czynniki chemiczne i psychofizyczne w środowisku pracy prezentacja

Czynniki chemiczne i psychofizyczne

w środowisku pracy

mgr inż. Hanna Krowicka - Jóźwiak

Szkodliwe czynniki chemiczne

Czynnik szkodliwy chemicznie jest to czynnik, który uwalnia się do środowiska pracy w

Czynnik szkodliwy chemicznie jest to czynnik, który uwalnia się do środowiska pracy w
procesie fizykochemicznym

Czynnikami chemicznymi są:

Gazy
Pary

Aerozole

Pary

Aerozole

Mgły

układy niejednorodne

Dymy

Klasyfikacja substancji chemicznych /

preparatów

Rozporządzenie MZ z dnia 02.09.2003r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji
substancji i preparatów chemicznych (Dz.U. Nr 171 poz.1666)

ZMIANA-

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 04.09.2007 (Dz. U. Nr 174/2007 oz. 1222)

CEL KLASYFIKACJI:

•

określenie wszystkich właściwości substancji i preparatów niebezpiecznych, które
mogą stwarzać zagrożenia w czasie normalnego ich stosowania lub użytkowania -
toksyczności, właściwości fizykochemicznych i ekotoksyczności,

•

analizie poddaje się wszystkie rodzaje zagrożeń ,

•

substancje lub preparaty, po określeniu ich właściwości powodujących zagrożenie,

•

substancje lub preparaty, po określeniu ich właściwości powodujących zagrożenie,
powinny zostać oznakowane w celu wskazania tego zagrożenia (zagrożeń), dla
ochrony zdrowia człowieka oraz dla środowiska.

Niebezpieczne czynniki chemiczne

Substancje i preparaty o właściwościach wybuchowych
Substancje i preparaty o właściwościach utleniających

Substancje i preparaty o właściwościach utleniających
Substancje i preparaty skrajnie łatwo palne
Substancje i preparaty wysoce łatwo palne
Substancje i preparaty łatwo palne
Substancje i preparaty bardzo toksyczne
Substancje i preparaty toksyczne
Substancje i preparaty szkodliwe
Substancje i preparaty żrące
Substancje i preparaty drażniące

Substancje i preparaty drażniące
Substancje i preparaty uczulające
Substancje i preparaty rakotwórcze
Substancje i preparaty mutagenne
Substancje i preparaty działające szkodliwie na rozrodczość
Substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska

Substancje bardzo toksyczne,

toksyczne i szkodliwe

Dla określenia stopnia toksyczności substancji chemicznych ustala się następujące

Dla określenia stopnia toksyczności substancji chemicznych ustala się następujące
wskaźniki:

dla substancji występujących w postaci ciała stałego lub cieczy. Wskaźnik ten

ustala się na podstawie ilości substancji, która podana zwierzętom doświadczalnym
doustnie lub na skórę powoduje śmierć połowy zwierząt w badanej grupie,

dla substancji występujących w postaci gazu. Wskaźnik ten ustala się na

podstawie ilości substancji, która podana zwierzętom doświadczalnym inhalacyjnie
powoduje śmierć połowy zwierząt w badanej grupie.

powoduje śmierć połowy zwierząt w badanej grupie.

Dawka śmiertelna medialna dla

różnych substancji

Związek

dla szczura doustnie w mg/kg

Benzen

930

Ksylen

4300

Toluen

5000

Metanol

5628

Chlorek winylu

500

Oznakowanie substancji chemicznych /

preparatów

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie oznakowania

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie oznakowania
opakowań

substancji

niebezpiecznych

preparatów

niebezpiecznych

oraz

niektórych

preparatów

chemicznych

(Dz.U. 2009 nr 53 poz. 439)

1. Ww. rozporządzenie określa wymagania odnośnie:

•

rozmiaru etykiety

•

nazwy handlowej produktu

•

umieszczania nazw chemicznych wchodzących w skład produktu

•

umieszczania nazw chemicznych wchodzących w skład produktu

•

umieszczania nazwy producenta /importera/dystrybutora

•

umieszczania znaków i napisów ostrzegawczych,

•

koloru znaków i napisów ostrzegawczych

•

zwrotów R (ryzyko) i S (bezpieczeństwo)

