w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 4 / 2 0 0 5

p r e z e n t a c j a

60

p r e z e n t a c j a

badanie wyłączników ochronnych
różnicowoprądowych testerem FIT

mgr inż. Ireneusz Zalewski – P.W. ERA-GOST Sp. z o.o.

W

yłącznik ochronny różnico-
woprądowy jest powszech-

nie stosowanym zabezpieczeniem,
szczególnie tam, gdzie wymagana
jest wysoka skuteczność działania
(place budów, łazienki, kuchnie,
pralnie, otwarte przestrzenie, itp.).
Przy ochronie przed dotykiem po-
średnim jest on najskuteczniej-
szym zabezpieczeniem przed pora-
żeniem prądem elektr ycznym,
a przy ochronie przed dotykiem
bezpośrednim – spełnia rolę uzu-
pełnienia ochrony w przypadku
nieskutecznego działania innych
środków przed dotykiem bezpo-
średnim lub w przypadku nie-
ostrożności użytkowników.

Wyłącznik różnicowoprądowy re-

aguje na prąd uszkodzeniowy pły-
nący przez uszkodzoną izolację do
uziemionego przewodu ochron-
nego PE lub przez ciało człowieka
do ziemi. Nie reaguje on na prądy
zwarciowe i przeciążeniowe płyną-
ce w przewodach roboczych, dlatego
też w każdym obwodzie z wyłączni-
kiem różnicowoprądowym koniecz-
ne jest zastosowanie zabezpieczeń
nadprądowych (bezpieczników, wy-
łączników nadmiarowoprądowych)
lub też zastosowanie wyłączników

różnicowoprądowych z wbudowa-
nymi zabezpieczeniami nadprądo-
wymi [5].

Urządzenia różnicowoprądowe

mogą być instalowane we wszyst-
kich układach sieci niskiego napię-
cia, tj. TN, TT, IT. W układzie TN wy-
łącznik może być stosowany pod wa-
runkiem, że sieć odbiorcza z wyłącz-
nikiem będzie zbudowana w układzie
TN-S. Przykłady stosowania zabez-
pieczeń różnicowoprądowych w róż-
nych układach sieciowych przedsta-
wione są na rysunkach 1, 2, 3. Na ry-
sunku 4

przedstawiony jest dopusz-

czalny układ sieci TN-C z wyłącz-
nikiem różnicowoprądowym chro-
niącym grupę odbiorników w ukła-
dzie TT, ze wspólnym uziemieniem
ochronnym, co stanowi układ sieci
TN-C / TT [1]. W tabeli 1 pokazano
miejsca stosowania wyłączników róż-
nicowoprądowych wraz z podaniem
wymaganego znamionowego prądu
zadziałania I

∆n [2].

W instalacjach elektrycznych z wy-

łącznikami różnicowoprądowymi
skuteczność ochrony przeciwporaże-
niowej zależy od poprawności dzia-
łania samego wyłącznika oraz prawi-
dłowej budowy instalacji, w której go
zainstalowano. Obiektami wymaga-

nych badań odbiorczych oraz eksplo-
atacyjnych powinny być nie tylko wy-
łączniki różnicowoprądowe, lecz rów-
nież instalacja. Badania te obejmu-
ją zatem:

badanie wyłącznika różnicowo-

prądowego,

badanie ciągłości połączeń prze-

wodów ochronnych (przy uży-
ciu źródła prądu stałego lub
przemiennego o napięciu od 4 V
do 24 V i prądem o natęże-
niu co najmniej 200 mA. Przy-
kładem mierników służących
do tego celu mogą być mierni-
ki produkowane przez spółkę
ERA-GOST: induktorowy mier-
nik do pomiaru rezystancji izola-
cji IMI-341 z wbudowanym omo-
mierzem o napięciu pomiaro-
wym 15 V i zakresie rezystancji
0-50

