznych w przebiegu cyklu koniunkturalnego.

Konkurencyjność towarów zależy od:

• ceny

• jakości

• warunków płatności

• terminów dostaw

• serwisu po sprzedażowego.

• Zmiany cen są zgodne z ruchem wahań koniunkturalnych (nie zawsze) - faza wzrostu : wzrasta cena „+”

• Jakość nie zależy od cyklu koniunkturalnego „-”

• Warunki płatności zależą od koniunktury, ponieważ zależą od stopy % i są instrumentem w walce o klienta „+”

• Terminy dostaw - im większy popyt tym są one dłuższe „+”

• Serwis - „-”

Konkurencyjność towarów zależy także od rodzaju towaru. Dla różnych dóbr różne są te czynniki. Dla dóbr naturalnych ważna jest cena, a dla dóbr inwestycyjnych - warunki płatności, jakość i terminy dostaw.

Sposób widzenia roli HZ w tym modelu: odgrywa rolę bilansową, równoważy bilans kiedy są nadwyżki lub deficyt; wiąże się to też z:

• Importem wyłącznym ⇒ import towarów, które nawet w minimalnej ilości nie są wytwarzane w kraju;

• Importem uzupełniającym ⇒ import towarów, na które zapotrzebowanie produkcja krajowa pokryje tylko w przypadku przeciętnego poziomu popytu.

I podaż

0 II

x

t

x - podaż ⇑ , popyt stały → nadwyżki -ex

0 - ex jest absorbowany przez rynek wewnętrzny

I - import zaopatrzeniowy uzupełniający

Import wyłączny → zmienia się tak samo jak popyt, nie występują gwałtowne zmiany w modelu. W tym modelu uwzględnia się związki koniunktury z HZ, a nie wpływ HZ na koniunkturę.

W fazie wzrostu bilans się pogarsza (bo import rośnie szybciej niż export)

W fazie spadku bilans się poprawia (jest nadwyżka, bo import spada szybciej niż export).

Jest to całkowity brak ingerencji państwa w tym modelu.

Na import i export składają się różne grupy towarów, na które wahania koniunkturalne są zróżnicowane.

Wyróżniamy 4 grupy towarów:

a) artykuły żywnościowe

b) materiały i surowce produkcyjne

c) dobra konsumpcyjne

d) dobra inwestycyjne

Ad a) są niewielkie wahania koniunkturalne, popyt jest sztywny bo nie podlega dużym zmianom.

EXPORT

IMPORT

Są 2 przypadki :

1. kiedy podaż jest większa od popytu

2. kiedy podaż jest mniejsza do popytu

Spowodowane są czynnikami strukturalnymi ( min. liczba ludności, dochód na jednego mieszkańca itp.)

Faza koniunkturalna nie ma wpływu na wolumen art. żywnościowych. W zależności od przypadku I lub II będzie eksport lub import. Kiedy jest recesja import całkowity maleje to udział art. żywnościowych w eksporcie maleje..

Znaczny udział art. żywnościowych w eksporcie lub imporcie jest czynnikiem stabilizującym wahania koniunkturalne w HZ.

Ad b) podaż na nie jest sztywna; popyt silnie się zmienia pod wpływem wahań koniunkturalnych

D

S

t

Popyt zmienia sie silniej niż podaż i PKB a zmiany te ujawniają się w HZ. Import surowców zwiększa się w fazie wzrostu a w fazie recesji zmaleje. Im większy jest udział import surowców i materiałów w import całkowitym tym większe wahania koniunkturalne. Zmiany te działają destabilizująco na cykl.

Ad c, d) Występują silne zmiany koniunkturalne, które wpływają na popyt. Podaż wewnętrzna obu dóbr jest b. zmienna niż podaż pozostałych grup towarów. Wahania popytu tylko w części są absorbowane przez podaż , reszta jest wchłaniana przez HZ. Obroty tymi towarami są bardziej zmienne niż w art. żyw. a mniej niż w surowcach i materiałach.

WPŁYW HZ NA KONIUNKTURĘ

Wpływ dokonuje sie za pośrednictwem 3 mechanizmów:

1. mnożnika HZ ( eksportowy)

2. mech. przepływu realnych aktywów między krajami

3. mech. cenowego

Ad I)

∆Y = ∆ I + ∆C + ∆ Ex - ∆ Im

∆Exa = ∆Ya

∆Ya = ∆C (∆ S,∆ Im - odrzucamy)

Zwiększa się eksport danego kraju kiedy zagranicą jest faza ożywienia ( wzrasta dochód). Może zwiększyć sie konsumpcja dóbr krajowych itp. Jeśli jest brak inwestycji to przyrost dochodu idzie na:

• konsumpcje dóbr krajowych

• oszczędności

• zakupy towarów z importu

EFEKT ZWROTNY

∆Ima = ∆ Exb = ∆Yb

∆Yb = ∆ D, ∆ S, ∆Imb, ∆Exa

(przyrost importu kraju A powoduje wzrost eksportu kraju B i jego dochodu)

Kraj dostaje impuls ożywienia z otoczenia. Wzrasta eksport drugiego kraju itd. Gospodarka krajów ożywia się i będzie to trwało tak długo aż skończą się czynniki produkcji. Produkcja przestanie się zwiększać a popyt będzie równoważony inflacją ( wzrostem cen). W wyniku działania tego mech. ożywienie w krajach jest impulsywne i krótkotrwałe.

