3.

Cztery wymiary

kultury wg Geerta

Hofstede’a

Omówienie pojęć oraz przedstawienie różnic

dotyczących: dystansu władzy, stopienia

unikania niepewności, męskości i kobiecości,

wysokiego a niski dystans władzy

2,5

Spis treści

1. Badania G. Hofstede

2. Wymiary kultury wg G. Hofstede’a

2.1. Dystans władzy (Power Distance Index - PDI)

a) Pojęcie

b) Sposób pomiaru

c) Zróżnicowanie dystansu władzy

d) Przyczyny zróżnicowania dystansu władzy

e) Rodzina jako źródło różnic w dystansie władzy

f) Dystans władzy w szkole

g) Dystans władzy w organizacjach

h) Dystans władzy a polityka

2.2. Kolektywizm i indywidualizm (Indvidualism - IDV)

a) Pojęcie

b) Sposób pomiaru

c) Zróżnicowanie kolektywizmu i indywidualizmu

d) Przyczyny zróżnicowania kolektywizmu i indywidualizmu

e) Rodzina jako źródło różnic w kolektywizmie i indywidualizmie

f) Kolektywizm i indywidualizm w szkole

g) Kolektywizm i indywidualizm w organizacjach

h) Kolektywizm i indywidualizm a polityka

2.3. Kobiecość i męskość (Masculinity - MAS)

a) Pojęcie

b) Sposób pomiaru

c) Zróżnicowanie kobiecości i męskości

d) Przyczyny zróżnicowania kobiecości i męskości

e) Rodzina jako źródło różnic

kobiecości i męskości

f) Kobiecość i męskość w szkole

g) Kobiecość i męskość w organizacjach

h) Kobiecość i męskość a polityka

2.4. Unikanie niepewności (Uncertainty Avoidance Index - UAI)

a) Pojęcie

b) Sposób pomiaru

c) Zróżnicowanie stopnia unikania niepewności

d) Przyczyny zróżnicowania stopnia unikania niepewności

e)

Rodzina jako źródło różnic w stopniu

unikania niepewności

f) Stopień unikania niepewności w szkole

g) Stopień unikania niepewności w organizacjach

h) Stopień unikania niepewności a polityka

1.

Badania G. Hofstede

Geert Hofstede (ur. 1928), jest holenderskim psychologiem społecznym, który zasłynął swoimi

badaniami różnic między wydajnością pracowników IBM w zakładach tej firmy w poszczególnych

krajach. Założył on, że różnice te można przypisać odmiennemu zaprogramowaniu umysłu ludzi,

którzy żyją w obrębie innych kultur narodowych. Założenie to potwierdziły badania ankietowe.

G. Hofstede rozesłał bowiem ponad 100 000 ankiet do przedsiębiorstw współpracujących z IBM na

całym świecie (każda ankieta liczyła ponad 100 pytań) i po opracowaniu wyników, stwierdził, że

większość różnic między jednostkami z poszczególnych krajów na świecie można sprowadzić do

różnic w zbiorowym zaprogramowaniu kulturowym w następujących wymiarach kultury: dystansie

władzy, indywidualizmie-kolektywizmie, męskości-kobiecości oraz unikaniu niepewności. Tak więc

wyniki badań umożliwiły sformułowanie czterowymiarowego modelu kultury narodowej, który – w

szczególności dla kadry kierowniczej ponadnarodowych korporacji – stanowi podstawę

podejmowania decyzji w zakresie kształtowania podsystemu społecznego.

2. Wymiary kultury wg G. Hofstede’a

2.1. Dystans władzy (Power Distance Index - PDI)

a) Pojęcie

Dystans władzy (Power Distance Index – PDI) - określa relacje między przełożonymi i

podwładnymi oraz między władzą a obywatelem. Określa również stopień akceptacji dla

nierówności społecznych (wyrażany przez mniej wpływowych (podwładnych) danej

społeczności), skłonność przełożonych do konsultacji z podwładnymi, czyli stopień

autorytarności władzy oraz oczekiwany stopień posłuszeństwa wobec rodziców, przełożonych

i władzy.

Przykładem kraju o niskim dystansie władzy jest Szwecja, co świetnie ilustruje podana poniżej notatka

prasowa:

Sztokholm, 23 grudnia. W tym tygodniu zakupy gwiazdkowe dla dzieci zajęły królowi Szwecji,

Karolowi Gustawowi, dużo więcej czasu, niż oczekiwał, gdyż przy płaceniu czekiem nie mógł okazać

karty czekowej. Sprzedawca odmówił realizacji czeku bez okazania dowodu tożsamości. Życzliwi

świadkowie całego zajścia sięgnęli do kieszeni po monety z wizerunkiem króla i wówczas sprzedawca

zdecydował się uznać je za wystarczający dokument identyfikacyjny. Następnie sprzedawca sprawdził

dokładnie autentyczność czeku i zanotował adres oraz dane personalne właściciela [G. Hofstede,

2000].

b) Sposób pomiaru

Wskaźniki dystansu władzy dla 50 państw i 3 wielopaństwowych regionów obliczono na podstawie

pytań zadanych pracownikom IBM, zajmującym takie same stanowiska w różnych krajach.

Odpowiedzi zostały zakodowane na skali od 1 do 5. Dla takich samych prób z każdego kraju

obliczono średnie lub określono procentowy udział osób udzielających danej odpowiedzi. W ten

sposób powstała tablica składająca się ze średnich lub procentów, obrazująca rozkład odpowiedzi w

danym kraju od 0 dla krajów o małym dystansie władzy do 100 dla krajów o dużym dystansie władzy.

Trzy pytania ankietowe użyte do obliczenia wskaźnika dystansu władzy przedstawiały się następująco:



„Czy z twojego doświadczenia wynika, że podwładni często obawiają się sprzeciwić

przełożonemu?” – pytanie to było zadane pracownikom nie pełniącym funkcji kierowniczych,



„Jak określił(a)byś stosowany w praktyce styl podejmowania decyzji, charakterystyczny dla

twojego przełożonego?” – procent wybierających opis stylu paternalistycznego lub

autokratycznego spośród czterech możliwych stylów oraz opcji „żaden z wymienionych”.



„Jaki styl podejmowania decyzji przez przełożonego odpowiadałby ci najbardziej?” – procent

wybierających styl autokratyczny lub paternalistyczny i procent wybierających styl oparty na

głosie większości, ale nie konsultacyjny.

c) Zróżnicowanie dystansu władzy

Otrzymane wyniki PDI przedstawiono w tab. 1, w której miejsca poszczególnych państw na liście

mają charakter relatywny, a nie bezwzględny. Choć badania dotyczyły konkretnego przedsiębiorstwa

(IBM), to podobne różnice zaobserwowano w badaniach populacji spoza tej korporacji, co

potwierdziło wpływ wychowania w danej kulturze na postawę wobec dystansu władzy. Wysokie

wartości odpowiadają wysokiemu dystansowi władzy, a niskie wartości niskiemu dystansowi władzy.

