06 Projektowanie i organizowani Nieznany (2)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Maria Majewska

Projektowanie i organizowanie produkcji pasz 321[01].Z1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr Henryk Pauli
mgr inż. Tadeusz Popowicz

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Maria Majewska

Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[01].Z1.03,

„Projektowanie i organizowanie produkcji pasz”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik hodowca koni.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Uprawa zbóż

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Uprawa ziemniaków i buraków

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Uprawa roślin motylkowych drobnonasiennych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Trwałe użytki zielone

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Ekologiczne metody produkcji roślinnej

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć
6. Literatura

54
59

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik

będzie Ci pomocny w projektowaniu i organizowaniu produkcji pasz dla

zwierząt gospodarskich. Ponadto wzbogacisz swoją wiedzę o zagadnienia dotyczące
ekologicznych metod produkcji roślinnej.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności już ukształtowanych, niezbędnych do
korzystania z poradnika,

–

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz pracując z poradnikiem,

–

materiał nauczania zawierający wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści
jednostki modułowej. Podzielono go na pięć rozdziałów, ściśle ze sobą powiązanych
i realizowanych w logicznej kolejności,

–

zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić stopień opanowania zagadnień dotyczących
produkcji pasz,

–

wiczenia, które mają na celu oraz ukształtowanie umiejętności praktycznych,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć – zestaw zadań, dzięki któremu sprawdzisz poziom opanowania
niezbędnej wiedzy i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

–

wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
Ć

wiczenia zamieszczone w rozdziałach: trwałe użytki zielone oraz ekologiczne metody

produkcji roślinnej możesz wykonać korzystając z programów komputerowych dotyczących
projektowania

produkcji

gospodarstwach

rolnych,

wykorzystując

umiejętności

ukształtowane na zajęciach z technologii informacyjnej.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela

o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminu, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających
z regulaminu pracowni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

321[01].Z1.01

Charakteryzowanie

roślin uprawnych

321[01].Z1.02

Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych

w gospodarstwie rolnym

321[01].Z1.03

Projektowanie i organizowanie produkcji

pasz

321[01].Z1

Organizacja produkcji

roślinnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

przewidywać zagrożenia związane z użytkowaniem maszyn i sprzętu rolniczego,

–

obsługiwać maszyny, pojazdy i urządzenia stosowane w produkcji roślin pastewnych,

–

obsługiwać maszyny, pojazdy i urządzenia stosowane do zbioru i konserwacji zielonek,

–

rozpoznawać rośliny przeznaczone na paszę i określać ich znaczenie w żywieniu
zwierząt,

–

rozpoznawać roślinność występującą na trwałych użytkach zielonych,

–

rozpoznawać podstawowe nawozy mineralne i organiczne,

–

oceniać jakość materiału siewnego i sadzeniaków,

–

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu produkcji roślinnej, zwierzęcej
i ekonomiki rolnictwa,

–

korzystać z map, normatywów produkcji rolnej,

–

korzystać z komputera i oprogramowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

dobrać odmiany zbóż, roślin okopowych oraz motylkowych drobnonasiennych
do warunków klimatycznych i glebowych gospodarstwa rolnego,

–

dobrać zespoły uprawek i przygotować glebę do siewu i sadzenia roślin uprawnych,

–

ocenić jakość i przygotować materiał roślinny do sadzenia i siewu,

–

wykonać siew i sadzenie roślin pastewnych,

–

zaplanować i wykonać nawożenie organiczne i mineralne roślin,

–

zastosować metody i środki ochrony roślin uprawnych,

–

określić fazę rozwojową i termin zbioru roślin uprawnych,

–

przygotować i przeprowadzić zbiór roślin uprawnych,

–

zaplanować przechowywanie roślin pastewnych,

–

zastosować metody oceny wydajności pastwiska,

–

zastosować metody racjonalnego użytkowania łąk i pastwisk,

–

dobrać maszyny, urządzenia i narzędzia do prac wykonywanych w procesie produkcji
roślinnej,

–

zaplanować, zorganizować i wykonać prace związane z produkcją zbóż,

–

zaplanować, zorganizować i wykonać prace związane z produkcją roślin okopowych,

–

zaplanować, zorganizować i wykonać prace związane z produkcją roślin motylkowych
drobnonasiennych,

–

zaplanować, zorganizować i wykonać prace związane z produkcją pasz na użytkach
zielonych,

–

dokonać oceny gospodarstwa rolnego na podstawie kryteriów rolnictwa ekologicznego,

–

zaplanować

etapy

wprowadzania

ekologicznych

metod

produkcji

roślinnej

w gospodarstwie,

–

określić zasady kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym,

–

zaplanować i zorganizować produkcję wybranych roślin pastewnych w gospodarstwie
ekologicznym,

–

obliczyć opłacalność produkcji zbóż, roślin okopowych oraz motylkowych
drobnonasiennych w gospodarstwie rolnym,

–

sporządzić preliminarz i bilans pasz w gospodarstwie rolnym

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej,
ochrony środowiska, bezpieczeństwa zdrowotnego żywności oraz standardy jakości
dotyczące produkcji roślin pastewnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Uprawa zbóż

4.1.1. Materiał nauczania

Zboża ozime

Do zbóż ozimych uprawianych w Polsce należą: żyto, pszenica, pszenżyto i jęczmień.

Plony zbóż w tonach z 1 ha wahają się w następujących granicach:
–

pszenica

3,3–5,3,

–

yto

2,5–3,2,

–

jęczmień 3,2–4,3,

–

owies

2,6–4,3,

–

pszenżyto 3,6–4,3.

Wiele gospodarstw osiąga plony w granicach 7–10 ton z 1 ha.

Wymagania klimatyczno-glebowe

Zboża ozime mają niewielkie wymagania cieplne i mogą rosnąć już w temperaturze

1–3°C. Najmniejsze wymagania ma żyto i dlatego jesienią najpóźniej przechodzi w stan
spoczynku, a wiosną wcześniej niż inne zboża rozpoczyna wzrost. Najmniej zimotrwały jest
jęczmień, dlatego lepsze warunki zimowania znajduje w zachodnich rejonach kraju.
Wymagania cieplne i zimotrwałość pszenżyta są większe niż żyta, ale mniejsze niż pszenicy.

Wymagania wodne zbóż ozimych są również odmienne. Związane jest to z rozwojem

systemu korzeniowego, zdolnością pobierania wody z gleby oraz szybkością jej
wyparowywania, czyli transpiracją. Wymagania wodne pszenicy są najwyższe. śyto ma
mniejsze wymagania wodne od pszenżyta i jęczmienia.

W zasiewach ozimin mogą występować straty związane z niesprzyjającymi warunkami

występującymi w zimie i na przedwiośniu, np.:
–

niska temperatura (mróz) przy braku pokrywy śnieżnej powoduje wymarzanie,

–

utrzymująca się na powierzchni pola woda pochodząca z roztopów zimowych
i wiosennych sprzyja wymakaniu roślin,

–

silne wiatry (przy braku pokrywy śnieżnej) wiejące zimą lub wczesną wiosną, gdy gleba
jest jeszcze zamarznięta, powodują wysmalanie roślin,

–

gruba pokrywa śnieżna leżąca długo na niezamarzniętej glebie może powodować
wyprzenie .
Często rośliny giną dopiero na przedwiośniu, gdy w ciągu dnia temperatura wzrasta

powyżej 10°C, a nocą spada poniżej zera.

Zboża wysiane w odpowiednim terminie lepiej hartują się. Proces hartowania polega na

wewnętrznych przemianach biochemicznych zachodzących w roślinie pod wpływem różnicy
temperatur w dzień i w nocy. Jeżeli temperatura w dzień wynosi powyżej 5°C, to roślina
jeszcze przeprowadza fotosyntezę. Ochłodzenie nocne ogranicza oddychanie roślin, a więc
zmniejsza zużycie asymilatów. W ten sposób zwiększa się koncentracja cukrów
w cytoplazmie, co chroni ją przed nadmiernym odwodnieniem.

Mrozoodporność poszczególnych zbóż jest różna. Najodporniejsze jest żyto, które

wytrzymuje obniżenie temperatury nawet do minus 30°C, pszenica do minus 25°C,
a jęczmień ozimy do minus 20°C.

Straty w plonach mogą występować także z powodu wylegania. Zboże może wylegać

podczas większych opadów, przy silnym wietrze, jeżeli system korzeniowy jest płytki, słabo

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rozwinięty, a części nadziemne wybujałe (jest to wyleganie korzeniowe). Jeżeli słabe są dolne
międzywęźla, zachodzi wyleganie źdźbłowe. Ma to miejsce przy zbyt gęstych siewach lub
przenawożeniu azotem.

Porastanie zboża polega na przedwczesnym kiełkowaniu ziarna „na pniu” lub po

skoszeniu łanu. Ma ono miejsce w okresie deszczowej i ciepłej pogody.
Pszenica ma największe wymagania glebowe ze wszystkich roślin zbożowych. Najbardziej
odpowiednie dla niej są gleby zasobne w składniki pokarmowe, o uregulowanych stosunkach
wodnych, o pH około 6. Powinna być uprawiana na glebach zaliczanych do klas
bonitacyjnych od I do IVa. Wysokie plony tego zboża uzyskuje się na glebach kompleksów
pszennych bardzo dobrych i dobrych. Można ją uprawiać także na glebach kompleksu
pszennego wadliwego, zbożowo-górskiego czy też żytniego bardzo dobrego pod warunkiem,
ż

e są to gleby w wysokiej kulturze oraz znajdują się w rejonach o dostatecznej ilości opadów.

Nieodpowiednie są gleby lekkie, piaszczyste, podmokłe, zimne i kwaśne.
Jęczmień – może być z powodzeniem uprawiany na glebach kompleksu żytniego bardzo
dobrego i dobrego, znajdujących się w wysokiej kulturze i o odczynie zbliżonym do
obojętnego. Są to gleby zaliczane do klas bonitacyjnych od II do IVb. Jest bardzo wrażliwy
na zakwaszenie gleby.
Pszenżyto – wymagania glebowe są mniejsze niż pszenicy, a większe niż żyta. Odznacza się
dość dużą tolerancją na kwaśny odczyn gleby. Zaleca się je uprawiać na glebach kompleksu
ż

ytniego bardzo dobrego i dobrego.

śyto – wymagania glebowe są najmniejsze ze wszystkich roślin zbożowych. Może być
uprawiane na glebach zaliczanych do kompleksów żytniego dobrego, słabego i bardzo
słabego (od klasy IVb do VI). Jest tolerancyjne co do odczynu glebowego (do 5 pH).

Odmiany zbóż ozimnych:
Pszenica – Alba, Oda, Panda, Rada.
Jęczmień – Bartosz, Bażant, Meriot, Tiffany.
Pszenżyto – Krakowiak, Marko, Aliko, Disco.
ś

yto ozime– Dańkowskie Nowe, Dańkowskie Złote, Hedro, Picasso.

Stanowisko w zmianowaniu

Odpowiednie stanowisko w zmianowaniu decyduje o wysokości plonów. Dla zbóż

ozimych najbardziej odpowiednie są stanowiska po roślinach, które:
–

dostatecznie wcześnie schodzą z pola,

–

pozostawiają glebę nie wyczerpaną ze składników pokarmowych i wody oraz wolną od
chwastów.

Pszenica – najodpowiedniejszymi przedplonami są rośliny uprawiane na oborniku, a więc
rzepak ozimy, wczesne i średnio wczesne odmiany ziemniaka, buraki uprawiane na nasiona,
wcześnie zbierane rośliny warzywne oraz jednoroczne lub wieloletnie rośliny motylowe.
Dobrym przedplonem jest len, owies i mieszanki roślin zbożowych z motylkowymi. W latach
suchych złym przedplonem mogą być rośliny motylkowe wielonasienne, gdyż pozostawiają
glebę przesuszoną.
Pszenżyto – podobne stanowiska jak pszenica ozima.
Jęczmień – powinien być wysiewany po rzepaku, mieszankach roślin strączkowych na
zielonkę, wczesnych ziemniakach, grochu. Można go uprawiać po pszenicy i życie. Nie
powinno się uprawiać jęczmienia po jęczmieniu.
śyto – na glebach słabszych dobrymi przedplonami są: łubin żółty zbierany na zielonkę,
seradela, wczesne i średnio wczesne odmiany ziemniaków. Na glebach mocniejszych
przedplonem może być mieszanka zbożowo-strączkowa. Stanowisko po motylkowych może
zwiększyć podatność żyta na wyleganie. śyto może być uprawiane po sobie lub po innych
roślinach zbożowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uprawa roli

Przygotowanie roli pod zboża ozime zależy od gatunku rośliny uprawianej w przedplonie

oraz od terminu jej zbioru. Na całokształt przygotowania roli pod zasiew składają się dwa
etapy:
–

zespół uprawek pożniwnych,

–

zespół uprawek przedsiewnych.
Zadaniem uprawek pożniwnych jest przykrycie resztek po roślinie przedplonowej w celu

przyspieszenia ich rozkładu, odchwaszczenie, ograniczenie bezproduktywnego parowania
wody i stworzenie lepszych warunków do magazynowania wody opadowej.

Jeżeli przedplon (np. rzepak) zbiera się z pola wcześnie (na 4–6 tygodni przed siewem

ozimin), to wykonuje się pełną uprawę roli, tj. podorywkę, jej pielęgnowanie oraz orkę
siewną. Podorywkę należy wykonać jak najszybciej po zbiorze przedplonu, nawet tego
samego dnia i natychmiast zabronować. Bronowanie podorywki powtarza się w miarę
pojawiania się wschodzących chwastów, lub gdy na jej powierzchni po ulewnych deszczach
wytworzy się skorupa. Jeżeli przedplonem są rośliny motylkowe wieloletnie pozostawiające
zwartą darń i dużo resztek pożniwnych, to przed wykonaniem podorywki należy ścierń pociąć
broną talerzową. Zabieg ten pozwala na dokładne przykrycie darni i przyspiesza rozkład
resztek pożniwnych. Po ziemniakach, na polach niezachwaszczonych można zrezygnować
z wykonania orki siewnej, wystarczy pole wyrównać kultywatorem i zabronować. Na polach
zachwaszczonych konieczna jest orka średnia lub płytka, którą należy natychmiast
zabronować.

yto, pszenżyto i jęczmień wymagają roli odleżałej, gdyż osiadająca gleba odsłania

węzeł krzewienia i korzenie, co może być przyczyną wymarzania roślin. Dlatego orkę siewną
wskazane jest wykonać na 2–3 tygodnie przed siewem, na głębokość 18–22 cm. Jeżeli okres
ten jest krótki, to orkę należy wykonać głębiej i zastosować po niej wał pierścieniowy.

Pszenica ozima jest mniej wrażliwa na osiadanie gleby. Orkę siewną wykonuje się na

7–14 dni przed siewem. Po orce siewnej pole należy zabronować, aby wyrównać
powierzchnię, zapobiec parowaniu wody i powstawaniu brył, które utrudniają siew.

Przedplony schodzące z pola późno pozostawiają zbyt mało czasu na wykonanie

zabiegów uprawowych. W takim wypadku należy wykonać uprawę skróconą, polegającą na
wykonaniu tylko orki siewnej, a następnie zwałowaniu pola wałem Campbella i bronowaniu.

Orki siewnej nie można wykonywać przy zbyt dużej wilgotności, gdyż gleba „maże się”,

niszczeniu ulega jej struktura, pogarszają się warunki powietrzne i wodne. Jeżeli po orce
tworzą się na polu bryły, to należy zastosować wał pierścieniowy, a następnie bronę.
Bezpośrednio przed siewem zaorane pole bronuje się, a jeżeli gleba jest zwięzła, to można
zastosować kultywator i bronę. Uprawy przedsiewne powinny być tak wykonane, aby można
było siać oziminy w terminie optymalnym lub zbliżonym do optymalnego, w glebę wilgotną,
strukturalną, odleżaną i pozbawioną chwastów. Przygotowując rolę do siewu nie można jej
rozpylić ani nadmiernie ugnieść. Zadaniem uprawy roli jest poprawienie jej struktury,
stosunków powietrzno-wodnych i zwalczanie chwastów.

Nawożenie

Wszystkie rośliny zbożowe pobierają z gleby zbliżone ilości składników pokarmowych.

Wysokość dawek zależy od zasobności gleby, gatunku i odmiany zboża, stanowiska
w zmianowaniu, a także od celu uprawy. W okresie od wschodów do krzewienia rośliny
zbożowe pobierają niewiele składników pokarmowych (kilka procent ich całości). Zaczynając
od krzewienia ilość pobieranych składników pokarmowych rośnie i jest największa w czasie
strzelania w źdźbło. Po wykłoszeniu się roślin, ilość pobieranych składników maleje.
W okresie od krzewienia do kłoszenia (30–40 dni wegetacji) rośliny pobierają około 70%
całej ilości składników pokarmowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wszystkie rośliny zbożowe najsilniej reagują na azot. Jego niedobór w glebie powoduje,

e rośliny krzewią się i rosną słabiej. Kłosy mają małe, a ziarno poślednie. Nadmiar tego

składnika powoduje zbyt bujny wzrost i nadmierne wydłużanie się źdźbła. Jest ono cienkie
i wiotkie, a zatem bardziej podatne na wyleganie. Poza tym przedłuża okres wegetacji
i sprzyja występowaniu wielu chorób.

Potas i fosfor wpływają na wytworzenie źdźbeł mniej skłonnych do wylegania,

zwiększają wytrzymałość na mróz i suszę oraz znacznie ograniczają porażenie przez choroby.
Ponadto fosfor sprzyja lepszemu wypełnianiu ziarna roślin zbożowych.
Dawki nawozów – zależą od gleby, jej zasobności w te składniki oraz od wielkości
uzyskiwanych plonów. Efektywność 1 kg NPK wynosi 6–8 kg ziarna.

Orientacyjne dawki nawozów fosforowych i potasowych (w kg czystego składnika na

1 ha) przy osiągnięciu plonu około 4,0 ton ziarna z 1 ha wahają się w granicach:

Zasobność gleby

niska

70–100

80–110

rednia

30–70

40–80

wysoka

20–50

30–60

Przy osiąganiu wyższych plonów (np. o 1 tonę), należy zwiększyć dawki nawozów

o 10–20 kg czystego składnika na 1 ha.

