38

Ż y c i e S z k o ł y

W

od nie sie niu do na ucza nia na eta -
pie po

cząt ko wym szko

ły pod

sta -

wo wej dą że nia te okre ślić mo żna mia nem
in te gral ne go na

ucza nia wie

lo stron ne go.

H. So wiń ska mó wi o aspek cie in te gral no ści
ja ko o umie jęt no ści łą cze nia ce lów, tre ści,
form, a ta kże ob sza rów ak tyw no ści uczniów
i na uczy cie la w trak cie da nej jed nost ki te -
ma tycz nej (za: B. Łu czak, 2000, s. 12). Wie -
lo stron ność na ucza nia zaś po win na prze ja -
wiać się w po

bu dza niu ak

tyw no ści po

z-

naw czej i twór czej dziec ka. Stać się tak mo że
jed nak tyl ko wte dy, gdy na uczy ciel ak cep tu je
ucznia, zna je go po trze by, za in te re so wa nia,
a ta kże wa run ki ży cia. Po nad to po wi nien za -
chę cać i wspie rać w for mu ło wa niu i roz wią -
zy wa niu za gad nień pro ble mo wych. Dzia ła nia
te ma ją na ce lu roz wi ja nie umie jęt no ści ra -
dze nia so bie z no wy mi sy tu acja mi w spo sób
nie sza blo no wy. Istot ną kwe stię sta no wi ta kże
dba łość o pra

cę nad mo

ty wa cją do im

ma -

nent ne go ucze nia się opar te go na na tu ral nej
cie ka wo ści dziec ka (J. Orzel ska, 2005, s. 78–
81). Na

ucza nie wie

lo stron ne to ta

kże nie

-

sche ma tycz ne pod wzglę dem me to dycz nym
pro wa dze nie lek

cji pod

le ga ją ce mo

dy fi ka -

cjom zgod nie z za ist nia ły mi uwa run ko wa nia -
mi do strze żo ny mi w jej prze bie gu (W. P. Za -
czyń ski, 1984, s. 19).

Wa lo ry mu zy ki

Sprzy mie rzeń cem w re

ali zo wa niu idei

wie lo stron ne go na

ucza nia czę

sto sta

je się

sztu ka, po nie waż dzię ki niej mo żna do trzeć
do wie lu ob sza rów oso bo wo ści dziec ka, po -
cząw szy od tych zwią za nych z funk cjo no wa -
niem po znaw czym, a koń cząc na za gad nie -
niach na

tu ry psy

chicz nej. Umo

żli wia ona

po zna wa nie rze

czy wi sto ści przez jej prze

-

twa rza nie, a ta

kże sa

mo dziel ne two

rze nie

(B. Su

cho dol ski, 1976, s. 88). Szcze

gól nie

cen ne wy da je się w tym aspek cie wska za nie
na po zy tyw ne skut ki, ja kie mo żna osią gnąć,
wy ko rzy stu jąc w pro ce sie na ucza nia mu zy -
kę, gdyż wpły wa ona na pro ce sy po znaw cze,
od dzia łu ją ce na emo cje, mo że stać się źró -
dłem sa mo re ali za cji i sa tys fak cji z po dej mo -
wa ne go dzia ła nia (M. Przy cho dziń ska -Ka ci -
czak, 1979, s. 188–227).

W od nie sie niu do edu ka cji wcze snosz kol -

nej pod kre śla się, że nad rzęd ny mi za da nia -
mi w zre

for mo wa nej edu

ka cji mu

zycz nej

jest przy

go to wa nie dziec

ka do per

cep cji

utwo rów mu

zycz nych, do

star cza nie do

-

świad czeń słu cho wych, a ta kże prze ka zy wa -
nie wia do mo ści o mu zy ce i kul tu rze mu zycz -
nej (L. Ka ta ryń czuk -Ma nia, 2005, s. 101).
Sta wia nie ta kich ce lów w ob sza rze ak tyw no -
ści mu zycz nej wy ma ga od na uczy cie la przy -

DZIELIMY SIĘ DOŚWIADCZENIAMI

n

Ewa Woź nicz ka

Ak tyw ne

for my mu zycz ne

W procesie edukacji w wieku wczesnoszkolnym
nieustannie podkreśla się potrzebę wszechstronności
podejmowanych działań pedagogicznych tak, by
w sposób wielostronny stymulować rozwój dzieci.

