5. Cykl koniunkturalny
5.1 Rodzaje wahań w gospodarce
Trend - przejaw długookresowej zmiany w górę lub w dół jakieś zmiennej ekonomicznej np. PNB. Tendencja rozwojowa odzwierciedla zmiany czynników wewnętrznych np. zmiany kapitału
Wahania koniunkturalne - są powtarzające się z względną regularnością zmiany aktywności gospodarczej społeczeństwa
Wahania periodyczne występują w ciągu określonego okresu w pewnych odstępach czasu. Dzielimy je na:
- Wahania krótkookresowe - np. w ciągu dnia, doby, miesiąca wywołane rytmem biologicznym, przyjętym podziałem pracy, zwyczajami,
- Wahania sezonowe - są to zmiany badanego zjawiska nie zależnie od podmiotów gospodarczych (np. warunki naturalne, zwyczaje)
- Wahania przypadkowe - przyczyny losowe np. katastrofy
- Wahania koniunkturalne są średnio i długookresowe dotyczą całej gospodarki przyczyny wahań leżą w wewnątrz gospodarki
Cykl koniunkturalny - okresowy wzrost i spadek ożywienia gospodarczego. Cykl wzrostu pewne tempo wzrostu i odchylenia w pewnym okresie czasu
Cykl kroczący - ma dwie fazy pierwsza faza stopa wzrostu większa od przeciętnej i druga faza stopu wzrostu mniejsza od przeciętnej.
5.2 Budowa morfologiczna cyklu:
1. punkty zwrotne
- rozpoczynają lub kończą poszczególne fazy wahań koniunkturalnych mamy punkty zwrotne górne i dolne, górne to początek fazy spadkowej a dolne to początek wzrostu koniunktury
2. długość cyklu i czas trwania
3. faza cyklu to okres występujący między kolejnymi punktami zwrotnymi
4. amplituda - odchylenia między dwoma skrajnymi punktami zwrotnymi
5. symetryczność informuje o relacjach między amplitudami poszczególnych faz i ich długościach
6. struktura przedmiotowa i czasowa
Cykle gospodarcze obejmują cztery fazy:
1. recesje
2. dno
3.ożywienie
4. szczyt
Cykl rozpoczyna się spadkiem aktywność - recesją.
Recesja jest przejawem spadku ogólnej działalności gospodarczej szczególnie produkcji krajowej i zatrudnienia czyli jest spadkiem poziomu PNB. Ostra recesja ze znacznym spadkiem produkcji to depresja. Gdy PNB przestaje spadać a bezrobocie wzrastać to osiągnęło dno cyklu gospodarczego. Przestaje spadać poziom działalności gospodarczej. Gdy PNB zaczyna wzrastać to następuje ożywienie gospodarcze i może trwać aż do momentu gdy gospodarka zbliży się do poziomu pełnego zatrudnienia lub do następnej recesji. Cykl gospodarczy kończy się gdy faza ożywienia osiąga swój szczyt. Szczyt koniunktury jest wtedy gdy ogólny poziom aktywność gospodarczej przestaje wzrastać. Stanowi on przejście z fazy ożywienia jednego cyklu do fazy recesji drugiego cyklu.
5.3 Cykl koniunkturalny w gospodarce rynkowej a cykl koniunkturalny w gospodarce centralnie zarządzanej
W gospodarce rynkowej cykl koniunkturalny jest ciągiem zjawisk gospodarczych takich jak zmiana wielkości produkcji i zatrudnienia. Cykl koniunkturalny to występujące w procesie wzrostu gospodarczego wahania w relacji między popytem i podażą. Wahania te przejawiają się w zmianach stopnia wykorzystania potencjału produkcyjnego. W cyklu koniunkturalnego w gospodarce rynkowej należy uwzględnić inflację oraz relację cen i kosztów. Zmiany w relacji cen i kosztów oraz wahania cen warunkują mechanizmy prowadzące zarówno do rozwoju jak i do recesji gospodarczej.
W gospodarce centralnie zarządzanej - występowanie wahań gospodarczych jest spowodowane przez nieprawidłową organizację , planowanie i zarządzanie gospodarką narodową a w szczególności przez ekonomiczne i techniczne właściwości procesów inwestycyjnych. Cykl koniunkturalny w gospodarce centralnie zarządzanej ma charakter cyklu planistycznego i inwestycyjnego. Wahania w cyklu koniunkturalnym spowodowane są planowaniem gospodarczym (cykl planistyczny). Zmiany w cyklu planistycznym wynikają z błędów w procesie planowania inwestycji, planowania ogólnogospodarczego oraz złej polityki gospodarczej.
Przyczyny powstawania i kształtowania się wahań gospodarczych w systemie centralnie zarządzanym
1. cykle planistyczne: proces planowania inwestycji na szczeblu centralnym, system planowania ogólnogospod.; polityka gospod.
