2012-01-10

1

Rozród owiec i kóz

Badanie na ciążę, fizjopatologia

porodu

• Według grudniowych danych GUS, w Polsce jest 223

tys. sztuk owiec, czyli o ponad 17 proc. mniej niż w
2008 r. - Jest to największy spadek pogłowia od
dziesięciu lat

• zmniejszyła się także liczba maciorek owczych, a to

oznacza, że pogłowie nadal będzie spadad

• Jak twierdzi prezes Polskiego Związku Owczarskiego

Tadeusz Lotczyk, eksport jagniąt jest nieopłacalny

Anatomia i fizjologia narządu

rozrodczego małych przeżuwaczy.

Anatomia

• Anatomicznie układ rozrodczy zarówno owiec

jak i kóz jest bardzo zbliżony do narządu
rozrodczego bydła.

• Główna różnica to znacznie mniejsza wielkośd.

Stosunkowo niewielkie rozmiary tych zwierząt
praktycznie uniemożliwiają przeprowadzenie
badania per rectum i palpacyjną ocenę
wielkości i jakości jajników i macicy.

Jajniki

• U kóz i owiec jajniki są nieco bardziej kuliste

niż u bydła

• Osiągają rozmiar ok. 1,5 cm (wielkośd ziarna

bobu)

• Każdy z nich zawieszony jest na krezce

jajowodu (mesovarium) mniej więcej na
poziomie pierwszego kręgu krzyżowego

Jajowody

• Jajowody osiągają ok. 15 cm długości
• Największa sekrecja płynu jajowodowego

obserwowana jest w okresie rui

2012-01-10

2

Macica

• Macica u małych przeżuwaczy to UTERUS

BICORNIS SUBSEPTUS, czyli posiadająca
przegrodę w trzonie

• Rogi macicy są stosunkowo dłuższe niż u

krowy, lekko poskręcane w kształcie pętli jelit

• Macica osiąga długośd ok. 20 25 cm, w tym

szyjka macicy ok.. 4-6 cm

Macica - szyjka

• W obrębie szyjki można napotkad wzajemnie

zazębiające się fałdy błony śluzowej ( 5-8) o
przebiegu poprzecznym, które w kierunku
zewnętrznego ujścia szyjki macicy ulegają
stopniowemu podwyższeniu

• Fałdy te, szczególnie u owiec w znacznym

stopniu utrudniają kateteryzację szyjki

Pochwa

• Pochwa zwykle osiąga długośd ok. 4-7 cm
• W przedsionku pochwy podobnie jak u krowy i

świni znajdujemy uchyłek podcewkowy

• Na bocznej i na dolnej ścianie przedsionka

pochwy leżą gruczoły przedsionkowe większe i
mniejsze, ( u owiec mogą nie występowac
gruczoły Bartholiniego).

Rozród

• Dojrzałośd płciowa a hodowlana
• Często u 6 miesięcznych samic rozpoczyna się

cykl

• Jednak dojrzałośd hodowlaną uzyskują nieco

później, co w znacznym stopniu zależne jest od
rasy

Rozród - owce

• Zwięrzęta poliestralne sezonowo (?)
• Zwierzęta dnia krótkiego
• Długośd trwania cyklu 17 +/- 2 dni
Oestrus: 1-2 dzieo cyklu
Metestrus: 2-4 dzieo cyklu
Diestrus 5-15 dzieo cyklu
Proestrus 16-17 dzieo cyklu

Owce

• W Polsce początek sezonu rozpłodowego

przypada na sierpieo –wrzesieo

• W naszych warunkach najdłużej trwa sezon

rozrodczy u wrzosówek ( średnio 235 dni)

2012-01-10

3

Rozród - kozy

• Zwięrzęta poliestralne sezonowo
• Zwierzęta dnia krótkiego
• Długośd trwania cyklu 20 +/- 2 dni
Oestrus: 18-24 h
Metestrus: 2-4 dzieo cyklu
Diestrus 5-17 dzieo cyklu
Proestrus 17-19 dzieo cyklu