39

1 1 / 2 0 0 9

ję cia twór

czej po

sta wy prze

ja wia ją cej się

sze ro kim wa

chla rzem sto

so wa nych me

tod

i tech nik wy

ko rzy stu ją cych wa

lo ry mu

zy ki

sko re lo wa ne z przy ja zną at mos fe rą pod czas
za jęć, jak rów nież na sta wie niem na ko mu ni -
ka cję z ucznia

mi – ta

kże tę nie

wer bal ną

(W. Sa cher, 1997, s. 24).

In spi ra cja

Ma jąc świa do mość, że na uczy cie le pra cu -

ją cy w kla sach I–III nie za wsze wy ko rzy stu -
ją po zy tyw ne aspek ty mu zy ki dla wspie ra nia
roz wo ju swo ich wy cho wan ków, chcia ła bym
za pro po no wać pro ste ćwi

cze nia, któ

re

wple cio ne w dni ak tyw no ści po zwo lą na za -
po zna nie uczniów ze zró żni co wa nym re per -
tu arem mu zycz nym. Pro po zy cje te sta no wić
bę dą zbiór za dań, któ re mo gą za in spi ro wać
na uczy cie li do włą cze nia mu zy ki w prze bieg
za jęć. Sys te ma tycz ne ich sto so wa nie po zwo -
li na do strze że nie ich sku tecz no ści nie tyl ko
w ob sza rze kom

pe ten cji mu

zycz nych, ale

rów nież prze ja wia ją cych się uspraw nie niem
funk cji per cep cyj no -mo to rycz nych.

Te ma ty ka pra cy w kla sach I–III od wo łu je

się czę sto do za gad nień zwią za nych z po ra -
mi ro ku. Oma wia jąc na za ję ciach da ną po rę
ro ku, mo żna za pro po no wać uczniom wy słu -
cha nie utwo ru ko ja rzą ce go się wła śnie z tą
ak tu al nie pa nu ją cą.

Naj po pu lar niej szym utwo rem o te ma ty ce

zwią za nej z po ra mi ro ku jest cykl czte rech
kon cer tów skrzyp

co wych Czte ry po

ry ro

ku

A. Vi val die go. In ne utwo ry, któ rych wy słu -
cha nie mo

żna za

pro po no wać uczniom to

przy kła do wo wio

sną: Pieśń wio sen na F.

Men dels soh na -Bar thol dy, czy Wio sen ne
upo je nie Ch. Sin

ding. Mó

wiąc o ce

chach

cha rak te ry stycz nych la ta, war to za pre zen to -
wać utwór La to W. Ki sie lew skie go.

Słu cha nie mu zy ki sta no wić mo że for mę

re lak su lub też po wią zać je mo żna z pre zen -
ta cją mul ti me dial ną czy oglą

da niem al

bu -

mów o ak

tu al nie pa

nu ją cej po

rze ro

ku.

Kon kret ne utwo

ry pre

zen to wać mo żna

uczniom wie lo krot nie, tak aby sko ja rzy ły im
się wła śnie od po wied nio z wio sną, la tem, zi -
mą czy je sie nią.