Tabela 1

Wartość wskaźnika dystansu władzy (PDI) dla 50 państw i 3 regionów

Kraj

PDI

Kraj

PDI

Malezja

104

Korea Południowa

60

Gwatemala

95

Iran

58

Panama

95

Tajwan

58

Filipiny

94

Hiszpania

57

Meksyk

81

Pakistan

55

Wenezuela

81

Japonia

54

Kraje arabskie

80

Włochy

50

Ekwador

78

Argentyna

49

Indonezja

78

Afryka Południowa

49

Indie

77

Jamajka

45

Afryka Zachodnia

77

USA

40

Jugosławia

76

Kanada

39

Singapur

74

Holandia

38

Brazylia

69

Australia

36

Francja

68

Kostaryka

35

Hongkong

68

RFN

35

Kolumbia

67

Wielka Brytania

35

Salwador

66

Szwajcaria

34

Turcja

66

Finlandia

33

Belgia

65

Norwegia

31

Afryka Wschodnia

64

Szwecja

31

Peru

64

Irlandia

28

Tajlandia

64

Nowa Zelandia

22

Chile

63

Dania

18

Portugalia

63

Izrael

13

Urugwaj

61

Austria

11

Grecja

60

Źródło: [G. Hofstede, 2000, s. 65]

Wartości PDI informują o relacjach zależności wdanym kraju:



w krajach o małym dystansie władzy jednostronna zależność podwładnych od przełożonych jest

zastąpiona współzależnością, charakteryzującą się silną potrzebą konsultacji. Dystans

emocjonalny między podwładnymi i przełożonymi jest relatywnie niewielki; podwładni nie mają

problemu ze zwracaniem się do przełożonych i wyrażaniem sprzeciwu, często też sami podejmują

decyzje,



w krajach o dużym dystansie władzy występuje znaczna zależność podwładnych od

przełożonych. Reakcją podwładnych jest uznanie takiej zależności za pożądaną, co powoduje że

podwładni wybierają chętnie autokratycznego lub paternalistycznego szefa lub go całkowicie

odrzucają (miejscem ma tzw. przeciwzależność). Zależności i przeciwzależności towarzyszy duży

dystans emocjonalny, podwładni czują respekt, nie zwracają się do przełożonego oraz nie

wyrażają swojego sprzeciwu w sposób bezpośredni.

d) Przyczyny zróżnicowania dystansu władzy

Zdaniem G. Hofstede można zauważyć następujące zależności:



kraje należące do Imperium Rzymskiego mają duży dystans władzy (dla Imperium Rzymskiego

typowa była jednostkowa, scentralizowana władza), a kraje pogańskie – niski ( niewielkie grupy

plemienne były rządzone przez lokalnych władców i nie uznawały żadnej formy władzy

nadrzędnej),



tworzenie zhierarchizowanych struktur z centralnym ośrodkiem mogącym utrzymywać

dyscyplinę i równowagę zwiększa dystans władzy,



większa dostępność do organów władzy (obecność partycypacji pośredniej czy bezpośredniej)

zależna od małej liczby ludności obniża dystans włądzy.

Ostatecznie z dystansem władzy korelują:



szerokość geograficzna kraju (im większa szerokość, tym niższy dystans władzy),



liczba ludności w danym kraju (im większa liczba, tym wyższy dystans władzy),



zamożność kraju (im większa zamożność, tym niższy dystans władzy).

e) Rodzina jako źródło różnic w dystansie władzy

Jak zauważa G. Hofstede w większości przypadków przychodzimy na świat w rodzinie i już

od chwili narodzin chłoniemy typowe dla niej zaprogramowanie umysłowe. Sprawia to, że

kształtujemy się na wzór starszych z najbliższego otoczenia (tab. 2).

Tabela 2

Różnice między rodzinami w krajach o niskim i wysokim dystansie władzy

Niski dystans władzy

Wysoki dystans władzy



Rodzice traktują dzieci jak równych

sobie



Dzieci powinny bawić się



Niepłodność to nie powód do

rozwodu



Rodzice wymagają od dzieci

posłuszeństwa



Dzieci powinny ciężko pracować



Niepłodność powodem rozwodu



Szacunek okazywany rodzicom i starszym



Dzieci traktują rodziców i starszych

krewnych jak równych



Od dzieci oczekuje się kompetencji

społecznych w młodym wieku



Dzieci nie są gwarantem

bezpieczeństwa dla starych rodziców



Małe przedsiębiorstwa zakładane ze

względów zawodowych

krewnym jest cnotą



Dzieci nie są traktowane jako kompetentne

społecznie



Dzieci zapewniają bezpieczeństwo

starszym rodzicom



Małe przedsiębiorstwa zakłada się ze

względu na interes rodzinny

Źródło: opracowanie własne na podstawie [G. Hofstede, 2000]

f) Dystans władzy w szkole

Szkoła rozwija zaprogramowanie umysłowe młodego człowieka, a nauczyciele i koledzy

szkolni odgrywają bardzo ważną rolę w kształtowaniu systemu wartości typowego dla danej

kultury. Badania porównawcze szkół w różnych społeczeństwach wykazują, że wzorce

edukacyjne różnią się tak samo, jak wzorce rodziny. Podstawowe wartości są przenoszone z

układu rodzice-dziecko na układ nauczyciel-uczeń i obje zależności wzajemnie się umacniają,

zwłaszcza że większość uczniów pozostaje w trakcie nauki pod dużym wpływem środowiska

rodzinnego (tab. 3).

Tabela 3

Różnice w funkcjonowaniu szkoły w krajach o niskim i wysokim dystansie władzy

Niski dystans władzy

Wysoki dystans władzy



Nauczyciele traktują uczniów jak

równych sobie



Uczniowie traktują nauczycieli jak

równych sobie



Student-centered education



Uczniowie często zabierają głos w

klasie



Nauczyciele to eksperci, którzy

przekazują bezosobowe prawdy



System edukacyjny skoncentrowany

na uczniach średnio zdolnych



Uczniowie zależni od nauczycieli



Uczniowie traktują nauczycieli z szacunkiem

nawet poza szkołą



Teacher-centered education



Nauczyciele inicjują wszelką konwersację w klasie



Nauczyciele to guru, którzy przekazują osobistą

mądrość



Elitarny system edukacyjny

Źródło: opracowanie własne na podstawie [G. Hofstede, 2000]

g) Dystans władzy w organizacjach

Ludzie rozpoczynając pracę przynoszą do niej swoje doświadczenia z domu rodzinnego i

szkoły. Układy rodzice-dziecko i nauczyciel-uczeń zostają uzupełnione układem przełożony-

podwładny. Naturalną konsekwencją jest przeniesienie stosunku wobec rodziców (zwłaszcza

ojców) i wobec nauczycieli na postawę wobec przełożonego (tab. 4).

Tabela 4

Różnice w funkcjonowaniu przedsiębiorstw w krajach o niskim i wysokim dystansie

władzy

Niski dystans władzy

Wysoki dystans władzy



Zdecentralizowane struktury

decyzyjne: mała rola autorytetów



Płaskie piramidy organizacyjne



U podwładnych zasięga się

konsultacji



Mała różnica wynagrodzeń

pracowników z dołu i góry drabiny

organizacyjnej



Praca fizyczna ma ten sam status

co praca urzędnika



Scentralizowane struktury decyzyjne: duża rola

autorytetów



Strome piramidy organizacyjne



Podwładnym się rozkazuje



Duża rozpiętość wynagrodzeń pracowników z dołu

i z góry drabiny organizacyjnej



Praca urzędnika bardziej ceniona niż praca

fizyczna

Źródło: opracowanie własne na podstawie [G. Hofstede, 2000]

h) Dystans władzy a polityka

Ostatecznie dystans władzy dotyczy w równym stopniu relacji władza-obywatel – w różnych

krajach relacje między sprawującymi władzę i obywatelami są traktowane odmiennie.