Ω, elektroniczne mierniki

rezystancji izolacji EMI-1000C,
EMI-2500C, EMI-5000C z funk-
cją omomierza o napięciu po-
miarowym 4 V i zakresie rezy-
stancji 0-20

Ω, techniczny mo-

stek Wheat stone

′a TMW-5,

techniczny mostek Thomso-
na TMT-5. Badania te można
również wykonać: przy użyciu
mierników do pomiaru impe-

dancji / rezystancji pętli zwarcia
i przy wykorzystaniu napięcia
sieci; przykładem takich mier-
ników znajdujących się w ofer-
cie handlowej ERA-GOST mogą
być mierniki do pomiaru para-
metrów pętli zwarcia KEW 6050
oraz KEW 4118 A, produkcji fir-
my KYORITSU),

pomiar rezystancji uziemienia

ochronnego w sieci TT oraz IT
(metodą techniczną lub przy uży-
ciu mierników produkowanych
np. przez spółkę ERA-GOST do
pomiaru rezystancji uziemienia:
IMU, IMU-10 lub EMU-10, jak rów-
nież w niektórych przypadkach
metodą przybliżoną przy użyciu
mierników do pomiaru impedan-
cji / rezystancji pętli zwarcia, o któ-
rych wcześniej była mowa).
W instalacji elektrycznej z wy-

łącznikiem różnicowoprądowym
skuteczność funkcjonowania syste-
mu zależy w pierwszym rzędzie od
poprawności działania samego wy-
łącznika. Najprostszym sposobem
badania poprawności działania wy-
łącznika różnicowoprądowego jest
sprawdzenie go za pomocą testera.
Sprawdzenie takie polega na zbada-
niu działania wyłącznika i instalacji,

Rys. 1 Stosowanie wyłącznika różnicowoprądowego

w układzie sieciowym TN

Rys. 2 Stosowanie wyłącznika różnicowoprądowego

w układzie sieciowym TT

Rys. 3 Stosowanie wyłącznika różnicowoprądo-

wego w układzie sieciowym IT

e.i-04-2005.indb 60

e.i-04-2005.indb 60

2005-03-21 15:46:56

2005-03-21 15:46:56

w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 4 / 2 0 0 5

61

w której jest on zainstalowany, przy
nagłym pojawieniu się prądu uszko-
dzeniowego (pomiarowego) o róż-
nych, zadanych wartościach, w okre-
ślonych, zadanych przedziałach cza-
sowych. Dokładniejszym badaniem
poprawności działania wyłącznika,
zalecanym, lecz nie narzuconym
przez normę PN-IEC 60364-6-61:200
„Instalacje elektryczne w obiektach
budowlanych. Sprawdzanie. Spraw-
dzanie odbiorcze” jest badanie rze-
czywistej wartości różnicowego prą-
du zadziałania I

∆w przy płynnym

narastaniu prądu uszkodzeniowe-
go (pomiarowego). Niniejszy artykuł
omawia jednakże badanie wyłączni-
ków różnicowoprądowych przy uży-
ciu testera.

Najbardziej popularnym na pol-

skim rynku i stosunkowo tanim te-
sterem jest FIT – przyrząd produko-
wany od 1995 do 2001 roku przez Za-
kłady Elektrotechniczne ERA w War-
szawie, a obecnie przez ich następ-

cę – P.W. ERA-GOST Sp. z o.o. w Go-
styninie.

sprawdzanie wyłączników
różnicowoprądowych
za pomocą testera FIT

Tester zabezpieczeń różnicowoprą-

dowych FIT (rys. 5) przeznaczony jest
do sprawdzania wyłączników różni-
cowoprądowych i instalacji o napię-
ciu fazowym 230V / 50 Hz, jedno- lub
trójfazowych, w których te zabezpie-
czenia zainstalowano.