Ustalając wysokość dawki nawozów azotowych należy brać pod uwagę, oprócz

wysokości plonu, również odmianę, glebę oraz przedplon. Pod odmiany skłonne do
wylegania dawki azotu powinny być mniejsze. Po gorszych przedplonach i przy wysiewie na
słabszych glebach dawki nawozów powinny być wyższe. Orientacyjne dawki nawozów
azotowych, w kg czystego składnika na 1 ha, są następujące (w zależności od stanowiska):

Roślina

Stanowisko dobre

Stanowisko słabe

pszenica

40–100

70–120

yto

30–60

50–90

pszenżyto

40–80

70–100

jęczmień

40–80

70–100

Termin nawożenia – nawozy fosforowe i potasowe dobrze jest zastosować przed
wykonaniem orki siewnej lub nawet podorywki. Składniki te są mało ruchliwe w glebie,
trudno ulegają wypłukiwaniu w głąb gleby i dlatego przez dłuższy czas są dostępne dla roślin.
Azot natomiast jest bardziej ruchliwy, łatwo może być z gleby wymywany, w związku z tym
termin jego stosowania zależy od warunków, w jakich uprawia się oziminy. W dobrym
stanowisku można przed siewem w ogóle nie nawozić azotem, gdyż zboża ozime pobierają
niewielkie ilości tego składnika, a jego nadmiar powoduje bujny wzrost i zmniejsza
zimotrwałość. W takich przypadkach całą dawkę azotu stosuje się pogłównie wiosną.
Natomiast w słabszych stanowiskach zastosowanie go przed siewem około 20 kg N na 1 ha
jest korzystne, gdyż sprzyja lepszemu wzrostowi roślin, a tym samym lepszemu ich
przezimowaniu. Zboża ozime bardzo często nawozi się tylko pogłównie. Jeżeli dawki azotu
są wysokie, to ryzykowne jest jednorazowe ich stosowanie ze względu na straty azotu oraz
zwiększenie podatności roślin na wyleganie. Dawki azotu do 60 kg na 1 ha wysiewa się
w lutym lub marcu na zamarzniętą glebę lub w czasie ruszenia wegetacji. Ważne jest, aby
rośliny miały go pod dostatkiem w początkowym okresie wzrostu wiosną. Wyższe dawki
azotu należy podzielić na części i wysiewać w różnych terminach. Pierwszą dawkę, która
powinna wynosić co najmniej połowę całości, można wysiać na zamarzniętą glebę, albo
w czasie ruszenia wiosną wegetacji – natomiast drugą dawkę w fazie strzelania źdźbła. Nie
zaleca się zimowego stosowania azotu na glebach lżejszych. W późnych fazach wzrostu azot
można zastosować w formie oprysku. Dawkę uzupełniającą w ilości 10–20 kg na 1 ha można
zastosować w fazie kłoszenia. Przed siewem ozimin można zastosować mocznik, saletrzak
lub nawozy wieloskładnikowe. Wiosną do pogłównego nawożenia zaleca się mocznik, saletrę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

amonową, saletrzak, a do opryskiwania mocznik i nawozy płynne. Stężenie cieczy zależy od
fazy rozwojowej rośliny. Im roślina starsza, tym stężenie powinno być mniejsze.

Wapnowanie i magnezowanie – pod żyto, które dobrze znosi nawet kwaśny odczyn

gleby, nawozy wapniowe najlepiej jest wysiać pod przedplon. Nie powinno się stosować
nawozów wapniowych pod żyto, w które planuje się wsiać seradelę. Natomiast pod pozostałe
zboża można stosować wapno zarówno pod przedplon, jak i bezpośrednio przed siewem.
Dawki nawozów zależą od rodzaju gleby oraz jej pH i wynoszą 1–3 ton CaO na 1 ha.
Najlepiej nawozy te przykryć podorywką lub orką siewną. Jeżeli w glebie jest brak magnezu,
to dobrze jest zastosować wapno magnezowe.

Siew

Siew jest bardzo ważną czynnością, od niej bowiem w dużym stopniu zależy

równomierność ukazywania się wschodów roślin, ich wzrost oraz wytrzymałość na mróz
i suszę. Do siewu należy przeznaczyć ziarno dobrze wykształcone, o wysokiej zdolności
kiełkowania, dobrze doczyszczone, nie zawilgocone, zdrowe, bez stęchłego zapachu.

Zdolność kiełkowania określana jest liczbą wyrażającą procent nasion, które skiełkowały

w czasie właściwym dla danej rośliny (dla zbóż jest to 7–10 dni). Zdolność kiełkowania nie
powinna być mniejsza niż 90%.

Czystość materiału siewnego określana jest liczbą wyrażającą procent czystych nasion

badanej rośliny oraz procent zanieczyszczeń w stosunku do ogólnej masy materiału siewnego.
Do czystych zaliczamy nasiona badanego gatunku i odmiany, w których ilość zanieczyszczeń
nie przekracza 1%. Najczęściej występujące zanieczyszczenia, to nasiona innych roślin
uprawnych, nasiona chwastów, kawałki słomy, plewy i piasek.

Wilgotność nasion zależy od zawartości w nich wody. Przy wilgotności optymalnej

zawartość jej nie może przekraczać 15–16% wody.

Bardzo ważnym zabiegiem przygotowującym nasiona do siewu jest ich zaprawianie

przeciwko chorobom przenoszonym z ziarnem lub przez glebę. Do tego celu należy używać
zapraw nasiennych zgodnie z instrukcją zamieszczoną na opakowaniu.

Termin siewu jest uzależniony od czynników glebowych i przebiegu pogody.

W poszczególnych rejonach kraju optymalny termin siewu kształtuje się różnie. Najwcześniej
sieje się jęczmień ozimy (1–10 IX), następnie żyto i pszenżyto (15–30 IX), a na końcu
pszenicę ozimą (20 IX – 10X).

Ilość wysiewu określa się liczbą wysianych ziaren lub kg na 1 ha. Zależy ona od gatunku,

kompleksu glebowego, przedplonu i terminu siewu. Zarówno nadmierne zagęszczenie roślin,
jak i zbyt rzadkie siewy ograniczają możliwość uzyskania wysokich plonów. Ilości wysiewu
zbóż są następujące (w kg na 1 ha):

norma wysiewu (kg)

Roślina

termin siewu optymalny

termin siewu opóźniony

yto

100–160

120–180

pszenica

odmiany silnie krzewiące się

odmiany słabo krzewiące się

110–160

180–270

140–190

200–300

pszenżyto

160–250

180–270

jęczmień

130–160

160–180

Nasiona wysiewa się siewnikiem o rozstawie rzędów 10–15 cm. Głębokość siewu –

około 3–4 cm.

cieżki przejazdowe (technologiczne) zakłada się na tych polach, na których planuje się

chemiczne zwalczanie chwastów, chorób i szkodników oraz stosowanie nawozów w późnych
fazach wzrostu roślin. Ścieżki wykonuje się w czasie siewu przez wyłączenie w siewniku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

redlic w odstępach odpowiadających rozstawie kół ciągnika. Szerokość ścieżki powinna być
dostosowana do szerokości kół ciągnika. Ścieżki na polu pozostawia się w odstępach
wynikających z szerokości roboczej opryskiwacza, która powinna być wielokrotnością
szerokości roboczej opryskiwacza.

Pielęgnacja

Celem pielęgnowania jest niszczenie chwastów, tworzącej się na powierzchni roli

skorupy, przeciwdziałanie wyleganiu oraz ochronie przed chorobami i szkodnikami.
Najskuteczniej zwalcza się chwasty stosując prawidłową uprawę roli oraz bronowanie
zasiewów. Zachwaszczeniu przeciwdziała też wysiewanie starannie oczyszczonego ziarna.
Jesienią na plantacjach nie wykonuje się żadnych zabiegów pielęgnacyjnych, jedynie na
polach o nierównej powierzchni należy wykonać przegony służące do odprowadzenia
nadmiernej ilości wody z roztopów zimowych. Zimą, jeżeli na polu utworzyła się skorupa
lodowa i zachodzi obawa, że utrzyma się przez dłuższy czas, to należy ją połamać wałem
kolczastym lub broną kolczatką. Wiosną – bronuje się zasiewy pszenicy i pszenżyta stosując
brony średnie i brony – chwastowniki. Pole bronuje się na ukos lub w poprzek rzędów.
Zabieg ten niszczy wschodzące chwasty i skorupę glebową oraz przewietrza glebę.

Chemiczne zwalczanie chwastów

Herbicydy niszczą chwasty, ale należy je stosować zgodnie z załączoną do preparatu

instrukcją. Wybór herbicydu uzależniony jest od gatunków chwastów występujących
w zasiewach i wrażliwości rośliny uprawnej. Do zwalczania chwastów należy stosować
herbicydy znajdujące się aktualnie na rynku środków ochrony roślin.

Ochrona przed chorobami i szkodnikami

Rośliny można chronić przez zaprawianie nasion zaprawami nasiennymi oraz przez

stosowanie środków chemicznych zapobiegawczo i interwencyjnie. Chemiczne środki
ochrony roślin oraz preparaty do dolistnego dokarmiania azotem mogą być stosowane razem,
jeśli zalecany termin stosowania jest taki sam. Stosując kilka środków jednocześnie trzeba
zachować kolejność ich mieszania. Najpierw sporządza się roztwór mocznika, następnie
powoli dodaje się rozpuszczony herbicyd, potem antywylegacz, a na końcu środki przeciw
chorobom i szkodnikom. Opryskiwanie najlepiej wykonać na suche rośliny, w pochmurny
dzień i po południu, kiedy pszczoły zakończą oblot.

Zboża jare

Do zbóż jarych uprawianych w Polsce należy jęczmień jary, owies, pszenica jara

i pszenżyto jare.

Wymagania klimatyczno-glebowe:

−

mają niewielkie wymagania cieplne i są wytrzymałe na przymrozki wiosenne,

−

mają duże wymagania wodne (najmniej oszczędnie gospodaruje wodą owies),

−

wymagania glebowe mają zbliżone (mogą być uprawiane na glebach kompleksu
pszennego bardzo dobrego, jak i żytniego, pod warunkiem, że będą to gleby strukturalne,
w wysokiej kulturze i o wysokiej zawartości składników pokarmowych),

−

mają zróżnicowane wymagania co do odczynu glebowego (najmniej wrażliwy na odczyn
jest owies). Pszenica i jęczmień browarny powinny być uprawiane na glebach o pH
powyżej 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odmiany zbóż jarnych:
Owies: Bajka, Bohun, Góral, Kasztan.
Pszenica: Cytra, Bombona, Parabola, Triso.
Jęczmień: Lot, Hanka, Johan, Basza.
Pszenżyto: Dublet, Mieszko, Gabo, Matejko.
ś

yto jare: Abago, Bojko.

Stanowisko w zmianowaniu

Dobrymi przedplonami dla wszystkich zbóż jarych są: buraki cukrowe i pastewne,

marchew pastewna, kukurydza, późne odmiany ziemniaka, wieloletnie rośliny motylkowe
przyorane jesienią. Gorszymi przedplonami są zboża, ponieważ sprzyjają powstawaniu
chorób podsuszkowych, najmniej wrażliwy na siew po zbożach jest owies, a najbardziej
jęczmień.

Uprawa roli

Uprawę roli wykonuje się w dwóch terminach – jesienią i wiosną. Jeżeli jesienią

przedplon z pola schodzi wcześnie, to wykonuje się zespół uprawek pożniwnych i orkę
przedzimową. Przy późnym zbiorze przedplonów wykonuje się tylko orkę przedzimową.
Orkę przedzimową pod zboża jare wykonuje się na średnią głębokość. Ma ona na celu
odwrócenie skiby, co sprzyja lepszemu magazynowaniu wody w glebie. Uprawki wiosenne
mają na celu przeciwdziałanie stratom wody oraz przygotowanie pola pod zasiew. Pierwszą
uprawką jest bronowanie, które ma na celu przerwanie parowania wody, przewietrzenie gleby
oraz przyśpieszenie jej ogrzewania.

Nawożenie

Zboża jare mają podobne wymagania pokarmowe jak zboża ozime. Ustalając wielkość

dawek nawozów mineralnych należy kierować się tymi samymi zasadami co przy nawożeniu
zbóż ozimych.

Dawka nawozów azotowych nie powinna być wyższa niż 100–130 kg na 1 ha. Jeżeli

w jęczmień wsiewa się koniczynę, to dawkę azotu obniżamy do 40 kg. Nawozy azotowe
stosuje się w całości przedsiewnie (jeśli dawka nie przekracza 60 kg na 1 ha). Wyższą dawkę
należy podzielić na dwie części i ½ dawki zastosować przed siewem, a drugą część
pogłównie, na początku strzelania w źdźbło. Stosując wysokie dawki azotu powyżej 110 kg
na 1 ha, to część dawki około 30 kg można zastosować przed kłoszeniem się roślin
(przyczynia to się do zwiększenia białka w ziarnie).

Nawozy fosforowe i potasowe można stosować jesienią pod orkę przedzimową lub

wiosną przed uprawką najlepiej spulchniającą glebę. Dawki fosforu i potasu w czystym
składniku na 1 ha zależą od zasobności gleb i wynoszą dla gleb:

(kg)

O (kg)

o niskiej zawartości

50–80

70–90

o średniej zawartości

40–60

60–80

o wysokiej zawartości

20–40

40–70

Uprawiając pszenicę i jęczmień, należy glebę o pH powyżej 6,5 wapnować (1 do 3 ton

CaO na 1 ha).Nawozy wapniowe można zastosować jesienią pod orkę przedzimową lub zimą
na zamarzniętą glebę. Na glebach lżejszych kwaśnych występujący niedobór magnezu można
uzupełnić stosując wapno magnezowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Siew

Termin siewu powinien być jak najwcześniejszy. Orientacyjny termin siewu przypada na

drugą połowę marca i pierwszą połowę kwietnia. Wczesny siew zapewnia roślinom więcej
wody zgromadzonej w glebie, przedłuża okres ich wegetacji. Owies i pszenica najsilniej
reagują obniżeniem plonów na spóźniony termin siewu. Jęczmień jary i pszenżyto należy
wysiewać bezpośrednio po owsie. Ilość wysiewu zależy od rodzaju gleby, przedplonu,
terminu siewu oraz zdolności krzewienia się odmian. W terminie optymalnym ilości wysiewu
w kg na 1 ha są następujące:
Jęczmień

110–170.

Owies

160–210.

Pszenica

80–250.

Zboża jare sieje się w rozstawie rzędów 10–15 cm, na głębokość 3–4 cm. Jeżeli

w zbożach planuje się opryski w późnych fazach wzrostu roślin należy pozostawić ścieżki
przejazdowe.

Pielęgnowanie

Pielęgnowanie zbóż jarych ma na celu niszczenie chwastów, skorupy glebowej,

przeciwdziałanie wyleganiu, a także zwalczanie chorób i szkodników. Chwasty niszczy się
poprawnym przygotowaniem roli do siewu, bronowaniem roślin, a w ostateczności środkami
chemicznymi. Po raz pierwszy bronuje się zboża jare po siewie, ale jeszcze przed ukazaniem
się wschodów i tylko wówczas, gdy pojawiły się chwasty lub utworzyła się skorupa glebowa.
Stosuje się do tego zabiegu brony lekkie lub brony – chwastowniki. Drugi raz bronuje się,
gdy rośliny mają rozwinięte 3–5 liści (pobudza ono do krzewienia i niszczy chwasty).
Bronowanie w tym okresie powinno być wykonane na wszystkich polach obsianych zbożami
jarymi.

Chemiczne zwalczanie chwastów

Wybór środka chwastobójczego zależy od gatunku rośliny i rodzaju występujących

chwastów. Ze zbóż jarych najbardziej wrażliwy na herbicydy jest owies. Do zwalczania
chwastów w jęczmieniu i pszenicy stosuje się te same herbicydy co w zbożach ozimych.
Zabiegu nie można wykonywać, gdy temperatura powietrza wynosi poniżej 10°C, gdyż
preparaty nie działają lub działają mało skutecznie, ani powyżej 25°C – bo mogą uszkodzić
rośliny. Preparaty do zwalczania chwastów, chorób i szkodników należy stosować zgodnie
z instrukcją na opakowaniu. Wybór środka chemicznego uzależniony jest od preparatów
znajdujących się na rynku środków chemicznych.

Zbiór i przechowywanie zbóż

Przeprowadzenie zbioru w odpowiednim terminie i we właściwy sposób zmniejsza straty

ziarna. Przy zbyt wczesnym zbiorze ziarno jest gorzej wykształcone, zawiera więcej wody.
Wymaga dosuszenia, ponieważ podczas przechowywania łatwo zagrzewa się i pleśnieje.
Zbiór zbyt późny powoduje straty wynikające z osypywania się ziarna. Najodpowiedniejszym
terminem zbioru zbóż jest:

−

dojrzałość woskowa ziarna (przy dwuetapowym zbiorze),

−

dojrzałość pełna ziarna (przy zbiorze jednoetapowym).
Przy zbiorze jednoetapowym ziarno zawiera powyżej 18% wody i sporo różnych

zanieczyszczeń. Trzeba więc je oczyścić i dosuszyć. Ziarno dobrze przechowuje się
w silosach zbożowych, które służą do przechowywania i mają urządzenia do dosuszania.
W czasie przechowywania ziarno oddycha, a wynikiem jest wydzielanie się ciepła, pary
wodnej i dwutlenku węgla. Składniki te są często przyczyną chorób, szkodników
i zagrzewania się ziarna. Ziarno przeznaczone na paszę można dosuszać w temperaturze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powyżej 60–70°C. Dbałość o ziarno w czasie przechowywania decyduje o jego wartości
konsumpcyjnej, paszowej, siewnej czy technologicznej.

Opłacalność technologii produkcji zbóż

Określając opłacalność produkcji zbóż należy w rachunku opłacalności wyodrębnić

następujące grupy składników:

−

wartość produkcji potencjalnie towarowej,

−

jednolitą płatność obszarową i płatność uzupełniającą,

−

koszty zmienne poniesione przy zastosowaniu określonej technologii produkcji.

Przykładową kalkulację zamieszczono w tabeli 1.

Tabela 1. Kalkulacja uprawy 1 ha pszenicy ozimej [15]

Nakład

Jednostka

Ilość

Cena (zł)

Wartość (zł)

1. Materiał siewny

2,5

110,25

275,63

2. Nawożenie:

Saletra amonowa

77,72

233,16

Polifoska 6-20-30

105,17

315,51

Ca/Mg co 4 lata

39,95

29,96

Razem nawożenie

578,63

3. Ochrona roślin

Isoguard 500 S.C.

kg(l)

2,5

20,83

52,08

Mustang 306 SE

kg(l)

0,5

105,67

52,84

Bumper 250 EC

kg(l)

0,5

97,00

48,50

Fury 100 EW

kg(l)

0,1

113,80

11,38

Antywylegacz pł. 675 SL

kg(l)

2,5

12,99

32,48

Razem ochrona

197,27

4. Inne

Sznurek

szt.

1,5

30,00

45,00

5. Usługi

Bizon Super

godz.

1,25

229,64

287,05

Prasa

godz.

111,44

Wapnowanie co 4 lata

godz.

219,30

54,83

Razem usługi

453,32

6. Praca ciągnika

Podorywka

godz.

1,6

35,08

56,13

Bronowanie

godz.

0,6

35,08

21,05

Orka siewna

godz.

35,08

105,24

Bronowanie

godz.

0,6

35,08

21,05

Wysiew nawozów (3x)

godz.

2,1

35,08

73,67

Uprawa przedsiewna

godz.

1,5

35,08

52,62

Siew

godz.

1,4

35,08

49,11

Opryski 4x

godz.

3,6

35,08

126,29

Bronowanie

godz.

1,5

35,08

52,62

Odbiór ziarna

godz.

35,08

Zwózka słomy

godz.