Ad II) Strumieniom towarów odp. strumienie środków pieniężnych ( tzw. realne aktywa) Wpływ strumieni pieniężnych na koniunkturę zależy od systemu waluty w danym kraju. System taki zależy od 3 przypadków:

1. system waluty złotej

2. pieniądza papierowego i sztywnych kursów

3. pieniądza papierowego i zmiennych kursów

Kiedy Ex rośnie

Ad 1) Odpływowi towarów towarzyszy napływ złota, które trafia do obiegu. Wzrasta stopa % i popyt. Tak jest do momentu wystąpienia ograniczenia podaży. Towary staną się mało atrakcyjne; wzrośnie import a spadnie Ex.

Ad 2) Wzrasta popyt na walutę danego kraju i wzrasta podaż zagranicznego pieniądza. To prowadzi do aprecjacji waluty krajowej. Ponieważ kurs jest sztywny to nie dojdzie do takiej sytuacji. Państwo musi zakupić pieniądze zagraniczne za krajową walutę.

Ad 3) Kiedy napływa pieniądz z zagranicy dochodzi do aprecjacji pieniądza. Drożeje Ex a tanieje Im. Nie ma żadnych zastosowań co do wielkości produkcji krajowej. Kurs zmienny uniezależnia gospodarkę od wpływu otoczenia.

Ad III ) HZ zależy od cen. Jeśli one ulegają zmianom to on też. Szczególnie chodzi tu o ceny towarów Ex i Im.

Jeśli ceny tow. ex wzrosną to rośnie stopa % i jest ożywienie.

Jeśli ceny tow. ex spadają to maleją zyski; brak inwestycji i jest recesja.

Wpływ cen importu zależy od kierunku zmian cenowej elastyczności popytu na te towary.

Jeśli ceny tow. im:

• wzrosną to e > 1 lub e < 1

• spadną to e > 1 lub e < 1

e < 1

Kiedy ceny wzrosną o 5% a popyt spadnie o 3% zmniejszy się ilość tow im ale wzrosną wydatki na nie. Jeśli dochód będzie stały to mniej się przeznaczy na produkcję krajową, zmniejszy się popyt na nie. Będzie bodziec depresyjny.

E > 1

Mimo wzrostu ceny wydatki na tow. im zmaleją. Przy stałym dochodzie więcej się przeznaczy na dobra krajowe i popyt wzrośnie. Będzie to bodziec ożywienia.

E < 1

Wydatki spadną a ceny wzrosną. Wzrost cen, spadek popytu i zysku.

METODY ANALIZY I PROGNOZY KONIUNKTURALNEJ.

1. barometry koniunktury

2. testy koniunkturalne

3. metody ekonometryczne

4. metody bilansowe

5. metody eksperckie.

Metody te służą ocenie stanu gosp. oraz prognozie krótkotrwałej (do 2 lat). Próbuje się określić dynamikę procesów gosp. i oszacować czy wystąpi punkt zwrotny w tym czasie.

AD 1. BAROMETRY KONIUNKTURY ⇒ odpowiednio dobrane zestawy wskaźników statystycznych czułych na zmiany koniunkturalne i zbudowane na ich podstawie wskaźniki zbiorcze. Punktem wyjścia budowy BK jest zbudowanie cyklu odniesienia (na podstawie wskaźnika PKB ; PNB lub produkcji). Rysuje się cykl PKB i ocenia się jak na jego podstawie przebiegają cykle innych wielkości.

PKB

I - cykl innego wskaźnika będzie przesunięty w lewo - nazywa się on wtedy WSKAŹNIKIEM WYPRZEDZAJĄCYM. Służy do przewidywania zmian w gosp.

II - punkty zwrotne cyklu pokrywają się z punktami odniesienia cyklu PKB - WSKAŻNIK RÓWNOCZESNY. Służy do oceny stanu gosp. I punktów zwrotnych.

III - punkty zwrotne są przesunięte w czasie w prawo tzn. zmiany występują później - WSKAŹNIK OPÓŹNIONY. Oblicza się go w celu ostatecznej decyzji co do stanu gosp. Jest potwierdzeniem zmian.

