Medycyna sądowa,

kryminalistyka, kryminologia,

chemia sądowa

Medycyna sądowa



Praktyczna działalność lekarsko-sądowa – Gdańsk
– XIV/XV wiek, Toruń i Poznań - XV wiek (sądy
zwracały się o opinię do chirurgów-cyrulików,
fizyków miejskich - medicus physicus)



XVI wiek

– ustawy obowiązujące w Europie „Lex

Carolina

” (1532 rok) – wymogi zasięgania opinii

lekarzy (pojawienie się instytucji lekarza biegłego)

Medycyna sądowa



1613 rok

– przeprowadzenie przez Oelhafiusa

sekcji zwłok noworodka i jej opublikowanie
(pierwsza publiczna sekcja zwłok w Polsce i
Europie)



1629 rok

– jedna z najwcześniejszych w Europie

ekspertyza psychiatryczna kobiety



1793 rok

– podręcznik nauki cyrulickiej

(chirurgicznej) zawierający rozdział poświęcony
zagadnieniom sądowo-lekarskim

Medycyna sądowa



Medycyna sądowa jest ściśle związana z
kryminalistką, stanowi jeden z jej elementów.
Specjaliści medycyny sądowej zajmują się
sekcjami zwłok, oględzinami żywych -
poszkodowanych, ustalaniem ojcostwa itp.



Medycy sądowi są pomocni również w dociekaniu
prawdy historycznej

– są obecni przy

ekshumacjach zwłok.

Kryminalistyka - historia



IX w. p.n.e

-

pierwszy pisemny dowód taktycznego

postępowania w przypadku ścigania sprawcy

(spisana na papirusie instrukcja ścigania
truciciela).



W XIII-wiecznej

Księdze Elbląskiej

po raz

pierwszy pojawia się pojęcie śladu. Narzuca ona

obowiązek ścigania sprawcy zabójstwa, rabunku

lub kradzieży aż do granicy, wszystkim

mieszkańcom Opola pod karą zbiorowej

odpowiedzialności.

Kryminalistyka - historia



1893 r

. -

prof. Hans Gross wydał pierwszy na

świecie podręcznik zawierający usystematyzowaną
wiedzę kryminalistyczną



1902 r

. - powstanie w Lozannie pierwszego

uniwersyteckiego Instytutu Nauk Policyjnych.
Założył go i prowadził szwajcarski kryminalistyk
Rudolf Archibald Reiss.



W tym samym czasie w Lionie powstaje pracownia
kryminalistyczna kierowana przez Edmonda
Locarda

Kryminalistyka - historia



Zygmunt Florentyn WRÓBLEWSKI

(1845-1888)

Karol OLSZEWSKI

(1846-1915)

1883 skroplenie tlenu, azot (dwutlenek węgla z powietrza,
alkohol)
Karol Olszewski skroplił i zestalił argon, podał warunki
skroplenia wodoru. Prowadził ponadto liczne badania
analityczne i toksykologiczne dla potrzeb sądowych.

Kryminalistyka - historia



Jan Sehn

(1909-1965) - prawnik polski,

niemieckiego pochodzenia,

w latach 1945-

47 sędzia śledczy.

Od 1949 kierownik Instytutu Ekspertyz
Sądowych w Krakowie, pierwszy kierownik
Katedry Kryminalistyki UJ.

Kryminalistyka



Prof.

Paweł HOROSZOWSKI

– twórca polskiej

kryminalistyki. To dzięki niemu powołano do życia
sekcję ekspertyz sądowych przy Komendzie
Głównej Policji Państwowej.
Po II wojnie światowej Paweł Horoszowski utworzył
zakład kryminalistyki, na bazie którego powstała
pierwsza w Polsce szkoła kryminalistyki.

Kryminalistyka



Kryminalistyka

- nauka o taktycznych zasadach i

sposobach oraz o technicznych metodach i środkach
rozpoznawania, a także wykrywania prawnie określonych,
ujemnych zjawisk społecznych, a w szczególności
przestępstw i ich sprawców oraz udowadniania istnienia lub
braku związku między osobami a zdarzeniami.