35,08

70,16

Transport zewnętrzny

godz.

35,08

70,16

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Razem praca ciągnika

godz.

20,9

35,08

733,20

7. Podatek

88,80

8. OC rolników

2,97

Razem koszty bezpośrednie

2374,80

9. Koszty ogólnogospodarcze

780,30

w tym amortyzacja

602,17

10. Koszt pracy ludzkiej

godz.

5,00

175,00

Suma kosztów

3330,10

Wartość produkcji i wynik finansowy

Produkt główny (netto)

61,13

3056,50

Ryczałtowy zwrot VAT

3,06

152,83

Cena brutto

zł/dt

64,19

Koszt produkcji ziarna

zł/dt

48,27

Przychód (ziarno)

3209,33

Produkt uboczny (słoma)

256,60

Dopłata bezpośrednia

zł/ha

507,35

Razem przychód

3973,28

Wynik finansowy

zł/ha

643,18

Zdolność odtworzenia majątku

gospodarstwa

206,81

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są przyczyny strat w zasiewach zbóż ozimych?
2. Jakie są różnice w wymaganiach klimatycznych i glebowych poszczególnych gatunków

zbóż?

3. Jakie czynniki decydują o wyborze stanowiska dla zbóż?
4. Jakie są terminy stosowania nawożenia mineralnego poszczególnych gatunków zbóż?
5. Od czego zależy ilość wysiewu i rozstawa rzędów w uprawie zbóż?
6. Jakie są optymalne terminy siewu zbóż? Wyjaśnij, dlaczego nie można ich opóźniać?
7. Jak i kiedy należy stosować zabiegi pielęgnacyjne w uprawie zbóż?
8. Jaka jest technika zbioru zbóż w Twoim rejonie?
9. Jakie są zasady przechowywania ziarna?
10. Jakie czynniki wpływają na opłacalność produkcji roślin zbożowych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sprawdź zdolność kiełkowania nasion (ziaren) zbóż.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odliczyć 4 próbki po 100 nasion,
2) ułożyć każdą próbkę na zwilżonej bibule,
3) przykryć ułożone nasiona talerzykiem,
4) sprawdzać codziennie stan wilgotności bibuły i w miarę potrzeby ją zwilżać,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) policzyć po upływie 6–7 dni ile nasion skiełkowało,
6) obliczyć średnią z czterech prób,
7) napisać notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dwa talerzyki,

−

bibuła,

−

nasiona określonej rośliny zbożowej,

−

normy jakościowe dotyczące materiału siewnego.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj nawożenie mineralne roślin zbożowych.

Nawozy (kg/ha)

Masa towarowa

(kg/ha)

Koszt nawozów

(zł/ha)

L.p.

Roślina

Pow.

(ha)

O N

O razem

Razem rośliny zbożowe

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) scharakteryzować gatunki i odmiany roślin zbożowych w strukturze zasiewów

(gospodarstwa szkolnego,

2) ustalić dawki czystego składnika NPK na 1 ha uprawy określonej rośliny zbożowej,
3) obliczyć ilość NPK,
4) obliczyć masę towarową nawozów,
5) obliczyć koszt nawozów na 1 ha uprawy roślin zbożowych,
6) wpisać do tabeli obliczenia dotyczące określonej rośliny zbożowej,
7) uzupełnić tabelę o obliczenia wykonane przez pozostałe grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

struktura zasiewów określonego gospodarstwa,

−

mapa zasobności składników pokarmowych w glebie,

−

tabela mieszania nawozów,

−

tabela przeliczania czystego składnika na masę towarową nawozów,

−

próbki nawozów mineralnych,

−

cenniki nawozów,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca nawożenia mineralnego.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj technologię uprawy określonego zboża.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) scharakteryzować technologię uprawy zbóż w gospodarstwie szkolnym (rodziców),
2) obejrzeć film dydaktyczny na temat technologii produkcji zbóż,
3) opracować technologię produkcji określonej rośliny zbożowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) porównać opracowaną technologię uprawy z kartą technologiczną produkcji zbóż,
5) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karty technologiczne produkcji roślin zbożowych,

−

film dydaktyczny na temat technologii produkcji zbóż,

−

wykaz maszyn i narzędzi do uprawy roli, siewu, nawożenia i ochrony roślin,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca uprawy zbóż.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj wykonanie zabiegu

w uprawie zbóż, np. bronowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić sposoby wykonywania zabiegów w uprawie zbóż,
2) określić maszyny i narzędzia do wykonania zabiegu,
3) zaplanować zabieg zgodnie z zaleceniami agrotechnicznymi,
4) ocenić wykonaną pracę,
5) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karty technologiczne uprawy roślin zbożowych,

−

maszyny i narzędzia do uprawy roli,

−

odzież robocza,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca uprawy zbóż.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić przyczyny strat w zasiewach roślin ozimych?



2) scharakteryzować różnice w wymaganiach klimatyczno-

glebowych zbóż jarych i ozimych?



3) określić dobre stanowiska dla zbóż i omówić przygotowanie

roli do siewu?



4) zaplanować nawożenie mineralne roślin zbożowych?



5) określić terminy nawożenia mineralnego zbóż?



6) zaplanować ilość wysiewu i rozstawę rzędów zbóż?



7) określić terminy siewu zbóż?



8) zaplanować zabiegi pielęgnacyjne roślin zbożowych?



9) scharakteryzować technikę zbioru zbóż w twoim rejonie?



10) scharakteryzować zasady przechowywania ziarna zbóż?



11) wykonać prace w procesie produkcji zbóż?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Uprawa ziemniaków i buraków

4.2.1. Materiał nauczania

Rośliny okopowe

Rośliny okopowe uprawiane są w celu uzyskania części podziemnej: bulw (ziemniak) lub

korzeni (burak cukrowy i pastewny, marchew, brukiew, rzepa).

Ziemniak

Przeciętne plony bulw ziemniaków wynoszą około 20 ton z 1 ha, są jednak

gospodarstwa, w których uzyskuje się plony ponad 40 ton z 1 ha. Udaje się we wszystkich
rejonach Polski. Jest wrażliwy na wiosenne i jesienne przymrozki, które mogą uszkodzić
wschodzące rośliny albo bulwy przed zbiorem, lub po ich wykopaniu. Wymagania glebowe
są niewielkie, udaje się na glebach przewiewnych, przepuszczalnych a jednocześnie
mogących utrzymać dostateczny zapas wody. Najbardziej odpowiednie są gleby średnio
zwięzłe, piaski gliniaste lekkie i średnie. Dobry plon uzyskuje się na glebach torfowych
i lessowych. Przy uprawie ziemniaków, pH gleby powinno wynosić nie mniej niż 5,0.
Odmiany – pod względem wartości użytkowej odmiany dzieli się na:

−

jadalne zawierające poniżej 16% skrobi,

−

skrobiowe zawierające powyżej 16% skrobi, przydatne na paszę i dla przemysłu (Ceza,
Bzura, Olza, Fregata).
W zależności od długości okresu wegetacji odmiany dzieli się na bardzo wczesne,

wczesne, średnio wczesne, średnio późne i późne.
Stanowisko w zmianowaniu – ziemniak może być uprawiany po zbożach, mieszankach
zbożowych, roślinach motylkowych, poplonach ścierniskowych. Nie zaleca się uprawy
ziemniaków po roślinach psiankowatych, np. tytoń, pomidor, papryka.
Nawożenie – wymagania pokarmowe są duże. Najbardziej korzystne jest łączne stosowanie
nawozów organicznych i mineralnych. Z nawozów organicznych najlepszy jest obornik,
w dawce 25–35 t/ha, zastosowany jesienią pod podorywkę, orkę odwrotkę lub orkę
przedzimową. Wiosenne stosowanie obornika jest mniej korzystne. Obornik może być
zastąpiony słomą wzbogaconą azotem (1 kg N na 100 kg słomy) lub gnojowicą, albo
gnojówką (10–30 tys. litrów na 1 ha). Słoma musi być pocięta i przyorana zaraz po zbiorze
przedplonu. Ziemniaki można nawozić samą gnojowicą lub gnojówką w dawce 20–30 tys.
litrów na 1 ha. Oba te nawozy mogą być stosowane jesienią i wiosną. Należy je natychmiast
wymieszać z glebą. Zastosowanie samych nawozów organicznych nie wystarcza do uzyskania
wysokich plonów, gdyż pobierają z nich tylko 20–30% składników pokarmowych. Konieczne
jest uzupełnienie nawozami mineralnymi.

Nawożenie mineralne dostosowuje się do: przedplonu, zasobności gleby, ilości opadów

i kierunku użytkowania bulw. Dawki czystego składnika w kg na 1 ha dla ziemniaków
pastewnych i przemysłowych wynoszą: N – 90–100; P

– 9 –100; K

O – 135–150. Nawozy

fosforowe i potasowe na glebach zwięźlejszych wysiewa się jesienią (można również
wiosną), na glebach lekkich – tylko wiosną przed rozpoczęciem uprawek wiosennych.
Nawozy azotowe można zastosować wiosną, w jednej dawce przed sadzeniem. Jeżeli odczyn
gleby jest uregulowany (pH 5,5–6,5), to nie stosujemy nawozów wapniowych bezpośrednio
pod ziemniaki. Przy pH poniżej 5,0 można zastosować nawóz wapniowy zaraz po zbiorze
przedplonu. Na glebach lekkich zaleca się 1,5–2,0 tony CaO na 1 ha w postaci węglanowej.
Na glebach zwięźlejszych – 2,5–3,0 tony CaO w dowolnej formie. Na glebach zlewnych
możliwe jest pogłówne stosowanie wapnia w ilości do 0,5 tony CaO na 1 ha, w okresie, gdy
rośliny mają 10–15 cm wysokości, działa on wówczas również spulchniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uprawa roli

Uprawa jesienna zależy od terminu zbioru przedplonu. Po przedplonach zbieranych do

końca sierpnia można wykonać pełny zespół uprawek pożniwnych, łącznie z niszczeniem
perzu. Podorywka powinna być wykonana zaraz po zbiorze przedplonu i zabronowana.
Pojawiające się chwasty powinny być niszczone za pomocą brony lub kultywatora. W końcu
października do połowy listopada należy wykonać orkę przedzimową na całą głębokość
warstwy ornej. Po przedplonach zbieranych we wrześniu lub później uprawę jesienną
ogranicza się do wykonania głębokiej orki przedzimowej. Jeżeli warstwa orna jest płytka to
wskazane jest zastosowanie pogłębiacza.

Uprawki wiosenne rozpoczyna się, gdy tylko można wejść w pole z narzędziami

uprawowymi. Po obeschnięciu grzbietów skib stosuje się włókę lub bronę w celu przerwania
parowania i przyspieszenia ogrzania gleby. Przed sadzeniem rolę spulchnia się bronami lub
kultywatorem, aby głębokość spulchnienia wynosiła 10–12 cm (na glebach zwięźlejszych do
14 cm). Na glebach zwięzłych, wilgotnych, w wyjątkowych przypadkach dopuszczalna jest
orka wiosenna, na głębokość do 18 cm, połączona z bronowaniem. Narzędzia doprawiające
rolę przed sadzeniem powinny pracować zgodnie z kierunkiem rzędów.
Sadzenie – sadzenie można rozpocząć, gdy gleba na głębokości 10 cm ogrzeje się do
temperatury 6–8°C. Termin sadzenia uzależniony jest od rejonu kraju, rodzaju gleby,
czynników atmosferycznych. Przypada na okres od połowy marca do połowy kwietnia.
Opóźniony termin sadzenia powoduje obniżenie plonów bulw. Gęstość sadzenia należy
dostosować do wielkości sadzeniaków.

Odległość w rzędzie powinna wynosić:

−

dla bulw małych (do 40 mm) 20–25 cm,

−

dla bulw średnich (40–50 mm) 30 cm,

−

dla bulw dużych (50–55 mm) 40 cm.
Rozstawa rzędów powinna być dostosowana do narzędzi ciągnikowych i wynosić

62,5 cm. Do obsadzenia 1 ha potrzeba około 2,5 tony bulw. Ziemniaki należy sadzić, płytko
na głębokość równą wielkości bulwy (4–6 cm). Umieszczenie bulw równomiernie i na
jednakowej głębokości ułatwia wykonanie zabiegów pielęgnacyjnych i zbioru. Precyzyjne
sadzenie zapewniają sadzarki.

Pielęgnowanie

Zabiegi pielęgnacyjne mają na celu:

−

niszczenie chwastów, chorób i szkodników,

−

uformowanie redlin.
Zabiegi pielęgnacyjne mogą być wykonane mechanicznie lub mechaniczno-chemicznie.

Chwasty najskuteczniej niszczy się w okresie od wysadzenia bulw do wschodów roślin.
Formowanie redlin rozpoczyna się od momentu wysadzenia bulw.

Mechaniczna pielęgnacja obejmuje:

−

przed wschodami – 1–3 zabiegów wykonanych obsypnikiem połączonym z lekką broną
lub broną chwastownikiem,

−

po wschodach dwukrotne obsypywanie (ostatnie obsypywanie powinno uformować
redliny na wysokość 20–24 cm).
Mechaniczno-chemiczna pielęgnacja do wschodów roślin polega na 1–3 obredleń

połączonych z bronowaniem. Po ostatnim obredleniu, wykonanym tuż przed wschodami
roślin, opryskuje się pole herbicydem. Dalsze zabiegi zależą od pogody i stanu plantacji. Po
ulewnych deszczach (jeżeli redliny są rozmyte) konieczne jest redlenie. Herbicydy można
stosować w 2–3 dniu po posadzeniu bulw. Zastępuje to mechaniczne zwalczanie chwastów
przed wschodami. Stosując herbicydy należy zapoznać się z instrukcją na opakowaniu. Do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zwalczania chwastów, chorób i szkodników należy stosować środki chemiczne zalecane przez
stacje ochrony roślin.

Do ważnych zabiegów pielęgnacyjnych należy zaliczyć zwalczanie stonki ziemniaczanej

(rys. 1) i zarazy ziemniaka. Zwalczanie zarazy i stonki ziemniaczanej należy wykonać
w terminach podawanych w komunikatach stacji ochrony roślin. Skuteczność zabiegu zależy
od terminu wykonania oprysku.

Rys. 1. Stonka ziemniaczana [14]

Zbiór i przechowywanie

Zbiór powinien być tak przeprowadzony, aby bulwy nie były uszkodzone, a ilość

ziemniaków pozostawionych w glebie nieznaczna. Do zbioru ziemniaków przystępujemy
(oprócz odmian na wczesny zbiór), gdy na bulwach wytworzy się warstwa korka, odrywają
się one łatwo od stolonów, a nać zasycha lub jest zaschnięta. W latach mokrych i w uprawie
odmian późnych należy niszczyć nać za pomocą rozdrabniaczy mechanicznych lub
chemicznie.

Do zbioru ziemniaków używa się kopaczek przenośnikowych i kombajnów. W czasie

ładowania na środki transportu i rozładowywania ich należy zsypywać bulwy z wysokości nie
większej niż 30 cm lub po pochyłościach. Ograniczenie uszkodzeń w czasie kopania,
transportu i rozładunku bulw zmniejsza straty powstałe w czasie przechowywania.

Bulwy mogą być przechowywane w:

−

kopcach ziemnych,

−

kopcach technicznych,

−

pomieszczeniach adoptowanych na przechowalnie,

−

przechowalniach.
Ziemniaki przeznaczone na paszę oraz ziemniaki nie w pełni dojrzałe lub silnie

uszkodzone lepiej jest zakisić bezpośrednio po zbiorze. Ziemniaki przeznaczone dla trzody
chlewnej należy przed kiszeniem dokładnie umyć i uparować. Uparowane ziemniaki układa
się 20 – centymetrowymi warstwami w silosach. Każdą warstwę trzeba dokładnie ubić. Po
przestygnięciu jednej warstwy układa się następną. Poszczególne warstwy można przełożyć
pociętą słomą lub zielonką (grubość warstwy około 5 cm). Po napełnieniu silosu przykrywa
się wierzchnią warstwę sieczką i papierem silosowym. Na papier nakłada się
25–30 centymetrową warstwę ziemi. Ziemniaki przeznaczone dla bydła można kisić surowe.
Bulwy po dokładnym umyciu i rozdrobnieniu układa się w zbiornikach warstwami
i dokładnie ubija. Zaleca się kiszenie ziemniaków surowych z dodatkiem liści buraczanych
lub posiekanych korzeni buraków.

Rośliny okopowe korzeniowe

Rośliny okopowe korzeniowe – to buraki cukrowe i pastewne oraz marchew.

Magazynują one w korzeniach cukier, którego zawartość u buraków cukrowych wynosi
16–20%, a w burakach pastewnych 6–14%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymagania klimatyczno-glebowe

Rośliny okopowe korzeniowe wymagają dobrego nasłonecznienia i znacznej ilości wody,

co związane jest z długim okresem wegetacji. Można je uprawiać na terenie całego kraju.
Buraki są wrażliwe na wiosenne przymrozki. Obniżenie temperatury do – 4° C może wpłynąć
na uszkodzenie roślin, a długo utrzymująca się niska temperatura sprzyja powstawaniu
pośpiechów. Niebezpieczne są także jesienne przymrozki, ponieważ mogą uszkodzić korzenie
szczególnie tych odmian, których głowa i szyja korzeniowa wyrasta ponad powierzchnię
gleby. Buraki wymagają gleb zasobnych w próchnicę, głębokich, strukturalnych, o pH 6–7.
Odmiany buraków pastewnych różnią się liczbą nasion w kłębku oraz zawartością suchej
masy w korzeniach.

Odmiany:

−

wielokiełkowe należą: Rekord Poly, Tytan Poly, Ursus Poly, Zentaur Poly,

−

jednokiełkowe należą: Agat, Jawor, Neptun, Syriusz.
Odmiany jednokiełkowe zawierają więcej suchej masy.

Stanowisko w zmianowaniu – dobrymi przedplonami są: zboża, strączkowe, mieszanki zbóż
ze strączkowymi i ziemniaki. Nieco gorszymi są trawy, motylkowe wieloletnie i kukurydza
uprawiana bez herbicydów. Nie należy uprawiać roślin okopowych korzeniowych po sobie.
Przerwa w uprawie na tym samym polu powinna wynosić co najmniej 4 lata.
Nawożenie – wszystkie rośliny okopowe korzeniowe najlepiej plonują, gdy uprawiamy je na
nawozach organicznych i mineralnych łącznie stosowanych. Najpowszechniej stosowanym
nawozem organicznym jest obornik zalecany w dawce 30–35 ton na 1 ha. Może być stosowany
bezpośrednio po zbiorze przedplonu i przykryty podorywką lub po podorywce połączonej
z bronowaniem i przykryty orką odwrotką albo jesienią pod orkę przedzimową. Wiosenne
stosowanie obornika jest niewskazane, gdyż przesusza glebę i nadmiernie ją spulchnia,
a ponadto sprzyja tworzeniu się korzeni rozwidlonych o małej wartości pokarmowej.