Kozy

• Bezrożnośd a bezpłodnośd
• Dominującym genem w stosunku do swego allelu

(p) warunkującego rogatośd jest gen bezrożności (P)

• Homozygotyczne bezrogie samice (PP) są

osobnikami o zmienionym wyglądzie :

– Mogą posiadad zarówno jajniki jak i jądra, mied ujście

cewki moczowej w nietypowym miejscu, łechtaczke
przerośnietą w szczątkowe prącie

• Osobniki takie są bezpłodne

Rozród zestawienie wg Meinecke-

Tillmann i Meinecke 2008)

Parametry

Owca

Koza

Fale pęcherzyków

2-3 (2)

3-5 (4)

Długośd trwania fali

4-5

4,8 – 5,6

Wielkośd
pęcherzyków

2 mm
4 mm

4-6 mm

Rekrutacja

Selekcja

Owulacja

Liczba owulacji

1-3

Czas trwania
owulacji

2-3 (8) h

Odsetek zapłodnieo

90%

Zamieranie
zarodków

10-30%

Rozród - owulacja

• Czas między pikiem LH i owulacją 20-24 h
• Owulacja spontaniczna pod koniec rui
• Kopulacja przyspiesza owulację i skraca ruję
• Różne strategie podwyższenia ilości

owulujących pęcherzyków

Wykrywanie rui

• Próbnik
• USG jajników
• Badanie kliniczne (zachowanie, badanie

sromu, pochwy)

• Pomiar oporności śluzu

Sterowanie cyklem

• Stosunkowo trudne ze względu na

sezonowośd

• Dwie podstawowe zasady:

a. Eliminacja ciałka żółtego
b. Zastąpienie ciałka przez gestageny

• Dodatkowo efekt kozła lub tryka i programy

świetlne

2012-01-10

4

Ram effect

• Niezbędna jest wcześniejsza izolacja samców i

samic (2 km, 6-8 tyg.)

• Słaby efekt u pierwiastek (waga min 35 kg)
• Efekt związany jest z wydzielaniem

OXYTOCYNY I uwalnianiem LH

Ram effect

• Częśd (mniejsza)-owulacja po 3-5 dniach (obecnośd

dojrzałych pęcherzyków>>pełnowartościowe C.Ż. –
RUJA POJAWIA SIĘ PO 18-19 DNIACH OD
WPROWADZENIA TRYKA

• Krótki cykl-przejściowy krótki wzrost P4, krótka faza

lutealna, nastęna owulacja występuje po 6 dniach.
SKONCENTROWAE OWULACJE (RUJE) WYSTĘPUJĄ PO
25 DNIACH OD WPROWADZENIA TRYKA

Zapłodnienie

• Krycie z haremowe lub wolne
• Krycie z reki
• Inseminacja domaciczna

– KATETEREM DOMACICZNYM
– LAPAROSKOPOWA

cIĄŻA

• Do zapłodnienia dochodzi w jajowodzie
• 3-4 dni poza płodnieniu zarodek przechodzi

do macicy

• 12 dzieo ciąży stadium wydłużania

blastocysty

• Rozpoznanie ciąży: produkcja interferonu

tau między 10-21 dniem ciąży

Ciąża

• Do 60 dnia ciąży u owiec za produkcję

progesteronu odpowiedzialne jest ciałko
żółte ciążowe, później natomiast funkcję tą
przejmuje łożysko

• U kóz z kolei przez cały okres trwania ciąży

źródłem progesteronu jest ciałko żółte

• Znaczenie praktyczne?