Kryminalistyka posiada 4 podstawowe funkcje:

- rozpoznawcza

- wykrywcza

- dowodowa

- zapobiegawcza

Kryminalistyka



Kryminalistyka służy zwalczaniu przestępstw i
zapobieganiu im

in concreto

przez ujawnianie

przestępstw, wykrycie sprawcy i zabezpieczenie
dowodów dla wymiaru sprawiedliwości.



Siedem złotych pytań powszechnie uznanych w
kryminalistyce:
Kto? Co? Gdzie? Za pomocą czego? Dlaczego?
W jaki sposób? Kiedy?

Kryminologia



Termin

kryminologia

pochodzi od łacińskiego

słowa

crimen

(przestępstwo) oraz greckiego

logos

(nauka).

Kryminologia

zajmuje się osobą

sprawcy przestępstwa, przyczynami jego czynu i
warunkami społecznymi, w jakich go dokonał.

Kryminologia



Cesare Lambroso

– włoski lekarz, twórca kryminologii



Druga połowa XIX w. – powstanie

teorii

antropologicznej

zakładającej istnienie "przestępcy z

urodzenia”,



Wykaz fizycznych cech wspólnych łączących

kryminalistów (na podstawie wyglądu można

rozpoznać potencjalnego i rzeczywistego przestępcę).
Twarz przestępcy charakteryzują silnie zarysowane

łuki brwiowe, kości policzkowe, brak delikatnych rysów

nosa i ust, twarz brzydka, budząca odrazę, czoło

cofnięte (jak u neandertalczyka), silna budowa kośćca
itp.

System antropomedyczny

Antropologiczna metoda

identyfikacji:



mierzenie obwodu głowy



długości uszu, nóg, rąk i palców



wzrostu, szerokości twarzy i
obwodu klatki piersiowej



ujednolicone fotografowanie
zatrzymanych i portret opisowy.

System antropomedyczny



Daktyloskopia wyparła system
antropometryczny rejestracji i
ustalania tożsamości osób na
podstawie pomiarów ciała,
zwłaszcza szkieletu ludzkiego



System ten opracowany przez
Bertillona

był niepewny,

pracochłonny i obarczony dużym
błędem (zmiana w kośćcu ludzkim
następująca z upływem wieku.

Współczesna kryminologia



Bazuje na naukach: psychologia, psychiatria, socjologia (portret
psychologiczny sprawcy, wyjaśnienia podłoża czynu
przestępczego).



Przyczyny zewnętrzne:



brak środków do życia



wyobcowanie ze środowiska



frustracja sytuacją własną lub bliskich



społeczne przyzwolenie otoczenia na czyn zabroniony jakiejś subkulturowej
grupy



Przyczyny wewnętrzne:



choroba psychiczna



umiarkowana zdolność postrzegania rzeczywistości



nieodróżnianie czasem dobra od zła

Pojęcie śladu



Element łączący wszystkie przestępstwa.



Rodzaje śladów:



odcisk palca lub obuwia



włókna zabezpieczone na odzieży



odpryski lakierów, szkła



ślady zapachowe.



Ich odszukanie i identyfikacja wymaga
specjalistycznych metod analitycznych (rozwój
chemii sądowej)

Mechanoskopia



Mechanoskopia

(gr.

mechané

maszyna +

skopeín

patrzeć) - technika śledcza badająca ślad

pozostawiony przez narzędzie użyte przez sprawcę

przestępstwa.



Narzędzia: dowolny przedmiot, którym posłużono się

do wykonania określonej czynności (siekiera, krawędź

stołu, elementy samochodu)



Każda powierzchnia tnąca pozostawia

swój

niepowtarzalny ślad

będący odwzorowaniem wszelkich

nierówności, jakie na sobie posiada, powstałych w

procesie produkcji lub czynności przystosowujących

narzędzie do dokonania przestępstwa.