Zalety tej metody:

• łatwe wykorzystanie w badaniu koniunktury

Wady:

• konstrukcja ich jest skomplikowana, bo wskaźniki te nie maja regularnego charakteru zmian

• wskaźniki takie muszą wskazywać dosyć stabilne przesunięcia w punktach zwrotnych

• trzeba dysponować długim szeregiem danych statystycznych (40-50 lat)

• czynniki przypadkowe powinny wywierać niewielki wpływ na wskaźniki

• muszą być regularne wahania sezonowe

• metoda ta jest stricte empiryczna - brak odwołań do teorii cyklu koniunkturalnego.

Kierunki doskonaleń barometrów:

• dążenie do tego by mogły wskazywać skalę zmian a nie tylko kierunek;

• rozbudowa wskaźników wyprzedzających poprzez podział ich na mniejsze lub większe przyspieszenie

• próby budowania odrębnych wskaźników dla górnego i dolnego punktu zwrotnego

• dążenie do ujednolicenia barometrów w skali międzynarodowej.

Trudności wynikają z tego, że każda gospodarka jest specyficzna, nie zawsze trzeba uwzględniać czynniki zewnętrzne. Poza tym są trudności w zdobyciu danych statystycznych.

AD 2. TESTY KONIUNKTURALNE charakteryzują się:

• tym, że jest to sposób ankietowy badania gospodarki

• zbiera się wiadomości o charakterze jakościowym a nie ilościowym

Ankieta ma dwa rodzaje pytań:

1. ocena stanu pewnych wielkości

2. ocena przewidywań na najbliższą przyszłość.

Ankietę powtarza się co miesiąc. Oprócz standardowych pytań stosuję się pytania dodatkowe raz na kwartał. Pytania te mogą dotyczyć produkcji i jej kształtowania. Każde pytanie ma trzy odpowiedzi do wyboru.

Pytania mają charakter jakościowy, ponieważ:

• chodzi tu o czas (jest krótki)

• udział ma charakter dobrowolny

• dąży się do zapewnienia respondentom poczucia bezpieczeństwa.

Po zebraniu informacji przetwarza się je nanosząc poprawkę sezonową - prosząc respondenta o uwzględnienie w odpowiedzi sezonowości lub przez średnią ważoną. Uzyskanie odpowiedzi prezentuje się w postaci salda (+ wzrost; - spadek ) wartości, które wyraża się graficznie i w procentach.

Wada:

• trudność zapewnienia reprezentatywności (nie wszyscy zwracają ankiety);

• nie wszystkie są w pełni porównywalne;

• punkt patrzenia jest mikro- , a nie makroekonomiczny;

• charakter jakościowy jest wątpliwy;

• badania bardzo kosztowne.

Zalety:

• szybkość

• można zdobyć informacje, które inaczej byłyby nie do zdobycia

• łączy w sobie elementy diagnozy i prognozy

• duża trafność.

AD 3. METODY EKONOMETRYCZNE ⇒ wykorzystuje się metody ekonometryczne (jest to zapis w układzie równań zjawisk, zależności występujących w gospodarce)

Y t = C t + I t

C t = a + b Y t - 1

I t = f (Y _{t - 1} - Y _{t - 2})

Metody ekonometryczne odróżniają się stosunkiem do teorii cyklu koniunkturalnego. Są konstrukcjami sztywnymi. Swobodę ma się tylko przy konstrukcji takiego modelu, gdyz potem nie można już nic zmienić. Łatwo się używa takiego modelu.

AD 4. METODY BILANSOWE ⇒ opiera się na dwóch tezach:

1. ex post - wszystkie wielkości w gospodarce bilansują się - występując czynniki równoważące różne wielkości;

2. czynniki bilansujące są decydującymi o przebiegu procesów gospodarczych w najbliższej przyszłości;

wzrost popytu może być zrównoważony:

1. zmianą zapasów (jeśli wystąpi dość duża rezerwa to można ją uznać za czynnik bilansujący, jeśli jest w normie to nie)

2. wzrostem produkcji (bierze się pod uwagę wykorzystanie produkcyjności i siły roboczej. Jeśli jest ona niewyczerpana i są zapasy siły ludzkiej to może być czynnikiem bilansującym),

3. -//- cen (jeśli produkcyjność jest prawie maksymalna to ceny są czynnikiem bilansującym),

4. //- importu (wzrost importu zależy od bilansu płatniczego. W zależności od czynnika bilans można określić dynamiką procesów koniunkturalnych).