Obornik może być zastąpiony gnojowicą lub gnojówką, które rozlewa się na pole jesienią,

zimą lub wiosną. Jesienią i zimą dawka tych nawozów powinna wynosić 30–60 tys. l/ha.
Wiosną nawozy te w ilości 20–30 tys. l/ha należy stosować na 7–10 przed siewem. Pod buraki
można także wykorzystać słomę z dodatkiem azotu mineralnego lub gnojowicy albo gnojówki.
Słomę (5–7 t/ha) po pocięciu i dodaniu N (40–50 kg/ha) należy natychmiast przyorać. Azot
mineralny można zastąpić gnojowicą w ilości 20–30 tys. l/ha. Nawozy organiczne nie
pokrywają potrzeb pokarmowych, dlatego konieczne jest stosowanie nawozów mineralnych.

Dawki fosforu i potasu (w kg czystego składnika) zależą od zasobności gleby

i planowanego plonu. Orientacyjne dawki czystego składnika na 1 ha w zależności od
zasobności gleby wynoszą:

−

zasobność niska

140–210

110–140

−

zasobność średnia

110–180

80–110

−

zasobność wysoka

90–150

60–90

Nawozy fosforowe i potasowe stosuje się jesienią, jedynie na lżejszych glebach nawozy

potasowe lepiej jest rozsiać wiosną, przed rozpoczęciem wiosennych uprawek.

Dawki nawozów azotowych dostosowuje się do stanowiska i planowanego plonu :

−

stanowisko słabe

110–160 N/ha,

−

stanowisko dobre

80–140 N/ha.

Nawozy azotowe stosuje się przedsiewnie w jednej dawce, jeżeli nie przekracza 100 kg

N/ha. Przy wyższych dawkach, przed siewem wnosi się ok. ¾ planowanej dawki azotu,
a resztę pogłównie po przerywce. Azot powinien być stosowny na 7–10 dni przed siewem
buraków i wymieszany z glebą.

Ze względu na duże wymagania co do odczynu i struktury gleby oraz pobieranie

znacznych ilości wapnia, na większości gleb konieczne jest wapnowanie. Nawozy wapniowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

można stosować pod przedplon lub bezpośrednio przed uprawą buraków( pod orkę odwrotkę
lub przedzimową), ale nigdy razem z obornikiem. Dawki wapnia (CaO w t/ha) zależą od typu
gleby oraz jej odczynu i wynoszą:

Odczyn

gleba lżejsza

gleba średnia

gleba ciężka

−

pH < 5,0

3,0–4,0

3,0–5,0

5,0–8,0

−

pH 5,1–6,0

1,0–2,0

1,5–3,0

2,0 – 4,0

−

pH > 6,0

nie stosować

1,0–2,0

1,5–3,0

Uprawa roli – buraki wymagają roli starannie i głęboko uprawionej. Po wcześnie zbieranych
przedplonach uprawa roli powinna obejmować pełny zespół uprawek pożniwnych:
podorywkę i jej bronowanie w miarę pojawiania się wschodzących chwastów, a jesienią orkę
przedzimową. Podorywkę należy wykonać jak najszybciej po zbiorze przedplonu na
głębokość 8–10 cm. Jeżeli podorywką nie przykrywa się obornika, to można ją wykonać
pługofrezarką lub broną talerzową. Jeżeli podorywką przykrywa się obornik, to wykonuje się
ją na głębokość 12 cm, a następnie bronuje. Po późno zbieranych przedplonach uprawę roli
ogranicza się do wykonania orki przedzimowej na głębokość 25–30 cm. Jeżeli warstwa orna
jest płytka, to należy zastosować pogłębiacz.

Uprawki wiosenne należy rozpoczynać jak najwcześniej. Pierwszym zabiegiem jest

włókowanie lub bronowanie. Na glebach lżejszych wystarcza 2-krotne bronowanie na
głębokość 3–4 cm. Bronowanie na glebach zwięzłych należy zastąpić kultywatorem
połączonym z broną (głębokość zabiegu 5–6 cm). Glebę do siewu można przygotować za
pomocą agregatu złożonego z kultywatora, wału strunowego i brony. Na glebach pulchnych
przed siewem można zastosować wał Campbella.

Siew

Materiałem siewnym mogą być:

−

kłębki wielokiełkowe,

−

kłębki jednokiełkowe,

−

kłębki jednonasienne otoczkowane.
Kłębki jednokiełkowe otoczkowane i nieotoczkowane dostarczane są w tzw. jednostkach

siewnych po 100 000 kłębków w opakowaniu. W zależności od gęstości siewu na 1 ha
potrzeba od 2 do 4 jednostek siewnych. Kłębki jednokiełkowe powinny być wysiane
siewnikiem punktowym w rozstawie rzędów 42–50 cm. Gęstość siewu w rzędzie może być
ustawiona na odległość 6, 9, 12 i 18 cm i należy ją dostosować do zdolności kiełkowania
kłębków, doprawienia roli i wilgotności gleby. Punktowy siew pozwala znacznie zmniejszyć
nakłady pracy.

Kłębki wielokiełkowe wysiewa się siewnikiem rzędowym w rozstawie rzędów 40–50 cm.

Ilość wysiewu wynosi 20–25 kg na 1 ha, a głębokość do 3,5 cm. Buraki należy siać możliwie
wcześnie, gdy gleba osiągnie temperaturę 5–6° C, co przypada najczęściej między pierwszą,
a drugą dekadą kwietnia. Wczesny siew zapewnia wyższe plony, większą zawartość cukru
i suchej masy w korzeniach.

Pielęgnowanie

W uprawie buraków zabiegi pielęgnacyjne polegają na odchwaszczaniu plantacji

i niszczeniu tworzącej się skorupy glebowej oraz na pojedynkowaniu. Plantację można
odchwaszczać stosując zabiegi mechaniczne albo łącząc zabiegi mechaniczne ze stosowaniem
herbicydów. Odchwaszczanie mechaniczne może być stosowane w zasiewach buraków
wielokiełkowych. Zespół uprawek jest następujący:

−

niszczenie chwastów oraz skorupy glebowej za pomocą brony kolczatki przed ukazaniem
się wschodów roślin,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

po wyznaczeniu rzędów przez wschodzące rośliny wykonuje się w miarę potrzeby
pielenie międzyrzędzi za pomocą pielników,

−

w miarę ukazywania się chwastów pielenie ręczne.
Odchwaszczanie mechaniczno-chemiczne- polega na stosowaniu narzędzi uprawowych

oraz herbicydów. Stosując herbicydy należy przestrzegać podanych na opakowaniu dawek
oraz terminów stosowania preparatów, a także rozcieńczenia ich wodą.

Przerywanie roślin – najkorzystniejsze warunki plonowania są wówczas, gdy obsada

buraków na powierzchni 1 ha wynosi 80–90 tys. roślin. Wykonanie przerywki zależy od
sposobu siewu oraz od zastosowanego materiału siewnego. Odstępy między roślinami
powinny wynosić 20–25 cm. Na plantacjach przy rzędowym siewie, gdy liczba roślin
w rzędzie będzie bardzo duża to należy wykonać przecinkę, a następnie pojedynkowanie
roślin. Przecinkę rozpoczyna się, gdy buraki wykształciły dwa liście. W pozostałych po
przecince kępkach usuwa się rośliny ręcznie lub za pomocą motyczki, pozostawiając jedną
najsilniejszą. Stosując punktowy siew kłębków jednokiełkowych przystępuje się od razu do
przerywki.

Zbiór i przechowywanie

Zbiór powinien być zakończony do końca października. Opóźnienie zbioru może być

przyczyną uszkodzeń korzeni przez przymrozki. Zbiór może być jednoetapowy lub dwuetapowy.
Zbiór dwuetapowy polega na wcześniejszym ogłowieniu roślin, a następnie na wydobyciu
korzeni. Zbiór jednoetapowy przeprowadza się za pomocą kombajnów buraczanych.

Przechowywanie – korzenie przeznaczone na paszę przechowuje się w kopcach.

Szerokość kopców, w których przechowuje się korzenie wynosi 1,5–2,0 m, a wysokość nie
powinna przekraczać 1 m. Kopce powinny być zakładane na powierzchni gleby w miejscach
wyżej położonych, gdzie nie podsiąka woda. Ułożone w kopcu korzenie przykrywa się
10–15 cm warstwą ziemi i pozostawia do chwili, gdy temperatura w kopcu spadnie do około
4° C. Przed nastaniem mrozów układa się 30 cm warstwę słomy i drugą 15 cm warstwę ziemi.
Korzenie przed kopcowaniem należy przebrać, odrzucając uszkodzone i nadpsute. Buraki
można również przechowywać w postaci kiszonki. Przed zakiszeniem należy rozdrobnić.
Jeżeli kisi się same buraki to należy na każde 100 kg korzeni dodać 20–30 dkg benzoesanu
sodu, który zapewnia właściwy przebieg fermentacji. Bardzo dobre wyniki daje kiszenie
buraków z dodatkiem zielonki z roślin motylkowych, traw, liści buraków, parowanych
ziemniaków, plew, słomy pociętej na sieczkę. Zwiększa to ilość kiszonki i jej smakowitość.
Kisząc buraki z dodatkiem innych pasz należy również dodać benzoesan sodowy. Kiszonki
takie można skarmiać już po 6 tygodniach.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynniki klimatyczne i glebowe wpływają na wzrost i plony ziemniaków i buraków?
2. Które odmiany ziemniaków i buraków są najodpowiedniejsze na paszę?
3. Na jakich glebach i po jakich przedplonach uprawia się ziemniaki i buraki?
4. Jakie dawki nawozów organicznych należy stosować pod ziemniaki i buraki?
5. Jakie powinno być racjonalne nawożenie ziemniaków i buraków?
6. Jakie są zasady prawidłowej uprawy roli od zbioru przedplonu do sadzenia ziemniaków?
7. Jakie są zasady prawidłowej uprawy roli od zbioru przedplonu do siewu buraków?
8. Jakie są terminy sadzenia ziemniaków i siewu buraków?
9. Na czym polega racjonalne pielęgnowanie ziemniaków i buraków z zastosowaniem

herbicydów?

10. Jakie są sposoby przechowywania ziemniaków i buraków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj nawożenie organiczne i mineralne pod ziemniaki z podziałem na kompleksowe

i pogłówne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić strukturę zasiewów gospodarstwa szkolnego,
2) scharakteryzować uprawiane odmiany,

3) określić dawki i rodzaj nawozów, organicznych w oparciu o zawartość składników

mineralnych,

4) określić dawki czystego składnika NPK na 1 ha uprawy,
5) obliczyć potrzebną ilość NPK,
6) obliczyć masę towarową nawozów organicznych i mineralnych,
7) obliczyć koszt stosowanych nawozów mineralnych na 1 ha,
8) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis gospodarstwa (płodozmian, odmiany, analiza gleby),

−

mapa zasobności gleb w składniki pokarmowe,

−

tabela dotycząca zawartości składników mineralnych w nawozach organicznych,

−

próbki nawozów mineralnych,

−

cenniki nawozów,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca nawożenia.

Ćwiczenie 2

Obserwuj i dokumentuj

wzrost i rozwój ziemniaków na określonej plantacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obserwować i notować termin pojawienia się wschodów, zwarcia rzędów i ich kwitnienie,
2) obserwować od początku kwitnienia co kilka dni podkopany krzak ziemniaka,
3) obserwować przyrost bulw,
4) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plantacje ziemniaka z bulwami,

−

notatnik.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj technologię produkcji ziemniaka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować technologię produkcji ziemniaków w gospodarstwie szkolnym,
2) obejrzeć film dydaktyczny dotyczący technologii produkcji roślin okopowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) opracować technologię produkcji,
4) porównać swoje opracowanie z technologią produkcji ziemniaków w gospodarstwie

szkolnym i przedstawioną na filmie,

5) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karty technologiczne uprawy roślin okopowych,

−

film dydaktyczny dotyczący technologii produkcji roślin okopowych,

−

wykaz maszyn i narzędzi do uprawy roli, sadzenia, nawożenia i ochrony roślin,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika uprawy roślin okopowych.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj technologię uprawy

buraków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować technologię produkcji buraków w gospodarstwie szkolnym,
2) obejrzeć film dydaktyczny dotyczący technologii produkcji roślin okopowych,
3) opracować technologię uprawy,
4) porównać swoje opracowanie z technologią produkcji buraków w gospodarstwie

szkolnym i przedstawioną na filmie,

5) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karty technologiczne uprawy roślin okopowych,

−

film dydaktyczny dotyczący technologii produkcji roślin okopowych,

−

wykaz maszyn i narzędzi do uprawy roli, siewu, nawożenia i ochrony roślin,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca uprawy roślin okopowych.

Ćwiczenie 8

Wykonaj zabieg odchwaszczania ziemniaków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić powierzchnię plantacji ziemniaków, na której wykonasz zabieg,
2) określić termin i zasadność wykonania zabiegu,
3) określić maszyny i urządzenia, którymi wykonasz zabieg,
4) ocenić wykonanie pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film dydaktyczny dotyczący technologii uprawy okopowych,

−

brona, chwastownik, opielacz, obsypnik,

−

odzież robocza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić wpływ czynników atmosferycznych na wzrost

i rozwój buraków i ziemniaków?



2) rozpoznać odmiany buraków i ziemniaków?



3) określić dobre stanowiska dla ziemniaków i buraków?



4) zaplanować nawożenie organiczne i mineralne pod ziemniaki

i buraki?



5) określić terminy stosowania nawozów mineralnych

i organicznych?



6) zaplanować ilość wysiewu nasion buraków i rozstawę rzędów?



7) określić termin sadzenia ziemniaków i odpowiednią ilość

sadzeniaków?



8) zaplanować zabiegi pielęgnacyjne w uprawie ziemniaków

i buraków?



9) scharakteryzować sposoby zbioru ziemniaków i buraków?



10) scharakteryzować

sposoby

przechowywania ziemniaków

i buraków?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Uprawa roślin motylkowych drobnonasiennych

4.3.1. Materiał nauczania

Do roślin motylkowych drobnonasiennych zalicza się: lucernę mieszańcową i chmielową,

koniczynę czerwoną, białą, białoróżową i perską, inkarnatkę, komonicę rożkową, esparcetę
siewną oraz seradelę.

Przeciętne plony zielonej masy wynoszą od 40 do 60 ton z 1 ha. Liczba pokosów,

w zależności od gatunku i odmiany, wynosi od 1 (seradela) do 4 (lucerna mieszańcowa).

koniczyna czerwona

koniczyna inkarnatka

koniczyna biała

lucerna siewna

lucerna mieszańcowa

Rys. 2. Rośliny motylkowe drobnoziarniste

[16]

Wymagania klimatyczno-glebowe – wszystkie rośliny motylkowe drobnonasienne mają
bardzo duże wymagania wodne. Koniczyna białoróżowa i czerwona mają większe wymagania
wodne niż koniczyna biała, koniczyna inkarnatka i lucerna mieszańcowa.

Rośliny motylkowe drobnonasienne są wytrzymałe na niskie temperatury w zimie oraz

na przymrozki wiosenne. Pozwala to na wczesne siewy nasion tych roślin. Nasiona kiełkują
już w temperaturze +3°C, a po ukazaniu się wschodów rośliny wytrzymują przymrozki do
-3°C. Wyjątek stanowi koniczyna perska, która jest rośliną jarą i najbardziej wrażliwą na
wiosenne przymrozki.

Udają się na glebach żyznych, przewiewnych, łatwo ogrzewających się i zasobnych

w wapń, o pH 6,0. Jedynie seradelę można uprawiać na glebach lżejszych o niższym pH.
Największe wymagania ma koniczyna białoróżowa, czerwona i perska. Do gleb najbardziej
odpowiednich należą: lessy, czarnoziemy, czarne ziemie, mocne gleby bielicowe, mocne
szczerki, rędziny i gleby brunatne.

Odmiany:
koniczyna biała: Astra, Aura, Dara, Perła,
koniczyna czerwona: Bona, Karo, Nike, Parada, Raba,
koniczyna białoróżowa: Zorza, Iga,
koniczyna inkarnatka: Opolska,
lucerna mieszańcowa: Kometa, Radius, Tula,
seradela: Lacerta, Mazurska, Bydgoska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stanowisko w zmianowaniu – dla wszystkich roślin motylkowych drobnonasiennych
najlepsze są stanowiska po roślinach okopowych uprawianych na oborniku. Mogą być
uprawiane po roślinach warzywnych, kukurydzy, jarych roślinach oleistych, a na dobrych
glebach nawet po lnie.

Stanowiska przeznaczone pod uprawę tych roślin muszą odpowiadać następującym

warunkom:

−

pole powinno być odchwaszczone,

−

gleba powinna być dostatecznie zasobna w składniki pokarmowe (zwłaszcza w fosfor
i potas) oraz mieć odczyn obojętny.
Nieco inne miejsce w zmianowaniu zajmuje seradela ze względu na małe wymagania

glebowe. Uprawa roślin motylkowych po sobie może przyczynić się do zmęczenia gleby
wywołanego rozwojem bakteriofagów oraz nasileniem chorób tych roślin przenoszonych
przez glebę.

Nawożenie

Azot – jest pobierany przez rośliny motylkowe (przy udziale bakterii brodawkowych)

w 70–90% z powietrza atmosferycznego. Tylko niewielka jego część jest pobierana z gleby.
Uprawiając rośliny jako wsiewki należy przed siewem zastosować dawkę startową w ilości
20–40 kg N na 1 ha.

Fosfor

potas

mają

podstawowe

znaczenie

nawożeniu

motylkowych

drobnonasiennych. Dawki czystego składnika zależą od odmiany rośliny, sposobu siewu,
zasobności gleby i okresu użytkowania. Rośliny jednoroczne i wieloletnie w roku siewu
nawozi się (w kg czystego składnika na 1 ha) następująco:

Siew bez rośliny ochronnej

40–70

60–80

Siew w roślinę ochronną

60–90

80–120

W latach pełnego użytkowania roślin stosuje się 40–100 kg P

, i 80–160 kg K

O na

1 ha. Całą dawkę fosforu rozsiewa się wczesną wiosną przed ruszeniem wegetacji lub
jesienią, potas zaś w kilku terminach (wczesną wiosną i po zbiorze pokosów).

Szczególnie duże znaczenie odgrywa wapń, którego rośliny motylkowe pobierają więcej

niż inne rośliny uprawne. Wapnowanie działa najskuteczniej, jeżeli jest zastosowane pod
przedplon albo nawet na dwa lata wcześniej. Nawozy wapniowe można stosować jesienią
przed uprawą roślin motylkowych. Dawki nawozów wahają się od 0,8 do 2,5 tony CaO na
1 ha. Zależy to od odczynu gleby i jej zwięzłości.

Po stwierdzeniu objawów niedoboru mikroskładników należy zastosować nawozy

mineralne zawierające mikroelementy.
Uprawa roli – rośliny motylkowe drobnonasienne najczęściej sieje się w roślinę ochronną.
Dlatego też uprawę roli najczęściej dostosowuje się do rośliny ochronnej. Uprawa roli pod
rośliny uprawiane w siewie czystym jest taka sama jak pod rośliny jare.
Siew i pielęgnowanie – motylkowe drobnonasienne można wsiewać w rośliny słabiej
zacieniające i wcześniej schodzące z pola.

