- 1 -

Budowa zło

ż

a

1. Forma złó

ż

(geometryczne rozmieszczenie składnika u

ż

ytecznego)

1) IZOMETRYCZNE

Pnie (sztoki, diapiry)

Sztokwerki

charakterystyczne m.in. dla niektórych złóż soli kamiennych, potasowo-

magnezowych oraz dla skał magmowych

Zło

ż

a rud metali

Gniazda

Kieszenie

niektóre rudy metali występujące w masywach skał osadowych lub

magmowych

m.in. złoża rud żelaza, złoża manganu, fosforytów, boksytów

- 2 -

2) PŁYTOWE

Pokłady

Soczewki

charakterystyczne dla skał osadowych. W formie pokładów występują

najczęściej węgiel kamienny, węgiel brunatny, siarka, sole potasowe

złoża niektórych węgli brunatnych i niektórych złóż rud metali

ś

yły

Szliry

żyły kruszconośne (metale w tym szlachetne), baryt, skały pochodzenia

magmowego

magmowe złoża chromitu i magnetytu

3) SŁUPOWE

zło

ż

a diamentów w słupach skał kimberlitowych

4) ZŁO

ś

ONE

nale

żą

tu formy b

ę

d

ą

ce rezultatem ró

ż

nych kombinacji form omówionych wcze

ś

niej oraz form

przej

ś

ciowych mi

ę

dzy nimi.

- 3 -

2. Budowa tektoniczna

Tektonika zajmuje si

ę

badaniem uło

ż

enia warstw skalnych wewn

ą

trz

skorupy ziemskiej.

Elementy zalegania warstw skalnych to bieg i upad.

Bieg - k

ą

t zawarty mi

ę

dzy kierunkiem północy a lini

ą

powstał

ą

w wyniku przeci

ę

cia si

ę

wychylonej warstwy skalnej z płaszczyzn

ą

poziomu.

Upad - k

ą

t nachylenia warstwy do płaszczyzny poziomej.

Linia intersekcyjna - wyznacza przebieg, kształt i granice wychodni na mapach geologicznych.
Jest to

ś

lad przeci

ę

cia stropu lub sp

ą

gu warstw z powierzchni

ą

terenu.

Zaburzenia warstw skalnych mog

ą

mie

ć

charakter ci

ą

gły i nieci

ą

gły.

Monoklina (od gr. mónos "jedyny", klín

ō

"pochylam") - rozległy obszar, zbudowany z warstw skalnych

nachylonych w jednym kierunku i pod jednakowym k

ą

tem (zazwyczaj niedu

ż

ym).

W Polsce obszar o budowie monokliny wyst

ę

puje w postaci szerokiego pasa ci

ą

gn

ą

cego si

ę

od okolic

Zielonej Góry po Kraków (tzw. monoklina przedsudecka na północy oraz monoklina

ś

l

ą

sko-krakowska

na południu).

- 4 -

Fałd - to ci

ą

gła deformacja tektoniczna polegaj

ą

ca na wygi

ę

ciu plastycznym warstw skalnych bez

przerwania ich ci

ą

gło

ś

ci, powstała na skutek fałdowania.

Prosty, normalny, symetryczny fałd nale

ż

y do rzadko

ś

ci.

Fałd składa si

ę

z dwu zasadniczych cz

ęś

ci: cz

ęś

ci wypukłej (antykliny) i cz

ęś

ci wkl

ę

słej (synkliny, ł

ę

ku).

Cz

ęś

ci po

ś

rednie pomi

ę

dzy ł

ę

kiem a siodłem nazywaj

ą

si

ę

skrzydłami fałdu.

Klasyfikacja fałdów napodstawie poło

ż

enia powierzchni osiowych i skrzydeł:

Fałd stoj

ą

cy - powierzchnie osiowe pionowe

Fałd pochylony - powierzchnie osiowe pochylone, skrzydła nachylone w ro

ż

nych kierunkach pod

ró

ż

nymi k

ą

tami

Fałd obalony - powierzchnie osiowe pochylone, skrzydła nachylone w tym samym kierunku
Fałd le

żą

cy - powierzchnie osiowe poziome

Fałd przewalony - powierzchnie osiowe pochylone lub pionowe, pozycja form fałdowych odwrócona.

