ROZRÓD owiec:

Rozród- jest głównym elementem fizjologicznym całej produkcji owczarskiej; jego

znajomość i umiejętność sterowania jest podstawą organizacji i ekonomii; wpływa

bezpośrednio na utrzymanie gat. owiec oraz zapewnia gospodarczy efekt całego chowu.

Fizjologia rozrodu tryka:

Nadrzędnym zadaniem układu rozrodczego tryka jest produkcja pełnowartościowego nasienia

oraz umiejętność przekazania go do dróg rodnych samicy. Narządy rozrodcze tryka to: jądra,

najądrza, nasieniowody, dodatkowe gruczoły płciowe i prącie. Plemniki produkowane są w

jądrach -w kanalikach nasieniotwórczych, które stanowią około 90% masy jąder; proces

powstawania plemników to spermatogeneza, która u tryka trwa średnio 49 dni. W ostatnim

stadium procesu tworzenia się plemników spermatydy przekształcają się w główkę plemnika

a cytoplazma w witkę (?).

Plemniki powstałe w jądrach przesuwają się do najądrza, gdzie są magazynowane; tam też

dojrzewają (nabierają zdolności do zapłodnienia); proces ten i tryka trwa 15 dni;

Dojrzałe plemniki w najądrzu zachowują żywotność do 40 dni, zaś w drogach rodnych

samicy żyją przez 16-24 godziny;

Proces spermatogenezy kontrolowany jest przez wydzielane wewnętrznie hormony a głównie

FSH czyli folikulotropine, która wydzielana jest przez przednią część przysadki mózgowej;

symulowana jest ona (chyba przysadka ) przez hormon podwzgórza FS-RH- foliberynę;

pobudza ona dojrzewanie kanalików nasieniotwórczych i zapoczątkowuje proces

spermatogenezy; drugi hormon lutropina LH działa na komórki śródmiąższowe jądra i

pobudza je do wytwarzania hormonów androgennych z których najaktywniejszy jest

testosteron; w końcowym etapie testosteron wpływa na dojrzewanie plemników;

Spośród czynników środowiskowych oddziaływujących na proces spermatogenezy wymienić

trzeba temperaturę – wysoka obniża znacznie wartość nasienia; produkcja plemników u

tryków odbywa się przez cały rok; jej nasilenie może następować w okresie jesiennym a

czasami wiosną, natomiast obniżenie następuje zazwyczaj zimą;

Przed każdą rozpoczynająca się stanówka powinny być badane narządy płciowe tryka;

kliniczne badania polegają na oględzinach i obmacywaniu zewnętrznych narządów

płciowych; oględziny polegają na:

- stwierdzeniu obecności jąder w mosznie

- ocenie wielkości jąder w stosunku do masy ciała (powinno u tryków wynosić 0,25-0,95)

- kontroluję się symetrię zawieszenia worka mosznowego, konsystencje i przesuwalność jąder

w worku mosznowym

- ogląda się skórę napletka i prącia czy nie nastąpiły zmiany chorobowe

U tryków mogą występować zaburzenia fizjologiczne przy zstępowaniu jąder do worka

mosznowego (jak jądra nie zstąpiły tryk powinien być traktowany jak wnęter = niepłodność);

zstępowanie jąder do worka mosznowego powinno nastąpić do 80 dnia życia płodowego;

Ilość nasienia z jednego skoku wynosi 1-2cm; objętość ejakulatu zależy od:

- stopnia pobudzenia płciowego

- właściwości rasowych

- liczby wykonanych skoków w określonym czasie

W 1mm

3

występuje około 2-5mln plemników; nasienie powinno być:

- białe lub kremowe

- konsystencji śmietanki

- pH 5,9-7,3

Pobrane nasienie od tryka zachowuje zdolność do zapłodnienia przez 2-3 dni (ale w temp-5st)

Fizjologia rozrodu maciorki:

Narządy rozrodcze maciorki to: jajniki, jajowody, macica, srom, pochwa; Głównym narządem

rozpłodowym jest jajnik, który wytwarza komórki jajowe i wydziela hormony zwane

estrogenami.