Diagnostyka ciąży

u małych

przeżuwaczy

2012-01-10

5

Badanie per vaginam

u kóz

• Chodzi tu o badanie 1 lub 2 palcami przez

pochwę w celu wyczucia szyjki macicy, która
zmienia się przy palpacji w zależności od
rozwoju ciąży

Ultradźwiękowe detektory tętna

• Działają na zasadzie odbitej fali Dopplera
• Głowica wysyła fale, które odbijają się od

ruszającego się serca czy tętnic i wracają do
aparatu, gdzie są przetwarzane na sygnały
dźwiękowe lub świetne

Uwaga !!

• Tętno płodu jest wyższe niż tętno matki
• Istnieją różnice między liczba tętna w

zależności od wieku płodu

• Warunkiem odczytu jest obecność żywych

płodów

Minimalne wartości graniczne poziomu progesteronu w

surowicy krwi określające ciążę (ng/ml)

Krowa

Owca

Koza

Klacz

Locha

Poziom

Progesteronu

(ng/ml)

1

– 2

0,5

1,5

5 - 9

Dzień
ciąży

19 / 23

17 / 20

18 / 23

20 / 24

Pewność przy
ujemnym
wyniku

100 %

99 %

100 %

100%

Pewność przy
dodatnim
wyniku

60

– 90 %

78 %

80 %

83

– 96 %

Oznaczanie estrogenów

• U kóz miarodajne wyniki od końca 2-giego

miesiąca ciąży. Samice nieciężarne –
poziom siarczanu estronu (krew) jest
poniżej 1 ng / ml

Próba histologiczna u owiec

• Jest podobna jak u świń
• U owiec nieciężarnych nabłonek złożony jest z 12

warstw komórek a od 30 dnia ciąży jest 5 – warstwowy

• Po 40 dniu ciąży dokładność metody wynosi 95 – 98 %
• Ciąże mnogie nie są diagnozowane

2012-01-10

6

Specyficzne metody diagnozy ciąży

u owiec

• Metoda odbytniczo – brzuszna
• Laparotomia

Badanie na ciążę-USG

• Badanie per rectum

– Już w 14-15 dniu
– 25-35 dni 98% skuteczności
– Akcja serca od 23 dnia
– Określenie liczby płodów 25-50 dzieo

• Badanie per cutis

– Już od 30 – 35 dnia
– Ponad 98 % trafności ok. 60 dnia
– Określenie liczby płodów między 50 – 100 dniem

technika

Okres ciąży Trafnośd

Ciąża Brak ciąży

Błędy

uwagi

Wyst. Rui

18-24 dni

! Może byd w ciązy

Cicha ruja

Progesteron
serum

19-24 dz.

87 97

Ciaża rzekoma, nireg.
Cykl,ronienia

Lepsze dla
niecieżarnych

Progesteron
mleko

19-24 dz.

Różnie w różnych
testach

Fals+ czasem w rui

Większe
wahania i
wyższe stężenie
niż w surowicy

Mocz/surow
ica siarczan
estronu

50-60 dz
(czasem 30
dz.)

100 100

Ujemny w ciąży
urojonej, szybko
spada przy
ronieniu

Balotowanie Po 100 dniu

Otłuszczone sztuki,
napięte powłoki

RTG

70-90 dz

100 100

Obraz macicy raczej
niż szkielet

Można liczyd
płody

USG

>25 dnia
rectal
>35 skóra

Blisko 100 87

Diag.różn ciąży
urojonej

Starsze sztuki
wczesniej per
cutis można

Poród

Dojrzałość osi PPN

Zwiększenie wydzielania kortykoliberyny

Zwiększenie wydzielania ACTH

Zwiększenie wydzielania kortyzolu

Zmiana szlaku syntezy progesteronu w estrogeny

Pobudzenie wydzielania PGF2alfa (Luteoliza + skurcze macicy)

Odruch Fergusona

Zniesienie bloku progesteronowego

Poród

Objawy zwiastunowe:
• Wymię nabiera (24 h przed porodem

siara)

• Powiększenie i wydłużenie sromu
• Rozluźnienie więzadeł

Poród

I ETAP:
• Trwa około 6-12 h
• Owca oddziela się od stada
• Niepokój
• Grzebanie w ściółce