Przy tej metodzie robi się prognozy popytu (jest łatwy do przewidzenia). Popyt państwa można określić na bazie budżetu, a popyt inwestycyjny szacuje się na podstawie informacji o kształtowaniu się inwestycji. Konsumpcja indywidualna - jeśli dochody ludności są stałe to konsumpcja też. Po oszacowaniu wstępnej prognozy popytu określa się szacunek produkcyjności na podstawie wielkości popytu finalnego i produkcji globalnej. Określa się jaka jest możliwa podaż, która odpowiada popytowi. Potem następuje próba w konkretnych warunkach i ustala się czy możliwa jest taka sytuacja w produkcji globalnej i jakie bariery mogą wystąpić. Trzeba też określić charakter polityki gospodarczej państwa.

Zalety:

• metoda bardzo elastyczna

• w zależności od okresu badanego i specyfiki badanej gospodarki można dobrowolnie zmieniać ilość i charakter czynników bilansujących.

Wady:

- ta sama informacja może być różnie interpretowana w zależności od preferencji osoby, która przeprowadza tę analizę.

AD 5. METODY EKSPERCKIE ⇒ charakteryzuje się tym, że ekspert nie musi ujawniać jakim sposobem doszedł do takiego wniosku. Wadą jest subiektywizm tej metody. Stara się zobiektywizować tę metodę poprzez „burzę mózgów” ekspertów. Próbuje się także uniknąć negatywnych skutków takiej rozmowy poprzez przeprowadzenie ankiety z ekspertami, którą później poddaje się weryfikacji wg tabeli punktowej.

Ponieważ każda metoda ma zalety i wady próbuje się kojarzyć te metody w celu wyciągnięcia z nich wszystkiego co najlepsze.

Sposoby łączenia metod:

1. testy + barometry koniunktury

2. testy + modele ekonometryczne

3. modele ekonometryczne + metoda ekspercka.

STAN I KIERUNKI BADAŃ KONIUNKTURALNYCH W GOSP. POLSKI.

Badania te zaczęły być prowadzone na początku lat 80-tych i były to testy, ponieważ nie wymagały założeń teoretycznych i można je było zacząć od zera. Nie trzeba było mieć informacji statystycznych z przeszłości. Obecnie są prowadzone w wielu ośrodkach i mają dużo szerszy zasięg (transport, budownictwo, przemysł, itd.) najbardziej popularną metodą jest metoda ekspercka, gdyż jest mało sformalizowana. Pozostałe metody są także stosowane, ale na mniejszą skalę. Powodem jest brak danych z odpowiednio długiego okresu czasu. Takie dane są budowane dla gospodarek w miarę ustabilizowanych, Polska do takich jeszcze nie należy, ponieważ cały czas dokonują się zmiany strukturalne (liberalizacja HZ, przemiany własnościowe związane z prywatyzacją).

METODY ANALIZY I PROGNOZOWANIA KONIUNKTURY

Empiryczne badanie koniunktury służy, po pierwsze, formułowaniu, weryfikacji i doskonaleniu teorii koniunktury jako części składowej teorii ekonomii. Po drugie, obserwacja i ocena koniunktury ma bezpośredni cel praktyczny. Trudno wyobrazić sobie racjonalne działanie, obojętnie na jakim szczeblu, w jakiej dziedzinie i w jakiej skali, bez prawidłowej oceny sytuacji gospodarczej w bliższym i dalszym otoczeniu. Kraje mocno zależne od importu i eksportu muszą orientować się w sytuacji rynków zagranicznych, aby dostosować skalę i strukturę produkcji oraz ceny by zyskać na wymianie.

Decyzje podejmowane przez producenta czy kupca okażą się chybione jeśli nie zostaną oparte na realistycznej ocenie zmieniających się warunków działania, a przede wszystkim prawidłowej ocenie tendencji popytu i cen.

Właśnie tym potrzebom praktycznym służy obserwacja i analiza koniunktury. Jej podstawą powinna być realistyczna teoria objaśniająca mechanizmy i prawidłowości rozwoju koniunktury - zasilana i weryfikowana wynikami analiz empirycznych.

Ostatnim i najważniejszym ogniwem łańcucha łączącego teorię z działaniem praktycznym jest prognoza, która stanowi ostateczny probierz praktycznej przydatności teorii i analizy.

Główne metody analizy i prognozy koniunktury można ująć w następujące grupy:

• barometry koniunktury

• testy koniunkturalne

• modele ekonometryczne

• metody bilansowe

• metody eksperckie (opinie ekspertów)

Elementy tych metod są często świadomie łączone w celu złagodzenia jednostronności i mankamentów każdej z nich i podniesienia jakości diagnozy bądź prognozy.

Dwie pierwsze z ww. metod tj. barometry i testy można objąć wspólnym mianem "metod wskaźnikowych", chociaż określenie to jest częściej związane z barometrami. Różnią się one głównie sposobem pozyskiwania wyjściowych informacji oraz ich charakterem. Są szerzej rozpowszechnione i cieszą się większą popularnością w kołach gospodarczych.