Za ba wy ryt micz ne

Za da nia mi o in nym cha rak te rze są te,

któ re ak ty wi zu ją uczniów w ob sza rze mo to -
ry ki. Na le żą do nich m.in. ćwi cze nia ryt -
micz ne. Do ich prze pro wa dze nia pro po nu -
ję mu zy kę afry

kań ską, z sil

nie pod

kre ś-

lo nym czyn ni kiem ryt micz nym. Zgod nie ze
sły sza nym ryt mem ucznio wie od po wied nio
klasz czą, tu

pią, pstry

ka ją (ge

sto dźwie ki)

czy wy ko nu ją in ne ru chy bądź ge sty, zgod -
nie z in struk cją na uczy cie la lub ucznia, któ -
ry pre zen tu je za pro po no wa ne przez sie bie
for my ak

tyw no ści. W za

ba wach ryt

micz -

nych mo

żna ta

kże za

sto so wać prze rwę

w mu zy ce przez uży cie pau zy, wpro wa dza -
jąc w ten spo

sób ćwi

cze nia in

hi bi cyj no -

-in cy ta cyj ne. Po le ga ją one na za nie cha niu
ru chu w mo

men cie wy

łą cze nia mu

zy ki

i wzno wie nia go po usły sze niu dal szej czę -
ści utwo

ru. Rytm sta

no wi ta

kże istot

ny

czyn nik w pio sen kach, pod czas śpie wa nia
któ rych dzie ci wy ko nu ją ru chy, na śla du jąc
na uczy cie la czy chęt ne go ucznia pro wa dzą -
ce go za ba wę.

Przy kła do we dwie pio sen ki, któ re mo żna

wy ko rzy stać wła śnie do ta kich ćwi czeń :

Gdy je steś dziś szczę śli wy

(me lo dia dzie -

cię ca)

Gdy je steś dziś szczę śli wy i do -brze ba -

-wisz się, u -śmie chaj się do wszy -stkich i za -
-klaszcz w rę -ce swe

„Gdy je steś dziś szczę śli wy”

I. Gdy je steś dziś szczę śli wy i do brze ba -

wisz się,
Uśmie chaj się do wszyst kich i za klaszcz
w rę ce swe.

Ref.: La, la, la, la, la, la, la, la .....................

(na me lo dię zwrot ki)

II. Gdy je steś dziś szczę śli wy i do brze ba -

wisz się,
Uśmie chaj się do wszyst kich, po gło wie
po drap się.

III. Gdy je steś dziś szczę śli wy i do brze ba -

wisz się,
Uśmie chaj się do wszyst kich i po brzu -
chu się klep.

40

Ż y c i e S z k o ł y

Oj ciec Wir

gi liusz

(po pu lar na pio

sen ka

dzie cię ca)

Oj - - ciec Wir -gil – – – jusz u – – czył dzie

– – ci swo – – – je, a miał ich ra – – – zem sto
dwa – dzie – ścia tro – – – je

hej – – że dzie – ci, hej – – że ha, hej – – że

ha, hej – – że ha, rób – cie wszyst ko to co ja,
to co ja.

„Oj ciec Wir gi liusz”

I. Oj ciec Wir gi liusz uczył dzie ci swo je,

A miał ich ra zem sto dwa dzie ścia tro je.

Ref.: He jże dzie ci, he jże ha, he jże ha, he jże

ha, rób cie wszyst ko to co ja, to co ja.

Pio sen ki śpie wać mo żna, wy ko nu jąc rów -

no cze śnie ró żne ge sty czy se kwen cje ru chów,
zgod nie z in wen cją dzie ci i na uczy cie la.

Im pro wi za cja ta necz na

In ną pro po zy cją zwią

za ną z ak ty wi za cją

ru cho wą uczniów jest im pro wi za cja ta necz na

z re kwi zy tem do mu zy ki szkoc kiej czy cel tyc -
kiej (tań ce szkoc kie lub cel tyc kie). Naj le piej
by ło by, aby ćwi cze nia te re ali zo wać w krę gu.
Do środ ka wcho dzi wte dy jed na oso ba i tań -
czy np. z wstą

żką umo co wa ną na pa

ty ku,

z du ży mi za kła da ny mi na dło nie ko lo ro wy mi
pom po na mi czy z pa

ra so lem. Jej wy

stęp

koń czy się wraz z za koń cze niem się utwo ru
bądź re kwi zyt prze ka zy wa ny jest in nej oso -
bie w trak cie je go trwa nia, zgod nie z de cy zją
dziec ka ak tu al nie wy stę pu ją ce go. Ucznio wie
po zo sta ją cy w krę gu mo gą kla skać czy wy ko -
ny wać do

wol ne ge

sty, se

kwen cje ru

chów,

zgod nie z wcze śniej szy mi usta le nia mi.