2012-01-10

7

Poród

II ETAP:
• Trwa od 30 min do 1 h
• Prezentacja płodu podobna do bydła
• Grzebanie w ściółce
• Silne parcia, głowa wygięta do góry,

stękanie

• Często owce rodzą oparte grzbietem o

ścianę

Poród

III ETAP:
• Błony płodowe zazwyczaj odchodzą w

ciągu 3-4 h po wyparciu płodu

Ciężki poród

Przyczyny

• Nieprawidłowa prezentacja 50%
• Niedrożnośd kanału rodnego 35%
• Niestosunek porodowy 5%
• Nieprawidłowości ( potworki) 3 %
• Inne 7 %

przyczyny

I.

Zaburzenia działania sił porodowych

1.

Bezwład macicy

a.

Pierwotny /stres, pierworódki, toksemia ciazowa,

hypokalcemia/

b.

Wtórny/zmęczenie po złej prezentacji płodu;oxyt. Nie pomoże,

ale dobrze podać ze względu na profilaktykę zatrzymania

łożyska

2.

Zaburzenia skurczów tłoczni brzusznej/tox.ciążowa,

niedożywienie, przepuklina

II.

Niedrożności kanału rodnego

1.

Tkanki kostne/ pred. rasowe-

czarnoglówki-ostre

krawędzie zrębu mogą uszkadzać macicę podczas

pomocy

2.

Tkanki miękkie

a.

N. Sromu/komplikacje poostatnim porodzie, brakrelaksacji/

b.

N. Pochwy/rzadko; po wypadnięciu pochwy/

c.

N. szyjki (pierwotna

/zwłóknienie, hyperestrogenizacja[pleśnie

w paszy], prez. Czysto posladkowa/ i

wtórna/ manualnie

rozszerzyć lub cięciecesarskie/)

przyczyny

• Skręt macicy /rzadko, metody jak u krowy lub

cesarskie ciecie/

• Opadnięcie macicy ku dołowi/starsze osłabione

owce, przepukliny. Pomoc porodowa
konieczna zawsze i udzielana na leżącej
samicy/

Przyczyny- nieprawidłowa prezentacja

płodu

• Nieprawidłowe położenie
• Nieprawidłowa postawa
• Nieprawidłowe ułożenie-70% ciężkich porodów

– Zawinięcie główki na bok 41 %
– Zaparcie nadgarstkowe 10 %
– Zaparcie barkowe 6 %
– Poród czysto pośladkowy 8 %
– Zaparcie skokowe 4 %
– Równoczesne wypieranie kilku płodów 17%
– Położenie poprzeczne 14%

2012-01-10

8

Nieprawidłowe ułożenie

• zawinięcie główki na bok
• Zaparcie kooczyny piersiowej
• Zaparcie kooczyny miednicznej

Wypieranie dwóch płodów

jednocześnie

• Przyczyny

– Bezwład macicy/zbyt mocne rozciągniecie macicy/
– Nieprawidłowa prezentacja

• Rozpoznanie

– Badanie samicy na stojąco, z lekko uniesionym

zadem

– Identyfikacja dostępnych części płodów /pierwsze

wyciągamy to które jest w pośladkowym
półożeniu/

inne

• Niestosunek porodowy

– Młode<<mniejsze matki>>często maja mało

płodów (1 płód!!!), mesne tryki, płód płci męskiej

• Ciężki poród spowodowany śmiercią płodu

– Zwykle towarzyszy zła prezentacja i nierozwarta

szyjka

– Fetotomia, s.c. Eutanazja
– Uwaga na patogeny!! Higiena !!!