Jajnik u owcy ma 1,5-2,5cm i znajduje się na więzadle szerokim macicy; komórki jajowe

rozwijają się z nabłonka rozrodczego okrywającego jajnik; proces powstawania komórek

jajowych to orogeneza;

Aby maciorki i tryki mogły przystąpić do rozrodu muszą osiągnąć dojrzałość płciową;

Dojrzałość płciowa osiągają w wieku 6-8 miesięcy; maciorki i tryki ras wcześnie

dojrzewających (owca fińska, fryzyjska, romanowska) dojrzałość płciową osiągają w wieku

4-5 miesięcy; dojrzałość płciowa wyprzedza wzrost i rozwój fizyczny zwierząt i nie jest

równoznaczna z użyciem zwierząt do rozpłodu;

Dojrzałość hodowlana- zdolność osobników do rozpłodu, występuje wówczas gdy zwierze

osiągnie 75% masy ciała dorosłego osobnika; w warunkach polskich zaleca się kryć maciorkę

po raz pierwszy gdy uzyska powyżej 40kg masy ciała, przy czym owce nizinne i merynosy

polskie powinny osiągnąć 45kg , długowłose 40kg i polskie owce górskie 30kg.

U owiec występuje sezonowa aktywność płciowa (kryje się je o odpowiednie j porze roku);

najdłuższy okres aktywności płciowej występuje u ras kulturalnych (np. merynosy) i u nich

ten sezon może trwać nawet 10 miesięcy- zaczyna się wczesną wiosną i trwa do późnej

jesieni; owce górskie czarnogłówki szkockie mają krótki sezon aktywności rozrodczej i

bardziej zbliżony do jesieni;

Na przebieg okresu rozrodczego owiec mają wpływ:

- warunki klimatyczne

- warunki paszowe

- łagodne zimy i długie lato bardziej sprzyjają rozrodowi

Rasy asezonalne owiec (wykazują ruję przez cały rok:

- wrzosówka

- owca fińska

- owca romanowska

Produkcja komórek jajowych oraz przygotowanie do zapłodnienia i ciąży podejmuje układ

rozrodczy dojrzałej maciorki z chwilą pojawienia się stałych cykli płciowych; stały cykl w

sezonie aktywności powtarza się co 16-17 dni i podzielony jest na dwie fazy:

1. faza pęcherzykowa

2. faza lutealna

Cykl płciowy- od początku jednej rui do drugiej rui – średnio 17 dni; faza pęcherzykowa 3-4

dni i pod jej koniec następuje owulacja; faza lutealna 13-14 dni – okres porcjowy,

spoczynkowy;

Ruja- owulacja u owiec występuje pod koniec fazy pęcherzykowej; cykl trwa 24-36 godzin

(3-84godziny); w tym okresie pojawia się właściwy popęd płciowy i chęć przyjęcia samca;

Liczba owulujących pęcherzyków jest uwarunkowana genetycznie poza tym wpływa na nią

wiek, masa ciała i żywienie; owce z genem plenności owulują 3-4 komórki jajowe a polskie

owce 1-3 pęcherzyki;

Bezpośrednio po owulacji kiedy zaczyna się faza lutealna miejsce pęcherzyka zajmuje ciałko

żółte które spełnia role wydzielania wewnętrznego i produkuje progesteron i oksytocynę.

W przypadku braku zapłodnienia ciałko żółte utrzymuje się przez około 14 dni i na 3-4 dni

przed kolejna rują kończy działalność wydzielniczą i zanika.