Tester FIT umożliwia sprawdzanie

wyłączników wymuszonym prądem
uszkodzeniowym od 5 mA do 1585 mA
w czasie przepływu prądu w czterech
zakresach czasowych, wynoszących:
40 ms, 150 ms, 200 ms lub 500 ms.

dane techniczne i warunki
eksploatacji testera

napięcie znamionowe 230V,

częstotliwość znamionowa 50 Hz,

zakres prądu uszkodzeniowego

(wynikającego z sumowania prą-
dów włączanych przełącznika-

mi 5, 10, 20, 50, 100, 200, 500,
700 mA) 5 mA – 1585 mA,

dokładność nastaw prądu uszko-

dzeniowego 2 %,

nastawy czasu przepływu prądu

uszkodzeniowego – 40 ms, 150 ms,
200 ms, 500 ms,

dokładność nastaw czasu przepły-

wu prądu uszkodzeniowego 5 %,

czas przerwy między kolejnymi te-

stami 5 s dla czasów 40 ms, 150 ms,
200 ms, 12,5 s dla czasu 500 ms,

napięcie probiercze izolacji testera

3 kV,

wymiary 245

×62×43 mm,

masa 250 g,

t e m p e r a t u r a o t o c z e n i a

0...23...30˚C,

wilgotność względna powietrza

20...40...70...80 %,

położenie pracy testera dowolne.

testowanie

Przed przystąpieniem do badania

wyłączników różnicowoprądowych

i instalacji, w której je zainstalowano,
należy sprawdzić wartość napięcia fa-
zowego w sieci; podłączenie testera do
napięcia międzyfazowego może spo-
wodować jego uszkodzenie. Należy też
zapoznać się z parametrami elektrycz-
nymi wyłączników zainstalowanych
w badanej instalacji. Parametry te de-
terminują odpowiednie nastawy prądu
testującego oraz jego czasu przepływu.
Na rysunkach 6 i 7 przedstawiono cha-
rakterystyki zależności czasu od krot-
ności znamionowego prądu uszkodze-
niowego wyłączników różnicowoprą-
dowych bez opóźnienia (szybkich) oraz
wyłączników różnicowoprądowych se-
lektywnych (zwłocznych).

Na charakterystykach zakresko-

wano obszar, w którym znajdują się
punkty zadziałania wyłącznika. Po-
niżej i z lewej strony zakreskowanego
obszaru wyłącznik nie powinien za-
działać, natomiast powyżej i po pra-
wej stronie tego obszaru – powinien
zadziałać. W obszarze zakreskowa-
nym wyłącznik może zadziałać.

Rys. 4 Układ sieci TN-C z wyłącznikiem różnicowoprądowym chroniącym odbiorni-

ki w układzie TT ze wspólnym uziemieniem ochronnym RA (TN-C / TT). Układ
taki może być stosowany w uzasadnionych przypadkach

Rys. 5 Tester wyłączników różnicowo-

prądowych FIT

Lp.

Zasilane obwody (instalacje)

Wymagany

prąd I

∆

n

1. Obwody gniazd wtyczkowych w pomieszczeniach z wannami

lub / i natryskami.

≤

30 mA

2. Obwody gniazd wtyczkowych na placach budowy i robót

rozbiórkowych.

≤

30 mA

3. Obwody gniazd wtyczkowych do zasilania urządzeń pracujących

na zewnątrz (dopuszcza się, aby kołki ochronne gniazd wtyczkowych
połączyć z oddzielnym uziomem ochronnym R

A

– układ TT).

≤

30 mA

4. Instalacje elektryczne w gospodarstwach rolnych i ogrodniczych:

obwody gniazd wtyczkowych,

pozostałe obwody (całość instalacji).

≤

30 mA

≤

500 mA

5. Instalacje elektryczne w basenach pływackich krytych lub odkrytych.

≤

30 mA

6. Instalacje elektryczne w pomieszczeniach sauny.

≤

30 mA

7. Instalacje elektryczne na kempingach i w pojazdach

wypoczynkowych.

≤

30 mA

8. Instalacje w pomieszczeniach zagrożonych pożarem

(przy braku innych zagrożeń).

