fizykoterapia wszystko razem

Strona 1 z 48

GALWANIZACJA – jest to zabieg elektroterapeutyczny polegający na

zastosowaniu prądu stałego (galwanicznego) do celów leczniczych.

Warstwa rogowa naskórka ma zerową przewodność. Prąd wnika głównie przez miejsca o

zmniejszonym oporze elektrycznym (kanaliki potowe, nerwy, tkanka mięśniowa).

Największa przewodność wykazuje:

• płyn mózgowo-rdzeniowy
• osocze i krew
• mięśnie
• wątroba
• mózg
• tkanka łączna
• tkanka kostna

Pod wpływem prądu stałego zachodzą następujące zjawiska:

1. elektrochemiczne
2. elektrokinetyczne
3. elektrotermiczne
4. reakcje nerwów i mięśni
5. odczyn ze strony naczyń krwionośnych

ad.1. są związane z elektrolizą.

2 Na + 2 H

O → 2Na OH + H

KATODA

odczyn

zasadowy

2Cl + H

O → 2 HCl + O

ANODA

odczyn kwaśny

ad.2. zachodzą w błonach półprzepuszczalnych

elektroforeza – polega na przemieszczaniu się fazy rozproszonej względem

rozpraszającej

(kataforezą nazywa się ruch dodatnio naładowanych cząsteczek ku katodzie;
anaforeza jest to ruch ujemnie naładowanych cząstek ku anodzie)
elektroosmoza – ruch odwrotny

ad.3 w wyniku tarcia powstaje ciepło Q= 0,24 R I

Strona 2 z 48

ad.4 Prawo Du Bois i Reymonda – powstanie bodźców powodujących skurcz w

mięśniach poprzecznie prążkowanych nie jest uzależnione od samego przepływu prądu, ale od
dostatecznie szybkiej zmiany natężenia w czasie.

Przepływ prądu przez tkankę nerwową i mięśniową powoduje zmianę ich pobudliwości –

elektrotonus.

KATELEKTROTONUS – pobudliwość wzrasta pod katodą, (czyli próg się obniża)
ANELEKTROTONUS – pobudliwość maleje pod anodą

ad.5. Prąd elektryczny powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych

1. rozszerzenie naczyń powierzchownych skóry podczas zabiegu i bezpośrednio po

nim

2. do 30 minut po zabiegu – zmniejszenie się odczyn
3. rozszerzenie się naczyń głębiej położonych – trwa do kilku godzin

ELEKTRODY:

1. płaskie – cynowe, węglowe, silikonowe, jednorazowe ... o różnych wymiarach
2. specjalnego kształtu – dyskowa, wałeczkowa, Bergoniego (półmaska)

PODKŁADY:
Umieszczenie między elektrodą a skórą podkładu (z gazy, wiskozy, flaneli, tetry)

zwilżonego wodą lub 0,5 % roztworem NaCl zmniejsza opór naskórka i ułatwia przejście prądu
przez skórę. Grubość podkładu powinna wynosić od 1 do 2 cm.

UŁOŻENIE ELEKTROD:

• podłużne (działanie bardziej powierzchowne)
• poprzeczne (głównie na stawy)

DAWKA:
j =I /s [mA/cm

]

j – gęstość prądu
I – natężenie prądu
S – powierzchnia, przez którą przepływa prąd

Słaba – 0,01 –0,1 mA/cm

Średnia – 0,1 – 0,3 mA/cm

Mocna – 0,3 – 0, 5 mA/cm

Strona 3 z 48

Nie stosuje się dawek większych od 50 mA, gdyż mogą wystąpić zaburzenia czucia.

Bazujemy na odczuciach pacjenta.

ELEKTRODA CZYNNA
Jest elektrodą lecznicza, którą umieszczamy na miejscu zabiegowym

ELEKTRODA BIERNA
Jest elektroda zamykająca obwód

WSKAZANIA:

1. galwanizacja anodowa

• leczenie nerwobólów
• przewlekłe zapalenie nerwów, splotów i korzeni nerwowych
• zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów

kręgosłupa

2. galwanizacja katodowa

• zaburzenia krążenia obwodowego
• leczenie porażeń wiotkich
• utrudniony zrost kostny

PRZECIWWSKAZANIA:

1. obecność elementu metalowego w okolicy zabiegowej
2. stany zapalne tkanek miękkich i skóry
3. wypryski, stany gorączkowe
4. porażenia spastyczne
5. II b – IV klasy wg. Fontaine’a przy miażdżycy zarostowej tętnic

Strona 4 z 48

Jonoforeza

(jontoforeza, transfer jonów) jest to zabieg elektroleczniczy

polegający na wprowadzeniu do tkanek siłami pola elektrycznego jonów działających

leczniczo. Do jonoforezy mogą być stosowane wyłącznie związki ulegające dysocjacji

eletroleczniczej (elektrolity).

W polu elektrycznym jony ulegają przesunięciu zgodnie z prawem Coulomba.

Jony + (kationy) → katoda

Jony – (aniony) → anoda

Drugie prawo Faradaya:

Masa substancji, wydzielająca się na elektrodzie w procesie elektrolizy, jest wprost

proporcjonalna do czasu przepływu oraz natężenia prądu:

m= k*I*t

k – równoważnik elektrochemiczny

m – masa substancji

I - natężenie prądu

t – czas

Zawarte w tkankach jony ulegają polaryzacji. Wykazano, ze tkanki skóry mają

ograniczoną pojemność jonową. Oznacza to, że zwiększanie natężenia prądu i

wydłużanie czasu zabiegu jest skuteczne tylko w warunkach pojemności jonowej

skóry. Dodatkowym ograniczeniem jest granica tolerancji tkanek.

Jony lecznicze – jony wprowadzane celowo podczas zabiegu

Jony konkurencyjne – ruchliwe jony obecne w podkładzie (H

, OH

)

Jony pasożytnicze – niepożądane, mogą spowodować odczyny, zapalenia,

zaczerwienie.

Jony wprowadzone podczas zabiegu gromadzą się na pograniczu naskórka i skóry

właściwej, w pobliżu powierzchownej sieci naczyń krwionośnych skóry, skąd zostają

odprowadzone z prądem krwi w głąb ustroju.

Strona 5 z 48

Mechanizm leczniczego działania jonoforezy jest bardzo złożony:

• Działanie lecznicze jonów
• Wpływ na tkanki bieguna prądu stosowanego w jonoforezie
• Oddziaływanie odruchowe na narządy głębiej położone.

Metodyka zabiegu:

• Dokładnie oczyścić skórę
• Przygotować podkład lekowy (jednorazowy) dokładnie, sprawdzając, spod

której elektrody należy podać lek, oraz w jakim stężeniu

• Spod jednej elektrody nie podaje się dwóch środków
• Stosuje

się słabe dawki 0,01 – 0,1 mA/cm

• W okolicy wrażliwej, np. oka dawka do 2 mA
• W okolicy głowy, szyi do 3 –6 mA
• Sprawdzenie odczynu skóry po zabiegu
• Czas trwania zabiegu: 10 30 min (średnio 15-20 min)
• Ilość zabiegów 10 –20.

Strona 6 z 48

Elektrostymulacja

Elektrostymulacja (es) - jedna z metod elektroterapii jest stosowana jako

skuteczne, terapeutyczne narzędzie w rehabilitacji, profilaktyce medycznej oraz

sporcie. Elektrostymulacja jest to pobudzenie mięśnia do skurczu pod wpływem

zewnętrznego napięcia elektrycznego wykorzystywanego w elektroterapii.

Skurcz mięśnia można wywołać drażniąc prądem bezpośrednio mięsień albo

pośrednio zakończenia nerwu ruchowego w mięśniu. Do tego celu wykorzystuje się

aparat wytwarzający prąd impulsowy zwany elektrostymulatorem.

Es należy do metod, które można kontrolować obiektywnie. Efekty tego

oddziaływania są mierzalne, a często widoczne gołym okiem zarówno przez

pacjenta, jak i terapeutę i nie obarczone subiektywizmem oceny pacjenta. Wysoka

efektywność es w wywoływaniu skurczu mięśnia posiada ogromny wpływ na

przemiany energetyczne, których parametry są porównywalne z przemianami

energetycznymi zachodzącymi podczas wysiłku fizycznego.

Warunkiem prawidłowego zaplanowania i przeprowadzenia es jest dokonanie

wstępnego badania elektrodiagnostycznego.