Mechanoskopia



Mikroskopowe badania np. przeciętej

nożycami kłódki pozwalają określić:



ślad powierzchni ostrza narzędzia (wykonywana
jest zawsze fotografia)



materiał z jakiego jest wykonane (czasem

pozostają cząstki ostrza narzędzia, które

badane chromatografem ujawniają skład stopu,
metalu z jakiego je wykonano, miejsce produkcji
itp.).



typ narzędzia



siłę, jakiej użyto posługując się tym narzędziem.

Mechanoskopia



Do identyfikacji przedmiotu wykorzystuje się
zaawansowane techniki mikroskopowe.



Mechanoskopia wykorzystuje również różne
zjawiska fizyczne i chemiczne, charakterystyczne

dla wybranych materiałów z jakich zbudowany jest

przedmiot (np. częstą metodą identyfikacji szkła

jest badanie jego współczynnika załamania

(refrakcji). Taki współczynnik może być określony

nawet dla małej próbki o średnicy nie większej niż

średnica ludzkiego włosa.

Mechanoskopia



Medycyna sądowa wyróżnia dwa rodzaje identyfikacji
narzędzia: grupową i indywidualną. Każda z nich pozwala
określić inne cechy narzędzia:

Rodzaj identyfikacji:

Cecha:

Opis:

grupowa (ogólna)

kształt

podłużne, kończyste,

płaskie, obłe

twardość

elastyczne, twarde, miękkie

powierzchnia

tępe, tępokrawędziste,

krawędziaste, ostre,

kończyste

indywidualna

indywidualne cechy

narzędzia, np. szczerby

ustalenie konkretnego

narzędzia którym zadano

uraz

Badania toksykologiczne



1. Analiza jakościowa i ilościowa związków o
charakterze lotnym:



alkohole (np. metanol, etanol, propanol, izopropanol,
butanol, izobutanol, alkohol izoamylowy itp.)



aldehydy, ketony i estry (np. aceton, octan etylu,
benzaldehyd, cykloheksanon)



substancje ropopochodne (np. heksan, oktan,
cykloheksan, benzen, toluen, ksyleny)



glikol etylenowy



związki cyjanowe

Badania toksykologiczne



2. Oznaczanie substancji
nieorganicznych:



analiza płynów ustrojowych lub tkanek w
kierunku obecności jonów metali (np. rtęci,
ołowiu, arsenu itp.)



analiza płynów ustrojowych lub tkanek w
kierunku obecności anionów (np. azotyny i inne)

Badania toksykologiczne



3. Analiza jakościowa (wstępna) w
kierunku obecności leków i narkotyków w
zakresie podstawowym, z zastosowaniem
testów immunochemicznych:



analiza moczu w kierunku obecności głównych
grup narkotyków - opioidów, amfetaminy,
kokainy, kannabinoli



analiza moczu w kierunku obecności leków -
barbituranów, benzodiazepin, trójcyklicznych
leków antydepresyjnych

Badania toksykologiczne



4. Analiza kompleksowa jakościowa i ilościowa
w kierunku obecności ksenobiotyków o
charakterze narkotycznym:



opiaty - (morfina, kodeina, papaweryna, narkotyna,
narceina, itp.)



opioidy -

syntetyczne leki przeciwbólowe o działaniu

narkotycznym (petydyna, fentanyl, pentazocyna,
dekstromoramid itp.)



amfetamina i pochodne (np. Ekstaza i inne pochodne
amfetaminy o charakterze halucynogennym itp.)



kokaina i metabolity



kannabinole (marihuana, haszysz)

Badania toksykologiczne



5. Analiza kompleksowa jakościowa i ilościowa
w kierunku obecności leków o różnym
działaniu farmakologicznym:



leki nasenne (np. pochodne barbituranów,
dibenzoazepin itp.)



nienarkotyczne leki przeciwbólowe (np. aspiryna,
paracetamol itp.)



leki psychotropowe - neuroleptyki, antydepresanty,
przeciwlękowe (np. fenotiazyny, dibenzoazepiny,
benzodiazepiny, pochodne tioksantenu, itp.)