BAROMETRY KONIUNKTURY

Barometrami koniunktury (business cycle indicators) nazywa się zwykle odpowiednio dobrane zestawy wskaźników statystycznych, czułych na zmiany koniunktury, oraz wyprowadzane z nich wskaźniki zbiorcze. O barometrach można też mówić w znaczeniu instrumentalnym, jako o metodzie oceny koniunktury.

Cechy szczególne barometrów jako metody analizy i prognozy są następujące:

1. są one budowane na podstawie obserwacji kierunków i sekwencji zmian różnych wielkości ekonomicznych, ich osnowę stanowią określone wzorce wyprzedzeń i opóźnień;

2. nie odwzorowują mechanizmów badanego procesu, opierają się raczej na modelach korelacyjnych niż przyczynowo-skutkowych;

3. są konstruowane przede wszystkim na podstawie obserwacji empirycznej;

4. służą do oceny koniunktury na bieżąco i na najbliższą przyszłość ( z reguły 1-3 miesiące), wskazują przede wszystkim kierunek zmian (zwroty koniunktury);

5. dostarczają narzędzi pomocnych w formułowaniu doraźnych ocen koniunktury, nie stanowią jednak wystarczającej podstawy dla całościowej diagnozy i prognozy.

Obok sekwencji punktów zwrotnych, która tworzy osnowę dla każdego barometru, metoda ta uwzględnia analizę zakresu zmian koniunktury, a w pewnym stopniu także korelację między intensywnością fazy spadkowej i wzrostowej, natężeniem zmian a długością danej fazy cyklu, itp. Podstawowym przeznaczeniem barometrów jest jednak ocena kierunku zmian koniunktury i wczesne wykrywanie jej zwrotów.

Wskaźniki barometrów można ująć w trzy grupy w zależności od sekwencji ich zmian w stosunku do tzw. cyklu odniesienia, którym w przypadku analiz makro jest ruch ogólnej aktywności gospodarczej. Są to wskaźniki wyprzedzające (wykres innego wskaźnika przesunięty w lewo w stosunku do cyklu odniesienia - służy do przewidywania zmian w gospodarce), wskaźniki równoczesne (punkty zwrotne pokrywają się - służy do oceny stanu gospodarki) i wskaźniki opóźnione (wykres przesunięty w prawo - stanowi potwierdzenie zmian w gospodarce i pozwala na ostateczną ocenę).

Z samej istoty barometru, opartego na analogiach historycznych, wynika, że przydatne do tego celu mogą być jedynie wskaźniki zmieniające się stosunkowo regularnie, wykazujące zbliżone reakcje w dotychczasowych cyklach i rokujące podobne zachowanie w przyszłości (przynajmniej najbliższej).

Jako narzędzie oceny koniunktury w krótkim horyzoncie (do roku) barometry opierają się wyłącznie na wskaźnikach rejestrowanych w przedziałach kwartalnych, miesięcznych lub krótszych. W grę wchodzą tylko wskaźniki o jednolitych szeregach czasowych, nieregularne muszą być wyeliminowane.

Wybrane szeregi czasowe, po pewnych zabiegach korygujących (usunięcie czynnika sezonowego) są poddawane rozmaitym testom statystycznym, co umożliwia ostateczną selekcję i klasyfikację wskaźników barometru.

Węzłowym elementem tej procedury jest ustalenie sekwencji punktów zwrotnych oraz długości wyprzedzeń i opóźnień zwykle do uprzednio ustalonego cyklu odniesienia.

Następnie są wyprowadzane różne syntetyczne wskaźniki zbiorcze.

Obliczane są tzw.:

• indeksy zbiorcze o znormalizowanej amplitudzie (agregują wskaźniki przekształcone, po wyrównaniu skali wahań, w sposób ułatwiający ich porównanie;

• indeksy dyfuzji (wskazują dominujący kierunek zmian określonej grupy wskaźników).

Dużą popularność pozyskały sobie indeksy dyfuzji, które są konstruowane zarówno dla jednorodnych zbiorów wskaźników, przedstawiających jeden proces (np. ceny hurtowe różnych towarów) jak i dla zbiorów niejednorodnych, opisujących różne procesy ekonomiczne (np. wskaźniki wyprzedzające lub wszystkie wskaźniki barometru). Są jednym ze sposobów agregacji cząstkowych wskaźników w jeden wskaźnik zbiorczy. Celem jest jednak określenie trzeciego - obok okresu i amplitudy - wymiaru wahań: stopnia rozprzestrzenienia określonej tendencji koniunktury, czyli dyfuzji.

Indeksy dyfuzji wyprzedzają zwykle zwroty odpowiadających im agregatów - w czym tkwi ich diagnostyczno-prognostyczny potencjał.