Strona 7 z 48

Fizjologiczne podstawy stymulacji układu nerwowo-

mięśniowego

Najmniejszą jednostką anatomiczną mięśnia jest komórka mięśniowa, która

odpowiada zgodnie z regułą „wszystko albo nic”. Najmniejszą jednostką

czynnościową jest natomiast jednostka motoryczna mięśnia, czyli pojedynczy neuron

unerwiający grupę miocytów. Zależnie od siły bodźca kurczy się w mięśniu różna

liczba jednostek motorycznych. W miarę zwiększania siły bodźca wzrasta ilość

pobudzanych jednostek (średnio kurczy się 60-70%). Przy odpowiednio dużym

natężeniu prądu możliwa jest rekrutacja prawie wszystkich jednostek motorycznych

w zasięgu zne (zewnętrznego napięcia elektrycznego), co nie jest możliwe w

przypadku woluntarnego skurczu mięśnia. Normalne potencjały czynnościowe

jednostek motorycznych pojawiają się z częstotliwością 10-50 Hz. W komórkach

mięśniowych i nerwowych pod wpływem bodźca dochodzi od wędrówki jonów do

wnętrza komórki, a następnie z wnętrza komórki na zewnątrz. Tym wędrówkom

przez błonę komórkową, jonów obdarzonych ładunkiem elektrycznym, towarzyszą

wahania potencjału elektrycznego. Pomiędzy wnętrzem komórki tkanek pobudliwych

a płynem zewnątrzkomórkowym występuje stale w spoczynku różnica potencjału

elektrycznego, czyli potencjał spoczynkowy. Potencjał spoczynkowy wewnątrz

neuronu wynosi średnio -70 mV, a w komórkach mięśniowych poprzecznie

prążkowanych -85mV. Stan ten nazywamy polaryzacją. Bodziec (przynajmniej o

wartości progowej) działając na błonę komórkową zmienia jej właściwości (obniża

wartość potencjału do około -50mV), co wywołuje potencjał czynnościowy. Żeby

wywołać skurcz mięśnia zarówno natężenie prądu, jak i czas pobudzenia muszą

osiągnąć pewną wartość progową. Dochodzi wtedy do samoczynnego rozładowania

na przebiegu włókna nerwowego, czyli do depolaryzacji. Fala depolaryzacji

przemieszcza się wzdłuż włókna nerwowego dochodząc do płytki ruchowej, gdzie

zapoczątkowuje szereg reakcji elektrochemicznych pobudzających mięsień do

skurczu. Zgodnie z prawem Du Bois Reymonda, skurcz wywołuje nie sam przepływ

prądu, lecz dostatecznie szybka zmiana natężenia w czasie, np. przy szybkim

zamykaniu lub otwieraniu obwodu. Mięśnie zdrowe wykazują zdolność

przystosowania (akomodację) do wolno narastającego bodźca, natomiast mięśnie

odnerwione tracą tę zdolność i na narastający wolno prąd reagują skurczem.

Strona 8 z 48

Metody elektrostymulacji

Es układu nerwowo-mięśniowego (NMES)

przeprowadzona może być z

wykorzystaniem jednej z dwóch metod:

es elektrodą czynną, która w piśmiennictwie nazywana jest również es

jednobiegunową (Straburzyński, Konarska)

. W metodzie tej pobudzenie

dokonuje się z wykorzystaniem elektrody czynnej połączonej z ujemnym

biegunem źródła prądu. Elektrodę czynną, o bardzo małych rozmiarach

umieszcza się na skórze w miejscu odpowiadającemu tzw. punktowi

motorycznemu, natomiast elektrodę bierną w dostatecznie dużym oddaleniu.

Wyróżnia się punkty motoryczne nerwów i mięśni. Punkt motoryczny nerwu

odpowiada miejscu na skórze, w którym nerw przebiega najbliżej jej powierzchni,

natomiast punkt motoryczny mięśnia miejscu, w którym nerw ruchowy wnika do

mięśnia (płytka motoryczna). Duże mięśnie mogą posiadać po kilka takich

punktów motorycznych. Wykonując zabieg es korzysta się ze specjalnych tablic

przedstawiających topografię punktów motorycznych (Konarska).

es dwuelektrodowa (dwubiegunowa) polega na ułożeniu na skórze dwóch

małych, równej wielkości elektrod w pobliżu przyczepów mięśnia (w miejscu

przejścia brzuśca w ścięgno). W metodzie tej biegun ujemny łączy się z elektrodą

ułożoną obwodowo.

( ang.) Neuro - Muscular Elektro - Stimulation.

(przypis autora) nazwa ta wiąże się z ułożeniem elektrod i sposobem oddziaływania prądu. Jest

szczególnie myląca dla osób początkujących w dziedzinie fizykoterapii. Nie należy jej rozumieć

dosłownie, ponieważ warunkiem przepływu prądu jest zamknięcie obwodu poprzez umieszczenie na

ciele pacjenta dwóch elektrod połączonych z różnoimiennym biegunem źródła prądu.

Strona 9 z 48

Rodzaje impulsów

W celu przeprowadzenia es wykorzystuje się prąd impulsowy, którego

parametry (czas trwania i przerwy między nimi) dostosowuje się do pobudliwości

mięśnia. Wyróżnia się następujące rodzaje impulsów:

IMPULSY PROSTOKĄTNE

Cechą charakterystyczną impulsu prostokątnego jest bardzo krótki, bliski zera

czas narastania i opadania wartości natężenia. .

IMPULSY TRÓJKĄTNE

Główną cechą tego impulsu jest powolne narastanie natężenia, które

przebiega zgadnie z funkcją wykładniczą (eksponencjalną), stąd prąd złożony z

takich impulsów nazywa się wykładniczym lub eksponencjalnym. Prąd złożony z

impulsów trójkątnych stosuje się przede wszystkim do stymulacji odnerwionych

mięśni celem zapobiegania ich zanikowi.

Strona 10 z 48

Zdrowe, prawidłowo unerwione mięśnie posiadają zdolność akomodacji, tzn.

przystosowania się do powoli narastającej siły bodźca i dlatego nie reagują skurczem

na impulsy trójkątne, chyba że posiadają one wysoką amplitudę (Straburzyński,

Mika). Chciałabym podkreślić, iż mięsień prawidłowo unerwiony reaguje zarówno na

impulsy prostokątne, jak i trójkątne. W takim przypadku zastosowanie impulsów

trójkątnych wiąże się z bardzo dużym natężeniem prądu, a tym samym z

nocyceptywnym oddziaływaniem zne na skórę, ale możliwe jest przeprowadzenie

takiej stymulacji. Mięśnie całkowicie lub częściowo odnerwione tracą zdolność

akomodacji.

W es wykorzystuje się jedno i dwukierunkowe impulsy. Z licznych

doświadczeń przeprowadzanych w ostatnim dwudziestoleciu wynika, że

korzystniejsze są impulsy dwukierunkowe. Powodują one silniejsze skurcze mięśni,

są mniej męczące oraz nie dopuszczają do powstania zmian elektrolitycznych w

skórze. Pojedyncze impulsy dwukierunkowe określa się angielskim skrótem TENS

(TNS, TES).

MODULACJA IMPULSÓW

W celu upodobnienia skurczu wywołanego pojedynczymi impulsami do

skurczu naturalnego (tężcowego) przeprowadza się kształtowanie grup (serii)
impulsów, które nazywa się modulowaniem. Taką ukształtowaną serię nazywa się
modułem. Wyróżniamy moduły trapezoidalne, sinusoidalne i prostokątne. Rytm
modułów nakłada się na rytm impulsów podstawowych małej częstotliwości. Jeden
moduł powoduje jeden skurcz tężcowy. Moduły powtarzają się rytmicznie. Parametry
modułów (czas trwania modułów i przerw międzymodułowych oraz liczbę modułów)
dostosowuje się do męczliwości mięśnia.

TENS = Transcutaneus Electrical Nerve Stimulation = „ przezskórne elektryczne pobudzanie

nerwów”.

Strona 11 z 48

Elektrostymulacja mięśni unerwionych prawidłowo

Es normalnie unerwionych mięśni wykonuje się w celu zwiększenia siły mięśni,

np. po zdjęciu opatrunku gipsowego. Metoda ta została nazwana przez Bergonie’go

(pod koniec XIXw) elektrogimnastyką. Wykorzystuje się do tego celu najczęściej

technikę dwubiegunową z zastosowaniem dwóch równej wielkości elektrod. Do es

mięśni unerwionych prawidłowo wykorzystuje się również prądy diadynamiczne

(Bernarda) RS

i MM

Stymulacja często nie dotyczy tylko jednego mięśnia, a całej grupy

mięśniowej. Wykorzystuje się ją w medycynie sporcie oraz w zabiegach

kosmetycznych.

Elektrostymulacja jest wykorzystywana w treningu sportowym. Zabiegi es w

jednostce treningowej pełnią funkcję rozruchu lub ćwiczeń dodatkowych

skierowanych na mięśnie lub grupy mięśni słabszych lub wymagających

szczególnego wzmocnienia. Poprzez elektrogimnastykę uzyskuje się wzrost siły

mięśniowej, zwiększenie jej masy oraz adaptację do zmęczenia. Oddziaływanie to

jest przede wszystkim skierowane na brzusiec mięśnia, dlatego dalsze ćwiczenia

treningowe powinny stopniowo obciążać dany mięsień, aby nie doszło do urazu

ścięgna. Jest to szczególnie istotne u lekkoatletów i dotyczy ścięgna Achillesa oraz u

kulturystów i odnosi się do przyczepu mięśnia piersiowego większego.

RS - rytm synkopowy; czas trwania impulsu 10 ms; częstotliwość 50 Hz o modułach prostokątnych,

w których czas trwania i przerwy wynosi 1 s.

MM - monofaza modulowana; czas trwania impulsu 10 ms; częstotliwość 50 Hz o modułach

sinusoidalnych, w których czas trwania przerwy równa się 10 s.

Strona 12 z 48

Elektrostymulacja w medycynie

Es wykorzystuje się w medycynie w celu leczenia porażeń spastycznych oraz

wiotkich. Wśród metod specjalnych można wyróżnić es zamiarową wg Foerster’a, es

czynnościową (FES), es ze wzmocnieniem sygnału naturalnego i sprzężeniem

zwrotnym, es mięśni gładkich oraz es serca. Ze względu na bliskość serca w

stosunku do przepony zostanie ten rodzaj stymulacji omówiony szczegółowo.

