Okresy literackie - Pozytywizm

Zagadnienie Podstawowe informacje

Czas trwania 1863–1890

(od powstania styczniowego do pojawienia si

ę

modernistycznych pr

ądów w sztuce)

Filozofia

– krytyczna wobec romantycznej metafizyki i mistycyzmu

– buduje wiedz

ę o świecie za pomocą metody empirycznej (empiryzm)

– wysoko ceni nauki przyrodnicze jako jedyne stosuj

ące metodę

prawdziwie naukow

ą, przenosi metodologię nauk przyrodniczych do nauk

spo

łecznych (scjentyzm)

– g

łosi idee praw ewolucji i postępu w rozwoju społeczeństw (m.in.

Herbert Spencer)

– celem refleksji filozoficznej jest doskonalenie jednostki jako cz

ąstki

spo

łeczeństwa i ludzkości, miarą wartości ludzkich czynów jest ich

u

żyteczność (utylitaryzm, John Stuart Mill)

– zagadnienia religijne filozofii nie interesuj

ą, w filozofii przeważa

materializm

Sztuka – realistyczna, o tematyce historycznej i wspó

łczesnej, największa

rola malarstwa

– za granic

ą pojawia się impresjonizm

Zagadnienia polityczne – powstanie styczniowe i jego konsekwencje:

utrata autonomii Królestwa Polskiego, wywózki na Syberi

ę i

wyw

łaszczenia

– brak widocznych szans na odzyskanie niepodleg

łości

– odr

ębne problemy poszczególnych zaborów

Sytuacja spo

łeczna, czynniki gospodarcze – ograniczone jest szkolnictwo

w j

ęzyku polskim (sytuacja jest zróżnicowana w poszczególnych zaborach

i pogarsza si

ę stopniowo w zaborze niemieckim i rosyjskim, a poprawia w

austriackim)

– uw

łaszczenie chłopów we wszystkich zaborach

– trwa rozwój przemys

łu i miast, w miastach zacierają się tradycyjne

podzia

ły stanowe – rośnie rola pieniądza jako wyznacznika sytuacji

spo

łecznej

– ogromnie ro

śnie rola prasy i czasopism, dzięki nim wydatnie poszerza

si

ę krąg odbiorców literatury, pojawia się zawód dziennikarza

Wp

ływy zewn., język literatury – zdecydowanie przeważa proza,

najwa

żniejszym gatunkiem literackim staje się powieść

– j

ęzyk dąży do precyzji i konkretu, unika zbędnego patosu i efektów

poetyckich

Cele i g

łówne cechy literatury – początkowo bardzo zaangażowana w

realizacj

ę programu społeczno-ekonomicznego (praca u podstaw:

d

źwiganie ludowej oświaty i dobrobytu, praca organiczna: propagowanie

nowych form

życia gospodarczego i społecznego, które usprawnią

funkcjonowanie spo

łeczeństwa pojętego jako organizm)

– pocz

ątkowo tendencyjna: miarą wartości literatury ma być jej tendencja

spo

łeczna

– z czasem realizuj

ąca założenia światowych prądów literackich —

realizmu i naturalizmu

– mo

że i powinna ukazywać problemy jednostki, ale zawsze na szerszym

tle spo

łecznym

– pojawia si

ę tworzona przez wybitnych artystów literatura kierowana do

dzieci (Konopnicka)

– d

ążenie do niepodległości drogą walki zbrojnej usunięte na dalszy plan

Tematyka – wspó

łczesna tematyka społeczna: problem edukacji szerokich

rzesz ch

łopskich, emancypacji kobiet, asymilacji żydów, nadmiernej roli

arystokracji, niesprawiedliwo

ści społecznych

– historyczna, niekiedy z aluzjami do wspó

łczesności

– unika fantastyki, trzyma si

ę realiów, pojawia się problematyka miejska

Typ autora mocno zwi

ązany ze społeczeństwem, świadomy jego potrzeb i

problemów, s

łużący mu swą wiedzą i talentem

Typowy bohater dzia

łacz: przedsiębiorczy, wykształcony, kierujący się

rozs

ądkiem, a nie porywami uczuć, orientujący się w osiągnięciach nauki i

techniki i doceniaj

ący je, realizujący program pozytywistyczny; praca jest

miernikiem jego warto

ści;

Żyd: aktywny, nowocześnie myślący, silnie związany z polskim

spo

łeczeństwem (silne dążenia części Żydów do asymilacji);

ubogie dziecko: pozbawione szans edukacyjnych, bez swojej winy

skazane na wegetacj

ę (dziecko po raz pierwszy staje się samodzielnym

bohaterem literackim)

Zasady poezji – na ogó

ł jest odrzucana przez zaangażowanych pisarzy i

krytyków, spychana na margines

– istniej

ąca poezja realizuje zasady sylabotonizmu

– cz

ęsto nawiązuje do motywów ludowych, podejmuje tematy społeczne

(Konopnicka, Asnyk)

Uprawiane gatunki literackie; najbardziej znane dzie

ła nowela: Henryk

Sienkiewicz Latarnik, Boles

ław Prus Katarynka

opowiadanie: Boles

ław Prus Antek, Maria Konopnicka Nasza szkapa

powie

ść tendencyjna: Eliza Orzeszkowa Marta, Pan Graba, Jan Lam

Wielki

świat Capowic

powie

ść realistyczna: Bolesław Prus Lalka, Eman•cy•pantki, Eliza

Orzeszkowa Nad Niemnem, Henryk Sienkiewicz Rodzina Po

łanieckich

powie

ść naturalistyczna: Adolf Dygasiński Zając, Antoni Sygietyński Na

ska

łach Calvados

powie

ść historyczna: Bolesław Prus Faraon, Henryk Sienkiewicz Quo

vadis

obrazek poetycki: Maria Konopnicka W piwnicznej izbie, Ja

ś nie doczekał

felieton: Boles

ław Prus Kroniki

reporta

ż: Henryk Sienkiewicz Listy z podróży do Ameryki