Jeśli komórka jajowa nie zostanie zapłodniona następuje wydalenie; z chwila zapłodnienia

ciałko żółte utrzymuje się przez całą ciąże (ciałko ciążowe);

Podczas krycia tryk deponuje w pochwie nasienie które ulega stratom w prawie 50%;

przypuszcza się że w pochwie następuje wstępna selekcja plemników; następna bariera to

szyjka macicy ; samo zapłodnienie następuje przy jajnikowej części jajowodu; wędrówka

nasienia od momentu kopulacji do momentu zapłodnienia trwa około 6-8 godzin; jest to

krótki okres do skutecznego pokrycia; dlatego też najlepiej jest kryć maciorkę na kilka godzin

przed i po owulacji; zwykle od zaobserwowania objawów rui powinno się kryć ją po 18-24

godzinach i powtórzyć za 12 godzin;

Przygotowanie owczarni do sezonu rozrodczego- do sezonu rozrodczego powinien być

przygotowany sprzęt, pomieszczenia i same zwierzęta; w pomieszczeniach powinny być

specjalne zagrody zwane płotkami;

Trykom na około 1,5 miesiąca przed sezonem rozrodczym ogranicza się pasze tuczące a

stosuje się pasze skoncentrowane; maciorki na 2-3 tygodnie przed sezonem zaczyna się

intensywniej żywić (przyspiesza ruję); w tym czasie powinny dostawać dobrą zielonke z

motylkowych i pasze treściwą.

TECHNOLOGIA PRODUKCJI OWIEC:

U owiec dojrzałość płciową samice osiągają między 5-10m-c życia. Zależy to od kondycji

wyznaczonej poziomem żywienia, rasy, sezonem aktywności płciowej. Dojrzałość licowa

czyli zdolność produkcji komórek jajowych. Wyprzeda dojrzałość rozpłodową którą owce w

zależności od rasy uzyskują w różnym wieku po osiągnięciu ¾ masy ciała maciorek

dojrzałych. W warunkach polskich zaleca się krycie młodych maciorek ras merynos polski i

polska owca nizinna po osiągnięcie 45kg, polska owca długowełnista 40kg, a polska owca

górska 30 kg.

Aktywność seksualna jest uzależniona od pory roku tzn. od stosunku długości dnia

świetlnego do ciemności. Szczyt płodności u ras mało kulturalnych (wrzosówki, polska owca

górska) na miesiące wrzesień – listopad. Czas długości dnia świetlnego wynosi w granicach

8-12h. w związku z tym istnieje różnica długości sezonu rozpłodowego wśród owiec

krajowych. Najdłuższy sezon rujowy występuje u merynosa polskiego i trwa od kwietnia do

lutego. Polska owca długowełnista i nizinna od sierpnia – grudnia. Maciorki do rozrodu

wykorzystywane są do 7-8lat. U owiec długość cyklu rujowego trwa 17 dni, ruja średnio 26-

36h, owulacja występuje średnio od początku rui ok. 24h a więc pod koniec. Dlatego krycie

maciorek powinno odbywać się 18-24h od początku rui. Poziom owulacji waha się od 1-6 jaj.

Zdolność komórki jajowej do zapłodnienia wynosi 24h po owulacji. Przeżywalność

plemników wynosi 16-24h.czas przesuwania się plemników wynosi 3h.

Termin stanowienia owiec zależy w znaczniej mierze od aktywności płciowej hodowanej rasy.

Najwięcej możliwości doboru ras mają hodowcy którzy utrzymują owce asezonalne albo

gdzie cykl rujowy trwa dość długo (merynos). Z regóły w naszych warunkach merynosy kryte

są w czerwcu- lipcu, polska owca nizinna i długowełnista sierpień – wrzesień, owca górska ,

wrzosówka październik – listopad.

Systemy krycia:

- system dziki – niekontrolowany ani pod względem czasowym ani pochodzeniowym

- system krycia wolnego – na okres stanowienia wypuszcza się kilka tryków. Tu

kontrolowany czas trwania stanówki a niekontrolowane pochodzenie. Może być stosowany

tylko w stadach towarowych.

- system haremowy – do danej grupy maciorek wpuszcza się 1 tryka może on pozostać przez

cały okres stanowienia lub wpuszczać go na noc a na dzień trzymać oddzielnie. Przy tym

systemie ♂ są bardziej eksploatowane ponieważ barak kontroli liczby pokryć. Zaletą jest że

znamy pochodzenie potomstwa, a wykoty odbywają się w czasie analogicznym do długości

trwania stanówki. Jak wykazały badania tym systemem zwiększa się płodność ♀ stada ok. 5%

na skutek wielokrotnego krycia grzejącej się owcy. Można używać znaczników gdy tryk

pokryje samice zostawia znak. 1♂ może pokryć od 35-40 szt. natomiast ♂młody 25-30szt. W

czasie całej stanówki nie zależnie od systemu krycia muszą być dobrze żywione. To krycie

może być stosowane w stadach zarodowych.