Elektrostymulacja serca

Wśród zabiegów elektroterapetucznych w kardiologii wyróżniamy defibrylację i

elektrostymulację. W celu es wykorzystuje się rozrusznik sercowy. Jest to

urządzenie, które zastępuje niewydolne działanie struktur bodźcotwórczych serca,

wytwarzając sztuczny (elektryczny) bodziec inicjujący jego pracę. Rozrusznik może

być czasowy lub stały. Wyróżnia się dwa rodzaje es serca:

zewnętrzną - stosowaną w znieczuleniu, tylko w nagłych przypadkach, w której

elektrody mocuje się na skórze. Impulsy o napięciu od 50 do 150 V i natężeniu od

100 do 300 mA wywołują szarpiące skurcze mięśni klatki piersiowej i są bardzo

przykre dla pacjenta.

wewnętrzną - przy której elektrody wprowadza się do serca. Podaje się napięcie

rzędu kilku lub kilkunastu volt i prądy o natężeniu od 1do 5 mA. Czas impulsu

wynosi 0.25-0.4 ms, okres 850 ms przy częstości 70 uderzeń na minutę.

Rozróżnia się rozruszniki proste oraz tzw. „na żądanie”.

Strona 13 z 48

Elektrody

Elektrody stosowane do zabiegów elektroterapeutycznych mogą być

wykonane z metalowej folii (np. cynowe, aluminiowe) lub z tworzywa elastycznego

przewodzącego prąd. Kształt i wielkość dobiera się w zależności od metody es oraz

rozległości okolicy zabiegowej. Wykorzystuje się również elektrody ruchome

(punktowe) z przerywaczem prądu lub bez. Rolę elektrody (przy zabiegach

wymagających dużej precyzji, albo u dzieci) mogą spełniać palce osoby

przeprowadzającej zabieg. W takich przypadkach elektrodę czynną umieszcza się na

dłoni lub przedramieniu terapeuty. Pod elektrodami umieszcza się podkłady

wykonane z gazy, flaneli lub gąbki o grubości około 0.5 cm nasączone wodą lub

0.5% roztworem NaCl. Elektrody wraz z podkładami oraz folią mocuje się stabilnie na

skórze pacjenta.

Przeciwwskazania do stosowania elektrostymulacji

Przydatność es w danym przypadku określa się na podstawie ogólnego stanu

zdrowia pacjenta i szczegółowego rozpoznania. Es nie należy stosować w celach

leczniczych w następujących przypadkach:

- świeże złamanie kości (w celu uniknięcia niepotrzebnych ruchów)

- nie zatamowany krwotok

- zapalenie

żył

- zmiany troficzne skóry

- wysoka

gorączka i zły stan ogólny pacjenta

- obecność rozrusznika serca (dopuszcza się przeprowadzanie es w okolicy głowy i

kończyn dolnych).

- zaburzenia

czucia

- osobnicza nietolerancja prądu

- implanty metalowe w okolicy zabiegowej

- ciąża (z wyjątkiem I i II fazy porodu, oraz metody leczenia porannych wymiotów u

kobiet ciężarnych z wykorzystaniem TENS).

Strona 14 z 48

Elektrodiagnostyka

Elektrodiagnostyka - służy do badania pobudliwości nerwów i mięśni przy

zastosowaniu prądy stałego i prądów impulsowych. Celem badania jest wykazanie zmian
pobudliwości, występujących w układzie nerwowo-mięśniowym w stanach chorobowych.

1. Metody jakościowe - polegają na obserwacji rodzaju i siły skurczu

mięśnia w odpowiedzi na określony bodziec elektryczny.

Zgodnie z prawem Du Bois Reymonda w czasie przepływu prądu stałego nie uzyskamy

skurczu mięśnia, ponieważ nie zachodzi dostatecznie szybka zmiana jego natężenia w czasie.
Skurcz może wystąpić tylko przy zamykaniu i otwieraniu obwodu.

• Zależność ta przedstawia wzór Erba:

KZS>AZS

AOS>KOS

K – katoda

A – anoda

O- otwieranie obwodu

Z – zamykanie obwodu

• Rozszerzoną postacią wzoru Erba jest „prawo skurczu”

Słaby prąd

Średni prąd Silny

prąd

KZS KZS KZS

AZS AZS

AOS AOS

- -

KOS

• Pomiar

wartości progowej natężenia prądu stałego – uważa się, że

pobudliwość jest wzmożona, jeśli do wywołania skurczu mięśnia wystarcza

natężenie prądu stałego 0,5 mA, a obniżona, jeśli konieczne jest użycie

dużych natężeń, około 20 mA.

Strona 15 z 48

• Galwanotonus – polega na wystąpieniu pod wpływem prądu stałego skurczu

tężcowego mięśnia utrzymującego się również w czasie przerw w przepływie

prądu. Taka nadmierna pobudliwość występuje w ostrych stanach zapalnych

neuronów ruchowych i w tężyczce lub fizjologicznie przy zastosowaniu bardzo

dużego natężenia prądu.

• Obserwacja charakteru i nasilenia skurczu mięśnia –-stwierdzenie

skurczu robaczkowego (leniwego) świadczy z dużym

prawdopodobieństwem o uszkodzeniu obwodowego neuronu

ruchowego.

skurczu miotonicznego (w miotoni)

• Reakcja

układu nerwowo-mięśniowego na prąd faradyczny i neofaradyczny –

prąd ten wywołuje fizjologicznie skurcz tężcowy utrzymujący się przez cały

czas przepływu prądu.

• Odczyn zwyrodnienia (RD-reakcja degeneracji) – powstaje w wyniku zmian

zachodzących w mięśniu na skutek jego odnerwienia, czyli utraty łączności z

odpowiadającymi mu komórkami ruchowymi. Występuje po kilku dniach od

chwili uszkodzenia nerwu. W zależności od stopnia uszkodzenia może być

częściowy lub całkowity. Badanie polega na pobudzaniu mięśnia do skurczu

prądem stałym impulsowym albo prądem faradycznym.

Strona 16 z 48

2. Metody ilościowe – oparte są na ilościowym określeniu wielkości

fizycznych, które stanowią miarę pobudliwości mięśnia.. Chronaksymetria – polega

na oznaczeniu chronaksji tkanki pobudliwej przy użyciu chronaksymetru lub

elektrostymulatora wyposażonego w obwód do pomiaru wartości szczytowej

natężenia.

chronaksja - jest to najkrótszy czas impulsu prądu o przebiegu prostokątnym

potrzebny do wywołania widocznego minimalnego skurczu przy natężeniu równym

podwójnej reobazie.

reobaza - jest to natężenie prądu o impulsie prostokątnym potrzebne do

wywołania minimalnego skurczu badanego mięśnia przy czasie trwania impulsu

równym 1000 ms.

Mięśnie zginacze wykazują około dwukrotnie większą pobudliwość

(chronaksja u osób zdrowych 0,02 – 2 ms) niż prostowniki (chronaksja 0,05 – 5 ms).

Mięśnie prążkowane białe (fazowe) wykazują mniejszą pobudliwość niż mięśnie

prążkowane czerwone (toniczne).

• Wykreślenie krzywej i/t –z krzywej można odczytać inne miary

pobudliwości np. czas użyteczny – jest to najkrótszy czas trwania impulsu

potrzebny do wywołania skurczu dla danego natężenia impulsu. Stopień

odchylenia krzywej od normy jest proporcjonalny do stopnia uszkodzenia

badanych jednostek nerwowo – mięśniowych. Przesuniecie się krzywej w

badaniu kontrolnym posiada duże wartości rokownicze.

• Oznaczenie

współczynnika akomodacji

Współczynnik ten określa zdolność przystosowania, czyli akomodacji mięśnia do

wolno narastającego natężenia w impulsie trójkątnym.

3 – 6 – norma

<3 - zmniejszona zdolność przystosowania mięśnia do wolno narastającego

natężenia (częściowa lub całkowita degeneracja mięśnia`) – jest to wynik osłabienia pompy

jonowej.

>6 – nerwica wegetatywna

Iloraz akomodacji – modyfikacja sposobu oznaczenia współczynnika

akomodacji przy czasie trwania impulsu 500 ms.

Strona 17 z 48

Pola elektromagnetyczne wielkiej częstotliwości

DIATERMIA – zabiegi, w których na tkanki ustroju oddziałują elektryczne,

magnetyczne i elektromagnetyczne pola wielkiej częstotliwości powodując głębokie

wewnętrzne przegrzanie. Są to zabiegi silnie przegrzewające.

W fizykoterapii stosuje się:

1. Diatermię długofalową

2. Diatermię krótkofalową

3. Diatermię mikrofalową

4. Prądy d

’

Arsonvala

Drgania elektromagnetyczne wielkiej częstotliwości uzyskuje się dzięki

zastosowaniu układów elektronicznych, których działanie jest podobne do

funkcjonowania oscylatora.

Układ wytwarzający drgania elektromagnetyczne oraz obwód leczniczy

stanowią dwa obwody, z których pierwszy wzbudza drgania w drugim Warunkiem

wzbudzania drgań jest zgodność częstotliwości w obu układach, (czyli musi zaistnieć

zjawisko rezonansu - zestrojenia). Warunkiem zestrojenia obwodów jest równość

iloczynów indukcyjności (L) i pojemności (c). Konieczne jest dostrajanie obwodu

leczniczego przy każdym zabiegu (w nowych aparatach odbywa się to w sposób

automatyczny). `

Strona 18 z 48

METODY LECZNICZE

.Arsonwalizacja

– wykorzystanie do celów leczniczych prądów zwanych

prądami d

’

Arsonvala, o f= 300-500 Hz i λ = 1000-600 m. Do wytwarzania tych prądów

używano aparatów iskiernikowych.