Towarzyszą temu również inne poglądy na temat tego, jak te relacje powinny się kształtować

(tab. 5).

Tabela 5

Różnice w funkcjonowaniu państwa o niskim i wysokim dystansie władzy

Niski dystans władzy

Wysoki dystans władzy



Pluralistyczny rząd wybrany głosami

większości



Na ogół rządy socjaldemokratów



Silne centrum, względnie słabe skrzydła

prawicowe i lewicowe



Stopniowe zmiany formy rządów

(ewolucja i stabilność)



Władza, status i dochody nie muszą ze

sobą współwystępować



Małe różnice dochodów w

społeczeństwie, pomniejszane jeszcze

przez system podatkowy



Niska korupcja: skandal kończy karierę

polityczną



Obywatele czytają gazety



Rządy wojskowe, autokratyczne lub

oligarchiczne



Na ogół rządy prawicowe



Polaryzacja lewej i prawej strony

politycznej ze słabym centrum



Nagłe zmiany rządów (rewolucja i/lub

niestabilność)



Spójność czynników statusu: władza

pociąga za sobą status i bogactwo



Duże zróżnicowanie dochodów w

społeczeństwie, jeszcze bardziej

powiększane przez system podatkowy



Duża korupcja: skandale są tuszowane



Obywatele oglądają telewizję

Źródło: opracowanie własne na podstawie [G. Hofstede, 2000]

2.2. Kolektywizm i indywidualizm (Indvidualism - IDV)

a) Pojęcie

Kolektywizm i indywidualizm wyznaczają proporcje między wagą przykładaną do dobra

jednostki i grupy. Miarami kolektywizmu i indywidualizmu są stosunki jednostki z innymi

ludźmi oraz stopień przeciwstawiania pragnienia osobistej wolności potrzebie więzi

społecznych. Kolektywizm i indywidualizm wyznacza również rola przypisywana jednostce i

grupie.

Społeczeństwo kolektywistyczne charakteryzuje się:



duża rola rodziny rozumianej jako rodzina wielopokoleniowa (extended family),



grupa jest dla członków głównym źródłem identyfikacji i ostoją bezpieczeństwa w

obliczu wszelkich trudności życia,



członkowie grupy są jej winni dozgonną lojalność,



zależność między jednostką a grupą ma charakter psychologiczny, jak i czysto

praktyczny.

Kolektywizm jest raczej regułą – większość społeczeństw jest społeczeństwami

kolektywistycznymi, w których pozycję jednostki wyznacza przynależność do grupy.

Z kolei społeczeństwo indywidualistyczne charakteryzuje się tym, że:



związki między jednostkami są luźne, ludzie dbają jedynie o siebie i najbliższą rodzinę.

Model rodziny składa się tutaj rodziców i dzieci, a coraz częściej też jedynie z jednego

rodzica i dzieci. Krewni i kuzyni mieszkają osobno i rzadko się ich widuje. Jest to typ

rodziny nuklearnej (od łacińskiego nucleus, oznaczającego trzon),



dzieci wychowywane w takich rodzinach dość wcześnie są nauczone myśleć o sobie w

kategoriach „ja”,



osoby są klasyfikowane nie według przynależności grupowej, lecz na podstawie

jednostkowych charakterystyk, na przykład partnerzy zabaw są wybierani na podstawie

osobistych preferencji,



głównym celem edukacji jest umożliwienie dziecku jak najszybszego stanięcia na

własnych nogach i oczekuje się, że gdy tylko zacznie ono samo dawać sobie radę, to

powinno opuścić dom rodziców,



dzieci po rozpoczęciu samodzielnego życia ograniczają swoje kontakty z rodzicami do

minimum lub też całkowicie je zrywają,



nikt będący w pełni sił i przy zdrowych zmysłach, nie powinien się uzależniać od grupy

zarówno ze względów praktycznych jak i psychologicznych.

b) Sposób pomiaru

Ankieta wykorzystana do badania wskaźnika indywidualizmu zawierała pytania decydujące o

wyborze miejsca pracy: „Wyobraź sobie, że masz określić idealne dla siebie miejsce prac.

Które z czynników określiłbyś jako najistotniejsze? Nie sugeruj się sytuacją w twoim

rzeczywistym miejscu pracy. Jak ważne jest dla ciebie …?”. Na tak postawione pytanie

respondenci z krajów o wysokim indywidualizmie odpowiedzieli, że są to przede wszystkim:



czas wolny od pracy — praca, która pozostawia wystarczającą ilość wolnego czasu na

zajęcie się sprawami osobistymi i rodzinnymi,



wolność — swoboda w wyborze odpowiedniego stylu pracy,



wyzwanie — praca będąca wyzwaniem i dająca poczucie satysfakcji.

A respondenci z krajów kolektywistycznych wybrali głównie:



szkolenia (podnoszenie kwalifikacji zawodowych) — praca zapewniająca możliwości

szkolenia (podnoszenia kwalifikacji),



warunki pracy — dobre warunki w miejscu pracy (wentylacja, oświetlenie, wystarczająca

ilość miejsca itp.).



wykorzystanie umiejętności pracowników — pełne wykorzystanie potencjału

pracowników.

Preferowanie szkoleń, warunków pracy i odpowiedniego wykorzystania umiejętności

pracowników przez kraje kolektywistyczne może być związane z tym, że są one biedniejsze

niż kraje indywidualistyczne, które są raczej bogate i dla których te cechy stanowiska pracy

stanowią standard (są to oczywiste i niezbędne elementy stanowiska pracy).

c) Zróżnicowanie kolektywizmu i indywidualizmu

Na podstawie analizy statystycznie utworzono ostatecznie listę krajów od najbardziej

kolektywistycznych (wartość wskaźnika IDV bliższa 0), do najbardziej indywidualistycznych

(wartość wskaźnika IDV bliższa 100) – tab. 6.

Tabela 6

Wskaźniki indywidualizmu (IDV) dla 50 krajów i 3 regionów

Kraj

IDV

Kraj

IDV

Stany Zjednoczone

91

Turcja

37

Australia

90

Urugwaj

36

Wielka Brytania

89

Grecja

35

Kanada

80

Filipiny

32

Holandia

80

Meksyk

30

Nowa Zelandia

79

Afryka Wschodnia

27

Wiochy

76

Jugosławia

27

Belgia

75

Portugalia

27

Dania

74

Malezja

26

Szwecja

71

Hongkong

25

Francja

71

Chile

23

Irlandia

70

Afryka Zachodnia

20

Norwegia

69

Singapur

20

Szwajcaria

68

Tajlandia

20

RFN

67

Salwador

19

Afryka Południowa

65

Korea Południowa

18

Finlandia

63

Tajwan

17

Austria

55

Peru

16

Izrael

54

Kostaryka

15

Hiszpania

51

Pakistan

14

Indie

48

Indonezja

14

Japonia

46

Kolumbia

13

Argentyna

46

Wenezuela

12

Iran

41

Panama

11

Jamajka

39

Ekwador

8

Brazylia

38

Gwatemala

6

Kraje arabskie

38

Źródło: [G. Hofstede, 2000, s. 100]

Po pierwsze, analizując dane w tab. 6, łatwo jest zauważyć, że duży indywidualizm cechuje

niemal wszystkie kraje zamożne, a kolektywizm kraje ubogie. Po drugie, zaprezentowane

powyżej wyniki wskazują również, że większość krajów o wysokim wskaźniku dystansu

władzy ma niski wskaźnik indywidualizmu i na odwrót, większość krajów o małym dystansie

władzy cechuje się wysokim indywidualizmem (rys. 1). Jak stwierdza G. Hofstede, oba

wymiary są ze sobą negatywnie skorelowane między dystansem władzy i indywidualizmem.