- krycie z „reki” - najczęściej stosowany w owczarniach zarodowych. Znamy dokładnie datę

pokrycia a zatem datę wykotów i pochodzenie potomstwa. Przy kryciu tym oszczędza się

tryki i lepiej wykorzystuje się ♂ wartościowe na 1 ♂ dorosłego przeznaczone są 40-45szt.

♂młody ok. 25-30szt. Wymaga to ze w stadzie muszą być próbniki. W stadzie owiec na 5-6

dni przed ustalonym terminem krycia należy wpuszczać do stada próbniki w celu wykrycia

rui. Po stwierdzeniu ze 3% stada grzeje się należy stanówkę rozpocząć. Przed stanówką

należy sprawdzić reakcje młodych tryków które są 1 raz używane do rozrodu. W tym celu

można grzejąca się maciorkę wpuścić do tryka i sprawdzić reakcje. Powinno się także

pobierać nasienie tryka i obserwować cechy jakościowe nasienia.

- sztuczne unasiennienie – stosując go liczbę tryków można ograniczyć do 25% stanu

potrzebnego do krycia. Daje to korzyści ekonomiczne a także hodowlane. Umożliwia użycie

najlepszych rozpłodników. Z 1 ejakulatu można uzyskać średnio 25 dawek nasienia. Do

sztucznego unasiennienia nadają się ♂ które poza wysoką wartością hodowlaną mają bardzo

dobrą jakość nasienia, prawidłowe odruchy płciowe, prawidłowym wzwodem i chęcią

oddawania nasienia do sztucznej pochwy. 1 tryk w ciągu sezonu rozpłodowego może

unasiennić 300-600 maciorek. Sztuczne unasiennienie nie jest stosowane na szeroka skale,

ponieważ brak punktów odpowiednio wyposażonych oraz wyszkolonego personelu,

stosowana jest w krajach bałkańskich, Australii, Hiszpanii, Francji.

Czynniki wpływające na użytkowość rozpłodową:

- genetyczne

- środowiskowe

Liczba komórek jajowych:

- genotyp

- wiek

- system użytkowania

- żywienie (plenność do 30%)

- pora roku

Liczba zapłodnio9nych komórek jajowych:

- jakość nasienia

- moment pokrycia

Liczba żywo urodzonych jagniąt:

- liczba zarodków

- resorpcja zarodków

- poronienia

- martwo urodzone

Liczba odłączonych jagniąt:

- upadki jagniąt podczas odchowu

- ilość i jakość mleka

- żywienie jagniąt

- choroby

- niedostateczna opieka ze strony matki i człowieka

Metody genetyczne:

1. selekcja w obrębie stada jako kryterium można pochodzenie matek, typ jagniąt, jest

długotrwałe najmniej 15-20lat

2. krzyżowanie maciorek miejscowych z rasami plennymi

Metody niegenetyczne:

1. wczesne krycie matek 8-10m-c

2. zwiększyć wskaźnik poprzez zwiększenie częstotliwości wykotów w ciągu roku

W roku 1994 wprowadzono program doskonalenia plenności jagniąt. Cele:

- 1,6-2,0 odłączonego jagnięcia

- uzyskanie dużej populacji owiec o genotypie 25% plennej i 75% rasy miejscowej. Do tego

programu włączono merynosa polskiego, polskiej owcy nizinnej, polskiej owcy

długowełnistej i górskiej. Trykami ras plennych fryzyjska, olkuska, wrzosówka, boorolla.

Program działał w 3 etapach:

1. 50% ♀ i♂ rasy plennej

Tryki w II poziomie

♂ czystych ras plennych X ½ rasy plennej

2. 25% rasy plennej

To znaczyło 0,3 jagnięcia na 1♀

Nie wszystkie rasy podnosiły o 0,3 plenności stada.