Diatermia krótkofalowa

– polega na przegrzaniu tkanek pod wpływem

pola elektrycznego lub pola magnetycznego wielkiej częstotliwości. Wyróżnia się :

- metodę kondensatorową

- metodę indukcyjną

Metoda kondensatorowa- (tzw. sprzężenie pojemnościowe) polega na

umieszczeniu obiektu przegrzewanego pomiędzy dwoma okładkami

kondensatora, czyli dwoma elektrodami. Stosuje się następujące elektrody:

- elektroda kondensatorowa sztywna

- elektroda kondensatorowa miękka

- elektroda kondensatorowa specjalnego kształtu (pachowa.

Pochwowa, do czyraków, do odbytnicza)

W metodzie tej wykorzystuje się:

– f=13,56 MHz i λ=22,12 m

– f=27,12MHz

λ=11,05 m

– f=40,68 MHz i λ=7,38 m

Na rozkład linii sił pola elektrycznego zawartego pomiędzy dwiema

elektrodami kondensatorowymi, a zatem na ilość wydzielanego ciepła wpływają:

- rozmiary elektrod w stosunku do obiektu przegrzewanego

- oddalenie elektrod od obiektu

- wzajemne

ułożenie elektrod

- rodzaj dielektryku znajdującego się między elektrodami a

skórą

Strona 19 z 48

Metoda indukcyjna- (tzw. sprzężenie indukcyjne) polega na

oddziaływaniu pola magnetycznego wielkiej częstotliwości na obiekt

przegrzewany, który umieszcza się wewnątrz zwojnicy lub poddaje się

oddziaływaniu rozproszonego pola magnetycznego. Używa się elektrod

indukcyjnych (monody, minody) lub kablowych. Stosowana jest w

przegrzewaniu tkanek umiejscowionych w niewielkiej odległości od skóry (gł.

tkanki mięśniowej).

Działanie biologiczne DKF:

- wytwarzanie

ciepła wewnątrz tkanek (tzw. ciepło endogenne)

- rozszerzenie

naczyń krwionośnych oraz zwiększenie ich

przepuszczalności

- zwiększenie przepływu krwi tętniczej

- przyspieszenie

wchłaniania tkankowego

przyspieszenie komórkowej przemiany materii ]

wzrost liczby leukocytów w przegrzewanych tkankach ]

- obniżenie pobudliwości nerwowo-mięśniowej

- działanie przeciwbólowe

- obniżenie napięcia mięśni

Dawkowanie DKF:

Określa się na podstawie następujących kryteriów:

odczuwanie przez chorego ciepła

czas trwania zabiegu

rodzaj i umiejscowienie procesu chorobowego

obserwacja chorego podczas wykonywania zabiegu

Strona 20 z 48

Powszechnie stosuje się dawki:

atermiczna – brak czucia ciepła

II.

oligotermiczna – łagodne ciepło

III.

termiczna – wyraźne, przyjemne ciepło

IV.

hipertermiczna – silne ciepło, bez nieprzyjemnych, bolesnych

wrażeń

W stanach ostrych i podostrych stosuje się dawki I i II, w stanach

przewlekłych II i III (rzadko IV).

Zawsze do odczuć pacjenta!

Czas zabiegu: 5 – 20 minut.

Zabiegi wykonuje się codziennie lub co drugi dzień. W serii po 15

zabiegów. Kolejna seria po 1-2 tygodniowej przerwie.

Wskazania:

DKF przynosi pozytywne rezultaty leczenia we wszystkich tych przypadkach, w których

korzystne jest stosowanie ciepła. Znajduje głównie zastosowanie w różnego rodzaju podostrych i
przewlekłych stanach zapalnych.

Strona 21 z 48

Przeciwwskazania:

nowotwory i stany po leczeniu promieniowaniem jonizującym

ostre stany zapalne,

zaburzenie ukrwienia obwodowego

- gruźlica płuc i pozapłucna

- ciąża

- miesiączka

- skłonność do krwawień z przewodu pokarmowego (choroba wrzodowa

żołądka i dwunastnicy) i dróg oddechowych

wylewy krwawe do narządów wewnętrznych i tkanek miękkich, w tym

również po urazach

ropne zapalenie ucha środkowego

ropne zapalenie pęcherzyka żółciowego

- ropień nerki, wątroby, wszystkie ropnie chełboczące

- obrzęki

żylakowatość goleni i owrzodzenia goleni w przebiegu choroby

żylakowatości

- zakrzepowe

zapalenie

żyły

- wiek

dziecięcy

- metalowe

implanty

- rozrusznik

serca

(osoby

takie nie powinny przebywać nawet w pobliżu

aparatów).

Aparat Diamat G-10

f=27,12 MHz

aparat ma dwie pary gniazd na bocznej ścianie obudowy; dolne służą do

przyłączenia elektrod miękkich, a górne do elektrod sztywnych.

Strona 22 z 48

Diatermia mikrofalowa

– polega na przegrzaniu tkanek w polu

elektromagnetycznym o częstotliwości mikrofalowej. Mikrofale są to fale o długości

od 0,1 do 100 cm. W lecznictwie wykorzystuje się :

f=433,92 MHz i λ=69 cm

f=915,00 MHz i λ=32,8 cm

f=2375,00 MHz i λ=12,62 cm

f=2425 MHz i λ=12,4 cm

Drgania elektromagnetyczne uzyskuje się dzięki zastosowaniu specjalnej

lampy generacyjnej tzw. magnetronu.

Strona 23 z 48

Powstawanie ciepła w metodzie kondensatorowej:

Pod wpływem zewnętrznego pola elektrycznego następuje w atomach i

cząsteczkach przesunięcie ładunku, zwane polaryzacją. Wyróżnia się następujące rodzaje

polaryzacji:

• polaryzację elektronową - przesunięcie powłoki elektronowej w

stosunku do jądra atomu lub przesunięcie powłoki elektronowej

cząsteczki o symetrycznym rozkładzie ładunków w stosunku do źródła

symetrii ładunków dodatnich

• polaryzacje jonową – występującą w kryształach jonowych, a

polegającą na przesunięciu w polu elektrycznym jonów dodatnich w

jednym kierunku, a jonów ujemnych w drugim.

• polaryzację orientacyjną – polegającą na zmianie orientacji

przestrzennej cząstek o niesymetrycznym rozkładzie ładunków

dodatnich i ujemnych, czyli tzw. dipoli.

Każda zatem zmiana powoduje ruch ładunków, zwany prądem przesunięcia.

Podczas ruchu dochodzi do tarcia i powstaje ciepło. W tkankach zawierających dużą

ilość elektrolitów, których jony są nośnikami elektryczności, tworzenie się ciepła pod

wpływem pola elektrycznego wielkiej częstotliwości będzie większe aniżeli w

tkankach o małej zawartości elektrolitów.

Powstawanie ciepła w metodzie indukcyjnej:

Zmiany pola magnetycznego powodują w tkankach występowanie zmiennego napięcia. Zmiany napięcia wywołują

przepływ prądów indukowanych o zamkniętych obwodach, zwanych prądami wirowymi. Są to prądy zmienne, które powodują w
tkankach zawierających dużą ilość elektrolitów, oscylację jonów wokół ich położeń, a w następstwie wydzielanie ciepła.

Strona 24 z 48

Terapia impulsowym polem magnetycznym wielkiej częstotliwości

Metoda ta polega na oddziaływaniu na tkanki impulsów pola magnetycznego o

dużej mocy szczytowej, oddzielonych od siebie przerwami dla uzyskania

rozproszenia ciepła (zmniejszając tym samym efekt cieplny).

Mechanizm działania tej postaci energii sprowadza się w znacznym stopniu do

wpływu na potencjał elektryczny błon komórkowych, co prowadzi do wielu zmian w

czynności komórek.

Działanie:

• przeciwbólowe

• przeciwzapalne

• przeciwobrzękowe

Wskazania:

- zapalenia

okołostawowe

- trudno

gojące się rany

- owrzodzenia

troficzne

- stany po zabiegach operacyjnych (stomatologicznych)

- stany po urazach tkanek miękkich

- zapalenie przydatków macicy

- przewlekłe i podostre zapalenie zatok obocznych nosa

- krwiaki

pourazowe

- niektóre choroby skóry

podana

śr.

zab.

śr.

ipm.

imp.

Strona 25 z 48

TERAPULS

Pozycja 1 – 300 W

Pozycja 2 – 500 W

Pozycja 3 – 700 W

Pozycja 4 – 850 W

Pozycja 5 – 1000 W

DKF

Stopień nastawnika mocy

Moc w watach

1 20

2 30

3 45

4 65

5 80

6 105

7 125

8 150

9 180

10 210

11 250

12 280

13 310

14 350

Strona 26 z 48

PRĄDY DIADYNAMICZNE

(prądy Bernarda = prądy DD) – są to prądy,

które powstają w wyniku wyprostowania połówkowego prądu sinusoidalnie

zmiennego. Wykazują one silne działanie przeciwbólowe i przekrwienne. Wywodzą

się one z prądów o f= 50 Hz i f= 100Hz. Według Bernarda wszystkim przebiegom

prądów diadynamicznych powinien towarzyszyć prąd stały o natężeniu 1-3 mA

(basis). Bodźcem terapeutycznym w prądach DD jest częstotliwość.