W kulturach, w których ludzie są zależni od grupy, zazwyczaj występuje również zależność

od władzy. Z kolei w kulturach, w których ludzie nie są tak silnie związani z grupą zależność

od władzy jest dużo mniejsza.

Rys. 1. Usytuowanie 50 krajów i 3 regionów w diagramie wymiarów dystansu władzy i

indywidualizmu

Źródło: [G. Hofstede, 2000, s. 102]

d) Przyczyny zróżnicowania kolektywizmu i indywidualizmu

Zdaniem antropologów kulturowych wskazują, że wraz z rozwojem społecznym złożoność

struktur rodzinnych początkowo się zwiększa, po czym ponownie zaczyna maleć. Plemiona

zbieracko-łowieckie żyją w rodzinach nuklearnych lub małych wspólnotach. W

przeciwieństwie do tego, osadnicze społeczeństwa rolnicze charakteryzują się zazwyczaj

rodzinami wielopokoleniowymi lub silnie powiązanymi grupami wewnętrznymi. W

kolejnym etapie rolnicy zaczynają migrować do miast i ograniczają rozmiary rodziny

wielopokoleniowej tworząc stopniowo rodziny nuklearne. Pozwala to stwierdzić, że bogate,

zurbanizowane i uprzemysłowione społeczeństwa są bardziej indywidualistyczne, natomiast

społeczeństwa biedniejsze, rolnicze i tradycyjne są kolektywistyczne. Zdaniem G. Hofstede

wyjątek stanowią kraje Azji Wschodniej (Japonia, Korea Południowa, Tajwan, Hongkong i

Singapur), które mimo industrializacji są kolektywistyczne.

Ważną kwestią omawianą w kontekście zróżnicowania indywidualizmu i kolektywizmu jest,

że wskazana zależność między indywidualizmem i kolektywizmem a zamożnością danego

kraju nie określa, co jest przyczyną, a co skutkiem.

Powszechnie uważa się, że to zamożność kraju wpływa na stopień indywidualizmu. Wzrost

zamożności kraju daje bowiem większe możliwości jego mieszkańcom, co w efekcie

pozwala im żyć samodzielnie: „Miejscowy gawędziarz z wiejskiego ryneczku zostaje

zastąpiony odbiornikiem telewizyjnym; początkowo jednym na całą wioskę, z czasem

wieloma coraz bardziej nowoczesnymi. Dochodzi wreszcie do sytuacji takiej, jak w bogatych

krajach zachodnich, że każdy członek rodziny ma własny telewizor. Podobnie jest z

karawaną pustynną, którą najpierw zastępuje kilka autobusów, potem wiele samochodów, aż

w końcu każdy dorosły członek rodziny przemierza pustynię własnym samochodem. Wiejska

chałupa czy szałas, w którym wszyscy z rodziny mieszkają i śpią, przeobraża się w dom z

oddzielnymi pokojami dla każdego. Zycie kolektywne zostaje zastąpione życiem

indywidualnym” [G. Hofstede, 2000, s. 130].

Co ciekawe zbyt daleko idąca indywidualizacja społeczeństwa w krajach bardzo zamożnych

powoduje, że korelacja indywidualizmu i wzrostu gospodarczego zaczyna być negatywna, a

postęp zaczyna działać na własną zgubę. Tam, gdzie zamożność osiąga poziom pozwalający

mieszkańcom „robić swoje”, ludzie są w coraz mniejszym stopniu bardziej skłonni do

działań zbiorowych.

Do innych zmiennych niezależnych mających wpływ na indywidualizm i kolektywizm

należą:



klimat - kraje o umiarkowanym i zimnym klimacie zdają się charakteryzować wyższym

stopniem indywidualizmu, gdyż jak wspominaliśmy już przy okazji omawiania dystansu

władzy, w krajach tych przetrwanie zależy, w dużo większym stopniu niż gdzie indziej,

od osobistej inicjatywy jednostek, a to kultywuje kulturę indywidualistyczną,



średnia liczba dzieci w rodzinie - kultury, w których odnotowuje się wysokie wskaźniki

urodzeń, bardziej kultywują w swych rodzinach wartości kolektywistyczne niż wartości

indywidualistyczne,



konfucjanizm – według konfucjanizmu zbudowanie idealnego społeczeństwa i

osiągnięcie pokoju na świecie jest możliwe pod warunkiem przestrzegania obowiązków

wynikających z hierarchii społecznej oraz zachowywania tradycji, czystości, ładu i

porządku.

e) Rodzina jako źródło różnic w kolektywizmie i indywidualizmie

Wzorce relacji między jednostką i grupą, podobnie jak wzorce innych podstawowych

elementów kultury, są nam zaszczepiane w środowisku rodzinnym. Tak więc rodzina

nuklearna nosi wyraźne cechy indywidualizmu, rodzina wielopokoleniowa zaś odzwierciedla

podejście kolektywistyczne, przy czym wyraźnie odróżnia się grupę wewnętrzną (własną) i

zewnętrzną (obcą) – tab. 7.

Tabela 7

Różnice między rodzinami w krajach kolektywistycznych i indywidualistycznych

Kolektywizm

Indywidualizm



Ludzie są częścią wielopokoleniowych

rodzin lub innych grup, które dają im

ochronę i bezpieczeństwo w zamian za

lojalność



Źródłem identyfikacji jest

przynależność do sieci powiązań

społecznych



Dzieci są uczone rozumować w

kategoriach „my”



Należy unikać konfliktów i dążyć do

zachowania harmonii



Komunikacja o wysokim kontekście



Następstwem wykroczeń jest wstyd i

utrata twarzy zarówno jednostki, jak i

grupy, do której ona należy



Każdy żyje, aby zajmować się samym

sobą i swoją najbliższą rodziną



Źródłem identyfikacji jest jednostka



Dzieci są uczone rozumować w

kategoriach „ja”



Uczciwa osoba szczerze i otwarcie

wyraża swoje opinie



Komunikacja o niskim kontekście



Następstwem wykroczeń jest poczucie

winy i utrata poczucia własnej

godności



Wyrażanie własnego zdania jest

oczywiste



Dzieci utrzymują się same (np.

zarabiają na studia)



Nie wolno się sprzeciwić rodzicom



Dzielenie się zarobkami i utrzymywanie

rodziny



Uczestnictwo w rodzinnych

uroczystościach jest oczywiste (ważny

jest udział, milczenie nie ma znaczenia -

komunikacja o wysokim kontekście)



Spotkania rodzinne są raczej krępujące

i wywołują potrzebę komunikacji

słownej

Źródło: opracowanie własne na podstawie [G. Hofstede, 2000]

f) Kolektywizm i indywidualizm w szkole

Zdaniem G. Hofstede przekonania dotyczące relacji między jednostką i grupą, wyniesione ze

środowiska rodzinnego, ugruntowują się w środowisku szkolnym – tab. 8.