leki przeciwpadaczkowe



doustne leki przeciwcukrzycowe

Badania toksykologiczne



6. Analiza jakościowa i ilościowa
ksenobiotyków we włosach:



wykrywanie, identyfikacja i analiza ilościowa
środków uzależniających w 4 grupach
narkotyków - opioidy, amfetamina, kokaina,
kannabinole



wykrywanie, identyfikacja i oznaczenia ilościowe
leków z podstawowych grup farmakologicznych

Badania toksykologiczne



7. Analiza dowodów rzeczowych:



identyfikacja narkotyków (proszki, płyny, susze
roślinne, tabletki)



identyfikacja dowodów rzeczowych znalezionych
na miejscu zdarzenia płynnych i stałych - (płyny,
rozpuszczalniki organiczne, alkohole,
substancje chemiczne organiczne i
nieorganiczne, produkty spożywcze)

Badania toksykologiczne



8. Analiza jakościowa i ilościowa
pestycydów:



związki fosfororganiczne i karbaminiany



polichlorowe weglowodory, DDT, pochodne
kwasu fenoksyoctowego, parakwat, dikwat itp.

Badania toksykologiczne



9. Analizy specjalne:



oznaczenie hemoglobiny

tlenkowęglowej (jako

narażenie na tlenek węgla)



oznaczenie methemoglobiny we krwi



oznaczenie cholinesterazy (ACHE)



identyfikacja plam moczu w dowodach
rzeczowych



identyfikacja plam śliny w dowodach rzeczowych

Ślady biologiczne



Badaniu poddaje się najczęściej:



Ślady śliny (niedopałki, szklanki, znaczki pocztowe,

ślady ugryzień



Ślady krwawe (odzież, narzędzie zbrodni, ślady pod
paznokciami)



Ślady nasienia



Mocz, kał



Cebulka włosa (odzież, miejsce zdarzenia)



Fragment naskórka (przedmioty codziennego

użytku, miejsce zdarzenia, używana odzież,

biżuteria)

Krew



Przeciętnie dorosły człowiek ma w
organizmie około 6 litrów krwi, co stanowi
średnio 7,5% masy ciała.



Skład krwi: osocze i składniki komórkowe.
Składniki komórkowe:



krwinki czerwone (erytrocyty)



krwinki białe (leukocyty)



składniki płytkowe (trombocyty).

Krew



Stare ślady krwi są czasem
czerwonobrunatne i wyglądają jak ślady
rdzy, farby lub lakieru. Jeśli znajdziemy
plamy "podejrzane" o bycie krwią to
należy określić:



czy aby na pewno jest to krew?



czy jest to krew ludzka?



jakiej grupy jest to krew?



jaka jest płeć osoby która krwawiła?

Hematologia



XVII wiek

-

początki hematologii. W

1616 r

.

angielski lekarz Wiliam Harvey odkrył pracę serca
i krążenie krwi.



1901 r

. - austriacki lekarz patolog i immunolog

Karl

Landsteiner

stwierdził, że istnieją trzy rodzaje

(grupy) krwi ludzkiej: A, B, C. Podział ten oparł na
oznaczeniu tzw. antygenów, które pomagają w
produkcji przeciwciał zwalczających choroby.
Później grupę C przemianowano na O, a czwartą
grupę odkryto w

1907 r

.

Hematologia



1940 r

. - Karl Landsteiner

odkrył,

że w czerwonych krwinkach
większości ludzi (ok. 85%
populacji) znajduje się jeszcze
tzw. antygen Rh D. Nazwany
został czynnikiem Rh (od małp
rezusów, u których wykryto po raz
pierwszy czynnik Rh we krwi).

Czy jest to krew?



1853 rok - Ludwik Teichmann

opracował metodę

pozwalającą określić, czy dane plamy są plamami
krwi. Czerwony barwnik krwi

pod działaniem kwasu

octowego i w obecności soli kuchennej zmieniają się w
chloroheminę, nazywaną „

heminą Teichmanna

” (rombowe

słupki lub płytki widoczne pod mikroskopem - kryształki
Teichmanna.