ODDZIAŁYWANIE BIOLOGICZNE:

1. efekt przeciwbólowy

- teoria Walla i Melzacka = teoria kontrolowanego przepustu rdzeniowego = gate

control theory.

- wydzielanie endorfin, (które są wychwytywane przez struktury pnia

mózgu i jądra podkorowe i powodują silny efekt przeciwbólowy)

- przeciwbólowe działanie prądów diadynamicznych wyraża się

podwyższeniem progu odczuwania bólu

- przypuszcza się, że zmiana wrażliwości na dany bodziec (naprzemienne

stosowanie prądów CP i LP)zachodzi w ośrodkowym układzie nerwowym

na drodze hamowania

2 wpływ na naczynia krwionośne

rozszerzenie naczyń krwionośnych, zachodzące pod wpływem prądów DD, jest silniej

wyrażone niż podczas galwanizacji

• wydzielanie

się ciał histamino podobnych

• pobudzanie włókien nerwowych układu autonomicznego

odpowiedzialnego za rozszerzenie naczyń (efekt

naczynioruchowy)

3 wpływ na mięśnie szkieletowe

• f = 50 Hz –wzrost pobudliwości

• f= 100 Hz – obniżenie pobudliwości

• naprzemienne stosowanie prądów MF i DF w sekwencjach CP i

LP powoduje „elektrogimnastykę” mięśni.

Strona 27 z 48

TECHNIKA ZABIEGÓW:

• Elektrody w uchwytach cyrklowych i prostych trzymane w rękach nie

wymagają mocowania do ciała pacjenta. Za podkłady służą gąbki

• Elektrody

płytkowe stosuje się w analogiczny sposób jak w zabiegach

galwanizacji.

• Prądy diadynamicze są zmienne, ale jednokierunkowe, tzn. ze na

elektrodach występują bieguny + i -.(zaleta – można podawać

jonoforezę wzbogacając w ten sposób zabieg).

• Należy zmieniać rytmy MF i DF, układając je w sekwencje (w tym

stosować gotowe układy LP i CP)

• Jedna sekwencja powinna trwać od 0,5 – 3 min, a cały zabieg od 2 – 12

minut.

• Jako pierwszy należy użyć w sekwencji rytm DF, ponieważ jest

odczuwalny najłagodniej i daje najsilniejsze pobudzenie (powoduje

znaczne podwyższenie progu odczuwania bólu i posiada najsilniejsze

działanie przeciwbólowe).

• Można zmieniać polaryzację w połowie zabiegu

• Rytmów RS i MM używa się do stymulacji mięśni w zanikach prostych i

nieznacznych niedowładach.

• Dobór odpowiednich rodzajów prądów oraz kolejność ich aplikowania

jest uzależniony od rodzaju schorzenia.

Strona 28 z 48

WSKAZANIA:

• Zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów

kręgosłupa

• Nerwobóle

• Zespoły naczyniowe

• Zapalenia

okołostawowe

• Choroba zwyrodnieniowa stawów

• Stany po urazach stawów, mięśni oraz ścięgien

• Porażenia obwodowe nerwu twarzowego

• Półpasiec

• Odmroziny

• Zaniki

mięśni z nieczynności

PRZECIWWSKAZANIA:

• Ogólne przeciwwskazania do stosowania prądów

• Rozrusznik

serca

Strona 29 z 48

Krioterapia

Leczenie zimnem polega na ↓ temperatury tkanek na drodze przewodzenia lub

przenoszenia (w zależności od metody) :

• miejscowe – obniżenie temperatury skóry i tkanek głębiej położonych

• ogólne – oziębienie całego ciała

Historia leczniczego stosowania zimna jest chyba tak stara jak ludzkość i medycyna.

Leczenie to wykorzystywali już Egipcjanie 2500 lat p.n.e. Zastosowanie zimna w leczeniu

świeżych urazów i wielu innych schorzeń zostało opisane już w „Corpus Hippocraticum”. Od
najdawniejszych czasów stosowano skutecznie terapię z lodem, zimnymi okładami zwalczając ból

i obrzęk.

Pod pojęciem krioterapii należy rozumieć bodźcowe, stymulujące stosowanie

powierzchniowo niskich temperatur kriogenicznych (poniżej –100

C), ale działających

bardzo krótko (2–3 minuty) dla wywołania i wykorzystania fizjologicznych reakcji ustroju

na zimno, w celu wspomagania leczenia podstawowego i ułatwienia leczenia ruchem.

Przez wieki, wraz z odkryciami z dziedziny fizyki, biologii i medycyny, dokonywał się

dalszy rozwój krioterapii, która od lat 70 XX wieku do dnia obecnego przeżywa swój rozkwit. Na
dzień dzisiejszy w Polsce funkcjonują cztery kriokomory, a kolejna jest już w budowie.

Dotychczasowe opracowania i literatura wskazują głównie na wpływ krioterapii ogólnoustrojowej
na organizm pacjentów z RZS.

SPOSOBY STOSOWANIA KRIOTERAPII

MIEJSCOWE – przy wykorzystaniu par ciekłego azotu, dwutlenku węgla lub
schłodzonego powietrza

OGÓLNE

kriokomora kriosauna

Strona 30 z 48

Wskazania do zabiegów kriogenicznych ogólnych są szerokie, a wpływ leczniczego działania krioterapii ogólnoustrojowej nie

ogranicza się tylko do oddziaływania na zmiany chorobowe, ale na cały organizm. Wywołanie fizjologicznych reakcji na zimno kriogeniczne
stwarza korzystne warunki postępowania rehabilitacyjnego nie spotykane przy oddziaływaniu innego bodźca niż temperatura kriogeniczna.

Przeciwwskazania do zabiegów krioterapii ogólnej głównie związane są ze schorzeniami, którym towarzyszy nietolerancja zimna.

Niskie temperatury powodują szereg reakcji w organizmie, wśród których obserwuje się:

•

zmniejszenie bólu,

•

zmniejszenie obrzęku,

•

rozluźnienie mięśni szkieletowych

•

zwiększenie zakresu ruchów w obrębie leczonych stawów

•

poprawę siły mięśniowej,

•

zintensyfikowanie przepływu krwi przez powłoki skórne,

Wszystkie wymienione cechy świadczą o działaniu przeciwzapalnym tej formy terapii.

Efekt działania utrzymuje się od 2 do 4 godzin, a zatem czas ten można wykorzystać na intensywną kinezyterapię

(kriorehabiliatcja). –

NIE MA KRIOTERAPII BEZ KINEZYTERAPII

•

zadziwiająco korzystny wpływ na strefę psychiczną chorego: znakomite samopoczucie, nastrój ukojenia i uczucie

głębokiego relaksu psychosomatycznego

•

znika uczucie zmęczenia, poprawa nastroju sięgać może od euforii do błogostanu, chory demonstruje gotowość do

ćwiczeń fizycznych oraz chęć współpracy z lekarzem i fizjoterapeutą

•

wydalanie hormonów ↑ stężenia w surowicy krwi adrenaliny, noradrenaliny, ACTH, kortyzolu, testosteronu (u mężczyzn)

•

↑ po 2 tygodniach terapii poziomu hemoglobiny, leukocytów, płytek krwi w stosunku do wartości wyjściowych

•

↓ poziomu seromukoidu po 2 tygodniach terapii

•

nie obserwowano zaburzeń oddechowych, a po wyjściu oddychanie jest swobodniejsze i łatwiejsze

O tym, że „zimno ma uspokajający efekt, gdyż działa na mózg i układ nerwowy” pisał jeszcze w XIX wieku chirurg napoleoński

D. Lorrey.

Narastanie bólu przy każdym ruchu lub napięciu mięśnia zmusza pacjenta do przyjęcia

możliwie wygodnej, nieruchomej pozycji, co z kolei nasila bolesny przykurcz mięśnia. Według

Knight

’

a to błędne koło chorobowe można przerwać przy pomocy krioterapii. Zarówno efekt

analgatyczny, jak i efekt relaksacyjny krioterapii lokalnej i całego ciała, utrwalają się na pewien

czas po serii zabiegów, na okresy nawet kilkumiesięczne. Powtarzanie serii zabiegów okresy te
czyni coraz dłuższymi

Strona 31 z 48

Fizjologiczny mechanizm odpowiedzialny za obniżenie napięcia mięśniowego nie został

jeszcze do końca poznany. Prawdopodobnie jest on związany ze zwolnieniem szybkości

przewodnictwa nerwowego i obniżeniem reaktywności obwodowych zakończeń czuciowo-
ruchowych (Jonderko 1984), w tym również odpowiedzialnych za regulację napięcia mięśniowego

swoistych receptorów – aparatów Goldiego w ścięgnach i wrzecionach nerwowo-mięśniowych w
mięśniach, oraz z segmentarnym hamowaniem stymulacji gamma – motoneuronów. Z analizy

zapisu wysiłkowego przy badaniu elektromiograficznym nerwów po zastosowaniu niskich
temperatur wynika, że przy zaistnieniu w/w reakcji siła mięśni ulega zwiększeniu. Te zmiany

spowodowane ok. 3 min. pobytem w kriokomorze prowadzą do dalszych złożonych przemian
hormonalnych i biochemicznych. Bodźcem wywołującym te zmiany jest temperatura

kriogeniczna o wartościach rzędu od 113 °K (-160 °C) do 163 °K (-110 °C) w zabiegach

krioterapii ogólnej.