Tabela 8

Różnice w funkcjonowaniu szkoły w krajach kolektywistycznych i indywidualistycznych

Kolektywizm

Indywidualizm



Nauczyciele traktują uczniów jako

grupę



Indywidualne inicjatywy są tłamszone

(słabiej w mniszych grupach)



Celem edukacji jest nauczenie, jak

wykonywać różne czynności



Dyplomy zapewniają dostęp do grup o

wyższym statusie



„Nie” to: „możliwe, że masz rację”,

„zastanowimy się nad tym”. „Tak” to:

„tak słyszałem co powiedziałeś”



Nauczyciele pracują z jednostkami



Uczniowie

są

zachęcani

do

samodzielności



Celem edukacji jest nauczenie, jak

zdobywać wiedzę



Dyplomy podnoszą status materialny i

poczucie własnej wartości



Asertywność

Źródło: opracowanie własne na podstawie [G. Hofstede, 2000]

g) Kolektywizm i indywidualizm w organizacjach

Również i w przedsiębiorstwach można zauważyć istotne różnice w funkcjonowaniu

przedsiębiorstw w krajach kolektywistycznych i indywidualistycznych (tab. 9).

Tabela 9

Różnice w przedsiębiorstwach w krajach kolektywistycznych i indywidualistycznych

Kolektywizm

Indywidualizm



Relacje

między

pracodawcą

i

pracownikiem

są

postrzegane

w

kategoriach moralnych i przypominają

więzy rodzinne



Decyzje dotyczące zatrudnienia i awansu

zależą od przynależności grupowej

pracowników



Zarządzanie jest zarządzaniem grup



Relacje międzyludzkie są ważniejsze od

osiągnięcia celu



Synowie wybierają zawód ojca



Zatrudnia się osoby z rodziny



Relacje

między

pracodawcą

i

pracownikiem

są

kontraktem

przynoszącym obopólne korzyści



Decyzje dotyczące zatrudnienia i

awansu wynikają z obowiązujących

przepisów i zależą od umiejętności i

osiągnięć pracowników



Zarządzanie

jest

zarządzaniem

jednostek



Osiągnięcie celu jest ważniejsze od

relacji międzyludzkich



Synowie mają zawód inny niż ojciec



Zatrudnianie członków rodziny jest

wysoce niepożądane

Źródło: opracowanie własne na podstawie [G. Hofstede, 2000]

h) Kolektywizm i indywidualizm a polityka

Ostatecznie, przekonania dotyczące relacji między jednostką i grupą, wyniesione ze

środowiska rodzinnego, ugruntowane w środowisku szkolnym i w pracy, przenoszone są na

płaszczyznę funkcjonowania państwa – tab. 10.

Tabela 10

Różnice w funkcjonowaniu państw kolektywistycznych i indywidualistycznych

Kolektywizm

Indywidualizm



Interes grupy jest ważniejszy od interesu

jednostki



Życie prywatne jest zdominowane przez

grupę



Opinie jednostki zależą od grupy, do

której ona należy



Prawa i zasady różnią się w zależności

od grupy



Niski produkt narodowy brutto na

jednego mieszkańca



Dominująca rola państwa w gospodarce



Gospodarka

oparta

na

interesach

zbiorowych



Siła polityczna jest wyrażana przez

grupy interesu



Prasa kontrolowana przez państwo



Importowane teorie ekonomiczne nie

sprawdzają się, gdyż nie biorą pod

uwagę zbiorowych i partykularnych

interesów



W społeczeństwie najważniejsza jest

harmonia i zgoda



Interes jednostki jest ważniejszy od

interesu grupy



Każdy ma prawo do życia prywatnego



Każdy powinien mieć swoje własne

zdanie



Prawa i zasady są takie same dla

wszystkich



Wysoki produkt narodowy brutto na

jednego mieszkańca



Ograniczona

rola

państwa

w

gospodarce



Gospodarka

oparta

na

interesach

jednostki



Siła polityczna jest wyrażana glosami

elektoratu



Wolność prasy



Rodzime teorie ekonomiczne są oparte

na dążeniu do realizacji interesów

jednostki



Samorealizacja jest najważniejszym

celem każdej jednostki

Źródło: opracowanie własne na podstawie [G. Hofstede, 2000]

2.3. . Kobiecość i męskość (Masculinity – MAS)

a) Pojęcie

Wymiar kobiecość i męskość wskazuje na zróżnicowanie ról poszczególnych płci. Miarą jest

tu sztywność ról płci. W społeczeństwie męskim występuje znaczny podział ról społecznych

według płci, a w społeczeństwie kobiecym podział ról społecznych według płci jest

stosunkowo niewielki.

Zakłada się więc, że od mężczyzn oczekuje się osiągnięć poza domem – w społeczeństwach

tradycyjnych jest to polowanie i walka, we współczesnych przekłada się to bardziej na

osiągnięcia natury ekonomicznej. Ogólnie mężczyźni powinni być asertywni, nastawieni na

współzawodnictwo i twardzi.

Z kolei od kobiet oczekuje się, że zajmą się domem, dziećmi i stosunkami międzyludzkimi,

będą troskliwe i czułe. Wzorce te nie wzięły się znikąd; kobiety najpierw rodziły dzieci,

potem zazwyczaj karmiły je piersią i przynajmniej w tym okresie musiały pozostawać w

domu, blisko dzieci.

Takie rozumienie ról wzięło się stąd, że mężczyźni mieli więcej swobody i mogli dowolnie

oddalać się od swych domostw, jeśli nie istniała konieczność obrony kobiet i dzieci przed

innymi mężczyznami lub dzikimi zwierzętami. Tak więc sukces sprzyjał asertywności i

nastawieniu na współzawodnictwo, natomiast sprawowanie opieki rozwija troskliwość,

czułość oraz poczucie odpowiedzialności za relacje międzyludzkie i otoczenie. W życiu

społecznym poza domem dominują na ogól wyżsi, silniejsi i nie przywiązani do domu

mężczyźni. W zaciszu domowym z kolei podział ról między mężczyzną i kobietą może

przybierać różnorodne formy.

b) Sposób pomiaru

Podobnie jak w przypadku indywidualizmu i kolektywizmu, ankieta wykorzystana do badania

wskaźnika kobiecości i męskości zawierała pytania decydujące o wyborze miejsca pracy:

„Wyobraź sobie, że masz określić idealne dla siebie miejsce prac. Które z czynników

określiłbyś jako najistotniejsze? Nie sugeruj się sytuacją w twoim rzeczywistym miejscu

pracy. Jak ważne jest dla ciebie …?”. Na tak postawione pytanie respondenci z krajów

„męskich” odpowiedzieli, że są to przede wszystkim:



zarobki – możliwość osiągania wysokich dochodów,



uznanie – zdobycie należnego uznania za dobrze wykonywaną,



awans – możliwość awansu na wyższe stanowiska,



wyzwanie – motywująca i ambitna praca, dająca poczucie osobistej satysfakcji za dobrze

wykonaną pracę.

Z kolei w krajach „kobiecych” preferowali:



relacje z przełożonym – dobrze układające się stosunki z bezpośrednim przełożonym,



współpracę – praca z ludźmi nastawionymi na współpracę,



miejsce zamieszkania – praca dająca możliwość mieszkania w miejscu odpowiednim dla

pracownika i jego rodziny,



gwarancję zatrudnienia – poczucie bezpieczeństwa związane ze stałym zatrudnieniem.

c) Zróżnicowanie męskości i kobiecości

Ostatecznie uzyskano listę okrajów najbardziej kobiecych (wartość MAS równa 0) do krajów

najbardziej męskich (wartość MAS równa 100) – tab. 11.