Zalety tej metody:

• łatwe wykorzystanie w badaniu koniunktury

Wady:

• konstrukcja ich jest skomplikowana, bo wskaźniki te nie maja regularnego charakteru zmian

• wskaźniki takie muszą wskazywać dosyć stabilne przesunięcia w punktach zwrotnych

• trzeba dysponować długim szeregiem danych statystycznych (40-50 lat)

• czynniki przypadkowe powinny wywierać niewielki wpływ na wskaźniki

• muszą być regularne wahania sezonowe

• metoda ta jest stricte empiryczna - brak odwołań do teorii cyklu koniunkturalnego.

Kierunki doskonaleń barometrów:

• dążenie do tego by mogły wskazywać skalę zmian a nie tylko kierunek;

• rozbudowa wskaźników wyprzedzających poprzez podział ich na mniejsze lub większe przyspieszenie

• próby budowania odrębnych wskaźników dla górnego i dolnego punktu zwrotnego

• dążenie do ujednolicenia barometrów w skali międzynarodowej.

Trudności wynikają z tego, że każda gospodarka jest specyficzna, nie zawsze trzeba uwzględniać czynniki zewnętrzne. Poza tym są trudności w zdobyciu danych statystycznych.

TESTY KONIUNKTURALNE

Testy koniunktury (bisiness condition tests), oparte na badaniach ankietowych, są obecnie, obok barometrów opartych na czułych wskaźnikach statystycznych, najbardziej rozpowszechnioną metodą oceny i prognozy koniunktury

Od barometrów i innych metod opartych na wskaźnikach statystycznych różnią się przede wszystkim rodzajem i techniką zbierania danych:

1. źródłem informacji jest ankieta, przeprowadzona w określonej grupie (próbie) jednostek gospodarczych;

2. zbierane informacje mają przeważnie charakter jakościowy, tzn. nie zawierają z zasady żadnych liczb, a jedynie ocenę stanu lub tendencji ("dobrze-źle", wzrost-spadek", itp.)

Celem testu jest określenie aktualnego stanu aktywności gospodarczej w porównaniu z okresem poprzednim i wyznaczenie prawdopodobnego kierunku zmian w następnym okresie. Testy nie określają w sposób wymierny poziomu aktywności ani skali zmian, poprzestając najczęściej na werbalnej ocenie stanu lub tendencji. Z tego względu bywają też nazywane "sondażami koniunktury". Ankietowa technika zbierania informacji upodabnia testy koniunktury do sondaży opinii kół gospodarczych i sondaży opinii ekspertów. Zasadniczą różnicą jest jednak to, że jednostki uczestniczące w teście wypowiadają się w ankiecie na temat własnej sytuacji i własnej działalności gospodarczej, a ewentualne opinie o ogólnej sytuacji gospodarczej formułowane są niejako na marginesie.

Regularne badania ankietowe są zwykle prowadzone przez wyspecjalizowane instytuty badania koniunktury w odstępach miesięcznych, dwumiesięcznych bądź kwartalnych, na odpowiednio dobranej, reprezentatywnej grupie przedsiębiorstw lub gospodarstw domowych. Wyniki, po odpowiednim przetworzeniu i agregacji, są podawane do wiadomości publicznej. Horyzont prognostyczny ocen uzyskiwanych w ten sposób jest przeważnie krótki (jedno-trzymiesięczny)

W odróżnieniu od barometrów, które opierają się zasadniczo na danych statystycznych o charakterze ilościowym, testy koniunktury zawierają głównie oceny jakościowe (np. odpowiedź na pytanie: Czy stan zapasów w przedsiębiorstwie jest obecnie większy, taki sam czy mniejszy w porównaniu z okresem poprzednim?). Dosyć rzadko wprowadza się do ankiet pewne pytania ilościowe, np. procentowa zmiana wielkości produkcji lub zatrudnienia.

Fakt, że w badaniach ankietowych unika się pytań ilościowych, wynika z tego, że jednostki gospodarcze nie mają obowiązku udzielania odpowiedzi na ankiety nadsyłane z różnych ośrodków badawczych. Pytania o konkretne liczby, dotyczące działalności danego przedsiębiorstwa, czy pytania o wysokość dochodów są kłopotliwe dla respondenta i łączą się z obawą ujawnienia tajemnicy osobistej lub kupieckiej.

Oczywiście, każdy ośrodek badania solennie zapewnia swoich respondentów, że ich odpowiedzi posłużą jedynie sporządzeniu agregatowych ocen i nie zostaną nikomu ujawnione. Niemniej jednak ankietowane jednostki podchodzą do takich ankiet z rezerwą, obawiając się, że udzielone informacje trafią do konkurencji lub izby skarbowej, co mogłoby obrócić się przeciw ich interesom.