Roślina ochronna powinna odpowiadać trzem warunkom:

−

nie wyczerpywać wody z gleby, zwłaszcza w okresie początkowego rozwoju wsiewki,

−

niezbyt silnie ją ocieniać,

−

wcześnie schodzić z pola.
Warunki te spełnia jęczmień ozimy i jary, żyto uprawiane na ziarno, żyto i owies

uprawiane na zieloną masę oraz gorczyca biała. Mniej odpowiednie są pszenica i owies
uprawiane na ziarno. Ilość wysiewu rośliny ochronnej powinna być zmniejszona o 20%,
a rozstawa rzędów mieścić się w granicach 15–20 cm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rośliny motylkowe drobnonasienne mogą być wysiewane w następujących terminach:

−

wczesnowiosennym, przypadającym w okresie siewu zbóż jarych,

−

późnowiosennym, zwykle wykonywanym w maju,

−

letnim, po zbiorze wcześnie dojrzewających roślin ozimych i jarych.
Najbardziej odpowiedni jest siew wczesnowiosenny. Nasiona lepiej kiełkują, wschody są

wyrównane i ukazują się szybciej, a rośliny latem zdążą się dobrze ukorzenić. Siewy
wczesno- i późnowiosenne mogą być wykonane w roślinę ochronną lub bez niej. Siewy letnie
można wykonać tylko bez rośliny ochronnej. Siew wiosenny w zboża jare należy wykonać
siewnikiem, a w zboża ozime siewnikiem lub rzutowo, zwiększając ilość wysiewu o 20%.
Głębokość wysiewu w siewie czystym do 1,5 cm, rozstawa rzędów 15–20 cm. Nasiona przed
siewem zaprawia się szczepionką bakteryjną (Nitraginą) odpowiednią dla danej rośliny
motylkowej. Ilość wysiewu zależy od terminu i sposobu siewu; przy siewach
wczesnowiosennych stosuje się niższe z podanych ilości wysiewu, przy siewach późniejszych
wyższe:

Tabela 2. Normy wysiewu roślin motylkowych drobnonasiennych [6, s. 253]

Ilość wysiewu w kg na 1 ha

Roślina

bez rośliny ochronnej

w roślinę ochronną

koniczyna czerwona
koniczyna biała
koniczyna białoróżowa
koniczyna inkarnatka
lucerna mieszańcowa
seradela

8–10

4–5
5–7

20–25

6–8

30–50

10–15

8–12

8–2

25–30

12–8

40–60

Zabiegi pielęgnacyjne zależą od sposobu siewu i roku użytkowania. Przy siewie

w roślinę ochronną w roku siewu nie wykonuje się żadnych zabiegów pielęgnacyjnych,
jedynie przy wyleganiu rośliny ochronnej należy ją możliwie szybko skosić. W roku siewu
należy zwrócić szczególną uwagę na termin zbioru pierwszego pokosu. Rośliny powinny być
skoszone w fazie pąków kwiatowych, ale nie później niż na 4 tygodnie przed występowaniem
przymrozków jesiennych. Wysokość koszenia – 10 cm nad powierzchnią gleby.

Przy uprawie bez rośliny ochronnej zabiegi pielęgnacyjne są konieczne, ponieważ

początkowy wzrost roślin jest powolny, co sprzyja silnemu zachwaszczeniu. Są one także
wrażliwe na zaskorupianie się gleby. Pierwszym zabiegiem pielęgnacyjnym jest niszczenie
skorupy glebowej przed ukazaniem się wschodów roślin za pomocą wału kolczastego lub
brony kolczatki. Następnymi zabiegami pielęgnacyjnymi są odchwaszczania międzyrzędzi
wykonywane w miarę pojawiania się chwastów. W zasiewach koniczyny i lucerny można
zwalczać chwasty za pomocą Basagranu, w dawce 2–3 l/ha, w okresie od wykształcenia przez
rośliny 1–3 liści właściwych do osiągnięcia 10–15 cm wysokości. W latach pełnego
użytkowania zaleca się bronowanie wiosną i po każdym pokosie.

Zbiór i konserwowanie zielonek

Wartość pokarmowa zielonki motylkowych drobnonasiennych oraz siana, suszu albo

kiszonki zależy od następujących czynników:

−

fazy rozwoju roślin w czasie zbioru,

−

gatunku i odmiany,

−

sposobu zbioru i przechowywania.
W miarę starzenia się roślin ich skład chemiczny ulega niekorzystnym zmianom. Maleje

zawartość białka, tłuszczów i witamin, natomiast wzrasta zawartość włókna. Zbiór roślin
przeprowadza się przeważnie w końcu fazy pąkowania lub na początku kwitnienia. Rośliny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przeznaczone na susz powinny być koszone we wcześniejszej fazie wzrostu, która zapewnia
wysoką zawartość białka.

Zbyt częste koszenie roślin zmniejsza ich trwałość, ponieważ ogranicza gromadzenie

w korzeniach i szyjce korzeniowej odpowiednich ilości substancji zapasowych. Rośliny
należy kosić na wysokości 5 cm nad powierzchnią gleby, co ułatwia odrost roślin po
skoszeniu. Jeżeli rośliny przeznaczamy do bezpośredniego skarmiania, to należy je po
skoszeniu natychmiast przetransportować do miejsca skarmiania. Nie wskazane jest spasanie
koniczyny wilgotnej, co może mieć miejsce przy rannym i wieczornym koszeniu, ponieważ
powoduje wzdęcia u bydła. Zielonkę przeznaczoną na siano lub kiszonkę, należy pozostawić
na 6–10 godzin w celu przewiędnięcia. Rośliny przywiędnięte należy ułożyć na płotkach, na
których powinny dosychać.

Zielonki z samych roślin motylkowych zakiszają się trudno i nie mają dobrego smaku.

Aby ułatwić kiszenie i poprawić smak, należy do zakiszanej masy dodać zielonkę z roślin
zbożowych, traw lub kukurydzy. Rośliny te zawierają dużo cukrów, co przyspiesza zakiszanie
i polepsza smak. Można również dodawać melasę. Złożona do zakiszania zielonka powinna
być starannie ubita.
Uprawa w mieszankach – mogą być uprawiane z innymi roślinami motylkowymi
drobnonasiennymi lub trawami. Uprawa motylkowych drobnonasiennych z trawami
uzasadniona jest w siedliskach o dostatecznej wilgotności.

Zaletą mieszanek jest to, że:

−

plony są często większe niż plony jednej rośliny,

−

pasza jest lepszej jakości,

−

łatwiejszy jest zbiór, gdyż rośliny mniej wylegają,

−

jest lepsze działanie strukturotwórcze.
Ujemną stroną mieszanek jest to, że szybciej przesuszają glebę. W uprawie polowej

właściwe są mieszanki proste, składające się z 2–3 komponentów. Jedna z roślin stanowi
podstawę mieszanki, a pozostałe jej uzupełnienie. Stosując nawożenie azotem w dawkach
ponad 200 kg/N na 1 ha rocznie wysiewa się mieszanki składające się w 50% z nasion rośliny
motylkowej i w 50% z nasion traw. Skład mieszanki uzależniony jest zarówno od czynników
siedliskowych i agrotechnicznych, jak i od wzajemnego oddziaływania na siebie
komponentów. W mieszankach koniczyny czerwonej z trawami, aby zachować jej przewagę
w runi, powinna stanowić 60–70% mieszanki. Dobór roślin do mieszanek należy dostosować
do zasobności gleb.

Przykłady mieszanek jednorocznych na gleby słabsze (ilość wysiewu w kg/ha):

−

lucerna chmielowa (10–13), życica wielokwiatowa (8–10),

−

lucerna chmielowa (10–12), koniczyna inkarnatka (10–12).
Na gleby bardziej zasobne (ilość wysiewu w kg/ha): koniczyna białoróżowa (5–6),

koniczyna czerwona (8–10).
Mieszanki jednoroczne kosi się lub wypasa do wystąpienia przymrozków.

Przykłady mieszanek przeznaczonych na wieloletnie użytkowanie(ilość wysiewu

w kg/ha):

−

koniczyna czerwona (8), koniczyna białoróżowa (5), koniczyna biała (5),

−

koniczyna czerwona (12–15), tymotka (4–6) lub kostrzewa łąkowa (4–6),

−

lucerna mieszańcowa (10), kupkówka lub tymotka (10).
Uprawę roli przeprowadza się tak samo jak pod roślinę motylkową w czystym siewie,

a przy w siewce w zboża, jak pod rośliny zbożowe.

Przed siewem mieszanek należy zastosować nawozy fosforowe i potasowe. Wsiewając

mieszankę w zboża należy zwiększyć dawkę fosforu o 50 kg, a potasu o 40 kg w porównaniu
do dawek zalecanych dla roślin zbożowych. Mieszanki wieloletnie nawozi się fosforem
i potasem pogłównie:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wiosną 50 – kg P

i 40 – 80 kg K

O na 1 ha,

−

po drugim pokosie 40–80 kg K

O na 1 ha.

Nawożenie azotem stosuje się przy uprawie z trawami w ilości 120 kg na 1 ha. Nawozy

azotowe stosuje się przed ruszeniem wegetacji i po każdym pokosie w równych dawkach
wynoszących 30–40 kg N na 1 ha. Mieszanki lucerny z trawami nawozi się wyższymi
dawkami azotu – 140–200 kg na 1 ha. Azot stosuje się w takich samych terminach, jak pod
mieszanki koniczyn z trawami.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie wymagania klimatyczno-glebowe mają rośliny motylkowe drobnonasienne?
2. Jakie stanowiska należy przeznaczyć pod uprawę lucerny i koniczyn?
3. W jakich terminach można wysiewać rośliny motylkowe, który z nich jest

najkorzystniejszy?

4. Jakie są sposoby siewu oraz normy wysiewu na 1 ha lucerny mieszańcowej, koniczyn

i seradeli?

5. Jakie zasady obowiązują przy nawożeniu roślin motylkowych drobnonasiennych

fosforem, potasem i azotem?

6. Jakie zabiegi pielęgnacyjne wykonuje się na plantacjach roślin motylkowych

drobnonasiennych i od czego one zależą?

7. Jakie są sposoby zbioru i konserwacji zielonki?
8. Jakie są zalety uprawy roślin motylkowych drobnonasiennych w mieszankach?
9. Na czym polega uprawa roli i nawożenie mieszanek roślin motylkowych

drobnonasiennych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj technologię produkcji określonej rośliny motylkowej drobnonasiennej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować technologię produkcji w gospodarstwie szkolnym,
2) obejrzeć film dydaktyczny dotyczący technologii produkcji pasz,
3) opracować technologię produkcji,
4) porównać swoje opracowanie z technologią produkcji w gospodarstwie szkolnym

i przedstawioną na filmie,

5) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karty technologiczne produkcji roślin motylkowych drobnonasiennych

−

film dydaktyczny dotyczący technologii produkcji pasz,

−

wykaz maszyn i narzędzi do uprawy roli, siewu, nawożenia i ochrony roślin,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca produkcji pasz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaplanuj nawożenie mineralne roślin motylkowych drobnonasiennych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić gatunki i odmiany roślin motylkowych drobnonasiennych w strukturze zasiewów

określonego gospodarstwa,

2) ustalić dawki i rodzaje nawozów mineralnych,
3) obliczyć potrzebną ilość NPK,
4) ustalić dawki i terminy stosowania,
5) obliczyć masę towarową nawozów mineralnych,
6) obliczyć koszt stosowanych nawozów mineralnych na 1 ha,
7) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

struktura zasiewów określonego gospodarstwa,

−

mapa zasobności gleb w składniki pokarmowe,

−

próbki nawozów mineralnych,

−

tabela mieszania nawozów,

−

cenniki nawozów,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca nawożenia roślin motylkowych
drobnonasiennych.

Ćwiczenie 3

Ułóż mieszankę roślin motylkowych drobnonasiennych z trawami na gleby zasobne

w składniki pokarmowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić skład gatunkowy mieszanki jednorocznej,
2) określić skład gatunkowy mieszanki przeznaczonej na wieloletnie użytkowanie,
3) określić ilość wysiewu każdego komponentu,
4) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy wysiewu motylkowych drobnonasiennych i traw,

−

zestaw nasion traw i motylkowych drobnonasiennych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić wymagania klimatyczne i glebowe roślin motylkowych

drobnonasiennych?



2) dobrać stanowisko pod uprawę koniczyn i lucerny?



3) zaplanować termin siewu roślin motylkowych drobnonasiennych?



4) określić ilość wysiewu koniczyn, lucerny i seradeli?



5) dobrać uprawki do całokształtu uprawy roli?



6) zaplanować nawożenie mineralne roślin motylkowych

drobnonasiennych?



7) zaplanować zabiegi pielęgnacyjne?



8) scharakteryzować

sposoby zbioru i konserwacji zielonek?



9) uzasadnić cel uprawy roślin motylkowych w mieszankach?



10) zaplanować uprawę roli i nawożenie mieszanek?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Trwałe użytki zielone

4.4.1. Materiał nauczania

Ze względu na wielką różnorodność siedlisk i zbiorowisk roślinnych na terenach

trwałych użytków zielonych wprowadzono ich klasyfikację. Na terenach niżowych zależnie
od rodzaju gleby, jej żyzności i wilgotności, ukształtowania terenu i związanej z tym
roślinności – dzieli się je na grupy i rodzaje:

−

łąki grądowe (grądy): zubożałe, właściwe, popławne, podmokłe,

−

łąki zalewowe (łęgi): zgrądowiałe, właściwe, rozlewiskowe, zastoiskowe,

−

łąki bagienne: podtopione, wododziałowe, właściwe, zalewne,

−

pobagienne w dolinach rzek i nieckach jezior: grądowiejące, zdegradowane, właściwe,
łęgowiejące,

−

hale wysokogórskie leżące powyżej granic lasu (powyżej 1400 m n.p.m.),

−

hale lub pastwiska górskie i śródleśne położone na wysokości 800–1400 m n.p.m.

−

łąki górskie

niższej strefy leśnej.

Nawożenie i pielęgnacja

Nawożenie mineralne musi być stosowane co roku, gdyż tylko wówczas otrzyma się

duże plony wartościowej paszy. Orientacyjne dawki w kg czystego składnika na 1 ha
przedstawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Nawożenie mineralne użytków zielonych [6, s. 333]

Użytki zielone

−

Łąki 3 – kośne (9 t siana/ha) położone na glebach:

−

położone na glebach mineralnych, wilgotnych,

−

mineralnych, okresowo suchych,

−

murszowo-torfowych.

−

Pastwiska (30 – 40 ton zielonki z 1 ha) położone na glebach:

−

mineralnych,

−

murszowo-torfowych słabo rozłożonych,

−

murszowo-torfowych dobrze rozłożonych.

120–180
100–120

80–100

180–240
100–150

60–70

60–70
40–50
60–80

70–100
90–110

80–90

80–140

60–80

100–120

60–120

100–140
100–140

Wielkość dawek zależy od zasobności gleby w składniki pokarmowe oraz od jej

wilgotności.
Nawożenie azotem – na łąkach położonych na glebach mineralnych niedostatecznie
wilgotnych stosuje się azot w dwóch terminach – ½ dawki wiosną, a drugą po zbiorze
pierwszego pokosu. Natomiast na glebach dostatecznie wilgotnych dawkę azotu dzieli się na
trzy równe części – wysiewa się wczesną wiosną oraz po zbiorze I i II pokosu. Na łąkach
położonych na glebach murszowo – torfowych (80–100 kg/ha) dawkę azotu dzieli się dwie
równe części i stosuje się wiosną ½ dawki wczesną wiosną, a drugą część po zbiorze I i II
pokosu. Jeżeli dawka azotu wynosi 40 kg/ha, to rozsiewa się ją wczesną wiosną. Pastwiska
położone na glebach mineralnych nawozi się 30–50 kg N wiosną i po każdym wypasie. Na
glebach murszowo – torfowych słabo rozłożonych, rozsiewa się w tych samych terminach jak
na glebach mineralnych, po 20–30 kg N na 1 ha. Na silnie rozłożonych stosuje się po 30 kg N
na 1 ha przed ruszeniem wegetacji oraz po pierwszym lub drugim wypasie.
Nawożenie potasem – jeżeli dawki potasu przekraczają 80 kg/ha, to stosuje się je w 2–3
terminach, gdyż rośliny pobierają ten składnik w nadmiarze, co pogarsza ich wartość
pokarmową. Dawkę nawozu dzieli się na dwie części i ½ rozsiewa się wczesną wiosną, a ½
po zbiorze I i II pokosu albo po II i III wypasie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nawożenie fosforem – stosuje się w całości wiosną przed ruszeniem wegetacji, można także
jesienią po ostatnim pokosie lub wypasie.
Wapnowanie – łąki i pastwiska okresowo zalewane nie wymagają wapnowania. Użytki
zielone położone na glebach organicznych mające pH < 5,2, a na glebach mineralnych < 6,5,
to należy je zwapnować, stosując około 1 tony CaO na 1 ha w formie węglanowej. Zabieg ten
najlepiej przeprowadzić jesienią.
Nawożenie organiczne – w miarę możliwości powinno się je stosować co 2–4 lata. Nawozy
te dostarczają makro- i mikroelementów. Obornik w dawce 15–20 ton, a dobrze
przefermentowany kompost w dawce 20–30 ton na 1 ha stosuje się jesienią po zbiorze
ostatniego pokosu lub po ostatnim wypasie. Wiosną nierozłożone resztki nawozów należy
zgrabić. Gospodarstwa dysponujące dużymi ilościami gnojowicy w dawce 20–40 tys. l/ha,
mogą ją stosować wczesną wiosną oraz po pokosach oraz po spasaniu kwater, z których
odrost przeznaczony jest na siano. Zawartość fosforu w gnojowicy można zwiększyć dodając
na 1000 litrów – 8 do 10 kg superfosfatu.

Użytki zielone można również nawozić gnojówką w ilości 10–20 tys. litrów na 1 ha,

wczesną wiosną, a latem połączyć z deszczowaniem roślin.