Za ba wy, któ

re in

spi ro wa ne by

ły mu

zy ką

afry kań ską, szkoc ką czy cel tyc ką, mo żna za -
pro po no wać uczniom, gdy po ru sza się te ma -
ty kę zwią za ną z miesz kań ca mi in nych kra jów,
przy kła do wo w cza sie świę to wa nia Mię dzy na -
ro do we go Dnia Dziec ka lub też zgod nie z in -
wen cją dzie ci i na uczy cie la. Rów nież za pro -
po no wa ne ćwi cze nia ryt micz ne czy ru cho we

41

1 1 / 2 0 0 9

mo żna re ali zo wać (w ode rwa niu od tre ści ak -
tu al nie przerabianych na za ję ciach) pod czas
trwa nia przerw śród lek cyj nych.

Ćwi cze nia słu cho we

Istot ną kwe stię dla roz

wo ju dziec

ka, nie

tyl ko zna czą cą dla wła ści wie prze bie ga ją cych
pro ce sów czy ta nia i pi sa nia, sta no wi per cep -
cja słu cho wa. Dla te go też na eta pie na ucza nia
po cząt ko we go wska

za ne jest wy

ko ny wa nie

ćwi czeń słu cho wych. Mo

żna re

ali zo wać je

w for mie qu izów czy in nych za baw. Do ga my
pro po no wa nych od gło sów w za ba wach na le żą
m.in. od gło sy uli cy – np. klak son, ha mo wa nie
sa mo cho du, kro ki, od głos skrę ca ją ce go tram -
wa ju. Ucznio wie mo gą roz po zna wać po je dyn -
cze dźwię ki lub od gło sy, bądź ich se kwen cje
na stę pu ją ce po so bie. Mo żna za pro po no wać
ta kże dzie ciom wy słu cha nie po ema tu sym fo -
nicz ne go G. Ger sh wi na „Ame ry ka nin w Pa ry -
żu”, a na

stęp nie po

roz ma wiać o tym, co

ucznio wie wy obra zi li so bie pod czas je go słu -
cha nia, czy też ja kie od gło sy mia sta ko ja rzy ły
się im ze sły sza ny mi dźwię ka mi.

Cie ka wy mi za da nia mi dla dzie ci są rów -

nież za ba wy słu cho we z wy ko rzy sta niem od -
gło sów zwie rząt. Po łą czyć je mo żna z ilu stro -
wa niem cech cha rak te ry stycz nych wy bra nych
zwie rząt ge stem, ru chem. Na to miast utwo -
ry C. Sa int -Sa ën sa z Kar na wa łu zwie rząt mo -
gą sta

no wić ma

te riał do za

ga dek mu

zycz -

nych, któ

rych roz

wią za niem bę

dzie po

wy słu cha niu utwo rów sko ja rze nie ich z kon -
kret ny mi zwie rzę ta mi.

In ne ćwi cze nia słu cho we, któ re wzbu dza -

ją za in te re so wa nie dzie ci po le ga ją na iden ty -
fi ko wa niu ście żek dźwię ko wych z po pu lar -
nych ba jek, fil mów z wła ści wy mi im ty tu ła mi.
Za da nia te go ro dza ju mo żna za pro po no wać
uczniom przy oka zji re ali za cji te ma tów zwią -
za nych z ki nem, fil mem czy te atrem. Sta no -
wić mo gą one pod sta wę do prze pro wa dze nia
z dzieć mi dys ku sji na te mat pre fe ro wa nych
przez nie fil mów czy ba jek.