Ankieta zawiera zazwyczaj trzy rodzaje pytań:

• pytania dotyczące aktualnego stanu i jego zmian w porównaniu z okresem poprzednim;

• pytania dotyczące najbliższej przyszłości - oczekiwań, planów, zamiarów i przewidywań;

• ewentualne pytania dodatkowe, zadawane nieperiodycznie lub w dłuższych przedziałach czasowych.

Przetwarzanie danych z ankiet obejmuje:

• agregację odpowiedzi połączoną z ich ważeniem;

• eliminację składnika sezonowego;

• ewentualną eliminację długookresowego trendu;

• wyznaczanie składników zbiorczych, a przede wszystkim ogólnego wskaźnika koniunktury

Wady:

• trudność zapewnienia reprezentatywności (nie wszyscy zwracają ankiety);

• nie wszystkie są w pełni porównywalne;

• punkt patrzenia jest mikro- , a nie makroekonomiczny;

• badania bardzo kosztowne.

Zalety:

• szybkość

• można zdobyć informacje, które inaczej byłyby nie do zdobycia

• łączy w sobie elementy diagnozy i prognozy

• duża trafność.

MODELE EKONOMETRYCZNE

Warunkiem poprawności modelu ekonomicznego przeznaczonego nie tylko do opisu, lecz także do objaśniania badanych procesów (w tym przypadku zmian koniunktury) jest prawidłowe odwzorowanie głównych zależności przyczynowo-skutkowych określających strukturę i dynamikę tych procesów. Muszą to być związki rzeczywiście istotne, nie kwestionowane, wymierne i stabilne w czasie.

Jeżeli dany model ma służyć do diagnozy, prognozy lub symulacji to musi istnieć źródło zasilania wyestymowanego (oszacowanego) już modelu danymi liczbowymi dotyczącymi przewidywanych lub zakładanych wartości zmiennych egzogenicznych.

Ekonometryczne modele przydatne w analizie i prognozie koniunktury to przede wszystkim krótkookresowe makroekonomiczne modele dynamiczne - taki jest bowiem charakter procesu, jakim są cykliczne zmiany koniunktury.

Obok całej plejady dużych, wielorównaniowych modeli makroekonomicznych, które zostały zbudowane z myślą o zastosowaniach diagnostyczno-prognostycznych i symulacyjnych w dziedzinie badań koniunktury, nie słabnie zainteresowanie stosunkowo prostymi, nawet jednorównaniowymi modelami, zwłaszcza w prognozowaniu podstawowego agregatu gospodarczego, jakim jest produkt narodowy.

Innym przykładem eksperymentowania na bardzo prostych modelach są ponawiane wciąż próby analitycznego i prognostycznego wykorzystania modelu mnożnika-akceleratora, który przy pewnej rozbudowie i trafnym wyznaczeniu długości opóźnień - daje niejednokrotnie zdumiewająco dobre wyniki przynajmniej w historycznej analizie wahań cyklicznych.

Można by się zgodzić z twierdzeniem, że dobry model ekonometryczny - wiernie oddający złożony mechanizm procesów, a zarazem stabilny w swej strukturze, o obfitym zasilaniu w aktualne i wiarygodne dane - byłby idealnym narzędziem prognozowania. W praktyce jednak jest to trudne do spełnienia w przypadku tak złożonych i zmiennych zjawisk, jak koniunktura gospodarcza. Występują tutaj pewne sprzeczności - np. im bardziej złożony model, tym mniej prawdopodobne jest zachowanie przez dłuższy czas stabilności ujętych w nim relacji i związków.

Cechy tej metody:

• zależności, które wyodrębniamy zależą od teorii cyklu koniunkturalnego;

• sztywność (są elastyczne tylko przy konstruowaniu);

• są łatwe do wykorzystania;

• dają wyniki wymierne - konkretne liczby, a nie tylko wektory;

• stosunkowo długo horyzont prognozy (przeważnie roczny lub pólroczny);

• trafność prognoz, okazuje się często niezbyt wysoka;

• nierytmiczność i przeważnie mniejsza (najwyżej kwartalna) częstotliwość prognoz;

Y _t = C _t + I _t

C _t = a + b Y _{t - 1 →} z jednookresowym opóźnieniem, bo konsumujemy to co wytworzone w okresie poprzednim

I _t = f (Y _{t - 1} - Y _{t - 2})

Metody ekonometryczne odróżniają się stosunkiem do teorii cyklu koniunkturalnego. Są konstrukcjami sztywnymi. Swobodę ma się tylko przy konstrukcji takiego modelu, gdyż potem nie można już nic zmienić. Łatwo się używa takiego modelu.