Nowym zastosowaniem kriostymulacji ogólnej w medycynie sportowej jest jej

wykorzystanie jako bardzo wydajnej metody odnowy biologicznej, profilaktyki

przetrenowania, oraz niektórych urazów przeciążeniowych

Wzbogaca to dotychczasowe leczenie miejscowe i ogólne szkód uprawiania sportu i

umożliwia wypracowanie szczególnie efektywnej formy odnowy biologicznej dla wielu grup
chorych, dla medycyny i fizjoterapii sportowej. Pionierskie prace w tym zakresie prowadzone są

przy wrocławskiej kriokomorze.

Gwałtowne oziębianie odbiera bardzo małą ilość ciepła z tkanek, pomimo to jest

wystarczająco silnym bodźcem uruchamiającym miejscowe i ośrodkowe odczyny i ośrodki
termoregulacyjne dla podtrzymania i redystrybucji ciepła.

Współczesna krioterapia wciąż jeszcze nie została do końca zbadana. Podejmowane są

próby wykorzystania jej do leczenia coraz to nowych schorzeń, np. fibromialgii, choroby

Raynauda, stwardnienia rozsianego, czy dyskopatii. Wprowadzenie na szeroką skalę oziębiania
skrajnie niskimi temperaturami do procesu leczenia wymaga jeszcze wielu bardzo szczegółowych

badań w celu poznania mechanizmów i skutków jego oddziaływania na organizm pacjenta.

Strona 32 z 48

Fale Lewisa – jest to zjawisko przystosowawcze polegające na okresowym zwężeniu i

rozszerzeniu się naczyń krwionośnych powierzchownych (np. przy wkładaniu ręki do lodowatej
wody). Zachodzący pod wpływem zimna skurcz naczyń powierzchownych powoduje wzrost
oporu naczyniowego na obwodzie czego następstwem jest wzrost ciśnienia skurczowego i
obciążenie serca pracą zwiększając zapotrzebowanie na tlen (praca się zwiększa ale częstość
maleje).

RODZAJE ZABIEGÓW MIEJSCOWYCH (wg. STRABURZYŃSKEIGO)

• polewanie zimną wodą (+15° - +20°C); czas zabiegu: 3-5 min.

• okłady peloidowe (oziębianie do temperatury +3°C)

• okłady w woreczkach wypełnione płatkami lub kostkami lodu; (czas zabiegu 1-6-

min.)

• częściowa kąpiel w wodzie z lodem (wielokrotne zanurzanie części ciała) czas

zabiegu 1-3 min.

• woreczek z ręcznika, w który zawija się kostki lodu (czas zabiegu: 5 min – można

wykonywać delikatny masaż)

• lodowaty zimny ręcznik bawełniany o temp. 0°C (czas zabiegu: 3-5 min.)

• ręcznik bawełniany zmoczony w wodzie z lodem - czas 1 min, przerwa i

kontynuacja; łączny czas kładu do 30 min.; podczas zabiegu stosować ruch

• masaż lodem ; czas zabiegu: 3-5 min.

• masaż kostką lodu ścięgien, mięśni, więzadeł

• okład z ręcznika zmoczonego w roztworze soli kuchennej ; czas zabiegu: 1-30

min.(lub gąbki wiskozowej – temp. -12°C)

• fabryczne okłady z żelem silikonowym ; temp=-15°C; czas zabiegu: 1-3- min.

• chlorek etylu lub inne substancje lotne (do 5 s!)

• okłady w woreczkach zawierających składniki chemiczne, które po zmieszaniu

wywołują reakcje endotermiczne (czas zabiegu 30 min.)

• pary ciekłego azotu

• schłodzone powietrze

Strona 33 z 48

Zabiegi cieplne przy użyciu parafiny

Parafina jest węglowodorem nienasyconym, który jest otrzymywany w wyniku

destylacji frakcjonowanej ropy naftowej (C

do C

). Czysta chemicznie

parafina jest ciałem stałym, którego temperatura topnienia wynosi: 42 - 54

°C, a

wrzenia 250

°C. Parafina charakteryzuje się dużą pojemnością cieplną i małym

przewodnictwem cieplnym i dlatego jest stosowana w zabiegach

fizykoterapeutycznych.

Parafinę przygotowuje się w kuchniach parafinowych. Do zabiegów, w celu

nadania plastyczności parafinie, na 20 kg roztopionej parafiny stałej dodaje się 1l

parafiny ciekłej. Parafinę można stosować wielokrotnie po oczyszczeniu i

wyjałowieniu w temperaturze do 100

°C.

Lecznicze działanie parafiny:

• Wynika z właściwości fizycznych parafiny (duża pojemność cieplna i

ograniczone przewodnictwo cieplne) – utrzymuje długo ciepło i wolno

oddaje je otoczeniu.

• Podczas stygnięcia zmniejsza swoją objętość o 10 – 20%, wywiera

ucisk i powoduje mikromasaż

• Temperatura pod okładem waha się w granicach 39 – 41°C i jest

optymalna dla wzmożenia aktywności procesów przemiany tkankowej

• Bezpośrednio po zakończeniu zabiegu skóra jest spocona, blada i

gorąca, a następnie szybko ulega zaczerwienieniu w wyniku

rozszerzenia naczyń krwionośnych (dochodzi do usprawnienia krążenia

w naczyniach włosowatych skóry, wzmożenia procesów utleniania

tkankowego i przyspieszenia wydalania toksycznych produktów

powstających podczas procesu zapalnego).

Metodyka zabiegu: zabiegi mogą być wykonywane codziennie, czas 30 – 60

minut; seria 10 –15 zabiegów. Wykonujemy je przy temperaturze parafiny 54 – 60

°C

Strona 34 z 48

• okłady parafinowe

• zawijania

• kąpiele parafinowe

• rękawiczki, skarpetki

Wskazania:

• leczenie stanów zapalnych tkanek miękkich i stawów

• obniżenie napięcia mięśniowego

• zespoły bólowe

• porażenia spastyczne

Przeciwwskazania:

• gojenie

się złamań

• zespół Sudecka

• osteoporoza

• odwapnienie

kości

Strona 35 z 48

Światłolecznictwo

- dział fizykoterapii, który do celów leczniczych wykorzystuje

promieniowanie podczerwone, widzialne i nadfioletowe (w tym
promieniowanie słoneczne – helioterapię).

RADIOWE DKF MIKROFALE IR ŚWIATŁO UV X GAMA KOSMICZNE

WIDZIALNE

f *

λ=c

f – częstotliwość

λ - długość fali

prędkość światła = 300000 km/s

Tęcza:

1. czerwony
2. pomarańczowy
3. żółty
4. zielony
5. błękitny
6. indygo
7. fioletowy.

Promieniowanie rozchodzi się w postaci fotonów (kwantów) – zgodnie z teoria

Plancka o dualiźmie korpuskularno-falowym.

- Odbicie

- Pochłonięcie

Prawo Grotthusa-Drapera

Skutki biologiczne może wywołać w tkankach tylko energia pochłoniętego

przez nie promieniowania (tj. około 70 %).

Prawo Lamberta

Natężenie promieniowania zależy od kąta padania i odległości między źródłem

promieniowania a pacjentem.

Prawo odwrotności kwadratów I= 1/d

Prawo cosinusów I =cos

Strona 36 z 48

Załamanie fal – zmiana kierunku wektora promieniowania w trakcie
przechodzenia przez różne ośrodki charakteryzujące się różnymi
współczynnikami promieniowania.

Promieniowanie podczerwone IR- (infra red)

–770–15000 nm

- źródłem promieniowania są ciała ogrzane do odpowiedniej temperatury

• krótkofalowe - 770 – 1500 nm
• średniofalowe – 1500 – 4000 nm
• długofalowe – 4000 – 15000 nm

Prawo Stefana-Boltzmanna – każde ciało o temperaturze powyżej 0 K emituje

promieniowanie podczerwone.

Prawo Viena – długość promieniowania zależy od temperatury ciała ogrzanego,
np. 400

°C = 4000nm ; 800°C = 2000nm ( im krótsza fala tym większe ciepło).

Słońce – potężne źródło promieniowania podczerwonego, które pokonuje drogę 150 mln

km w próżni. Zostaje ono częściowo pochłonięte przez warstwy atmosfery (parę wodną,
dwutlenek węgla, ozon). Dzięki temu wokół Ziemi powstaje jak gdyby płaszcz cieplny, który
zapobiega ucieczce w kosmos energii promieniowania podczerwonego wytwarzanego przez
Ziemię.

Energia pochłonięta powoduje wzrost energii kinetycznej cząstek (podnosi ich
stan cieplny). Tkanki zawierające dużo wody dobrze pochłaniają to
promieniowanie, ulegając ogrzaniu w stopniu zależnym od ich pojemności
cieplnej. Ciepło z prądem krwi zostaje przeniesione w głąb ustroju.

Wpływ biologiczny IR

• Odczyn ogólny:

- rozszerzenie

naczyń włosowatych skóry wzrost przepływu krwi

tętniczej przez tkanki)

reakcje ze strony naczyń krwionośnych głębiej położonych zgodnie z
prawem Dastre-Morata: - bodźce termiczne (ciepło lub zimno)
działając na duże powierzchnie skóry, powodują przeciwne do naczyń
skóry zachowanie się dużych naczyń klatki piersiowej i jamy
brzusznej. Naczynia nerek, śledziony i mózgu wykazują odczyn taki
sam, jak naczynia skóry.