2. cykle inwestycyjne: koordynacja procesu realizacji inwestycji cykle reinwestycyjne, bariery wzrostu gospod.
5.4.a. SZKOŁA KLASYCZNA Szkoła klasyczna to szkoła myślenia ekonomicznego, posługującego się teorią makroekonomiczną, zakładającą, że gospodarka w długim okresie czasu (jeśli nie będzie się zakłócać jej funkcjonowania), doprowadzi do równowagi i neutralności pieniądza. Zgodnie z tą teorią wzrost bezrobocia doprowadzi do spadku stawek płac - większa część robotników będzie konkurować o mniejszą liczbę stanowisk pracy. W przypadku spadku siły ceny siły roboczej, przedsiębiorcy będą zatrudniali więcej pracowników - obniżając stopę bezrobocia i doprowadzając do ożywienia produkcji. Według ekonomistów klasycznych, problem spadku tempa wzrostu produktywności można rozwiązać przez system wolnego rynku. Jeśli ludzie chcą więcej dóbr i usług i mają dość pieniędzy y je nabyć, to przedsiębiorstwa będą więcej inwestować, a nowe, bardziej sprawne urządzenia pozwolą na osiągnięcie wzrostu produktywności i wielkości produkcji w przyszłości. Zgodnie z myślą ekonomistów klasycznych, spadające tempo wzrostu produktywności wskazuje, że konsumenci nie są skłonni płacić za wyższy poziom produkcji w przyszłości rezygnując z bieżącej konsumpcji. Wg nich pieniądz nie jest w stanie zmienić realnych wielkości zmiennych ekonomicznych - wierzą oni w neutralność pieniądza (zmiany podaży pieniądza wpływają na ogólny poziom cen względnych).
5.4.b. SZKOŁA KEYNESA J.M. Keynes zbudował nową teorię makroekonomiczną opartą na fundamentalnym twierdzeniu, że podaż produkcji (poziom wytwarzanego dochodu narodowego, a zatem i stan zatrudnienia) zależy od poziomu globalnego popytu.
Modele wywodzące się z nurtu ekonomii keynowskiej wyjaśniają wzrost dochodu na podstawie dwoistego charakteru nakładów inwestycyjnych, które z jednej strony przyczyniają się do rozbudowy istniejących zdolności produkcyjnych, z drugiej zaś wpływają na wzrost popytu i tym samym na stopień wykorzystywania rozbudowanych zdolności produkcyjnych. Formułuje się przy tym różnego rodzaju warunki , po spełnieniu których rosnący potencjał produkcji może być w pełni wykorzystywany i zrost gospodarczy nabiera charakteru zrównoważonego. Gdy gospodarka nie spełnia tych warunków, wówczas wzrost gospodarczy jest niestabilny przy zmieniającym się wykorzystaniu rosnącego potencjału produkcyjnego i niepełnym oraz zmiennym stanie. Zwolennicy tej metody uważają, że główną przyczyną niskiego poziomu produkcji i bezrobocia jest niedostateczna wielkość ogólnych wydatków. Ogół podmiotów gospodarujących tzn. konsumenci, przedsiębiorcy i instytucje rządowe razem nie zgłaszają wystarczającego dużego popytu na dobra i usługi by zapewnić pełne zatrudnienie siły roboczej.. Teoria ta szczególnie podkreśla fakt, że gospodarka ze swej natury ma charakter niestabilny i wymaga stosowania aktywnych, doraźnych posunięć polityki gospodarczej rządu w celu wyeliminowania bezrobocia i inflacji. Wg nich rozwiązanie problemu bezrobocia jest podniesienie ogólnego poziomu wydatków, np. obniżenie podatków - zwiększa zdolność nabywczą konsumentów i przedsiębiorców (podnosi się poziom ogólnego popytu), wzrost wydatków rządowych, obniżka stóp procentowych - zwiększenie zasobu pieniądza (nakłanianie konsumentów
i przedsiębiorstw do brania pożyczek na nowe zakupy). Keynesiści uważają, że wszelkie posunięcia polityki stymulujące popyt na inwestycje ostatecznie doprowadzą do zwiększenia zarówno produkcji jak i tępa wzrostu produktywności pracowników. Skłaniają się oni do postrzegania inflacji jako problemu popytu. Konsumenci zgłaszają większy popyt ogólny niż gospodarka jest w stanie zaspokoić, wywierając nacisk prowadzący do wzrostu cen.