METODY BILANSOWE

⇒ opierają się na dwóch tezach:

3. ex post - wszystkie wielkości w gospodarce bilansują się - występując czynniki równoważące różne wielkości;

4. czynniki bilansujące są decydującymi o przebiegu procesów gospodarczych w najbliższej przyszłości;

wzrost popytu może być zrównoważony:

5. zmianą zapasów (jeśli wystąpi dość duża rezerwa to można ją uznać za czynnik bilansujący, jeśli jest w normie to nie)

6. wzrostem produkcji (bierze się pod uwagę wykorzystanie produkcyjności i siły roboczej. Jeśli jest ona niewyczerpana i są zapasy siły ludzkiej to może być czynnikiem bilansującym),

7. wzrostem cen (jeśli produkcyjność jest prawie maksymalna to ceny są czynnikiem bilansującym),

8. wzrostem importu (wzrost importu zależy od bilansu płatniczego. W zależności od czynnika bilans można określić dynamiką procesów koniunkturalnych).

Przy tej metodzie robi się prognozy popytu (jest łatwy do przewidzenia). Popyt państwa można określić na bazie budżetu, a popyt inwestycyjny szacuje się na podstawie informacji o kształtowaniu się inwestycji. Konsumpcja indywidualna - jeśli dochody ludności są stałe to konsumpcja też. Po oszacowaniu wstępnej prognozy popytu określa się szacunek produkcyjności na podstawie wielkości popytu finalnego i produkcji globalnej. Określa się jaka jest możliwa podaż, która odpowiada popytowi. Potem następuje próba w konkretnych warunkach i ustala się czy możliwa jest taka sytuacja w produkcji globalnej i jakie bariery mogą wystąpić. Trzeba też określić charakter polityki gospodarczej państwa.

Zalety:

• metoda bardzo elastyczna, co wyraża się w możliwości swobodnego doboru zestawu zmiennych i wielokrotnego

• w zależności od okresu badanego i specyfiki badanej gospodarki można dobrowolnie zmieniać ilość i charakter czynników bilansujących.

Wady:

• ta sama informacja może być różnie interpretowana w zależności od preferencji osoby, która przeprowadza tę analizę.

METODY EKSPERCKIE

Publikowane w środkach masowego przekazu wypowiedzi ekspertów zajmujących się oceną koniunktury, podobnie jak opinie przedstawicieli wielkiego biznesu, dyrektorów banków, i polityków gospodarczych, stanowią ważne źródło informacji o stanie i perspektywach koniunktury, jeżeli są kompetentne, rzetelne i szczere.

Subiektywizm takich ocen nie przekreśla ich wartości informacyjnej, zwłaszcza gdy wyrażają one nie indywidualny punkt widzenia, ale opinię ośrodka badawczego, banku czy izby przemysłowej, którą reprezentują.

Trzeba jednak przestrzec przed łatwowiernym traktowaniem opinii "z drugiej ręki", gdyż zdarzają się informacje fałszywe, puszczane celowo, aby np. zmylić konkurencję.

Istnieją także stałe systemy badania koniunktur oparte na sondażach opinii ekspertów, trafiających do publicznej wiadomości

Ekspert nie musi ujawniać jakim sposobem doszedł do takiego wniosku. Wadą jest subiektywizm tej metody. Stara się zobiektywizować tę metodę poprzez „burzę mózgów” ekspertów. Próbuje się także uniknąć negatywnych skutków takiej rozmowy poprzez przeprowadzenie ankiety z ekspertami, którą później poddaje się weryfikacji wg tabeli punktowej.

PODSUMOWANIE

Przegląd różnych metod diagnozy i prognozy koniunktur wykazuje, że żadna z metod nie ma bezwzględnej przewagi nad pozostałymi. Każda ma zalety i wady - dlatego głównym kierunkiem, oprócz doskonalenia tych metod, jest dążenie do ich łączenia i integracji, co pozwala na złagodzenie ich mankamentów.

Na przykład w ramach barometrów i badań ankietowych stosuje się techniki ekonometryczne. W modelach ekonometrycznych korzysta się z czułych wskaźników wyjętych z barometrów i ocen prognostycznych pochodzących z testów koniunkturalnych.

Współistnienie różnych metod pozwala ośrodkom badawczym konfrontować i weryfikować własne oceny.

Istnienie różnych źródeł pozwala ich odbiorcom porównać ich rzetelność i trafność.

Sposoby łączenia metod:

4. testy + barometry koniunktury

5. testy + modele ekonometryczne

6. modele ekonometryczne + metoda ekspercka.

6

t

Pp¹³⁷

K/97

t

t

t

t

X 3

X 2/3

X 3/4

Pp

t

tn

tm

S<0

zużycie

popyt

J1 J0

import

popyt 1

popyt 2

S, D

t

S, D

---