- Obniżenie napięcia mięśniowego

- Podwyższenie progu odczuwania bólu (działanie przeciwbólowe)

- Wzmożenia tempa przemiany materii (podwyższenie temp. o 1 C

powoduje wzrost tempa przemiany materii o 3,6%)

Pobudzenia przez termoreceptory na drodze odruchowej narządów
wewnętrznych

Strona 37 z 48

- Działanie uspokajające na zakończenia nerwowe w skórze

Wzrost wydzielania potu, wydalania soli, wody i mocznika

- Pobudzenie

czynności układu siateczkowo – śródbłonkowego

Odczyn miejscowy _ rumień cieplny

- Rozszerzenie

naczyń krwionośnych,

- Występuje już w trakcie naświetlania i jego nasilenie wzrasta w

miarę naświetlania

- Zaczerwienienie

nierównomierne, plamiste, (bo

nierównomiernie rozszerzyły się naczynia głębiej leżące)

- Zanika

niedługim czasie (zależy od dawki) około 30 minut.

Wskazania:

- przewlekłe i podostre zapalenia stawów i elementów

okołostawowych

- stany

zapalne

nerwobóle i zespoły bólowe

stany po przebytym zapaleniu skóry i tkanek miękkich
pochodzenia bakteryjnego

jako przygotowanie do masażu, jonoforezy,UD,
elektrostymulacji, kinezyterapii

Filtr czerwony –

w stanach zapalnych tkanek miękkich,

w leczeniu trudno gojących się ran,

po nadmiernym naświetlaniu UV,

po terapii promieniami X

Filtr niebieski –

- działanie przeciwbólowe

- leczenie

przeczulicy.

Przeciwwskazania:

- różnego rodzaju niewydolności krążenia

- skłonność do krwawień

- stany

gorączkowe i zły ogólny stan pacjenta

- gruźlica płuc

Strona 38 z 48

- nowotwory

ostre stany zapalne .

Metodyka zabiegów:

Czas zabiegu: 15 – 30 minut;
odległość 0.5 – zabieg miejscowy
1 m –zabieg ogólny
10 – 15 zabiegów w serii
Strój nie może uciskać i nie może zawierać elementów metalowych.
Okulary dla pacjenta i terapeuty
Unikać białego koloru kotar, ponieważ odbijają światło.
Promieniowanie powinno padać prostopadle na powierzchnię zabiegową.
Lampa nie może być bezpośrednio ustawiona nad pacjentem.

Podział aparatów

1. promienniki emitujące wyłącznie promieniowanie podczerwone tzw.nieświetlne

generatory podczerwieni ( spirala z drutu oporowego nawinięta na ceramiczną
szpulę ; temp. 500 – 800 C = temp. „czerwonego żaru”

2. lampy terapeutyczne, emitujące promieniowanie IR oraz promieniowanie

widzialne tzw. świetlne generatory podczerwieni ( żarówki z żarnikami z
włókna węglowego albo wolframu; 500 W – 1000 W)
np. lampy Sollux : - statywowe

- stołowe (przenośne)

Strona 39 z 48

Promieniowanie nadfioletowe UV (ultra violet)

1. obszar A 400 – 315nm
2. obszar B 315 – 280nm
3. obszar C 280 – 200 nm
4. promieniowanie nadfioletowe Schumana 100 – 200 nm) – nie ma

znaczenia w medycynie, ponieważ rozchodzi się w próżni .

Fotochemiczne reakcje – reakcje zachodzące pod wpływem światła

(fotosynteza, reakcje redukcji i utleniania, fotolizy, fotoizomeracji).

Rumień fotochemiczny – odczyn skóry na działanie UV.

Najsilniejsze działanie rumieniotwórcze wykazuje promieniowanie UV B.

Intensywność rumienia zależy od:

długości fali

- intensywności źródła promieniowania

- czasu

napromieniowania

- odległości skóry od źródła UV

- wrażliwości skóry (grubości naskórka).

Mechanizm powstawania rumienia:

I okres – pochłonięcie UV przez białko komórek warstwy kolczystej naskórka,
co prowadzi do denaturacji i uszkodzenia tych komórek.
II okres – z uszkodzonych komórek wydzielana jest histamina (z histydyny),
która rozszerza naczynia krwionośne. Związki te przenikają do skóry właściwej
i powodują rozszerzenie i zwiększenie przepuszczalności naczyń
włosowatych. Osocze przechodzi do przestrzeni międzykomórkowych
naskórka i skóry właściwej tworząc obrzęk skóry. Zgromadzony surowiczy płyn
przesiękowy tworzy pęcherze.
Bardzo duża dawka UV może spowodować uszkodzenie komórek naskórka a
nawet martwicę skóry właściwej.
W następstwie rumienia naskórek ulega zgrubieniu, zbrunatnieniu (w wyniku
nagromadzenia się pigmentu) oraz łuszczy się.
Wyróżniamy okresy tworzenia się rumienia fotochemicznego:
I – utajony

II – narastania

Strona 40 z 48

III – ustępowania.

Odczyn rumieniowy może być znacznie osłabiony, a nawet zniesiony przy
uszkodzeniu i stanach zapalnych nerwów.
Pigmentacja – zależy od ilości melaniny powstałej w odpowiedzi na
promieniowanie UV. Najsilniejsze działanie wykazuje promieniowanie o
długości 290 – 330nm oraz 360nm.
Zabarwienie skóry jest uzależnione od zawartości melaniny w skórze i
stanowi mechanizm ochronny.
W warstwie podstawnej naskórka znajdują się rozgałęzione melanocyty, (które
sięgają do warstwy ziarnistej). Ich liczba to ok.1200/mm

.W komórkach tych

znajdują się melanospory (które powstają z wakuol w pobliżu aparatu
Golgiego). W melanosporach zachodzi synteza melaniny. Wyróżniamy 2
rodzaje melansomów:

EU-melanosomy (owalne) – synteza eumelaniny – barwnik
brązowy lub czarny

FEO-melanosomy (kuliste) – synteza feomelaniny – żółtego
lub czerwono-brązowego barwnika

Nasz naturalny kolor uzależniony jest od proporcji EU i FEO.
Wyróżniamy 2 rodzaje opalenizny:

- natychmiastowy

- opóźniony.

Związkiem, z którego powstaje pigment jest prawdopodobnie bezbarwny aminokwas tyrozyna.

TYROZYNA (w melanoblastach)

utlenianie tyrozynaza

DOPA (3,4 – dwuhydroksyfenyloalanina)

katalizator Ca

enzym dopa - oksydaza

MELANINA (brunatny barwnik)

Barwnik ten wędruje do powierzchownych warstw naskórka i zmienia barwę
skóry.

Strona 41 z 48

Produkcja witaminy D

7- dehydrocholesterol

cholekalcyferol - witamina D

hydroksylacja wątroba

25 – hydroksycholekalcyferol (25-HCC)

hydroksylacja nerki

1,25 dihydroksycholekalcyferol

(krąży w połączeniu z białkami krwi)

jelito kości

Sztuczne źródła UV:

łuk elektryczny

- lampy

żarowe

- wyładowania jarzeniowe

lampy fluorescencyjne (...)

Wpływ UV na organizm człowieka:

regulacja tworzenia się histaminy

- skóra

staje

się lepiej ukrwiona, bardziej elastyczna i mniej

podatna na zakażenia

szybszy wzrost komórek naskórka

- zwiększenie w miejscu naświetlania liczby białych krwinek

- działanie bakteriobójcze

- wzrost

aktywności w ustroju wodorosiarczków

- zwiększenie wykorzystania tlenu

usprawnienie mineralizacji kości

Strona 42 z 48

Ustalanie dawki:

Dawka progowa promieniowania UV = biodoza = MED. (minimal

erythema dose)

Jest to jednostka dawkowania biologicznego. Określa stan wrażliwości ustroju

na promieniowanie UV, której miarą jest czas naświetlania danym źródłem z

danej odległości, konieczny do wywołania minimalnego progowego odczynu

rumieniowego.

Jako dawkę progową przyjmuje się czas, w którym naświetlano pole bez

dostrzegalnego odczynu rumieniowego. Zabieg przeprowadza się odległości

1m. Pierwszy zabieg rozpoczyna się od ½ MED. wydłużając czas w

kolejnych zabiegach max. do 10 MED. Ilość zabiegów w serii 10 – 15

naświetlań.

Strona 43 z 48

Wskazania:

- leczenie

ran

- trudno

gojące się owrzodzenia

- odleżyny

- krzywica

łuszczyca

- utrudniony

zrost

kostny

- trądzik pospolity

choroba zwyrodnieniowa dużych stawów

Przeciwwskazania:

- nowotwory

złośliwe

- czynna

gruźlica płuc

- wrażliwość na światło

- gorączka

- cukrzyca

- nadczynność gruczołu tarczowego

- wzmożona pobudliwość autonomicznego układu nerwowego

- skłonność do krwawień przewodu pokarmowego i dróg

oddechowych

- miażdżyca naczyń

- niewydolność krążenia

RZS w okresie leczenia preparatami złota

- padaczka.