Istot ny ele ment za jęć

For mą re lak su, w po sta ci krót kie go od po -

czyn ku w cza sie re ali za cji za jęć, mo że stać się

słu cha nie od

gło sów na

tu ry – przy

kła do wo

mo rza czy pta ków z da ne go ob sza ru geo gra -
ficz ne go. Pod

czas tej czyn

no ści pro

po nu ję

wpro wa dzać ele men ty wi zu ali za cji przy mu -
zy ce, któ ra to na pew no wy ma ga od ręb ne go
przy go to wa nia się do ćwi cze nia przez na uczy -
cie la, ale jed no cze śnie po zwa la na wpro wa -
dza nie na za

ję cia ele

men tów od

dzia ły wań

pro fi lak tycz no -te ra peu tycz nych. Tek

sty wy

-

po wia da ne pod czas słu cha nia mu zy ki po win -
ny być do sto so wa ne do wie ku dzie ci, tak aby

Fot. Małgorzata Narożnik

42

Ż y c i e S z k o ł y

by ły one dla wszyst kich czy tel ne i przy stęp ne.
Wa żne jest ta

kże sys

te ma tycz ne wdra

ża nie

dzie ci do po dej mo wa nia te go ty pu za dań, mo -
ty wo wa nie ich do sku pie nia się i wy ci sze nia.

Mu zy ka po win na sta no wić istot ny ele ment

za jęć w na ucza niu po

cząt ko wym. Ar

gu men -

tem prze

ma wia ją cym za tym jest przede

wszyst kim po zy tyw ny jej wpływ na pro ce sy po -
znaw cze po przez sty mu la cję my śle nia oraz bu -
dze nie cie ka wo ści po zna wa nia świa ta. Po nad -
to ma te riał mu zycz ny mo że zo stać wy ko rzy s-
ta ny do ćwi czeń uspraw nia ją cych funk cje mo -
to rycz ne. Przy mu zy ko wa niu kształ ci się kon tro -
lo wa ne przez zmy sły ru chy przy dat ne dla czło -
wie ka nie tyl ko pod czas wy ko ny wa nia mu zy ki.
Zwłasz cza u dzie ci wa żnym ćwi cze niem jest ko -
or dy na cja zmie nia ją cych się wciąż – po przez ich
wzra sta nie – pro por cji si ły, dłu go ści i ob ję to ści
wszyst kich czę ści cia ła (H. Re gner, 1994, s. 14).

In spi ru ją ce prze ży cia

Nie mo żna ta kże po mi nąć emo cjo nal ne go

aspek tu mu

zy ki, dzię

ki któ

re mu mo

że ona

stać się źró dłem roz po zna wa nia swo ich od -
czuć, co w kon se kwen cji po zwa la na od nie sie -
nie się do sfe ry psy chicz nej in nych lu dzi. Mu -
zy ka to rów

nież ra dość wy

ni ka ją ca z jej

upra wia nia, two rze nia, for ma sa mo re ali za cji
i sa tys fak cji. Na le ży pa mię tać, że wspo mnia ny
aspekt two rze nia ma nie co in ny wy miar niż
ro zu mia ny po

tocz nie. H. Krau

ze -Si kor ska

pod kre śla, że w oce nie te go, czy coś jest no we,
istot ny jest ta kże in dy wi du al ny punkt wi dze nia.
Dzie ci bar dzo czę sto two rzą coś no we go tyl ko
dla sie bie, a nie w sen sie spo łecz nym i choć jest
to twór czość swo ista, to ró żni ca mię dzy ak tyw -
no ścią po le ga ją cą na two rze niu „no

wo ści”

w sen sie spo

łecz nym i in

dy wi du al nym mo

że

wca le nie być zna czą ca. W isto cie wa żniej sze są
tu bo wiem pro ce sy psy chicz ne i oso bo wość jed -
nost ki, roz

wi ja nie jej po

ten cja łu twór

cze go,

a nie to, czy skut ki uży cia te go po ten cja łu wno -
szą coś no we go do sztu ki (czy in nych dzie dzin
twór czych) (H. Krau ze -Si kor ska, 2006, s. 23).