2. Uzupełnieniem rozporządzenia jest 5 załączników

Oznakowanie opakowania każdej niebezpiecznej

substancji powinno zawierać:

Nazwę substancji,

Nazwę lub imię i nazwisko, adres i numer telefonu producenta, importera lub dystrybutora
wprowadzającego substancję do obrotu na terenie Rzeczypospolitej Polskie,

wprowadzającego substancję do obrotu na terenie Rzeczypospolitej Polskie,

Znak lub znaki ostrzegawcze i napisy określające ich znaczenie. Gdy substancji przypisano więcej
niż jeden symbol to:

•

Obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolom T lub T+ czyni znaki
ostrzegawcze odpowiadające symbolom Xn, Xi i C fakultatywnymi,

•

Obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi C czyni znaki
ostrzegawcze odpowiadające symbolom Xn i Xi fakultatywnymi,

•

Obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi E czyni znaki
ostrzegawcze odpowiadające symbolom F, F+ i O fakultatywnymi,

•

Obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi Xn czyni znak
ostrzegawczy odpowiadający symbolowi Xi fakultatywnym,

ostrzegawczy odpowiadający symbolowi Xi fakultatywnym,

4) Zwroty R wskazujące rodzaj zagrożenia
5) Zwroty S określające warunki bezpiecznego przechowywania (nie więcej niż 6 zwrotów S)
6) Numer WE, jeżeli został przypisany danej substancji,
7) W przypadku substancji objętych wykazem, oznakowanie powinno zawierać wyrazy „Oznakowanie
WE”

Zwroty R i S

•

Zagrożenia wynikające z innych,
niebezpiecznych właściwości
substancji chemicznych
wyrażone są szczegółowo za
pomocą zwrotów R
(ang. risk phrases)

•

Warunki bezpiecznego

•

Warunki bezpiecznego
stosowania niebezpiecznych
substancji i niebezpiecznych
preparatów określane są za
pomocą zwrotów S
(ang. safety phrases)

Karty charakterystyki substancji niebezpiecznych

Karty charakterystyki substancji/ preparatu niebezpiecznego to bazy danych
zawierające informacje o niebezpiecznych właściwościach substancji chemicznych, o

zawierające informacje o niebezpiecznych właściwościach substancji chemicznych, o
rodzaju i rozmiarach stwarzanych przez nie zagrożeń, a także o sposobie
postepowania w przypadku awarii, zatrucia, pożaru czy neutralizacji negatywnego
wpływu na środowisko naturalne.

Karty charakterystyki substancji

niebezpiecznych

Każda karta charakterystyki określonej substancji chemicznej powinna zawierać następujące informacje:

Identyfikacja substancji chemicznej i przedsiębiorstwa ją produkującego,

Skład/ informacja o składnikach,

Identyfikacja zagrożeń,

Pierwsza pomoc,

Postępowanie w razie pożaru,

Postepowanie w razie niezamierzonego uwolnienia do środowiska,

Obchodzenie się z substancja i magazynowanie,

Kontrola narażenia/ środki ochrony indywidualnej,

Właściwości fizykochemiczne,

10) Stabilność i reaktywność,
11) Informacje toksykologiczne,

11) Informacje toksykologiczne,
12) Informacje ekologiczne,
13) Postepowanie z odpadami,
14) Informacje o transporcie,
15) Informacje dotyczące uregulowań prawnych,
16) Dodatkowe informacje.

Przepisy o nadzorze

Inspekcja

Sanitarna

Inspekcja

Ochrony

Środowiska

Straż

Graniczna i

organy celne

Państwowa

Inspekcja

Pracy

Inspekcja

Handlowa

Państwowa

Straż

Pożarna

Wymagania stawiane użytkownikom

substancji i preparatów chemicznych

Obowiązek informowania użytkownika substancji chemicznych o

stwarzanych przez nie zagrożeniach dla zdrowia i dla środowiska,

Obowiązek klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych pod

względem stwarzanych przez nie zagrożeń dla zdrowia człowieka i
dla środowiska,

Obowiązek stosowania w działalności zawodowej kart

charakterystyki substancji niebezpiecznych,

Obowiązek zapoznania się z kartą charakterystyki substancji

niebezpiecznych nałożony na osoby stosujące substancje
niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne,

Obowiązek podjęcia niezbędnych działań zapobiegających

powstaniu zagrożenia, jeśli stosowana substancja chemiczna może
stworzyć zagrożenie dla zdrowia człowieka lub dla środowiska.