5.4.c. SZKOŁA MONETARYSTYCZNA W połowie lat 50-tych bieżącego stulecia powstał nowy kierunek myśli ekonomicznej nazwany monetaryzmem (głównym twórcą teorii pieniądza jest amerykański ekonomista M. Friedman-nagroda Nobla w 1976 r. Za wkład w teorię konsumpcji, stabilizacji makroekonomicznej i historię pieniądza) . Monetaryści nawiązywali do starej ilościowo teorii pieniądza i na tej podstawie sformułowali czysto monetarystyczna teorii inflacji. Wychodzą oni z założenia, że występuje przyczynowo-skutkowy związek-ich zdaniem między podażą pieniądza a przeciętnym poziomem cen i ten związek - ich zdaniem - w sposób zadowalający tłumaczy przyczyny inflacji, która po prostu wynika z nadmiernej podaży pieniądza w stosunku do realnego produktu narodowego brutto. Teoria ta tłumaczyła w sposób prosty wszystkie skomplikowane problemy ekonomiczne i dostarczała praktycznych wskazówek, jaką politykę powinno prowadzić państwo oraz bank centralny, aby nie dopuścić lub zahamować procesy inflacyjne i zapewnić ustabilizowany wzrost gospodarczy. Polityka ta powinna opierać się na fundamentalnej zasadzie, że podaż pieniądza powinna rosnąć w stałym tempie na poziomie przewidywalnego tempa wzrostu dochodu narodowego. Monetaryści wyszli z założenia, że inflacja jest w ostatecznym rezultacie zjawiskiem pieniężnym. Z uwagi na to wszystkie inne czynniki dają się sprowadzić do podaży pieniądza będącego w gestii banku centralnego. Teoria monetarystyczna jest w teorią popytową, ponieważ nadmierny przyrost popytu zależy tylko od wzrostu podaży pieniądza. Skoro wszystko zależy od polityki pieniężnej banku centralnego, to wszelka inna ingerencja państwa w życie gospodarcze kraju jest zbędna, a nawet może być szkodliwa - samoregulujące mechanizmy rynkowe są w stanie zapewnić równomierny wzrost przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji.
Monetaryści opierają się na podstawie teorii neoklasycznej, akceptowali neoklasyczną teorii bezrobocia naturalnego wynikającego z niedoskonałości rynku pracy oraz z niedostosowań strukturalnych. Teoria ta postuluje nieaktywistyczną politykę gospodarczą, Monetaryści uważają, że gospodarka ma ze swej natury charakter stabilny i zwykle powróci do swojego naturalnego stanu po każdym okresie przejściowym nierównowagi. Monetaryści uważają, że wiele nieregularności w działalności gospodarczej wynika z nieregularnego wzrostu zasobów pieniądza. Wg nich prędkość obiegu pieniądza jest stała lub co najmniej przewidywalna. Monetaryści są również przekonania, że należy spodziewać się jakiegoś poziomu bezrobocia przy założeniu dążenia ludzi do znalezienia najlepszych z możliwych miejsc pracy i istnienia zasiłków dla bezrobotnych oraz zasiłków socjalnych.
5.4.D.SZKOŁA PODAŻOWA Ekonomia podaży jest teorią makroekonomiczną podkreślającą większe znaczenie zarządzania podażą oraz znaczenia bodźców do pracy, oszczędzania i inwestowania od znaczenia zarządzania popytem przy kształtowaniu makroekonomicznych kierunków polityki w celu osiągnięcia maksimum zatrudnienia, produkcji, wzrostu gospodarczego i stabilności cen. Ekonomiści ci postrzegają wysokie stawki podatku dochodowego jako istotna przyczynę niskiej produkcji i bezrobocia. Według nich, rząd pobierający stosunkowo wysoki procent tego, co zarabiają ludzie, wpływa na niedostateczną motywację ludzi do pracy. Postrzegają oni inflację częściowo jako problem o charakterze podażowym. Wskazują, że podwyżki cen, mogą moderowane wzrostem produkcji (podaży dóbr i usług, które ludzie chcą nabyć). Rozwiązania problemów bezrobocia, inflacji i produktywności polegają na redukcji stóp podatków - co wzmogłoby motywację ludzi do pracy., oszczędzania i inwestowania, doprowadziłoby to do zwiększenia produkcji i zmniejszenia bezrobocia. Redukcja stóp podatkowych może wówczas doprowadzić wzrostu przychodu państwa.
5.4.e. SZKOŁA RACJONALNYCH OCZEKIWAŃ Oczekiwania ludzi co do przyszłości w modelu makroekonomii określa się mianem „racjonalnych oczekiwań” stanowią one kluczowy element. Koncepcja ta wywołała redukcję wydatków inwestycyjnych. Podobnie, wysiłki rządu co do zmiany wielkości zasobów pieniądza będą zniwelowane przez reakcje ludności, oparte o jej przewidywanie tego, co stanie się ze stopami oprocentowania, cenami i kosztami produkcji. Teoria ta sugeruje, że rząd jest całkowicie niezdolny wpływać na poziom krajowej produkcji, bezrobocia, nawet w krótkim okresie czasu, przez zmiany podatków, wydatków rządowych, lub zasobów pieniądza.