- 5 -

Podział ze wzgl

ę

du na kształt ogólny w przekroju poprzecznym:

•

Fałd zygzakowaty

•

Fałd skrzynkowy

•

Fałd wachlarzowaty

Podział ze wzgl

ę

du na symetri

ę

wykształcenia skrzydeł po obu stronach powierzchni osiowej:

•

Fałdy symetryczne

•

Fałdy asymetryczne

Intensywno

ść

fałdowania mierzy si

ę

stosunkiem wysoko

ś

ci fałdu do jego promienia w/p:

•

Fałdy szerokopromienne (w/p

≤

¼)

•

Fałdy

ś

redniopromienne (w/p =1)

•

Fałdy w

ą

skopromienne (w/p > 1)

Elementy fałdów

Antyklina, siodło (gr. anti - przeciw i klinein - nachyla

ć

), geologicznie wypukła cz

ęść

fałdu, której

wn

ę

trze zbudowane jest ze skał starszych, na zewn

ą

trz za

ś

(na tzw. Skrzydłach) wyst

ę

puj

ą

skały coraz

młodsze. Proste normalne w stosunku do płaszczyzn odpowiadaj

ą

cych poszczególnym warstwom

skalnym tworz

ą

w antyklinie wi

ą

zk

ę

rozbie

ż

n

ą

.

Synklina, ł

ę

k (gr. sýn razem i klínein nachyla

ć

) - wkl

ę

sła cz

ęść

fałdu - w j

ą

drze synkliny znajduj

ą

si

ę

warstwy najmłodsze, a na zewn

ą

trz (na tzw. skrzydłach) najstarsze.

Wewn

ę

trzna cz

ęść

fałdu to j

ą

dro fałdu.

- 6 -

- 7 -

Uskok to struktura tektoniczna powstała w wyniku rozerwania mas skalnych i przemieszczenia ich
wzdłu

ż

powstałej powierzchni (lub w

ą

skiej strefy zniszczenia), zwanej powierzchni

ą

uskoku (lub stref

ą

uskokow

ą

). Najbardziej aktywnym uskokiem tektonicznym na

ś

wiecie jest uskok San Andreas w

Kalifornii ma 15 km gł

ę

boko

ś

ci i jego wiek wynosi ok. 20 milionów lat. W tym uskoku spotykaj

ą

si

ę

dwie

płyty: pacyficzna i północnoameryka

ń

ska. Najbli

ż

sze miasta uskoku to San Francisco, Los Angeles i Las

Vegas, w których najcz

ęś

ciej wyst

ę

puj

ą

trz

ę

sienia ziemi, które s

ą

wywołane nasuwaniem si

ę

płyty

północnoameryka

ń

skiej na pacyficzn

ą

. Uskokom mog

ą

towarzyszy

ć

inne struktury tektoniczne

(przyuskokowe podgi

ę

cia warstw, fałdy, fleksury).

Szczelina wzdłu

ż

powierzchni uskokowej wypełniona jest rozdrobnionym materiałem skalnym zwanym

DRUZGOTEM lub je

ś

li zostanie zespolony BREKCJ

Ą

TEKTONICZN

Ą

.

Z uskokami zwi

ą

zane jest powstawanie zr

ę

bów i zapadlisk (np. rowów tektonicznych). W Polsce jednym

z aktywnych uskoków tektonicznych jest uskok kłodnicki.

•

Skrzydło zrzucone - masy skalne przemieszczone wzdłu

ż

powierzchni uskoku w dół

•

Skrzydło wisz

ą

ce - masy skalne przemieszczone w gór

ę

Uskoki (ze wzgl

ę

du na poło

ż

enie powierzchni uskokowych):

•

Pionowy

•

Normalny

•

Odwrócony

•

Zawiasowy

•

Schodkowy

•

Zr

ą

b (horst)

•

Rów tektoniczny

- 8 -

Fragment mapy górniczej z zaznaczonymi elementami tektoniki (strefy uskokowe)

- 9 -

Płaszczowina

– to nasunięcie warstw skalnych w skali regionalnej o zasięgu co najmniej

kilku kilometrów. Płaszczowiny mogą powstać na skutek:

1. Odkłucia wynikające z różnej sztywności warstw skalnych.
2. Ścinania na skutek pęknięcia warstw skalnych i nasunięcia na serię autochtoniczną.
3. Przefałdowania, w wyniku pęknięcia fałdów leżących i nasunięcia się górnego skrzydła
oraz jądra fałdu na skrzydło dolne (podczas przemieszczania następuje zredukowanie i
wytarcie partii brzusznych górnego skrzydła).

3. Budowa geologiczna

Na budowę geologiczną składa się rodzaj skał, ich wiek, wzajemne położenie w skorupie
ziemskiej. Podstawowym źródłem informacji o budowie geologicznej są:

•

badania geofizyczne

•

naturalne odsłonięcia warstw skalnych - skarpy, osuwiska

•

sztuczne odsłonięcia - odkrywki i wyrobiska w kopalniach

•

rdzenie wiertnicze

4. Budowa wewn

ę

trzna

Budowa wewn

ę

trzna okre

ś

la charakter mineralogicznej, petrograficznej i chemicznej

zmienno

ś

ci substancji mineralnej zawartej w zło

ż

u.