Wymagania stawiane użytkownikom

substancji i preparatów chemicznych

W praktyce zawodowej przestrzeganie zapisów ustawy o
substancjach i preparatach chemicznych można sprowadzić do

substancjach i preparatach chemicznych można sprowadzić do
następujących obowiązków:

Sporządzenia listy (wykazu) niebezpiecznych substancji

chemicznych przygotowanych na potrzeby aktualnie
prowadzonych prac,

Sprowadzenia kart charakterystyki dla każdej wymienionej

w wykazie substancji chemicznej,

Zapoznania pracowników laboratorium z informacjami

zawartymi w sprowadzonych kartach charakterystyki,

Przygotowania roztworów do neutralizacji oparzeń i zatruć

zgodnie z informacjami podanymi w kartach charakterystyki,

Opracowania procedury postępowania w przypadku

wystąpienia zagrożenia, jakie może stworzyć stosowana
substancja chemiczna.

W jaki sposób człowiek styka się z

niebezpiecznym związkiem chemicznym?

Może się on dostać do organizmu na trzy sposoby:

przez absorpcję poprzez skórę,

przez wdychanie,

przez układ pokarmowy.

•

Wdychanie niebezpiecznych substancji chemicznych jest najczęstszym narażeniem w warunkach
zawodowych. Przez układ oddechowy dostają się gazy, pary, mgły i dymy prowadzonych w
zakładach procesach pracy. Działanie substancji na organizm zależy od specyficznych właściwości
danej substancji i dawki wprowadzonej do organizmu.

danej substancji i dawki wprowadzonej do organizmu.

•

Narażenie inhalacyjne zależy od: stężenia substancji w powietrzu, czasu narażenia, poziomu
wentylacji płuc.

D = F(c * t * W)

gdzie:
D- dawka substancji w mg
c- stężenie substancji we wdychanym powietrzu mg/m

c- stężenie substancji we wdychanym powietrzu mg/m

t- czas narażenia w godzinach
W- wentylacja płuc w m

/godzinę

Jakie jest działanie substancji chemicznych na organizm?

Substancje

chemiczne

miejscowe

układowe

Substancje

żrące

Substancje

drażniące

Substancje

uczulające

Substancje

rakotwórcze

Substancje

mutagenne

Substancje

działające na

rozrodczość

Substancje o działaniu miejscowym

Substancje żrące obejmują substancje i preparaty, które w zetknięciu

z żywymi tkankami mogą powodować ich zniszczenie,

Substancje drażniące są to substancje niewykazujące działania żrącego, ale

wywołujące podrażnienia objawiające się stanami zapalnymi. Na działanie
drażniące narażona jest najczęściej skóra, oczy i układ oddechowy. Substancje
drażniące wywołują stany zapalne, a przy dużych stężeniach odruchy obronne, jak
skurcze, wydzielanie śluzu, a nawet utratę świadomości i uduszenie,

Substancje uczulające należą do nich substancje i preparaty, które po wchłonięciu

do organizmu drogami oddechowymi lub przez skórę wywołują stan uczulenia
powodujący, że następne narażenie na substancję lub preparat wywołuje
charakterystyczne skutki szkodliwe.

Substancje o działaniu układowym

Substancje rakotwórcze należą do nich substancje i preparaty, które

w przypadku wdychania, spożycia lub wchłonięcia przez skórę mogą wywoływać

w przypadku wdychania, spożycia lub wchłonięcia przez skórę mogą wywoływać
niekontrolowany wzrost komórek prowadzący do zmian nowotworowych.