Objawy ciężkiego porodu

• Nieprawidłowy wypływ lub obecnośd łożyska

– Susp.smierć płodu

• Nieprawidłowa prezentacja płodu widocznego

w sromie

• Brak postępu akcji porodowej

– Zmiana zachowania
– 20-30 min intensywnych bezowocnych pard
– 30-60 min słabych pard

Postępowanie

• sprzęt pętla porodowa, zastępcze wody płodowe
• Wywiad/termin-
• Badanie ogólne owcy/gruczoł mlekowy, wygląd

sromu, napięcie więzadeł/

• Poskromienie zwierzęcia
• Badanie przez pochwę

– ocena szyjki macicy/ uwaga na kruchą macicę, blizny,

próba rozwarcia[ok.. 10 min]/

– Ocena płodu (płodów) /jakośd błon płodowych,

żywotnośd płodu

Wydobywanie płodu

• Ocena żywotności płodu/ruchy, odruch ssania,

reakcje bólowe[szczypanie kończyn], USG/

• Obecność błon, wód płodowych /prawidłowo

błony płodowe miękkie,
elastyczne/////zmienione twarde

2012-01-10

9

Reanimacja i opieka nad jagnięciem

• Chwyt za koń czyny miedniczne i uiesienie plodu

do góry

• Doksapram
• Maska tlenowa
• Jodynowanie pępowiny
• Udostępnić jagnię matce
• Siara /jak nie pije samodzielnie podać sondą 60

ml do żołądka

• Ogrzewanie b. Słabych jagniąt lampą grzejącą

Wydobywanie pozostałych płodów

i opieka poporodowa nad owcą

• W przypadku udzielenia pomocy dotyczacej

jednego płodu, pozostałe również
wydobywane sa manualnie

• Matkę z potomstwem przenosimy do

oddzielnych kojców-nawiązanie więzi, spokój,
dostęp do mleka, monitoring noworodków

• Sprawdzić drożność strzyków i obecność

mleka

• Pobudzenie inwolucji macicy i.m 20 UI

oxyocyny

Poród opóźniony

• Brak ciąży, ronienie
• Mumifikacja płodu /125 mg

kloprostenolu>>ekspulsja płodu po 48 h

• Maceracja płodu –nierzpyjemny wypływ-

eutanazja

Ciężki poród u kóz

• Nieprawidłowa prezentacja płodu 56 %
• Niestosunek porodowy 20 %
• Niedrożnośd kanału rodnego 12 %
• Bezwład macicy 10 %
• Skręt macicy 2 %

Bezwład macicy

• Rzadko
• Hypocalcemia w okresie okołoporodowym
• Zalecane wydobycie manualne
• Oxytocyna 5-10 U.I. i.m.

Niedrożnośd kanału rodnego

• Najczęściej dotyczy szyjki
• Zwykle zalecane jest cięcie cesarskie
• Farmakologia

– Prostaglandyna PGF2alfa

• Dinoprost 10mg
• 125 micg kloprostenol

– Chlorowodorek wetrabutyny (PL-brak) 2mg/kg

2012-01-10

10

Objawy ciężkiego porodu i

postępowanie

• Odejście wód płodowych a ciąża rzekoma
• Ocena kondycji
• Bardzo delikatne badanie przez pochwę

(żałosne ryki…)

• Wychodzenie kilku płodów –najpierw

wydobywamy ten wychodzący pośladkowo

• Bywa że poród „dokaoczany” jest po kilku

dniach

Opieka na koźlęciem

• Kozy pierwiastki mogą byd agresywne i nie

wykazywad odpowiedniego istynktu
macierzyoskiego

• Po ciężkim porodzie (manualna interwencja )

zawsze przez 5 dni antybiotyk

Cięcie cesarskie u małych przeżuwaczy

Wskazania do zabiegu są w zasadzie podobne jak u bydła,

chod uwypuklid tu trzeba fakt, że u samic wyniszczonych i
słabych cięcie jest nieopłacalne i zdarza się, że właściciele
rezygnują w ogóle z udzielenia pomocy

Uwaga !

Szycie u owiec i kóz jest niejednokrotnie utrudnione

przez „papierowo” cienkie powłoki brzuszne