W zależności od użycia soli (chlorku sodu, bromku sodu lub
jodku sodu), kryształki heminy barwią się na kolory:
jasnobrunatny, czerwonobrunatny lub prawie czarny.

Czy jest to krew ludzka?



1901 r

. - niemiecki biolog

Paul Uhlenhuth

opracował test z wstrzykiwaniem proteiny
z kurzego jaja królikowi: mieszał surowice
królika z białkiem jaja, proteiny oddzielały
się i tworzyły mętny osad – precypitynę
(krew królika reagując na proteiny z jaja
wytworzyła przeciwciała, co spowodowało
reakcje podobną do aglutynacji
czerwonych krwinek).



Procedura powtórzona dla krwi innych
zwierząt, oraz dla krwi ludzkiej.

Analiza krwi



Czy dana plama to krew -

Metoda spektralna

(obecność hemoglobiny nawet w 1:10 000000 mg
zaschniętej krwi).



Polanie plamy wodą utlenioną (przy zetknięciu z
krwią pieni się obficie) lub roztworem benzydyny
(

roztwór benzydyny barwi się na kolor niebiesko –

ciemnogranatowy).



Stosuje się zatem

testy Kastel-Mayer

oraz

mikrospektroskopi

.

Analiza krwi



Aby określić czy krew jest ludzka
posługujemy się

metodą elektroimmunoprecypitacji

w

żelu agarowym, wywodzącą się z
doświadczenia Paula Uhlenhutha.
Stosowane są specjalne surowice
antyludzkie i

antyzwierzęce.

Analiza krwi



W roku

1949

odkryto

możliwości rozpoznania krwinek
męskich i żeńskich przez
oznaczenie tzw.

ciałka

barra

, czyli chromatyny

płciowej (X).

Analiza śliny



Analiza śliny na obecność

ptialiny

- substancji dla niej

charakterystycznej, pozwalającej na
rozkładanie skrobi zwierzęcej i
roślinnej. Do identyfikacji używa się
roztworu Lugola po uprzednim
zastosowaniu roztworu skrobi.

Analiza DNA



Sir Alec John Jeffreys

(ur. 9 stycznia 1950)

– brytyjski

genetyk.



Odkrywca sond molekularnych
umożliwiających zdejmowanie
genetycznych odcisków palców
(DNA genetic fingerprints).

Analiza DNA



Analiza DNA w celu wykrycia mordercy
zastosowana po raz pierwszy w

1986

roku w celu wyjaśnienia dwóch
morderstw.



Technika umożliwiła oznaczenie profilu
genetycznego sprawcy



Rok

1992

(Arizona, USA). Morderstwo

młodej dziewczyna. Podejrzany -
kierowca (strąki rośliny Palo verde
(Rodzaj: Cercidium).

DNA

– przebieg analizy



Wydobycie materiału genetycznego z komórek zawartych

w śladach biologicznych (do badań wystarczy pojedyncza

komórka)



Enzymatyczny proces powielania kilkunastu różnych

fragmentów materiału genetycznego



Analizie poddaje się regiony DNA nie niosące informacji

o budowie i funkcjonowaniu naszego ciała



Powielone fragmenty DNA rozdziela się ze względu na

ich wielkość w polu elektrycznym i oblicza ich długość w
oparciu o wzorce.



Położenie (długość) poszczególnych fragmentów DNA

tworzy tzw. profil genetyczny, który porównuje się do

profilu uzyskanego z materiału porównawczego.

Analiza DNA



W Polsce badania genetyczne materiału
biologicznego przeprowadza 13 policyjnych

laboratoriów.



Pierwszą ekspertyzę genetyczną wykonali w Polsce

na przełomie roku 1988/1989 specjaliści z
Centralnego Biura Kryminalistycznego we

współpracy z Zakładem Genetyki Człowieka PAN

(obecnie Instytut Genetyki Człowieka PAN).



W 1994 roku decyzją Sądu Najwyższego badania

genetyczne stały się w sądzie dowodem materialnym

równoprawnym z innymi.