≤

500 mA

Tab. 1 Miejsca stosowania wyłączników różnicowoprądowych wraz z podaniem wy-

maganego znamionowego prądu zadziałania I

∆

n [2]

Rys. 6 Charakterystyka dla wyłączników różnicowoprądo-

wych bez opóźnienia (szybkich)

Rys. 7 Charakterystyka dla wyłączników różnicowoprądo-

wych selektywnych

e.i-04-2005.indb 61

e.i-04-2005.indb 61

2005-03-21 15:46:57

2005-03-21 15:46:57

w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 4 / 2 0 0 5

p r e z e n t a c j a

62

Z powyższych charakterystyk wy-

nikają następujące wnioski:

przy badaniu wyłącznika różni-

cowoprądowego bez opóźnienia
(szybkiego):
a) dla wartości I

∆ ≥ I∆n – powi-

nien zadziałać,

b) w zakresie 0,5 I

∆n ≤ I∆ < I∆n –

może zadziałać,

c) dla wartości I

∆ < 0,5 I∆n – nie

powinien zadziałać, gdy czas
przepływu prądu uszkodzenio-
wego w obu powyższych przy-
padkach wynosi co najmniej
200 ms,

d) dla wartości I

∆ ≥ 5 I∆n – powi-

nien zadziałać w czasie prze-
pływu prądu uszkodzeniowego
nie dłuższym niż 40 ms.

przy badaniu wyłącznika różnico-

woprądowego selektywnego:
a) dla wartości I

∆ ≥ I∆n – powi-

nien zadziałać,

b) w zakresie 0,5 I

∆n ≤ I∆ < I∆n –

może zadziałać,

c) dla wartości I

∆ < 0,5 I∆n – nie po-

winien zadziałać, gdy czas prze-
pływu prądu uszkodzeniowego
w obu powyższych przypadkach
wynosi co najmniej 500 ms,

d) dla wartości I

∆ ≥ 5 I∆n – po-

winien zadziałać w czasie prze-
pływu prądu uszkodzeniowego
nie dłuższym niż 150 ms.

Na przykład, badając testerem FIT

instalację z wyłącznikiem różnico-
woprądowym bez opóźnienia o zna-
mionowym prądzie różnicowym
I

∆n = 30 mA: dla wartości I∆ = 30 mA

(włączone przełączniki P1 testera FIT
10 mA i 20 mA) powinien zadziałać
oraz dla wartości I

∆ = 15 mA (włączo-

ne przełączniki P1 testera FIT 5 mA
i 10 mA) nie powinien zadziałać, przy
czym czas nastawionego przepływu
prądu uszkodzeniowego w obu powyż-
szych przypadkach powinien wynosić
200 ms (przełącznik P2 testera FIT w po-
zycji 200 ms), dla wartości I

∆ = 150 mA

(włączone przełączniki P1 testera FIT
100 mA, 50 mA) powinien zadziałać dla
czasu przepływu prądu uszkodzenio-
wego 40 ms (przełącznik P2 testera FIT
w pozycji 40 ms).

kolejność czynności
przy testowaniu
instalacji z wyłącznikami
różnicowoprądowymi

1. Ustawić wartość prądu testujące-

go przełącznikami P1 oraz jego
czas przepływu przełącznikiem
P2 (rys. 8).

2. Dołączyć przewód zakończony

krokodylkiem bezpośrednio do
szyny przewodu ochronnego lub
do części przewodzącej (obudo-
wy) chronionej przed wystąpie-
niem prądu upływowego.

3. Sondę testera dotknąć do przewo-

du fazowego. Dioda oznaczona L-PE
(prawa) powinna się zaświecić.

4. Po kilku sekundach następuje test

instalacji polegający na przepły-
wie prądu testującego o wartości
i czasie trwania zgodnym z nasta-
wą przełączników P1 i P2. W cza-
sie trwania testu dioda L-PE ga-
śnie, natomiast dioda TEST (lewa)
świeci się. Test jest ponawiany co
5 s dla zakresów czasowych 40,
150, 200 ms oraz co 12,5 s dla za-
kresu czasowego 500 ms.