Działanie bakteriobójcze:

250 – 270nm (szczególnie 254nm)

działanie na: maczugowce błonnicy, prątki gruźlicy, pałeczki okrężnicy,

pałeczki duru brzusznego, gronkowce.

Strona 44 z 48

Stpnie przegrzewania:

SKALA TRZYSTOPNIOWA:

stopień przegrzania do 39°C (stosuje się do ogólnego pobudzania

organizmu)

II.

stopień przegrzania do 41°C (zaburzenia typu gośćcowego, niektóre

okresy choroby nowotworowej

III.

stopień przegrzania do 42,5°C (choroba nowotworowa)

SKALA PIĘCIOSTOPNIOWA:

I. mała albo łagodna (37,5 – 38.5°C)

II.

średnia (38,5 – 39,5°C)

III.

wysoka (39,5 – 40,5°C)

IV.

intensywna (40,5 – 41,5°C)

ekstremalna (41,5 – 42,5°C)

Strona 45 z 48

Ultradźwięki

Ultradźwiękami nazywa się drgania mechaniczne o częstotliwości przekraczającej granicę

słyszalności ucha ludzkiego. W lecznictwie znajdują zastosowanie ultradźwięki o parametrach: -

800kHz, 1000 kHz i 2400 kHz

Ultradźwięki charakteryzują się podłużnym kształtem fali (cząsteczki drgają wzdłuż kierunku

rozchodzenia się fali). Fale dźwiękowe, to zagęszczenie i załamywanie się drgającego ośrodka.

Zagęszczenia powstają w miejscach, w których cząsteczki ulegają wychyleniu w kierunku

rozchodzenia się fali, rozrzedzenia zaś w miejscach, w których cząsteczki ulegają wychyleniu w

kierunku przeciwnym. Fale dźwiękowe rozchodzą się w określonym, sprężystym ośrodku. Prędkość

rozchodzenia się fali ultradźwiękowej jest zależna od zdolności ośrodka do przenoszenia drgań, np. w

gazach v

śr

= 350m/s, w cieczach v

śr

= 1500m/s, w ciałach stałych v

śr

= 5000m/s.

Dźwięk jako fala ulega odbiciu, rozproszeniu, załamaniu i pochłonięciu.

Do celów medycznych często stosuje się ultradźwięki o częstotliwości 1MHz. Drgania o takiej

częstotliwości uzyskuje się przez przekształcenie prądu sieciowego w prąd o napięciu 500 V za

pomocą elementów elektronicznych w urządzeniu do terapii ultradźwiękami. Uzyskany prąd działa na

oscylatory, czyli wibratory zwiększające częstotliwość do wymaganej wartości 1MHz wykorzystując

zjawisko piezoelektryczności.

Substancje stykające się z głowicą ultradźwiękową, np. woda, oleje i żele sprzęgające, przekazują

energię fali na przylegające do nich powierzchnie, np. skórę ludzką. Energia jest przekazywana z jednej

tkanki do drugiej, jeżeli istnieje między nimi ośrodek przewodzący. Powietrze jest złym przewodnikiem
dźwięku, dlatego zastępuje się je podczas zabiegu innym ośrodkiem.

Ultradźwięki przenikają w głąb ciała na głębokość około 4-6 cm (jest to uzależnione od

właściwości akustycznych ośrodka). Tkanki o dużej zawartości wody, np. krew, tkanka mięśniowa,

pochłaniają fale dźwiękowe w większym stopniu niż tkanki mniej nawodnione. Tkanka nerwowa mimo

pozornej małej zawartości wody jest doskonałym przewodnikiem fal ultradźwiękowych.

Działanie biologiczne:

zgodnie z prawem Grotthusa-Drapera energia ultradźwięków wywołuje w tkankach

działanie terapeutyczne, jeśli zostanie w dostatecznej ilości pochłonięta

- pobudzają rekcje chemiczne w tkankach, ułatwiając krążenie niezbędnych

pierwiastków i rodników

- wahania

ciśnień występujące w tkankach poddanych działaniu ultradźwięków

powodują tzw. mikromasaż tkanek.

Strona 46 z 48

- zwiększają przenikalność błon komórkowych, co ułatwia dowóz płynów i składników

odżywczych do tkanek (zjawisko to jest szczególnie wykorzystywane w ultrafonoforezie)

- działanie sklerolityczne (rozmiękczanie tkanek)

- zjawisko

kawitacji,

polegające na zapadaniu się cząsteczek do wewnątrz i niszczeniu

substancji przy użyciu maksymalnych mocy urządzenia; fala ultradźwiękowa o dużym

natężeniu dźwięku na skutek działania zmiennych ciśnień powoduje niszczenie spójności

cieczy i powstawanie pustych przestrzeni wypełniających się parami cieczy lub

rozpuszczonymi w niej gazami; przestrzenie te z czasem zanikają wytwarzając bardzo silną

falę mechaniczną, (jeżeli ultradźwięki stosuje się do celów medycznych, nie przekraczając

zalecanych wartości mocy i innych parametrów zjawisko kawitacji nie powinno występować)

przegrzewanie ? (najsilniej przegrzewa się tkanka nerwowa, następnie mięśniowa, a

najsłabiej tłuszczowa; największe przegrzanie występuje na granicy niejednorodnych struktur)

- wpływ na koloidy tkankowe – przyspieszenie rozpadu białek, wpływ na przemianę

białek ze stanu żelu w zol oraz zwiększenie ich przewodności elektrycznej

- pod

wpływem ultradźwięków reakcje chemiczne polegają w większości na utlenianiu

(np. rozpad wody na H

i rodnik hydroksylowy OH

)

zmiany odczynu tkanek w kierunku zasadowym

- efekt

ścinania polegający na zmianie kształtu fali z podłużnego na poprzeczny

(szczególnie na granicy kość-okostna) – należy zapobiegać jego powstawaniu

- poprzez

nadźwiękawianie okolic korzeni, splotów czy też zwojów nerwowych można

drogą odruchową uzyskać zmiany w odległych narządach i układach ustroju; uzyskuje się też

efekty wskazujące na stymulację autonomicznego układu nerwowego

- zmniejszenia

napięcia mięśniowego

- działanie przeciwbólowe

- wpływ na enzymu ustroju

- rozszerzenie

naczyń krwionośnych

- hamowanie

procesów

zapalnych

Dawki:

- dawki

słabe: od 0,05 do 0,5 W/cm

- dawki

średnie: od 0,5 do 1,5 W/cm

dawki mocne: od 1,5 do 2,0 W/cm

Przy ustalaniu dawki należy się kierować:

- powierzchnią nadźwękawianą

rodzajem i stadium choroby

Strona 47 z 48

- powierzchnią drgającą przetwornika

- częstotliwością drgań

rodzajem fali ultradźwiękowej (stała czy impulsowa)

czas trwania zabiegu

- sposobu

nadźwiękawiania

Wskazania:

- zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa

choroby zwyrodnieniowe stawów

- ostroga

piętowa

- blizny

- przykurcze

towarzyszące chorobom nerwowo-mięśniowym i chorobom mięśni

szkieletowych

- kontuzje

sportowe

zaburzenia bliznowacenia

- brodawki

- torbiele

ścięgien

bóle i obrzęki związane z karmieniem oraz stwardnienie tkanki wokół implantów

wprowadzonych celem powiększenia piersi (F.G.Herhahn,1984).

Przeciwwskazania:

okres wzrostu nasad kości długich

macica u ciężarnych

nowotwory i stany po ich operacyjnym usunięciu

- ostre

stany

zapalne

- ciężki stan ogólny i wyniszczenie organizmu

stany po terapii rentgenowskiej

- nerwobóle

niewyjaśnionego pochodzenia

nie wolno wykonywać zabiegów w okolicy kręgosłupa szyjnego powyżej C

(ze

względu na rdzeń przedłużony)

widoczne pod skórą wyniosłości kostne

- choroby

oczu

tkanka rozrodcza

- obecność rozrusznika serca

- zaburzenia

czucia

implanty metalowe i wszczepy chirurgiczne (drgania mogą rozbić wiązania chemiczne

lub klej mocujący materiały, oraz mogą powstać oparzenia na granicy styku metalu z tkanką)

świeże złamania

Strona 48 z 48

Czas zabiegu:

krótki: 1–3 minut

średni: 4-9 minut

długi: 10 minut i więcej

Zabiegi wykonuje się codziennie lub 3x w tygodniu. Pełny cykl leczenia obejmuje średnio 12-

15 zabiegów, po których powinna nastąpić 3-4 miesięczna przerwa.

Metodyka zabiegu: przesuwać głowicę po obszarze nadźwiękawianym, wykonując nieznaczne

ruchy okrężne i podłużne ruchy głaszczące.

Ultradźwięki można stosować w kąpieli wodnej.

Metody leczniczego stosowania ultradźwięków:

1. miejscowe stosowanie ultradźwięków

2. segmentowo-przykręgosłupowe stosowanie ultradźwięków

3. ultrafonoforeza

4. skojarzona terapia prądami impulsowymi i ultradźwiękami

Ultrafonoforeza

Polega na wprowadzaniu związków chemicznych (cząsteczek) do ustroju dzięki energii

ultradźwięków. Cząsteczki wprowadzane podczas zabiegu muszą zostać rozłożone w przebiegu

naturalnych procesów chemicznych na części składowe oraz wolne rodniki, by potem połączyć się z

rodnikami krążącymi we krwi. Cząsteczki mogą wnikać na głębokość około 1-2 mm.