Tabela 11

Wskaźniki męskości (MAS) dla 50 krajów i 3 regionów

Kraj

MAS

Kraj

MAS

Japonia

95

Singapur

48

Austria

79

Izrael

47

Wenezuela

73

Indonezja

46

Włochy

70

Afryka Zachodnia

46

Szwajcaria

70

Turcja

45

Meksyk

69

Tajwan

45

Irlandia

68

Panama

44

Jamajka

68

Iran

43

Wielka Brytania

66

Francja

43

RFN

66

Hiszpania

42

Filipiny

64

Peru

42

Kolumbia

64

Afryka
Wschodnia

41

Afryka
Południowa

63

Salwador

40

Ekwador

63

Korea
Południowa

39

Stany
Zjednoczone

62

Urugwaj

38

Australia

61

Gwatemala

37

Nowa Zelandia

58

Tajlandia

34

Grecja

57

Portugalia

31

Hongkong

57

Chile

28

Argentyna

56

Finlandia

26

Indie

56

Jugosławia

21

Belgia

54

Kostaryka

21

Kraje arabskie

53

Dania

16

Kanada

52

Holandia

14

Malezja

50

Norwegia

8

Pakistan

50

Szwecja

5

Brazylia

49

Źródło: [G. Hofstede, 2000, s. 142]

Wartości MAS były obliczone nie tylko dla poszczególnych krajów, ale i w podziale na

kobiety i mężczyzn w określonym kraju. Okazuje się, że im wyższy jest wskaźnik męskości w

danym kraju męskości, tym „twardsze” są wartości zarówno mężczyzn, jak i kobiet, choć w

większym stopniu dotyczy to mężczyzn (rys. 2). W większości krajów „kobiecych” wyniki

dla kobiet i mężczyzn nie różniły się, a obie grupy deklarowały równie czułe i opiekuńcze

wartości. W krajach najbardziej „męskich”, mężczyźni wykazywali skrajnie męskie cechy,

kobiety zaś umiarkowanie męskie; różnica między wartościami mężczyzn i kobiet była w

tych krajach największa.

Rys. 2. Zależność wielkości wskaźnika męskości od pici respondentów

Źródło: [G. Hofstede, 2000, s. 141]

d)

Przyczyny zróżnicowania kobiecości i męskości

Uważa się, że kultury kobiece występują nieco częściej w klimatach chłodniejszych.

Równorzędne partnerstwo między kobietą i mężczyzną ma więc zwiększać szanse na

przetrwanie i rozwój w tych strefach klimatycznych. Koncentracja kultur kobiecych w

północno-zachodniej Europie (Dania, Finlandia, Holandia, Norwegia i Szwecja) zwraca

uwagę na pewne wspólne wszystkim wymienionym krajom doświadczenia historyczne. Elity

tych krajów składały się głównie z kupców i żeglarzy. Zarówno w handlu, jak i w żeglarstwie

ważne było utrzymywanie dobrych stosunków międzyludzkich oraz dbałość o statki i towar.

Podobnie, gdy mężczyźni wyruszali w długie podróże morskie, we wsiach wszelkie

obowiązki przejmowały kobiety.

e)

Rodzina jako źródło różnic

kobiecości i męskości

Ponieważ relacje w układzie rodzic-dziecko przekładają się bardzo wyraźnie na wymiar

dystansu władzy, rodzaj ról w układzie mąż żona ma z kolei decydujący wpływ na męskość

lub kobiecość danego społeczeństwa (rys. 3).

Rys. 3. Zestawienie wskaźników dystansu władzy i męskości dla 50 krajów i 3 regionów

Źródło: [G. Hofstede, 2000, s. 146]

Zdaniem G. Hofsteda możliwe są cztery następujące modele rodziny:



lewa, dolna połowa diagramu:

o wskaźniki męskości są wysokie, nierównorzędność ról matki i ojca (twardy ojciec i

uległa matka) przyjęta jest za normę,

o mężczyźni zajmują się konkretami, kobiety zaś roztaczają pieczę nad sferą uczuć,

o ojciec jest twardy i zajmuje się „prozą życia”, matkę zaś cechuje odrobinę większa

„miękkość” i troskliwość o sferę uczuć,

o chłopcy uczą się postaw asertywnych, dziewczynki zaś nabywają przeświadczenia, że

ich rolą jest zaspokajanie potrzeb innych, bo zapewniają tym sobie troskliwość i

opiekuńczość ze strony otoczenia,

o chłopcy nie płaczą i walczą o swoje, gdy zagraża im niebezpieczeństwo, dziewczynki

mają prawo do płaczu i nigdy nie wdają się w walkę,



lewa, górna połowa diagramu:

o w górnej połowie diagramu role kobiet i mężczyzn wzajemnie się przenikają,

o między rodzicami i dziećmi panują stosunki partnerskie. Matki i ojcowie w równym

stopniu wykazują dbałość o stosunki międzyludzkie, jakość życia, sprawy materialne i

uczucia. Oboje rodzice są dla swoich dzieci żywym przykładem równości ról płci w

rodzinie,



prawa, dolna ćwiartka:

o modelem rodziny jest władczy i twardy ojciec oraz uległa matka, przy czym należy

podkreślić, że matka również wykazuje stosunkowo wiele cech „twardych”, choć

jednocześnie jest ostoją bezpieczeństwa, pocieszenia i czułości,



prawa, górna ćwiartka:

o

reprezentuje kultury, w których oboje rodzice odgrywają dominującą rolę wobec

dzieci, ale zarówno ojciec, jak i matka wykazują dużą dbałość o jakość życia i relacje

międzyludzkie. Zależnie od okoliczności przyjmują postawę niekwestionowanego

autorytetu lub troskliwego opiekuna.

f) Kobiecość i męskość w szkole

Różnice między społeczeństwem męskim i kobiecym można zaobserwować w następujących

aspektach funkcjonowania szkoły – tab. 12.

Tabela 12

Różnice w funkcjonowaniu szkoły w krajach kobiecych i męskich

Kobiece

Męskie

• Normą jest uczeń przeciętny

• Niepowodzenia w szkole są

akceptowane jako jedno z życiowych

potknięć

• Nauczyciel jest ceniony za przyjazne

nastawienie do uczniów

• Chłopcy i dziewczynki uczą się tych

samych przedmiotów

• W wyborze pracy większą rolę

odgrywają osobiste zainteresowania i

możliwość samorealizacji

• Wyalienowanie społeczne przyczyną

samobójstwa

• Normą jest uczeń wzorowy

• Niepowodzenia w szkole są tragedią

życiową

• Nauczyciel jest ceniony za kompetencję

w przedmiocie

• Chłopcy uczą się innych przedmiotów

niż dziewczynki

• Głównym wyznacznikiem wyboru

miejsca pracy jest dla studentów

perspektywa błyskotliwej kariery

• Złe wyniki powodem samobójstwa

Źródło: opracowanie własne na podstawie [G. Hofstede, 2000]

g) Kobiecość i męskość w organizacjach

Organizacje w społeczeństwach kobiecych i męskich pozwalają zauważyć następujące

różnice – tab. 13.