Uświa da mia jąc so

bie sze

ro kie spek

trum

od dzia ły wa nia mu zy ki na dziec ko i wszech -
stron nych mo

żli wo ści jej wy

ko rzy sty wa nia,

sta je my przed wy bo rem sto so wa nia jej na za -

ję ciach bądź też nie. Czę sto de cy zja ne ga tyw -
na wią że się z nie wiel kim przy go to wa niem
mu zycz nym na uczy cie la, bra kiem umie jęt no -
ści śpie wa nia czy gra nia na in stru men cie lub
po pro stu trud

no ścia mi w prze

ła my wa niu

opo ru w pre

zen to wa niu swo

je go gło

su czy

gry przed gru pą. Dla te go też pro po no wa nie
ak tyw no ści, któ rych re ali za cja wią że się z od -
twa rza niem utwo rów mu zycz nych czy od gło -
sów, wy da je się być szcze gól nie war to ścio we.
Mo gą one bo wiem sta no wić nie tyl ko in spi ru -
ją ce prze ży cie dla uczniów, ale ta kże mo gą
stać się przy czyn kiem do pod no sze nia swo ich
kom pe ten cji w ob

sza rze mu

zycz nym przez

na uczy cie li. Tym bar dziej, że dziec ko roz wi ja
się mu zycz nie w śro do wi sku, któ re do star cza
mu ró żno rod nych do świad czeń mu zycz nych
(E. Zwo liń ska, 200, s. 19), a wła śnie pro po -
no wa ne za da nia speł nia ją ta ką funk cję.

z

L. Ka ta ryń czuk -Ma nia, Mo żli wo ści re ali za cji for my

„słu cha nia mu zy ki” w edu ka cji wcze snosz kol nej, (w:)
E. A. Zwo liń ska (red.), Edu ka cja kre atyw na, Byd -
goszcz 2005, Wy daw nic two Aka de mii Byd go skiej.

z

H. Krau ze -Si kor ska, Edu ka cja przez sztu kę. O edu -

ka cyj nych war to ściach ar ty stycz nej twór czo ści dziec -
ka, Po znań 2006, Wy daw nic two Na uko we UAM.

z

B. Łu czak, Na ucza nie in te gral ne w kla sach I–III

z wy ko rzy sta niem tech nik Fre ine ta, Po znań 2000,
Ofi cy na Wy daw ni cza G&P.

z

J. Orzel ska, Ro la kształ ce nia wie lo stron ne go w roz -

wi ja niu twór cze go my śle nia, Szcze cin 2005, Wy daw -
nic two Na uko we Uni wer sy te tu Szcze ciń skie go.

z

M. Przy cho dziń ska -Ka ci czak, Mu zy ka i wy cho -

wa nie, War sza wa 1979, „Na sza Księ gar nia”.

z

H. Re gner, Na sze dzie ci i mu zy ka. Po rad nik dla

ro dzi ców i wy cho waw ców, War sza wa 1994, WSiP.

z

W. Sa cher, Wcze snosz kol na edu ka cja mu zycz na,

Kra ków 1997, Ofi cy na Wy daw ni cza „Im puls”.

z

B. Su cho dol ski (red.), Pe da go gi ka, War sza wa

1976, PWN.

z

W. P. Za czyń ski, Teo ria wie lo stron ne go kształ -

ce nia ja

ko pa

ra dyg mat współ

cze snej dy

dak ty ki

– roz wa ża nia wstęp ne, „Kwar tal nik Pe da go gicz -
ny” 1984 nr 2, s. 19.

z

E. Zwo liń ska (red.), Pod sta wy ucze nia się mu -

zy ki we dług E. Gor do na, Byd goszcz 2000, Wy -
daw nic two Uczel nia ne WSP.

LITERATURA

mgr EWA WOŹNICZKA

Zespół Szkół Specjalnych nr 103
w Poznaniu