W roku stosowania nawozów organicznych dawki nawozów azotowych i potasowych

zmniejsza się o jedną trzecią lub o połowę.
Pielęgnowanie łąk i pastwisk – do zabiegów pielęgnacyjnych zalicza się: wyrównywanie
powierzchni, wykaszanie niedojadów, wałowanie, zwalczanie chwastów oraz konserwację
urządzeń melioracyjnych.
Wyrównywanie powierzchni – kretowiska i kopczyki mrowisk musza być rozgarniane za
pomocą włókowania. Pierwszy raz wykonuje się je wiosną i jeżeli zajdzie potrzeba, to zabieg
ten powtarza się po pokosach lub wypasach.
Wałowanie – bardzo ważny zabieg wykonywany na glebach pulchnych, do których zalicza
się gleby torfowe i niekiedy mineralne. Gleby te w czasie zimy pęcznieją, a wiosną osiadają.
Tworzy się wówczas przerwa między darnią i glebą, rośliny są wysadzone ponad
powierzchnię gleby, tracą z nią kontakt i nie mogą pobierać wody i składników
pokarmowych. Wałowanie przyciska darń, co pozwala na ukorzenienie się wysadzonych
roślin. Zabieg ten przeprowadza się wiosną za pomocą ciężkiego wału gładkiego. Niekiedy
wałowanie trzeba wykonać także po pokosach. Nie można wałować gleb mokrych i zbyt
późno, gdy trawa tworzy źdźbła.
Zwalczanie chwastów – do zwalczania chwastów przystępuje się wiosną. Jeżeli występuje
niewielka ilość roślin śmiałka darniowego, barszczu zwyczajnego, turzyc lub krzewów, to
należy je wyciąć i usunąć. Przy większym zachwaszczeniu można stosować środki
chemiczne, a wybór preparatu zależy od występujących chwastów. Opryskanych roślin nie
wolno przeznaczyć na paszę (zachować okres karencji). Najbardziej skutecznym sposobem
zwalczania chwastów jest właściwe nawożenie, terminowe koszenie lub wypas.
Wykaszanie niedojadów – na pastwiskach miejsca wokół odchodów porastają roślinami,
które ze względu na nieprzyjemny zapach omijane są przez zwierzęta. Po każdorazowym
wypasie należy wykaszać niedojady, gdyż stanowią źródło zachwaszczenia pastwiska.
Konserwacja urządzeń melioracyjnych – głównym celem jest utrzymanie wody gruntowej
na odpowiednim poziomie i zmiana tego poziomu w miarę potrzeb. Użytkownik powinien
oczyścić przepusty, rowy, wykosić rośliny z dna skarp i rowów.

Sposoby zwiększania wydajności łąk i pastwisk

Wydajność użytków zielonych słabo plonujących można zwiększyć stosując

zagospodarowanie za pomocą nawożenia, podsiewu, pełnej uprawy, lub uregulowania
stosunków wodnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metoda nawożenia – użytki zielone można doprowadzić do dużej wydajności, jeżeli mają
równą i dostatecznie zwartą darń, a w runi występują wartościowe gatunki traw. Poprawienie
wydajności łąk i pastwisk należy rozpocząć jesienią. Wycina się krzaki oraz nisko przycina
sity, kępy śmiałka darniowego i inne chwasty. Dobrze jest również zastosować około 20 ton
obornika na 1 ha. Wiosną należy zgrabić i usunąć resztki obornika oraz rozsiać nawozy
mineralne.
Metoda podsiewu – polega na wprowadzeniu do istniejącej runi wartościowych gatunków
traw i roślin motylkowych. Podsiew wykonuje się na glebach mineralnych i w przypadkach,
gdy ruń jest przerzedzona lub częściowo zniszczona. Na użytkach zielonych o mniejszej
wilgotności podsiew wykonuje się wiosną, a na dostatecznie wilgotnych po zbiorze I lub II
pokosu( nie później niż do końca sierpnia). Przed przystąpieniem do podsiewu ruń wykasza
się możliwie nisko i po wywiezieniu skoszonych roślin bronuje się bronami ciężkimi „na
czarno”. Wyrwane kawałki darni i kępki roślin usuwa się. Przed wysiewem nasion dobrze jest
zastosować 20 ton kompostu oraz nawozy fosforowe (w ilości 20–50 kg czystego składnika
na 1 ha) i potasowe (w ilości 60–100 kg czystego składnika na 1 ha).Wielkość dawek
nawozów mineralnych należy dostosować do zasobności i wilgotności gleby. Po
zastosowaniu nawozów stosuje się lekką bronę, wał gładki i wysiewa nasiona. Do podsiewu
stosuje się mieszanki składające się z nasion traw i roślin motylkowych. Do podsiewu 1 ha
użytku zielonego trzeba wysiać około 20 kg mieszanki.

Przykłady mieszanek w kg do podsiewu trwałych użytków zielonych:

−

użytkowanie kośne: kostrzewa łąkowa 5,5; kupkówka pospolita 2,5;tymotka łąkowa 2,0;
ż

ycica trwała 2,0; koniczyna białoróżowa 1,5; koniczyna biała 1,5; koniczyna łąkowa 1,0

(razem 16,0 kg),

−

użytkowanie przemienne: kostrzewa łąkowa 7,0; kupkówka pospolita 2,0; tymotka łąkowa
2,0; życica trwała 2,5; koniczyna biała 2,5; koniczyna łąkowa 1,0 (razem 17,0 kg),

−

użytkowanie pastwiskowe: kostrzewa łąkowa 8,0; kupkówka pospolita 1,5; tymotka
łąkowa 2,0; życica trwała 3,0; koniczyna biała 2,5; koniczyna łąkowa 1,5 (razem 18,5 kg).
Po wysiewie mieszanki wskazane jest użytek zielony zwałować wałem gładkim. Po

upływie 1–2 tygodni od ukazania się wschodów należy rozsiać nawozy azotowe w ilości
20–50 kg N na 1 ha. Na pastwisku w roku podsiewu, nie wolno prowadzić wypasu, ponieważ
młode rośliny są słabo ukorzenione i mogą być łatwo wyrwane z gleby.
Metoda pełnej uprawy – polega na całkowitym zniszczeniu (za pomocą orki)
dotychczasowej roślinności i ponownym obsianiu mieszanką traw i roślin motylkowych.

Decyzję taką podejmuje się w następujących okolicznościach:

−

gdy w runi brakuje dobrych traw i roślin motylkowych,

−

jeżeli użytek zielony został opanowany przez uporczywe chwasty (śmiałek darniowy,
kostrzewa trzcinowa, kłosówka wełnista, sity, wysokie turzyce kępiaste i inne),

−

gdy niezbędne jest wyrównanie powierzchni zdeformowanej,

−

jeśli zapotrzebowanie na paszę zwiększa się szybciej niż ewentualne możliwości
produkcyjne.
Mieszanki powinny zawierać w swym składzie gatunki czy odmiany o zróżnicowanej

szybkości wzrostu i rozwoju, dające maksymalną produkcję w różnych terminach okresu
wegetacji. Składniki mieszanki powinny być dostosowane do warunków klimatycznych,
glebowych i wodnych oraz do troficzności danego siedliska. Mieszanka powinna składać się
z 4–7 gatunków traw i 2–3 gatunków roślin motylkowych. Przy obliczaniu ilości wysiewu
uwzględnia się jakość materiału siewnego.

normalna czystość x normalna zdolność kiełkowania

Faktyczna ilość wysiewu

ilość wysiewu

faktyczna czystość x faktyczna zdolność kiełkowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Udział procentowy poszczególnych grup roślin w runi łąkowej jest następujący: trawy

wysokie – 50, trawy niskie – 30, rośliny motylkowe – 20 do 30, zioła 10, natomiast w runi
pastwiskowej: trawy wysokie – 30, trawy niskie – 50, rośliny motylkowe – 10 do 20, zioła 10.
Gatunki (odmiany) dobiera się w zależności od rodzaju gleby, i jej uwilgotnienia oraz
sposobu użytkowania. Zazwyczaj w skład mieszanki wchodzi jeden gatunek trawy
spełniającej funkcję rośliny ochronnej (2 kg życicy wielokwiatowej).

Rolnik najczęściej kupuje gotowe mieszanki, które dostosowane są do różnych

warunków glebowych.

Przy pełnej uprawie wykonuje się następujące czynności:

−

starą darń należy pociąć broną talerzową lub pługofrezarką,

−

jesienią należy wykonać orkę na głębokość 25 cm na glebach mineralnych, a na
organicznych do 60 cm. Zaorany jesienią użytek pozostawia się w ostrej skibie. Orkę
można wykonać wiosną lub latem i bezpośrednio po niej pole zabronować,

−

zaoraną darń jesienią na wiosnę bronuje się, aby dokładnie wyrównać powierzchnię. Na
glebach pulchnych stosujemy wał gładki,

−

na tak przygotowaną glebę wysiewa się nawozy mineralne w ilości 30–40 kg N,
60–80 kg P

i 90–120 kg K

O na 1 ha. Rozsiane nawozy przykrywa się broną

i przystępuje do siewu,

−

na glebach kwaśnych pod orkę należy zastosować nawozy wapniowe w ilości 2,5 tony na
glebach zwięzłych, a na lżejszych 0,8 t/ha.
Nasiona traw należy siać na głębokość około 1 cm, od połowy kwietnia do końca sierpnia

przy bezwietrznej pogodzie.

Użytkowanie łąk oraz konserwacja paszy

Właściwe użytkowanie łąk wpływa na:

−

wydajność i jakość paszy,

−

skład runi,

−

ilość występujących chwastów i traw małowartościowych,

−

zdolność odrastania roślin po ich skoszeniu.
Na łąkach użytkowanie sprowadza się do koszenia runi i zbioru zielonki lub siana. Łąki

mogą być trzykośne i dwukośne. Termin koszenia I pokosu ustala się podstawie rozwoju
roślin. Przypada on w okresie, w którym trawy występujące na łące w największej ilości
rozpoczynają kłoszenie się. Po zbiorze pierwszego pokosu większość traw nie wytwarza
pędów kwiatowych i dlatego drugi pokos zbiera się po upływie 6–7 tygodni.

Zbiór na łąkach trzykośnych przypada na ogół w następujących terminach:

−

pierwszy pokos w drugiej połowie maja,

−

drugi pokos w połowie lipca,

−

trzeci pokos w końcu września.
Wysokość koszenia wywiera wpływ na wielkość plonu, jego wartość i skład botaniczny

roślin. Przy zbiorze pierwszego i drugiego pokosu wysokość koszenia wynosi około 5 cm,
natomiast przy zbiorze trzeciego powinna być ona wyższa i wynosi 7–8 cm.

Sposoby konserwacji zielonki to otrzymanie:

−

siana,

−

kiszonki,

−

sianokiszonki,

−

suszu.
Prawidłowy zbiór siana polega na jak najszybszym doprowadzeniu ściętej zielonki do

obumarcia, a później chronieniu jej przed ponownym zawilgoceniem i stratami
mechanicznymi. Sposoby dosuszania siana są różne – od dosuszania na pokosach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rusztowaniach do dosuszania aktywnym powietrzem (zimnym lub podgrzanym). Siano
przechowuje się dobrze, jeśli wilgotność jego nie przekracza 15%.

Sianokiszonki to jeden z najlepszych sposobów przechowywania zielonej masy. Kolejne

czynności są następujące: koszenie, podsuszanie, zgrabianie w wały, zbiór prasą rolującą,
owijanie bel folią.
Użytkowanie pastwisk – najbardziej właściwym sposobem jest użytkowania jest system
zmienny, tj. kośno-pastwiskowy. Powinien być tak zorganizowany, aby ruń była koszona co
najmniej raz w roku, a pozostałe odrosty spasane.

Zadaniem rolnika jest takie zorganizowanie wypasu na pastwisku, aby zwierzęta miały

dostateczną ilość wartościowej paszy, a rośliny po wypasie czas na odrost. Przed rozpoczęciem
wypasu należy sporządzić plan użytkowania, który przewidywałby: kolejność i czas spasania
kwater, terminy koszenia, określić długość spoczynku runi, wysokość i terminy nawożenia,
terminy zabiegów pielęgnacyjnych.

Wyróżniane są następujące sposoby użytkowania pastwisk:

−

wypas wolny,

−

wypas palikowany,

−

zagonowy,

−

wypas kwaterowy,

−

wypas kwaterowy dawkowany.
Wydajność pastwisk w t/ ha zielonki w zależności od rodzaju wypasu:

−

wypas wolny – 20,6 (liczba kwater 1),

−

wypas zagonowy – 28,2 (liczba kwater 4–6),

−

wypas kwaterowy – 42,3 (liczba kwater12–14),

−

wypas kwaterowy dawkowany 50,6 (liczba kwater 12–14).
Wstępną czynnością przy planowaniu gospodarki pastwiskowej jest ustalenie obciążenia

pastwiska – liczby sztuk dużych na 100 ha (lub na 1ha) pastwiska podczas wypasania.

Przy wypasie kwaterowym ograniczona jest powierzchnia, na której zwierzęta przebywają.

Liczba i wielkość kwater powinna być dostosowana do liczby zwierząt tak, aby przebywały
one na jednej kwaterze nie dłużej niż 1- 3 dni. Okres przeznaczony na odrost roślin wynosi od
3 do 6 tygodni. Po każdym wypasie na kwaterach należy wykosić niedojady i zastosować
nawozy.

okres spoczynku runi

Liczba kwater =

+ liczba grup zwierząt

okres wypasu grupy na kwaterze

a x b x c

Wielkość kwatery w ha =

a – liczba sztuk dużych,
b – dzienna dawka zielonki w kg,
c – okres spasania w dniach,
d – wykorzystany plon zielonej masy w kg/ha.

Na jedną klacz z przychówkiem przypada przeciętnie od 0,4 do 1,9 ha. Zależnie od

warunków miejscowych wielkość kwater waha się w granicach od 1,5 ha do 11,0 ha, przy
ogólnej liczbie 9–25 kwater. Ma to swoje uzasadnienie, ponieważ zwierzęta te są
niespokojne, a nawet agresywne, gdy pasą się na zbyt małych kwaterach. Konie zjadają
w ciągu doby od 35 do 70 kg zielonki w czasie pasienia się.
Sposoby i metody oceny jakościowej łąk i pastwisk – jakościową ocenę przeprowadza się,
badając ukształtowane na nich zbiorowiska roślinne, które są odbiciem panujących warunków
ekologicznych i sposobu użytkowania. Ocena ta polega na określaniu składu florystycznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

runi. Na podstawie ustalonego składu gatunkowego runi można przeprowadzić ocenę
ekologiczną i określić wartość użytkową danej łąki czy pastwiska.

Najczęściej stosowanymi metodami oceny są:

−

metoda botaniczno-wagowa.

−

metoda szacunkowa,

−

metoda analityczna (metoda Różyckiego).
Metoda botaniczno-wagowa polega na rozdzieleniu próbki runi na poszczególne gatunki i

wyrażeniu ich udziału w procentach wagowych, w stosunku do całości próbki. W analizie
szczegółowej wielkość próbki powinna wynosić 400–700 gramów.

Metoda szacunkowa polega na szacowaniu w terenie udziału gatunków w plonie masy

roślinnej z dokładnością do 1%. Na powierzchni 5 x 5 = 25m² spisuje się wszystkie rośliny
w kolejności: trawy, motylkowe, inne rośliny. Następnie szacuje się udział % wymienionych grup
w masie runi, np. trawy 60%, motylkowe15%, inne 25%. Dalej ustala się udział poszczególnych
gatunków w obrębie grup, zaczynając od komponenta występującego najliczniej.

Metoda analityczna polega na wycenie pastwiska przez określenie wielkości plonu

zielonej masy przed wpędem zwierząt na kwaterę. W tym celu w losowo wybranych
miejscach wycina się ruń ze znanej powierzchni. Próby powinno się pobrać z 5–6 poletek,
powierzchnia wykaszanych poletek kontrolnych zależy od rozmiarów kwatery. Z kwater nie
przekraczających 0,25 ha wystarczą poletka o powierzchni 1m², natomiast na większych
kwaterach trzeba wykaszać poletka kilkumetrowe. Podobną ocenę przeprowadza się po
wypasie kwatery i z uzyskanej różnicy określa się masę plonu, którą pobrały zwierzęta.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1) Jakie rośliny występują na łąkach i pastwiskach?
2) Kiedy i w jakich dawkach stosuje się nawozy mineralne i organiczne na łąkach

i pastwiskach?

3) Jakimi metodami można zwiększyć wydajność trwałych użytków zielonych?
4) Na czym polega metoda pełnej uprawy?
5) Jakie zabiegi pielęgnacyjne należy wykonać wiosną na trwałych użytkach zielonych?
6) Jakie czynniki bierzemy pod uwagę układając mieszankę na łąki i pastwiska?
7) W jakich terminach przystępuje się do zbioru traw na łąkach?
8) Jakie korzyści daje normowany wypas pastwisk?
9) Na czym polega metoda analityczna wyceny pastwiska?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj rośliny łąkowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaobserwować różnice w wyglądzie kwiatostanów oraz w wysokości różnych gatunków

traw łąkowych,

2) spośród roślin dwuliściennych wyodrębnić rośliny motylkowe oraz chwasty,
3) porównać pokrój, wysokość, budowę łodygi, liści i kwiatostanów roślin motylkowych,
4) określić nazwy roślin na podstawie obserwacji i atlasu roślin łąkowych,
5) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

okazy roślin łąkowych,

−

atlas roślin łąkowych,

−

klucz do oznaczania roślin,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj zabiegi pielęgnacyjne na pastwisku i wykonaj jeden z nich np. odchwaszczanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić stan pastwiska dla którego zaplanujesz zabiegi pielęgnacyjne,
2) zaplanować rodzaje zabiegów pielęgnacyjnych i terminy ich wykonania,
3) zaplanować maszyny i sprzęt,
4) wykonać zabieg,
5) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pastwisko,

−

maszyny i sprzęt do wykonania zabiegów,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca pielęgnacji pastwiska.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj nawożenie mineralne i organiczne trwałych użytków zielonych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić rodzaje trwałych użytków zielonych w strukturze użytków rolnych określonego

gospodarstwa,

2) ocenić skład botaniczny runi, uwilgotnienie siedliska i zasobność gleby,
3) wyszukać w Internecie dawki stosowanych nawozów na użytki zielone w Polsce

i w wybranych krajach Unii Europejskiej,

4) określić dawki i rodzaje nawożenia (organiczne, mineralne),
5) obliczyć potrzebną ilość NPK,
6) określić terminy stosowania,
7) obliczyć masę towarową nawozów mineralnych,
8) obliczyć koszt stosowanych nawozów mineralnych na 1 ha,
9) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

struktura użytków rolnych określonego gospodarstwa,

−

mapa zasobności gleb w składniki pokarmowe,

−

próbki nawozów mineralnych,

−

cenniki nawozów,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca nawożenia trwałych użytków zielonych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Podziel pastwisko na kwatery.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) opracować plan użytkowania pastwiska,
2) obliczyć obciążenie pastwiska,
3) obliczyć liczbę kwater,
4) określić powierzchnię kwatery,
5) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

struktura stada i inwentarza żywego,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Oceń plon na pastwisku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić cztery miejsca wybrane losowo na kwaterze,
2) wyciąć ruń z powierzchni objętej ramką,
3) zważyć wyciętą ruń (oddzielnie z każdego miejsca),
4) obliczyć średnią masę z czterech poletek,
5) obliczyć plon z całego pastwiska,
6) obliczyć średni plon z czterech wybranych losowo poletek po wypasieniu kwatery,
7) obliczyć ile zielonki zjadły zwierzęta z różnicy plonów przed wypasem i po wypasie,
8) czynność powtórzyć po każdym wypasie,
9) wyliczyć plon roczny pastwiska,
10) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

struktura stada i struktura inwentarza żywego,

−

ramka o powierzchni 1 m²,

−

ruń pastwiska

−

waga, nożyczki,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz :

Tak

Nie

1) rozpoznać rośliny występujące na użytkach zielonych?
2) zaplanować nawożenie organiczne i mineralne?
3) zaplanować zwiększenie wydajności użytków zielonych?
4) scharakteryzować metodę pełnej uprawy?
5) wykonać zabieg pielęgnacyjny-odchwaszanie na łąkach i pastwiskach?
6) określić termin zbioru traw?
7) scharakteryzować sposoby wypasu pastwisk?
8) zaplanować ilość i powierzchnię kwater?
9) wymienić sposoby konserwacji pasz?
10) ocenić wydajność pastwiska?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Ekologiczne metody produkcji roślinnej

4.5.1. Materiał nauczania

Rolnictwo konwencjonalne jest metodą produkcji wykorzystującą agrochemikalia do

uzyskania wysokich plonów. Prowadzenie produkcji w ramach tego rolnictwa nieuchronnie
prowadzi do zanieczyszczenia środowiska naturalnego oraz pogarszania jakości uzyskiwanej
w ten sposób żywności. Przeciwstawną tendencję reprezentuje rolnictwo ekologiczne.