Tabela 13

Różnice w przedsiębiorstwach w krajach kobiecych i męskich

Kobiece

Męskie

• Pracuje się, żeby żyć

• Menedżerowie kierują się intuicją i

dążą do porozumienia

• Ważna jest równość, solidarność i

jakość życia zawodowego

• Konflikty są rozwiązywane na drodze

kompromisu i negocjacji

• Żyje się, żeby pracować

• Menedżerowie powinni podejmować

zdecydowane decyzje i być asertywni

• Ważna jest sprawiedliwość,

współzawodnictwo pracy i osiągnięcia

• Konflikty są rozwiązywane przez

konfrontację siły

Źródło: opracowanie własne na podstawie [G. Hofstede, 2000]

h) Kobiecość i męskość a polityka

Jak zauważa G. Hofstede, wzorce wartości narodowych tkwią oczywiście nie tylko w

umysłach zwykłych obywateli, lecz także w umysłach przywódców politycznych, którzy są

wychowankami tego samego społeczeństwa – tab. 14.

Tabela 14

Różnice w funkcjonowaniu państw kolektywistycznych i indywidualistycznych

Kobiece

Męskie

• Relatywnie duża liczba kobiet zajmuje

wybieralne stanowiska polityczne

• Dominująca religia podkreśla równość

płci

• W domu, jak i w pracy emancypacja

kobiet oznacza równość praw i

obowiązków obu płci zarówno

• Relatywnie niewielka liczba kobiet

zajmuje wybieralne stanowiska

polityczne

• Dominująca religia podkreśla wyższość

płci męskiej

• Emancypacja kobiet oznacza

dopuszczenie ich do stanowisk

zajmowanych zazwyczaj tylko przez

mężczyzn

Źródło: opracowanie własne na podstawie [G. Hofstede, 2000]

2.4. Unikanie niepewności (Uncertainty Avoidance Index - UAI)

a) Pojęcie

Unikanie niepewności wiąże się z niepokojem jaki wywołuje u nas niepewność. Unikanie

niepewności możemy zatem zdefiniować jako stopień zagrożenia odczuwany przez członków

danej kultury w obliczu sytuacji nowych, nieznanych lub niepewnych.

Zdaniem G. Hofsteda, kultury o wyższym poziomie niepokoju charakteryzują się:



ogólnie są jednocześnie bardziej ekspresyjne. W krajach tych powszechnie akceptowana

jest silna gestykulacja, podnoszenie głosu w czasie rozmowy, otwarte okazywanie emocji

czy uderzanie pięścią w stół,



alkohol rozładowuje stres,



w krajach o wysokim poziomie unikania niepewności ludzie robią wrażenie wiecznie

zajętych, niecierpliwych, impulsywnych, agresywnych i bardzo aktywnych.

W przeciwieństwie do tego, kultury o niższym poziomie niepokoju można scharakteryzować

w sposób następujący:



kraje o niskim poziomie unikania niepewności sprawiają wrażenie spokojnych,



więcej ludzi umiera z powodu chorób serca i układu krążenia. Można to tłumaczyć

większą powściągliwością tych kultur - wszelki stres nie znajduje ujścia w działaniu, lecz

jest tłumiony w środku,



kawa i herbata mają działanie stymulujące i ich spożycie jest wysokie,



społeczeństwa o nikim poziomie unikania niepewności mają niskie wskaźniki średniego

spożycia alkoholu,



ludzie są cisi, bezproblemowi, opanowani, obojętni i leniwi.

b) Sposób pomiaru

Podobnie jak w przypadku wcześniejszych wymiarów, ankieta wykorzystana do badania

stopnia unikania niepewności zawierała pytania dotyczące miejsca pracy:



„Jak często zdarza ci się odczuwać podenerwowanie lub napięcie w pracy?”,



„Przepisy obowiązujące w firmie powinny być bezwzględnie przestrzegane – nawet jeśli

pracownik uważa, że ich złamanie leżałoby w interesie firmy”,



„Jak długo, wydaje ci się, będziesz pracować w IBM?”. Możliwe odpowiedzi to: (1)

najwyżej dwa lata; (2) od 2 do 5 lat; (3) ponad 5 lat; (4) do emerytury.

Powyższe pytania są ze sobą skorelowane tzn., że jeśli w danym kraju większość ludzi czuje

się w pracy zestresowana, to również większość będzie się opowiadać za przestrzeganiem

przepisów i stabilnością zatrudnienia.

c) Zróżnicowanie stopnia unikania niepewności

Wartości wskaźnika niepewności dla 50 krajów i 3 regionów przedstawiono w tab. 15.

Wysokie wartości wskaźnika są typowe dla krajów z wysokim stopniem unikania

niepewności, a niskie dla krajów, w których stopień zagrożenia odczuwany przez członków

danej kultury w obliczu sytuacji nowych, nieznanych lub niepewnych jest niski.

Tabela 15

Wartości wskaźnika unikania niepewności (UAI) dla 50 krajów i 3 regionów

Kraj

UAI

Kraj

UAI

Grecja

112

Ekwador

67

Portugalia

104

RFN

65

Gwatemala

101

Tajlandia

64

Urugwaj

100

Iran

59

Belgia

94

Finlandia

59

Salwador

94

Szwajcaria

58

Japonia

92

Afryka Zachodnia

54

Jugosławia

88

Holandia

53

Peru

87

Afryka Wschodnia

52

Francja

86

Australia

51

Chile

86

Norwegia

50

Hiszpania

86

Afryka Południowa

49

Kostaryka

86

Nowa Zelandia

49

Panama

86

Indonezja

48

Argentyna

86

Kanada

48

Turcja

85

Stany Zjednoczone

46

Korea Południowa

85

Filipiny

44

Meksyk

82

Indie

40

Izrael

81

Malezja

36

Kolumbia

80

Wielka Brytania

35

Wenezuela

76

Irlandia

35

Brazylia

76

Hongkong

29

Włochy

75

Szwecja

29

Pakistan

70

Dania

23

Austria

70

Jamajka

13

Tajwan

69

Singapur

8

Kraje arabskie

68

Źródło: [G. Hofstede, 2000, s. 180]

d)

Przyczyny zróżnicowania stopnia unikania niepewności

Zdaniem G. Hofstede, kraje romańskie, będące spadkobiercami Imperium Rzymskiego,

charakteryzują się silnym unikaniem niepewności. Imperium Rzymskie wypracowało bowiem

jedyny w swoim rodzaju system prawa kodyfikowanego, który obowiązywał wszystkich

mieszkańców mających status obywatela. W przeciwieństwie do tego, w krajach

chińskojęzycznych, takich jak Tajwan, Hongkong i Singapur, unikanie niepewności jest

znacznie słabsze, podobnie jest w Tajlandii, Indonezji, Malezji i na Filipinach, które to kraje

są zamieszkiwane przez duże mniejszości chińskie. Koncepcja prawa była w Imperium

Chińskim zupełnie nieznana, a administracja chińska była określana mianem „rządów

jednostki”, przy czym sędziowie chińscy mieli się kierować ogólnymi zasadami, takimi,

jakich nauczał Konfucjusz.

e) Stopień unikania niepewności a rodzina

To co jest bezpieczne i niebezpieczne, czyste i brudne, dosolone i zakazane, jest zaszczepiane

już na poziomie rodziny, np. w wychowaniu dzieci. G. Hoftsede podaje przykład różnego

podejścia do opieki nad dziećmi. Kiedy na tym samym placu, amerykańskie dzieci biegały

dookoła, na przemian przewracając się i podnosząc, ich dziadkowie traktowali to ze stoickim

spokojem, nie widząc w tym zachowaniu większego niebezpieczeństwa. W tym samym czasie

Włosi reagowali zupełnie inaczej. Ani na moment nie spuszczali dzieci z oka, a gdy któreś z

nich upadło, natychmiast było podnoszone, otrzepywane i pocieszane. Różnice dotyczące

relacji rodzinnych przedstawiono w tab. 16.

