Analiza leków w

Analiza leków w

materiale

materiale

biologicznym

biologicznym

Leki



Lek – każda substancja,
niezależnie od pochodzenia
(naturalnego, syntetycznego,
roślinnego), wprowadzana do
organizmu w celu osiągnięcia
pożądanego efektu
terapeutycznego, lub w celu
zapobiegania chorobie, podawana
w ściśle określonej dawce.

Leki



Leki - substancje obce dla organizmu



Oprócz działania leczniczego (w zależności
od dawki, okresu ich podawania, osobniczej
wrażliwości na ich działanie) mogą wywołać
skutki ujemne w postaci różnych powikłań
lub obocznych, niepożądanych działań.



Ostre lub przewlekłe zatrucia spowodowane
są przedawkowaniem leku lub jego
kumulacją w organizmie.

Indeks
terapeutyczny



Indeks terapeutyczny

(zakres,

współczynnik terapeutyczny) -
stosunek dawki leku wywołującej objawy
toksyczne do dawki wywołującej efekt
terapeutyczny.



Indeks terapeutyczny

(

IT

) jest różny

dla różnych leków i charakteryzuje
bezpieczeństwo ich stosowania.



Im większy

IT

tym bezpieczniejszy lek.

Podział leków

Podział leków w zależności od ich wpływu na

sprawność psychomotoryczną (według
Danysza):



leki psychotropowe



leki przeciwlękowe i kojące



leki przeciwdepresyjne



leki nasenne



narkotyczne leki przeciwbólowe



leki stosowane przeciwko chorobom lokomocyjnym

Leki psychotropowe



Stanowią największe zagrożenie dla
uczestników ruchu drogowego, szczególnie
niebezpieczne są

neuroleptyki

, np.

fenotiazyny

(Thioridazin, Tisercin).



Wpływają na:



przebieg reakcji ośrodkowego układu nerwowego



przebieg procesów emocjonalnych



na krążenie i narządy ruchu.



powodują upośledzenie koncentracji uwagi

Fenotiazyny



Leki neuroleptyczne stosowane w
leczeniu schizofrenii i depresji, są
także używane jako środki
przeciwwymiotne i przeciwkaszlowe.

Leki przeciwlękowe i

kojące



Są zażywane bardzo często i mogą prowadzić
do:



podejmowania niewłaściwych decyzji



ograniczają też spostrzegawczość



upośledzają zdolność do właściwych reakcji



pogłębiają zmęczenie



Istnieje jednak pogląd, że niektóre leki z tej
grupy zastosowane w indywidualnie dobranych
dawkach, mogą poprawiać zdolność do
prowadzenia pojazdów, ponieważ hamują stany
napięcia emocjonalnego i lękowego.

Benzodiazepiny



Benzodiazepiny

– grupa leków o

działaniu przeciwlękowym,
uspokajającym, nasennym
przeciwdrgawkowym, relaksacyjnym.



Pod względem chemicznym są one
pochodnymi (alkilowymi, triazolowymi,
chlorowcowymi, fenylowymi itp.) benzo-
1,4-dwuazepiny.
Naśladują prawdopodobnie działanie
naturalnie występujących związków w
ośrodkowym układzie nerwowym, tzw.
endozepin.

Benzodiazepiny



Znanych jest obecnie ok.

2000 czynnych

pochodnych benzodiazepiny

,



zarejestrowanych i stosowanych w terapii ok. 100



35 jest wyselekcjonowanych przez WHO (World
Health Organisation) i zalecanych do leczenia



Aktywność tych związków zależy od ich budowy
chemicznej, zaś główny wpływ na ich właściwości
terapeutyczne i toksyczne mają podstawniki w
pozycji C7 (takie jak chlor i grupy nitrowe), a
także obecność pierścienia fenolowego w pozycji
C5.

Benzodiazepiny



Benzodiazepiny są stosowane także w preparatach
złożonych z innymi lekami nasercowymi i
uspakajającymi.



Należą do najbezpieczniejszych leków uspakajających i
nasennych.



Współczynnik terapeutyczny pochodnych
benzodiazepin jest wysoki.



Leki te dobrze wchłaniają się zarówno z przewodu
pokarmowego, jak i podane pozajelitowo. Wykazują
powinowactwo do tkanki lipidowej, łatwo przenikając do
mózgu. Maksymalne stężenie we krwi osiągają po 1 do
2 godzin, a okres ich połowicznego rozpadu (w
zależności od rodzaju pochodnej) wynosi 48-68 godzin.

Benzodiazepiny

Do najczęściej stosowanych należą:



diazepam (Relanium)



chlorodiazepoksyd (Elenium)



oksazepan



nitrazepam



temazepam (Signopam)



lorazepan



flurazepam

Oksazepam

Oksazepam - lek przeciwlękowy,

czynny metabolit diazepamu.

Wykazuje działanie nasenne,

uspokajające oraz powoduje
zwiotczenie mięśni szkieletowych.

Posiada krótki okres działania,

dlatego jest uznawany za
najbezpieczniejszy z leków
będących pochodnymi
benzodiazepiny (w leczeniu
starszych pacjentów).

Trójpierścieniowe leki
przeciwdepresyjne

Leki stosowane w

zaburzeniach psychicznych
o charakterze depresyjnym.

Do najczęściej stosowanych

należą:



Imipramina



Dezmetyloimipramina



Amitryptylina



Nortryptylina

imipramina

amitryptylina

Trójpierścieniowe leki
przeciwdepresyjne



Wchłaniają się łatwo z przewodu
pokarmowego, szybko ulegają dystrybucji
do tkanek, w których się gromadzą,
podczas gdy we krwi ich poziom spada.