Jego podstawowe cechy to:

−

harmonia produkcji ze środowiskiem,

−

zamknięty obieg substancji w gospodarstwie, zwłaszcza wykorzystanie obornika,
kompostu, nawozów zielonych,

−

stosowanie roślin strączkowych i motylkowych drobnonasiennych,

−

stosowanie mechanicznych, profilaktycznych i biotechnicznych metod zwalczania
agrofagów,

−

ograniczenie liczby zabiegów uprawowych,

−

dostosowanie rozmiarów produkcji zwierzęcej do własnej bazy paszowej,

−

dbałość o atrakcyjny i zróżnicowany krajobraz.
Rolnictwo ekologiczne w Europie Zachodniej rozwija się intensywnie od końca lat 80.

XX wieku, po wprowadzeniu przepisów prawnych ułatwiających jego prowadzenie
i ustanowienie dotacji dla przestawiających się gospodarstw. Podstawowe przyczyny
popierania rozwoju rolnictwa ekologicznego wynikają z jego roli prośrodowiskowej.
Rolnictwo ekologiczne – to system gospodarowania o zrównoważonej produkcji rolniczej
w obrębie gospodarstwa, oparty na środkach pochodzenia biologicznego i mineralnego,
nieprzetworzonych technologiczne, które zapewniają trwałą żyzność gleby i zdrowotność
zwierząt oraz wysoką jakość biologiczną produktów. Rolnictwo ekologiczne to najbardziej
przyjazna środowisku produkcja rolnicza. Dzięki uprawie bez agrochemii i kontrolowanym
metodom produkcji, rolnictwo ekologiczne przyczynia się do zachowania bioróżnorodności
i ochrony zasobów naturalnych, a także produkcji żywności o wysokiej jakości. Podstawową
zaletą jest odrzucenie w procesie produkcji żywności środków chemii rolnej, weterynaryjnej
i spożywczej.

Cele rolnictwa ekologicznego są następujące:

−

produkcja żywności wysokiej jakości służącej zdrowiu człowieka przy utrzymaniu lub
podwyższaniu żyzności gleby,

−

ycie zgodne z prawami przyrody,

−

nie niszczenie lecz poprawianie,

−

wytwarzanie żywności, która człowiekowi pomaga, a nie szkodzi,

−

traktowanie gospodarstwa jako organizmu,

−

maksymalne ożywienie gleby, czyli aktywizacja biologiczna,

−

naturalna ochrona roślin przed chorobami i szkodnikami,

−

obecność zwierząt w gospodarstwie i stwarzanie im optymalnych warunków bytu.
W gospodarstwach ekologicznych stosowane są ścisłe metody produkcji, które są

kontrolowane przez niezależne jednostki certyfikujące. Jakość ekologicznej żywności nie jest
oceniana zawartością białka, węglowodanów, witamin, błonnika, itp., ponieważ dzisiejsze
technologie pozwalają stworzyć tak przemodelowaną żywność, że nie przypomina ona
ż

adnego, znanego naturalnego produktu („plastikowa” żywność). W rolnictwie ekologicznym

ocenia się i kontroluje procesy jej wytwarzania „od pola do stołu”.

Możliwość rozwoju rolnictwa ekologicznego zależy od warunków ekonomicznych,

społecznych i polityki rządu (subwencje, podatki, regulacje celne).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Plan przestawiania gospodarstwa z konwencjonalnego na ekologiczne

Okres przestawiana gospodarstwa na ekologiczne wymaga podjęcia szeregu działań

organizacyjnych i technologicznych. Grunty, na których prowadzona będzie produkcja
ekologiczna muszą przejść okres przestawiania, który trwa 2 lata, rośliny wieloletnie inne niż
trawy 3 lata. śyzność gleby jest utrzymywana przez odpowiedni płodozmian i nawożenie
organiczne i naturalne (nawozy naturalne to odchody zwierząt, organiczne, np. komposty,
nawozy zielone).

Rola płodozmianu to przede wszystkim dostarczenie azotu dzięki uprawie roślin

motylkowych, które są głównym źródłem azotu, a także pobudzenie aktywności
mikrobiologicznej gleby (zwiększenie asymilacji azotu atmosferycznego przez bakterie
glebowe.

Najwłaściwszym płodozmianem dla gospodarstw ekologicznych są różne warianty

klasycznego płodozmianu norfolskiego:
Zboże ozime +międzyplon
Okopowe

Zboża jare
Motylkowe

uprawa na oborniku w ilości 20 ton na hektar

Poszczególne gatunki roślin uprawnych zostawiają róże ilości resztek pożniwnych.

Można powiedzieć, że masa resztek pożniwnych zbóż jest 3-krotnie większa niż okopowych,
zaś motylkowych z trawami nawet 6-krotnie. W płodozmianie prawidłowo ułożonym,
wzorowanym na norfolskim, występują na przemian rośliny zbożowe i nie zbożowe, oziminy
i jare, z szybszym i wolniejszym początkowym rozwojem, głębiej i płycej korzeniące się.
Płodozmian ten ogranicza występowanie chorób i szkodników. Gleba jest praktycznie cały
czas przykryta, dłużej odkryta jest w okopowych, w których wygodnie jest prowadzić walkę
mechaniczną. Zboża jare – najlepiej z wsiewką motylkowych zapewnią dobre pokrycie gleby
aż do siewu oziminy. Jare nie stwarzają warunków do wschodów chwastów ozimych (miotła
zbożowa, chaber). Motylkowate są głównym źródłem azotu w płodozmianie. Dostarczają
azotu roślinie następczej, część azotu jest wykorzystywana dwa a nawet trzy lata po uprawie
motylkowatych. Jeśli dobrze pokrywają glebę, nie dopuszczają do rozwoju wielu chwastów
w tym wieloletnich. Poplony skutecznie zahamują wzrost większości chwastów.

Obornik i motylkowate zapewniają właściwe odżywienie roślin uprawnych, przez co są

one bardziej konkurencyjne dla chwastów.

Ograniczanie strat azotu

Azot mineralny występuje w glebie w dwóch formach; jonu azotanowego i amonowego.
Praktyczne sposoby ograniczania strat azotu polegają głównie na:

−

zwiększeniu udziału ozimin w strukturze zasiewów (zboża ozime i rzepak). Oziminy
tylko wówczas skutecznie ograniczają wymywanie azotanów, jeżeli są wysiane
w optymalnym terminie i zdążą jesienią wytworzyć odpowiednią biomasę i rozbudowany
system korzeniowy. W związku z tym ilość azotu pobrana przez zboża jesienią waha się
w szerokim przedziale, od kilku do 30–40 kg/ha,

−

wprowadzeniu do uprawy międzyplonów (ścierniskowe, wsiewki lub ozime) w ogniwach
zmianowania: zboża-rośliny jare. Międzyplony nie stanowią źródła paszy, natomiast
pełnią głównie funkcje proekologiczną,

−

stosowaniu nawożenia słomą. Przyorana słoma zbożowa, z uwagi na małą zawartość
azotu stanowi przede wszystkim źródło węgla dla mikroflory glebowej, natomiast azot
czerpie z zasobów glebowych ograniczając wymywanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nawożenie

Zasadą rolnictwa ekologicznego jest osiągnięcie równowagi paszowo-nawozowej co

oznacza, że większość pasz powinna być wytwarzana we własnym gospodarstwie.
Podstawowa różnica rolnictwa ekologicznego w stosunku do konwencjonalnego wynika
z odmiennej strategii nawozowej. W rolnictwie ekologicznym jest to stałe podwyższanie
ż

yzności gleby i jej aktywności biologicznej. Cecha ta decyduje nie tylko o wielkości plonów,

ale i o biologicznej jakości płodów rolnych, czyli ich wartości żywieniowej. Celem
prowadzenia gospodarki nawozowej w rolnictwie ekologicznym jest dostarczenie substratu
organizmom glebowym i tworzenie optymalnych warunków rozwoju. Podstawowymi
nawozami są nawozy naturalne: obornik, gnojówka (ewentualnie gnojowica) oraz organiczne:
komposty, nawozy zielone, resztki pożniwne.

Azot – nie stosuje się syntetycznych nawozów azotowych. Jeśli bogate w azot nawozy

organiczne dozwolone (mączka z rogów, krwi, guano) są mało dostępne, to głównym źródłem
azotu w płodozmianie są rośliny motylkowate.

Fosfor – rezerwy w glebie są duże i przy racjonalnej gospodarce nie wymagają

uzupełnienia – przy założeniu średniej zawartości w momencie przestawiania. Jeśli występują
niedobory należy zastosować mączki fosforytowe.

Potas – przy intensywnych opadach i uprawie roślin pastewnych wyczerpujących ten

składnik należy uzupełnić niedobory kopalnymi nawozami potasowymi.

Wapń i magnez – ponieważ nie stosujemy zakwaszających nawozów azotowych

wapnowanie przeprowadzamy dużo rzadziej.

Nawozy niedozwolone to m.in: nawozy przemysłowe, komposty z odpadów

komunalnych, osady ściekowe, syntetyczne nawozy azotowe.

Metody kontroli chwastów

Chwasty można kontrolować metodami pośrednimi – zapobiegawczymi (prewencyjnymi)

i bezpośrednimi- poprzez ich zwalczanie po wystąpieniu w konkretnej uprawie.

Metody bezpośrednie

Metody pośrednie (prewencyjne)

orka, podorywka

płodozmian

bronowanie, pielenie mechaniczne, ręczne

dobór gatunków, odmian, mieszanek

obredlanie

jakość materiału siewnego

wypalanie

nawożenie i jakość nawozów organicznych
i naturalnych

cinanie

dbałość o miedze i nieużytki, czystość maszyn
i narzędzi

wypasanie

uprawa międzyplonów

biologiczne i chemiczne

Gatunki należy dobrać do jakości gleby i stosunków wodnych.

Dobierając odmiany należy kierować się cechami:

−

dobre wykorzystanie składników, zwłaszcza azotu, którego jest w gospodarstwie
ekologicznym mniej niż w konwencjonalnym,

−

dobra odporność na choroby

−

zwiększona mrozoodporność,

−

szybki wzrost początkowy,

−

wyższy wzrost i takim ustawieniem liści, aby lepiej zacieniać ziemię.

Podstawowa uprawa gleby

Rolnictwo ekologiczne zaleca znaczne ograniczenie orki, zwłaszcza orki głębokiej oraz

szersze stosowanie płytkiego, powierzchniowego spulchniania gleby bez odwracania skiby.
Chroni się w ten sposób organizmy glebowe, ponieważ pług, odwracając skibę, sprawia, że
bakterie tlenowe wpadają w głąb gleby i tam giną, a wydobyte z głębi drobnoustroje

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

beztlenowe giną po wydobyciu ich na powierzchnię. Orka dokonuje również ogromnych
spustoszeń w życiu dżdżownic, które nie tylko spulchniają glebę, ale także nawożą ją swoimi
odchodami. Ich obecność ma zasadnicze znaczenie w procesie tworzenia się próchnicy.
Stosowanie orki powinno ograniczać się jedynie do tych przypadków, kiedy jest konieczne
(np. występuje podeszwa płużna). We wszystkich innych sytuacjach, m. in. po zbiorze
ziemniaków, kiedy gleba jest w dobrej strukturze, to nie tylko nie trzeba jej orać, a nawet nie
jest konieczne spulchnianie jej kultywatorem, wystarcza tylko bronowanie.

W klasycznym czteropolowym płodozmianie norfolskim orkę możemy zastosować dwa

razy na cztery lata:

Metody bezpośrednie

Z reguły nie udaje się wyłącznie metodami pośrednimi wyeliminować większość

chwastów i musimy zastosować zwalczanie mechaniczne. Wybór metody zależy od rośliny
uprawnej. Generalnie używamy bronowania dla wąskorzędowych, a bronowania i opielania
dla szerokorzędowych. Można wrócić do starszych metod jak np. obredlanie kukurydzy,
rzepaku, bobiku. Skuteczność zabiegów będzie zależała od konkurencyjności rośliny i jej
zagęszczenia. Należy pamiętać o zasadzie, że dla powodzenia mechanicznej walki
z chwastami najważniejsza jest jej wczesność. Musi być także odpowiednia, jak
najwcześniejsza dopuszczalna faza rozwoju rośliny uprawnej.

Najłatwiej niszczy się chwast w uprawie pożniwnej i przedsiewnej.
Pierwszy zabieg – włókowanie lub bronowanie w uprawie przedsiewnej lub podorywka

w pożniwnej – ma pobudzić większość chwastów do kiełkowania. Dlatego czasami, gdy
gleba jest rozpulchniona i może być za sucha dla wschodów chwastów dobrze jest ją
przywałować. Drugi zabieg, wykonany 5–12 dni później niszczy siewki chwastów, które
zdążyły powschodzić.

Podorywka – szczególnie przydatna do zwalczania przy dużym zasobie nasion chwastów

lub występowaniu chwastów trwałych.

Gdy występują chwasty rozłogowe (perz, jaskier rozłogowy, pięciornik gęsi, szczawie)

w czasie suchej pogody podorywamy do głębokości 6-8 cm, aby zaschły na powierzchni.

W przypadku chwastów rozmnażających się przez odrośle korzeniowe, które są kruche

i trudno je wywlec (oset, podbiał, mlecz) należy w czasie suchej pogody dokonać podorywki
na 10 cm, a po 2-3 tygodniach orkę na 15 cm.

Orka przedzimowa – niszczy większość chwastów trwałych i zimujących.
Przedsiewna uprawa gleby – ma duże znaczenie przed uprawą zbóż jarych. Pierwszy

zabieg – włókowanie, bronowanie pobudza chwasty do wschodów, które w fazie wschodów
i liścieni są likwidowane po tygodniu drugim zabiegiem. Niszczymy w ten sposób chwasty
wschodzące na wiosnę.

Pielęgnacja – dla skutecznej pracy brony istotna jest wilgotność gleby. Zbyt wilgotna nie

będzie się rozkruszać i efekt chwastobójczy będzie mało skuteczny. Kierunek bronowania
zmienia intensywność działania na chwasty i roślinę uprawną – brona działa intensywniej,
gdy bronujemy w skos lub w poprzek rządków. Istotny jest termin bronowania. Pierwszy
zabieg można wykonać przed wschodami rośliny uprawnej – jeśli nastąpiły wschody
chwastów. Drugi zabieg można wykonać po osiągnięciu odpowiedniej fazy wzrostu rośliny
uprawnej.

Opielanie – metoda zwalczania chwastów i napowietrzania powierzchni gleby.
Tradycyjnie stosuje się je w ziemniakach, warzywach, burakach. Zasady, jakie muszą być

zachowane przy opielaniu to:

−

równy i na jednakową głębokość wykonany się w / sadzenie,

−

redliczki powinny nie tylko podcinać chwast ale też dostatecznie spulchniać glebę, żeby
podcięte chwasty nie ukorzeniały się z powrotem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

redliczki nie mogą zagarniać gleby, tworzyć wałeczków lub górek, odsłaniać dna bruzdki.
Gleba powinna być podcięta rozdrobniona i ułożona z powrotem w to samo miejsce,

−

przy jednorazowym opielaniu nie powinno się uszkadzać więcej niż 2% roślin uprawnych
(pielenie powtarzamy nieraz kilkakrotnie),

−

należy chronić rośliny uprawne przed zasypaniem lub silnym zakurzeniem (w przypadku
użycia opielaczy aktywnych) za pomocą osłon. Pielenie nie może też odkrywać organów
roślin uprawnych.
Aby rozpocząć prowadzenie gospodarstwa metodami ekologicznymi należy zapoznać się

z zasadami dotyczącymi tej metody produkcji żywności. W tym celu producent powinien
wziąć udział w kursach podstawowych rolnictwa ekologicznego organizowanych przez
ośrodki doradztwa rolniczego oraz zapoznać się z przepisami obowiązującymi w zakresie
rolnictwa ekologicznego. Następnie rolnik powinien wypełnić formularz zgłoszeniowy (tzw.
zgłoszenie działalności w rolnictwie ekologicznym), a następnie przesłać do wybranej
upoważnionej jednostki certyfikującej i właściwej Wojewódzkiej Inspekcji Jakości
Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Obowiązek zgłoszenia działalności w rolnictwie
ekologicznym dotyczy podmiotów gospodarczych, które prowadzą lub zamierzają prowadzić
działalność w rolnictwie ekologicznym w jednej lub więcej spośród następujących kategorii:

−

produkcja roślinna,

−

produkcja zwierzęca,

−

przetwórstwo artykułów rolno-spożywczych,

−

przetwórstwo pasz,

−

import,

−

obrót.
Obowiązek zgłoszenia dotyczy również rolników, którzy zamierzają przystąpić do

programów rolnośrodowiskowych (pakiet – rolnictwo ekologiczne).

System kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym stanowią:

−

minister właściwy do spraw rolnictwa, jako organ upoważniający jednostki certyfikujące
do prowadzenia kontroli i wydawania certyfikatów,

−

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych sprawująca nadzór nad
upoważnionymi jednostkami certyfikującymi rolnictwo ekologiczne,

−

upoważnione jednostki certyfikujące akredytowane w zakresie rolnictwa ekologicznego,
zgodnie z normą PN-EN 45011

:2000

„Wymagania ogólne dotyczące działania jednostek

prowadzących systemy certyfikacji wyrobów”
Upoważnionymi jednostkami certyfikującymi, akredytowanymi przez Polskie Centrum

Akredytacji są:
AGRO BIO TEST Sp. z o.o. (www.agrobiotest.pl),
BIOCERT MAŁOPOLSKA Sp. z o.o. (www.biocert.pl),
BIOEKSPERT Sp. z o.o. (www.bioekspert.waw.pl),
COBICO Sp. z o.o. (www.cobico.pl),
EKOGWARANCJA PTRE Sp. z o.o. (www.ekogwarancja.pl),
Jednostka Certyfikacji Produkcji Ekologicznej PNG Sp. (z o.o. www.png.ecofarm.pl),
Polskie Centrum Badań i Certyfikacji Biuro ds. Badań i Certyfikacji (www.pcbc.gov.pl).