5. Po zakończeniu testowania nale-

ży odłączyć najpierw sondę teste-
ra, a następnie przewód z kroko-
dylkiem.
Uwaga, czas nieprzerwanej pra-

cy testera nie powinien przekraczać
3 minut. Po tym czasie należy zapew-
nić 15 minut przerwy. Nieprzestrze-
ganie wyżej wymienionych warun-
ków może spowodować uszkodze-
nie testera.

Od redakcji:

Literatura do artyku-

łu na www.elektro.info.pl.

Rys. 8 Przykład testowania wyłączni-

ka różnicowoprądowego w sie-
ci o układzie TN-C-S za pomocą
testera FIT

O opinię na temat zasadności stosowania testerów FIT do badań skuteczno-

ści ochrony przeciwporażeniowej urządzeń elektrycznych w obwodach zabez-
pieczonych wyłącznikami różnicowoprądowymi zwróciliśmy się do dr. inż. Ta-
deusza Karwata – pracownika naukowego Politechniki Warszawskiej:

Dr inż. Tadeusz Karwat

: – Badanie skuteczności ochrony przeciwpo-

rażeniowej urządzeń elektrycznych w obwodach zabezpieczonych wy-
łącznikami ochronnymi różnicowoprądowymi polega na sprawdze-
niu zadziałania środka ochrony, jakim jest wyłącznik różnicowoprądo-
wy, z każdego urządzenia chronionego, przez wymuszenie przepły-
wu prądu znamionowego wyłącznika I

∆N

, przez czas, w którym wyłącz-

nik powinien zadziałać i dokonać wyłączenia zasilania. Badanie to na-
leży traktować jako sprawdzenie skuteczności ochrony przeciwporaże-
niowej urządzeń chronionych przez zadziałanie wyłącznika różnicowo-
prądowego, a nie tylko jako badanie sprawności zadziałania wyłączni-
ka, ponieważ tę czynność można wykonać przyciskiem TEST. Spraw-
dzenie skuteczności ochrony przeciwporażeniowej urządzeń chronio-
nych wyłącznikami różnicowoprądowymi (uruchomienie zadziałania
wyłącznika i wyłączenie zasilania z każdego punktu chronionego), zgod-
nie z wymaganiami obowiązujących przepisów, w pełni realizują różne
testery, między innymi tester typu FIT produkcji ERA-GOST z Gostyni-
na. Na testerze tym można ustawić żądany prąd zadziałania wyłącznika
różnicowoprądowego, jak również czas, przez który ten prąd ma płynąć.
Produkowane i oferowane są również inne urządzenia pomiarowe do ba-
dania ochrony przeciwporażeniowej w obwodach z wyłącznikami różni-
cowoprądowymi, które zapewniają pomiar prądu zadziałania i czasu za-
działania wyłącznika. Informacje te można traktować jako uzupełnie-
nie wiedzy o działaniu wyłączników w badanym obwodzie i mogą być
również zamieszczane w protokołach z badań ochrony przeciwporaże-
niowej. Wyniki badań skuteczności ochrony przeciwporażeniowej w ob-
wodach z wyłącznikami ochronnymi różnicowoprądowymi, przeprowa-
dzanych testerem FIT mogą być zamieszczone w protokole z badań jako
wyniki testów, np. w zaproponowanej niżej tabeli. Jako wynik testu PO-
ZYTYWNY (TAK) uznaje się skuteczne uruchomienie wyłącznika różni-
cowoprądowego z badanego urządzenia chronionego przez tester i wyłą-
czenie zasilania.

Fot. 1 Tester FIT

Lp. Nr

Nazwa urządzenia

chronionego

Wynik testu POZYTYWNY

Uwagi

TAK

NIE

1

2

3

4

5

6

e.i-04-2005.indb 62

e.i-04-2005.indb 62

2005-03-21 15:46:59

2005-03-21 15:46:59