Biotransformacja tych leków zachodzi
szybko w wątrobie.



Powstałe metabolity są czynnie
farmakologicznie i to im przypisuje się
działanie przeciwdepresyjne.

Trójpierścieniowe leki
przeciwdepresyjne



Najbardziej toksyczne leki
psychotropowe.



Dawka toksyczna jest tylko 3-4 razy
bardziej toksyczna niż maksymalna
dawka terapeutyczna i waha się w
granicach 2-4 g dla osoby dorosłej.

Leki nasenne



O przedłużonym działaniu (powyżej 7
godzin), jak np. fenobarbital lub
cyklobarbital.



Leki te powinny być zastąpione
lekiem o krótkim czasie działania.

Barbiturany



Barbiturany

, albo

barbituraty

– potoczna nazwa

pochodnych kwasu barbiturowego, używanych na
szeroką skalę w latach 50., 60. i 70. XX wieku jako
leki nasenne, znieczulające czy przeciwpadaczkowe.



Najbardziej znane są:



fenobarbital (Luminal – stosowany do dzisiaj)



cyklobarbital Fanodorm)



allobarbital



Barbital



sekobarbital



heksobarbital

Barbiturany



W latach 70. XX wieku były często
nadużywane w celach odurzających.



Ze względu na wady:



wytwarzanie tolerancji



kumulację



potencjał uzależniający



toksyczność przy przedawkowaniu (szczególnie w
połączeniu z alkoholem lub innymi lekami)

w zdecydowanej większości barbiturany zostały

wycofane z lekospisów w Polsce i większości
krajów świata.

Barbiturany



Wchłaniają się one łatwo z przewodu
pokarmowego, kumulują się w wątrobie, a
pochodne tych leków dobrze rozpuszczają
się w lipidach, co sprzyja gromadzeniu się
ich w mózgu.



Efekt działania toksycznego to uszkodzenie
wątroby i nerek, niedoczynność tarczycy,
zmiany psychiczne oraz parkinsonizm.

Barbiturany



Dawki śmiertelne tych leków wahają
się w granicach 4-40 gramów.



Barbiturany należą do leków o niskim
współczynniku terapeutycznym.



Dziesięciokrotne przekroczenie dawki
działającej nasennie powoduje
przeważnie zejście śmiertelne.

Narkotyczne leki

przeciwbólowe



Morfina



Stosowane są z reguły w silnych
stanach bólowych i zalicza się je –
zgodnie z wytycznymi Ministerstwa
Zdrowia – do grupy leków działających
podobnie do alkoholu.



Obowiązuje bezwzględny zakaz ich
zażywania przez prowadzących
pojazdy; dotyczy to również osób
uzależnionych od tych środków.

Materiał do badań na

obecność leków



Przy wyborze odpowiedniego materiału do
badań bierze się pod uwagę;



Pochodzenie materiału od osoby żyjącej czy ze zwłok



Informacja o przypuszczalnej przyczynie zgonu



Dane o schorzeniach osoby od której pobrano
materiał lub prowadzonej terapii i stosowanych
lekach



Znajomość przemian metabolicznych i dróg eliminacji
leku

Materiał do badań na

obecność leków



U osób żyjących monitoruje się terapię
pomiarem poziomu leku.



Do analizy pobiera się próby krwi i moczu



Krew ważny materiał do badań
toksykologicznych – poznajemy aktualną
obecność ksenobiotyku w organizmie



Nowoczesne metody analityczne:



HPLC



GC/MS



LC/MS

Materiał do badań na
obecność leków



Na podstawie analizy moczu można
ustalić czy lek był przyjęty przez daną
osobę ale nie można ustalić dokładnie
w jakim momencie oraz czy obecnie
dana osoba znajduje się pod jego
wpływem



Ważny element do badań – popłuczyny
po płukaniu żołądka

Materiał do badań na

obecność leków



Materiał ze zwłok:



wycinek wątroby



wycinek żołądka



treść żołądkowa



Wycinek wątroby - obecność nie tylko
leku ale także jego metabolitów



Materiałem sekcyjnym do badań może
być krew i mocz oraz ślina, pot, włosy
(te ostatnie nie są w Polsce stosowane)

Metody wyosabniania
leku



Metody specyficzne dla danej grupy leku



Najważniejsze etapy:



Odbiałczanie



Ekstrakcja rozpuszczalnikami organicznymi



Oczyszczanie ekstraktu

Metody wyosabniania
leku



Odbiałczanie:



chemiczne



enzymatyczne



Odbiałczanie chemiczne:



metoda siarczanowo-amonowa



metoda wolframowa

Metody wyosabniania
leku



Ekstrakcja - najczęstsza to ekstrakcja ciecz-
ciecz



Aby zwiększyć wydajność przeprowadza się
związki w formę niezdysocjowaną



Płyn po odbiałczeniu zakwasza się do pH = 2
- ekstrakcja eterem etylowym - leki o
charakterze kwaśnym



Alkalizacja do pH = 9 - ekstrakcja
chloroformem - leki o charakterze zasadowym

Metody wyosabniania
leku



Próby krwi i moczu nie wymagają
wcześniejszego przygotowania i
ekstrakcja prowadzona jest
bezpośrednio po zakwaszeniu lub
alkalizacji

Metody identyfikacji
leków



Chromatografia cienkowarstwowa –
ocena czy w badanym materiale znajdują
się leki jakiejś grupy leków czy nie



HPLC – rozdział mieszaniny leków o
podobnej budowie



GC/MS



LC/MS