Tabela 16

Różnice między rodzinami w krajach o słabym i silnym unikaniu niepewności

Słabe

Silne

• Niepewność jest naturalną częścią

życia; życie należy przyjmować takim,

jakie jest

• Niski poziom stresu; subiektywne

poczucie dobrobytu

• Nie powinno się okazywać otwarcie

agresji i uczuć

• Sytuacje dwuznaczne i związane z

ryzykiem nie budzą lęku

• Dzieci dostają bardzo ogólne

wskazówki co do tego, co jest nieczyste

lub zakazane

• Inne znaczy ciekawe

• Właściwa życiu niepewność jest stałym

zagrożeniem, z którym należy walczyć

• Wysoki poziom stresu; subiektywne

odczucie niepokoju

• We właściwym czasie i miejscu można

dać ujście agresji i uczuciom

• Akceptacja ryzyka oswojonego, strach

przed sytuacjami dwuznacznymi lub

ryzykiem nieznanym

• Surowe zasady dokładnie określające

dzieciom, co jest nieczyste i zakazane

• Inne znaczy niebezpieczne

Źródło: opracowanie własne na podstawie [G. Hofstede, 2000]

f) Stopień unikania niepewności w szkole

Podobnie jak w przypadku wcześniej omawianych wymiarów kultury, stopień unikania

niepewności wpływa również na relacje szkolne – tab. 17.

Tabela 17

Różnice w funkcjonowaniu szkoły w krajach o słabym i silnym unikaniu niepewności

Słabe

Silne

• Studenci

doceniają

wagę

konstruktywnych dyskusji i preferują

otwartość w podejściu do przedmiotu

• Nauczyciele mogą nie znać odpowiedzi

na wszystkie pytania

• Studenci

oczekują

jednoznacznego

podejścia

do

przedmiotu

i

jednoznacznych odpowiedzi na wszelkie

pytania

• Nauczyciele powinni znać odpowiedź na

• Łatwy do zrozumienia język nauczycieli

każde pytanie

• Hermetyczny język mistrza, „trudne do

zrozumienia, jest dobre naukowo”

Źródło: opracowanie własne na podstawie [G. Hofstede, 2000]

g) Stopień unikania niepewności w organizacjach

W przypadku funkcjonowania organizacji można zauważyć następujące różnice miedzy

krajami o słabym i silnym unikaniu niepewności – tab. 18.

Tabela 18

Różnice w funkcjonowaniu organizacji w krajach o słabym i silnym unikaniu niepewności

Słabe

Silne

• Czas jest drogowskazem

• Pozytywny stosunek do bezczynności –

ciężka praca jest koniecznością

• Precyzja i punktualność wymagają

szczególnego wysiłku

• Akceptacja dla odmiennych

innowacyjnych działań i pomysłów

• Główne motywatory to osiągnięcia i

uznanie

• Czas to pieniądz

• Silna potrzeba bycia stale zajętym;

ciężka praca jest wewnętrzną potrzebą

• Naturalna skłonność do precyzji i

punktualności

• Silna emocjonalna potrzeba ujmowania

wszystkiego w ramy praw i przepisów,

nawet jeśli nie będą się one sprawdzać w

praktyce

• Represje wobec odmiennych zachowań i

poglądów; niechęć do wprowadzania

innowacji

• Główne motywatory to poczucie

bezpieczeństwa i uznanie lub

przynależność

Źródło: opracowanie własne na podstawie [G. Hofstede, 2000]

h) Stopień unikania niepewności a polityka

Ostatecznie, również na poziomie całego systemu państwowego można zidentyfikować

istotne różnice w funkcjonowaniu państw o niskim i wysokim stopniu unikania niepewności –

tab. 19.

Tabela 19

Różnice w funkcjonowaniu państw o słabym i silnym stopniu unikania niepewności

Słabe

Silne

• Nieliczne prawa i zasady o charakterze

ogólnym

• Jeśli przepisy czy zasady nie są

przestrzegane, to należy je zmienić

• Silna kompetencja obywatelska wobec

władz

• Akceptacja społeczna dla protestów

obywatelskich

• Pozytywny stosunek obywateli do

instytucji państwowych

• Pozytywny stosunek urzędników

państwowych do polityki

• Tolerancja i umiarkowanie

• Przyjazne

nastawienie

do

ludzi

młodych

• Regionalizm, internacjonalizm, próby

zintegrowania mniejszości

• Wiara w zdrowy rozsądek i silę

uogólnień

• Więcej pielęgniarek niż lekarzy
• Racje (prawda) jednej grupy nie

powinny być narzucane innym

• Prawa człowieka: nikt nie powinien

być prześladowany z racji przekonań

• W filozofii i nauce tendencja do

relatywizmu i empiryzmu

• Naukowcy o odmiennych poglądach

naukowych mogą być przyjaciółmi

• Wiele szczegółowych praw i zasad

• Jeśli zasady nie są przestrzegane, to

jesteśmy grzesznikami i powinniśmy
odpokutować za grzechy

• Niekompetencja obywatelska wobec

władz

• Protesty obywatelskie powinny być

tłumione

• Negatywny stosunek obywateli do

instytucji państwowych

• Negatywny stosunek urzędników

państwowych do polityki

• Konserwatyzm, ekstremizm, prawo i

porządek

• Wrogie nastawienie do ludzi młodych
• Nacjonalizm, ksenofobia, represje wobec

mniejszości

• Wiara w specjalistów i ekspertów
• Więcej lekarzy niż pielęgniarek
• Prawda jest tylko jedna i my ją znamy
• Religijny, polityczny i ideologiczny

fundamentalizm i nietolerancja

• W filozofii i nauce poszukiwanie

ogólnych teorii

• Naukowcy o odmiennych poglądach

naukowych nie mogą być przyjaciółmi

Źródło: [G. Hofstede, 2000, s. 197]

Literatura

Z. Bokszański, Tożsamości zbiorowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

T. Jastrun, Polska - Szwecja, tak daleko, tak blisko, [w:] Narody i stereotypy (red. T. Walas),

Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 1995.

M. Fajkowska, J. Lewandowska, B. Wciórka, M. Wenzel, System wartości materialnych i

niematerialnych, [w:] Polska, Europa, świat. Opinia publiczna w okresie integracji (red. K.

Zagórski, M. Strzeszewski), Scholar, Warszawa 2005.

G. Hofstede, Kultury i organizacje, PWE, Warszawa 2000.

A. Górnicka-Boratyńska, Pomyłka natury. Rozmowa z Marią Bogucką, "Gazeta Wyborcza":

"Wysokie Obcasy" nr 6 (356), 2006, s. 34.

J. Ochorowicz, O polskim charakterze narodowym, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1986.

A.Z. Rola-Strężycki, Kultura polska kulturą szlachecką, „Pro Memoria”, nr 5, 2003.