Funkcjonowanie systemu kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym jest

podstawowym gwarantem dla konsumenta, że środki spożywcze znajdujące się na rynku
wyprodukowane zostały zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi rolnictwa
ekologicznego i są wolne od zanieczyszczeń takich jak: pozostałości środków ochrony roślin
i hormonów, a podczas ich produkcji nie stosowano nawozów sztucznych i organizmów
zmodyfikowanych genetycznie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na podstawie ustawy o rolnictwie ekologicznym Inspekcja Jakości Handlowej

Artykułów Rolno-Spożywczych posiada następujące uprawnienia:

−

przyjmuje

zgłoszenia

producentów

podejmujących

działalność

rolnictwie

ekologicznym,

−

upoważnia producentów do przewozu produktów rolnictwa ekologicznego z państw
trzecich nie wymienionych w rozporządzeniu Komisji 94/92/EWG,

−

dokonuje kontroli produktów rolnictwa ekologicznego pochodzących z krajów trzecich,
w tym kontroli granicznej,

−

gromadzi i przechowuje informacje o producentach,

−

dokonuje sprawdzenia u producentów prawidłowości kontroli wykonanych przez
upoważnione jednostki certyfikujące.
W ramach nadzoru nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi Główny Inspektor:

−

przeprowadza analizy danych dostarczanych przez upoważnione jednostki certyfikujące,

−

dokonuje kontroli upoważnionych jednostek certyfikujących w zakresie stosowania przez
nie procedur kontrolnych,

−

może żądać od upoważnionych jednostek certyfikujących wszelkich dodatkowych
informacji i danych związanych z wykonywanym nadzorem.
W myśl przepisów ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów

rolno-spożywczych (Dz. U. z 2001 r. Nr 5, poz. 44) wprowadzane do obrotu artykuły rolno-
spożywcze powinny spełniać wymagania w zakresie jakości handlowej określone
w przepisach o jakości handlowej oraz deklarowane przez producenta lub wprowadzającego
do obrotu.

Etykieta produktu ekologicznego

Etykieta musi zawierać:

−

napis „Rolnictwo ekologiczne – system kontroli WE” lub „PL: Rolnictwo ekologiczne –
system kontroli WE” (w przypadku oznaczania produktu w obcym języku – identyfikator
– etykieta polskiego produktu ekologicznego),

−

nazwę jednostki certyfikującej i numer upoważnienia nadanego jednostce (przez Ministra
Rolnictwa i Rozwoju Wsi),

−

informacje wymagane przepisami o znakowaniu wszystkich produktów (towarów), takie
jak: nazwa produktu, adres producenta, data produkcji, okres przydatności do spożycia,
składniki występujące w produkcie, warunki przechowywania itp.
Ponadto, dobrowolnie producent może umieścić:

−

logo Unii Europejskiej produktu ekologicznego (przyjęte w kolorach zielono-
granatowym lub czarno-białe),

−

numer certyfikatu,

−

logo swoje, logo jednostki certyfikującej,

−

nazwę produktu wyraźnie wskazującą na jego ekologiczne pochodzenie, np. dżem
ekologiczny, ekochleb, biojogurt.

Znak

„ROLNICTWO

EKOLOGICZNE”

–

według

ustawodawstwa

unijnego,

obowiązującego w Polsce, na produktach ekologicznych musi znajdować się nazwa i kod
jednostki certyfikującej, której podlega producent. Dodatkowo na etykiecie powinno się
znajdować oznaczenie (przedstawione w tym samym języku co sama etykieta), że produkt
został objęty systemem kontroli: „Rolnictwo ekologiczne – System kontroli WE“.

Logo „Rolnictwo ekologiczne“ zostało wprowadzone w marcu 2000 roku przez Komisję

Europejską. Od momentu wstąpienia do Unii Europejskiej wszystkie polskie certyfikowane
gospodarstwa ekologiczne mogą oznaczać swoje produkty tym znakiem. Użycie logo jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dobrowolne. Znak „Rolnictwo ekologiczne“ z jednej strony pozwala producentom chronić
własne interesy, a także obliguje ich do wytwarzania produktów wysokiej jakości, z drugiej
zaś pozwala konsumentom świadomie dokonywać wyborów i mieć gwarancję, że kupują
oryginalne produkty ekologiczne, których jakości i pochodzenia zawsze mogą być pewni.
Znak umieszczony na produkcie jest dla konsumentów widocznym potwierdzeniem
ekologicznego charakteru produktów. Logo „Rolnictwo ekologiczne“ oznacza, że
przynajmniej 95%. składników tego produktu zostało wyprodukowane metodami
ekologicznymi oraz, że produkt spełnia wymogi oficjalnego systemu certyfikacji.

Rys. 3. Logo „Rolnictwo ekologiczne” [13]

EKOLAND – Stowarzyszenie Producentów śywności Metodami Ekologicznymi zostało
zarejestrowane 1 września 1989 roku.

Głównymi celami stowarzyszenia jest między innymi:

−

upowszechnianie rolnictwa ekologicznego oraz promocja jego produktów wśród
konsumentów,

−

reprezentowanie interesów producentów, przetwórców i dystrybutorów produktów
rolnictwa ekologicznego,

−

ochrona dziedzictwa przyrodniczego oraz środowiska życia i zdrowia ludzi,

−

zrównoważony rozwój gospodarczy terenów wiejskich,

−

promocja i poprawa walorów polskiej wsi, jako miejsca przyjaznego do życia dla jej
mieszkańców i do wypoczynku dla turystów z kraju i z zagranicy,

−

integracja osób, społeczności i organizacji krajowych oraz międzynarodowych
realizujących podobne cele.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co oznaczają terminy rolnictwo ekologiczne i żywność ekologiczna?
2. Jakie są cechy i cele rolnictwa ekologicznego?
3. Jakie ograniczenia są stosowane w rolnictwie ekologicznym przy uprawie roli?
4. Dlaczego rolnictwo ekologiczne nie zaleca stosowania orki głębokiej?
5. Jakie uprawki zgodnie z założeniami rolnictwa ekologicznego – zastosujesz po zbiorze

ziemniaków pod zboża?

6. Kto stanowi system kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym?
7. Jakie czynności powinien wykonać rolnik, aby rozpocząć prowadzenie gospodarstwa

metodami ekologicznymi?

8. Co znajduje się na etykiecie produktu ekologicznego?
9. Jakie uprawnienia ma Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj technologię produkcji określonej rośliny zbożowej według zasad rolnictwa

ekologicznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować stanowisko uprawy rośliny zbożowej,
2) opracować technologię produkcji,
3) porównać technologię produkcji metodą konwencjonalną z zaplanowaną,
4) porównać swoje opracowanie z opracowaniami kolegów,
5) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karty technologiczne produkcji roślin zbożowych metodami ekologicznymi,

−

wykaz maszyn i narzędzi do uprawy gleby, siewu, nawożenia i ochrony roślin,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca uprawy zbóż metodą ekologiczną.

Ćwiczenie 2

Opracuj plan przekształcania gospodarstwa konwencjonalnego w ekologiczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić stan gospodarstwa w roku sporządzenia planu (stan wyjściowy),
2) opracować plan właściwy,
3) opracować plan na okres przejściowy,
4) zaplanować sposób wprowadzania zmian,
5) zachować właściwe powiązania w poszczególnych gałęziach,
6) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karty technologiczne produkcji roślin metodami ekologicznymi,

−

przykładowe projekty przestawiania gospodarstwa,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca zasad przestawiania gospodarstw
z konwencjonalnego na ekologiczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Sporządź kalkulację opłacalności produkcji wybranej rośliny zbożowej metodą

konwencjonalną i ekologiczną.

Produkcja (zł)

Lp.

Wyszczególnienie

metoda

konwencjonalna

metoda ekologiczna

A Wartość produkcji

Nasiona

Nawożenie mineralne:

Ochrona roślin:

Sznurek

B Koszty zmienne

C Nadwyżka bezpośrednia (A-B)

Usługi:

Koszt użycia własnego sprzętu

Podatek rolny

D Ogółem koszty na 1 ha
E W tym materiałowo-pieniężne
F Koszty produkcji 1 dt

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć wartość produkcji potencjalnie towarowej,
2) określić jednolitą płatność obszarową i płatność uzupełniającą,
3) obliczyć koszty zmienne poniesione na produkcję 1 ha,
4) obliczyć wielkość nadwyżki bezpośredniej,
5) porównać wielkość nadwyżki bezpośredniej z 1 ha uprawy zboża metodą konwencjonalną

i ekologiczną,

6) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tabele do sporządzania kalkulacji rolniczych,

−

przykładowe kalkulacje produkcji roślin zbożowych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca kosztów produkcji roślin zbożowych.

Ćwiczenie 4

Sporządź kalkulację opłacalności produkcji ziemniaków metodą konwencjonalną

i ekologiczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć wartość produkcji potencjalnie towarowej,
2) obliczyć koszty zmienne poniesione na produkcję 1ha,
3) obliczyć wielkość nadwyżki bezpośredniej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) porównać wielkość nadwyżki bezpośredniej z 1ha uprawy ziemniaków metodą

konwencjonalną i ekologiczną,

5) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tabele do sporządzania kalkulacji rolniczych,

−

przykładowe kalkulacje kosztów produkcji ziemniaków,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca kosztów produkcji ziemniaków.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia: rolnictwo ekologiczne i żywność

ekologiczna?



2) wymienić cechy i główne cele rolnictwa ekologicznego?



3) uzasadnić stosowanie ograniczeń w rolnictwie ekologicznym

przy uprawie roli?



4) uzasadnić wpływ stosowania orki głębokiej na warunki

siedliskowe organizmów glebowych?



5) zaplanować uprawki pod rośliny zbożowe i okopowe

zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego?



6) wymienić cele EKOLANDU?



7) wymienić uprawnienia Inspekcji Jakości Handlowej

Artykułów Rolno-Spożywczych?



8) zarejestrować działalność ekologiczną?



9) określić jak powinien być oznaczony produkt ekologiczny?



10) rozpoznać logo produktu ekologicznego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przed rozpoczęciem rozwiązywania testu przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są warianty odpowiedzi, tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Za prawidłową odpowiedź otrzymasz 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak „X”

w odpowiedniej rubryce. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem,
a następnie zakreśl prawidłową odpowiedź.

7. Pracuj samodzielnie.
8. Jeżeli będziesz miał problem z odpowiedzią na któreś zadanie, to odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego jeszcze raz.

9. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.
10. Jeśli czas Ci pozwoli, przed oddaniem swojej pracy sprawdź odpowiedzi jeszcze raz.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wysmalanie roślin zbożowych spowodowane jest

a) niską temperaturą przy braku pokrywy śnieżnej.
b) utrzymującą się przez dłuższy czas wodą pochodzącą z roztopów zimowych

i wiosennych.

c) silnymi wiatrami (przy braku pokrywy śnieżnej) wiejącymi zimą lub wczesną

wiosną, gdy gleba jest jeszcze zamarznięta.

d) utrzymującą się dość długo pokrywą śnieżną.

2. Kwiatostan w postaci wiechy posiada

a) pszenica ozima i jara.
b) jęczmień ozimy i jary.
c) żyto.
d) owies.

3. Przy dużej wilgotności gleby w pierwszej kolejności należy wysiać

a) pszenica jara.
b) owies.
c) kukurydza.
d) jęczmień jary.

4. Sadzenie ziemniaków rozpoczyna się, gdy gleba na głębokości 10 cm ma temperaturę

a) 6–8°C.
b) 10°C.
c) 15–18°C.
d) 2–3°C.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Jednostka siewna zawiera w jednym opakowaniu

a) 120000 kłębków.
b) 100000 kłębków.
c) 50000 kłębków.
d) 150000 kłębków.

6. Rośliny okopowe korzeniowe najlepiej plonują, gdy zastosowane jest nawożenie

a) organiczne i mineralne łącznie.
b) mineralne jesienią.
c) organiczne wiosną.
d) mineralne jesienią, a organiczne wiosną.

7. Nitragina to szczepionka stosowana przy uprawie

a) roślin zbożowych.
b) roślin okopowych.
c) roślin motylkowych.
d) traw wysokich i niskich.

8. Najlepsze stanowiska dla roślin motylkowych drobnonasiennych są po

a) strączkowych.
b) zbożowych jarych i ozimych.
c) pastewnych.
d) okopowych uprawianych na oborniku.

9. Zaletą uprawy roślin motylkowych drobnonasiennych w mieszankach jest

a) smaczniejsza pasza i plony są wyższe.
b) uproszczona uprawa roli

c) siew nasion wykonywany w różnych terminach.
d) zbiór zielonej masy możemy przeprowadzić etapowo.

10. Metoda pełnej uprawy stosowana na łąkach polega na

a) całkowitym zniszczeniu dotychczasowej roślinności i ponownym obsianiu jej

mieszanką traw i roślin motylkowych.

b) częściowym zniszczeniu darni i dokonaniu podsiewu.
c) zastosowaniu wysokiego nawożenia mineralnego.
d) całkowitym zniszczeniu darni i zastosowaniu nawożenia organicznego.

11. Kolejność czynności podczas przygotowania sianokiszonki w owijanych folią belach jest

następująca
a) koszenie, zgrabianie w wały, zbiór prasą rolującą, owijanie bel folią.
b) koszenie, podsuszanie, zgrabianie w wały, zbiór prasą rolującą, owijanie bel folią.
c) koszenie, rozdrabnianie, zbiór prasą rolującą, owijanie bel folią.
d) koszenie, zbiór prasą rolującą, owijanie bel folią.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Liczba kwater zależy od

a) liczby dni przebywania zwierząt na kwaterze, długości okresu odrastania runi, liczby

grup zwierząt wypasanych na pastwisku.

b) długości okresu odrastania runi, liczby grup zwierząt wypasanych na pastwisku.
c) wydajności pastwiska.
d) liczby dni przebywania zwierząt na kwaterze, liczby grup zwierząt wypasanych na

pastwisku.

13. Termin I pokosu na łące wielokośnej ustala się na podstawie

a) rośliny występującej w minimalnej ilości.
b) kwitnienia roślin motylkowych.
c) traw, które występują w największej ilości i rozpoczęły kwitnienie.
d) trawy, która rozpoczęła okres strzelania w źdźbło.

14. Rolnictwo ekologiczne to system gospodarowania

a) o zrównoważonej produkcji rolniczej w obrębie gospodarstwa, oparty na środkach

pochodzenia biologicznego i mineralnego nieprzetworzonych technologiczne, które
zapewniają trwałą żyzność gleby i zdrowotność zwierząt oraz wysoką jakość
biologiczną produktów.

b) polegający na takim stosowaniu środków chemicznych, aby je użyć tylko

w potrzebnych miejscach i w określonym czasie.

c) wykorzystujący agrochemikalia do uzyskania wysokich plonów.
d) oparty na nawożeniu organicznym w połączeniu z nawożeniem azotowym,

fosforowym i wapniowym.

15. EKOLAND to

a) Stowarzyszenie Producentów śywności Metodami Konwencjonalnymi.
b) Stowarzyszenie Producentów śywności Regionalnej.
c) Stowarzyszenie Producentów śywności Metodami Ekologicznymi.
d) Stowarzyszenie Producentów śywności Metodami Tradycyjnymi.

16. Rozstawa rzędów przy uprawie ziemniaków powinna wynosić

a) 50,5 cm.
b) 52,5 cm.
c) 42,5 cm.
d) 62,5 cm.

17. Najbardziej właściwym sposobem użytkowania pastwisk jest

a) system kośny.
b) system przemienny, kośno-pastwiskowy.
c) system wypasu wolnego.
d) system palikowy.

18. Dańkowskie Nowe to odmiana

a) jęczmienia jarego.
b) buraków pastewnych.
c) żyta.
d) pszenżyta ozimego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. Astra, Aura, Dara to odmiany

a) koniczyny białej.
b) koniczyny czerwonej.
c) lucerny mieszańcowej.
d) łubinu białego.

20. Zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego, w zakresie uprawy roli zaleca się

a) stosowanie orki głębokiej ze znacznym ograniczeniem uprawek wiosennych.
b) znaczne ograniczenie uprawek wiosennych.
c) znaczne ograniczenie nawożenia organicznego i znaczne ograniczenie płytkiego

powierzchniowego stosowania zabiegów uprawowych.

d) znaczne ograniczenie orki, zwłaszcza orki głębokiej oraz szersze stosowanie

płytkiego, powierzchniowego spulchniania gleby bez odwracania skiby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Projektowanie i organizowanie produkcji pasz

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Arciszewska B., Bińkowska J.: Podstawy produkcji roślinnej. Ćwiczenia. Hortpress,

Warszawa 1997

2. Fotyma M., Kryński K., Kuś J.: Technologie produkcji roślinnej. Hortpress, Warszawa 1995
3. Gawrońska A. (red.): Podstawy produkcji roślinnej. Cz. 2. Hortpress, Warszawa 1997
4. Kowalak Z.: Produkcja rolnicza. Cz. 2–4. Wydawnictwo eMPi², Poznań 2003-04
5. Nawara Z.: Rośliny łąkowe. Mulico, Poznań 2006
6. Podstawy produkcji roślinnej. PWRiL, Warszawa 1999
7. Produkcja roślinna. PWRiL, Warszawa 1995
8. Suwara I.: Podstawy produkcji roślinnej. WSiP, Warszawa 1998
9. Szymona J.: Podstawy rolnictwa ekologicznego. Fundacja Programów Pomocy dla Wsi

i Rolnictwa (FAPA), Warszawa 1997

10. Technologie produkcji roślinnej. PWRiL, Warszawa 1999
11. Tyburski J.: Rolnictwo ekologiczne. Nawożenie w gospodarstwach ekologicznych.

Krajowe Centrum Rolnictwa Ekologicznego – RCDRRiOW, Radom 2004

12. Wydawnictwa COBORU: Lista Odmian Roślin: Rolniczych; Lista Opisowa Odmian:

Roślin Rolniczych; Diariusz COBORU http://www.coboru.pl/

13. http://www.odr.net.pl/rolnictwo_ekologiczne/
14. http://www.wiem.onet.pl
15. http://www.wir.org.pl/kalk/pszenica.htm
16. http://www.empi2.pl/czytaj_z_nami/produkcja_rolnicza_3/rosliny_pastewne.htm

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
06 Okreslanie form organizacyjn Nieznany (2)
acad 06 id 50513 Nieznany (2)
MD wykl 06 id 290158 Nieznany
! oracle projektowanie rozprosz Nieznany
miao wykl 6 projektowanie klas Nieznany
bns kalisz 02 06 id 90842 Nieznany (2)
egzamin 2 termin 27 06 2005 id Nieznany
Planowanie systemow projekt 053 Nieznany
ProjektUnifikacja sprawozdanie Nieznany
08 Projektowanie i realizacja z Nieznany (2)
2008 10 06 praid 26459 Nieznany
newsletter 19 06 id 317919 Nieznany
m wypych dobkowska organizacyj Nieznany
postawa, socjologia organizacji Nieznany (3)
Biomechanika sprawy organizacyj Nieznany (2)
mat fiz 2003 12 06 id 282350 Nieznany

więcej podobnych podstron