Substancje mutagenne są to substancje i preparaty , które w przypadku wdychania,

spożycia lub po wchłonięciu przez skórę mogą wywoływać dziedziczne zmiany
genetyczne lub zwiększać częstość ich wystąpienia.

Substancje o działające na rozrodczość- substancje i preparaty, które

w przypadku wdychania, spożycia lub po wchłonięciu przez skórę wywołują lub
zwiększają

częstość

występowania

szkodliwych

skutków

potomstwa

charakterze niedziedzicznym lub uszkadzają funkcje rozrodcze albo zdolność
rozrodczą mężczyzn lub kobiet.

Substancje o działaniu układowym podlegają dodatkowej

klasyfikacji na trzy kategorie

Substancje rakotwórcze:
Kategoria 1. Substancje o udowodnionym działaniu rakotwórczym dla człowieka

Kategoria 1. Substancje o udowodnionym działaniu rakotwórczym dla człowieka
Kategoria 2. Substancje, które powinny być rozpatrywane jako rakotwórcze dla człowieka
Kategoria 3. Substancje o możliwym działaniu rakotwórczym na człowieka
Substancje mutagenne:
Kategoria 1. Substancje o udowodnionym działaniu mutagennym dla człowieka
Kategoria 2. Substancje, które powinny być rozpatrywane jako mutagenne dla człowieka
Kategoria 3. Substancje o możliwym działaniu mutagennym na człowieka
Substancje działające na rozrodczość:
Kategoria 1. Substancje o udowodnionym szkodliwym działaniu na funkcje rozrodcze u
ludzi. Substancje o udowodnionym szkodliwym działaniu na rozwój płodu,

Kategoria 1. Substancje o udowodnionym szkodliwym działaniu na funkcje rozrodcze u
ludzi. Substancje o udowodnionym szkodliwym działaniu na rozwój płodu,
Kategoria 2. Substancje, które należy rozpatrywać jako działające szkodliwie na funkcje
rozrodcze ludzi. Są to substancje, które należy rozpatrywać jako upośledzające rozwój
potomstwa u ludzi
Kategoria 3. Substancje, które wzbudzają uwagę, ze względu na możliwość szkodliwego
działania na funkcje rozrodcze u człowieka. Substancje, które wzbudzają uwagę ze
względu na możliwość upośledzenia rozwoju potomstwa.

Substancje rakotwórcze najczęściej

zagrażające w miejscach pracy

SUBSTANCJA

ATAKOWANY ORGAN

DZIEDZINA WYTWARZANIA LUB

STOSOWANIA

Azbest

Płuca, opłucna

Produkcja materiałów izolacyjnych, górnictwo,
budownictwo i przemysł stoczniowy

Benzen

Szpik kostny

Produkcja obuwia: barwienie, malowanie

Chrom

Nos, płuca, krtań

Spawalnictwo, produkcja i przetwarzanie
chromu

Smoła węglowa

Płuca, krtań, skóra, pęcherz
moczowy

Gazownictwo, koksownictwo, przetwarzanie
węglopochodnych i paku

moczowy

węglopochodnych i paku

Nikiel

Nos, płuca

Wytapianie, mieszanie, elektroliza niklu

Zatrucia substancjami chemicznymi

Biorąc pod uwagę przebieg i charakter objawów, zatrucia szkodliwymi
substancjami chemicznymi można podzielić na:

substancjami chemicznymi można podzielić na:

Zatrucia ostre - procesy chorobowe wywołane przez truciznę

wchłoniętą do organizmu w dawce jednorazowej; charakteryzują
się dużą dynamiką objawów klinicznych;

Zatrucia przewlekłe - procesy chorobowe powstające w wyniku

wprowadzania do organizmu małych ilości substancji szkodliwych

wprowadzania do organizmu małych ilości substancji szkodliwych
przez długi czas; zatrucia przewlekłe rozwijają się w przeciągu wielu
miesięcy, a nawet lat;

Zatrucia podostre - mają charakter pośredni; rozwijają się w

okresie od kilku godzin do kilku dni od wchłonięcia substancji

Postępowanie z opakowaniami po

chemikaliach

Sprzedawca substancji chemicznych, jest obowiązany pobrać kaucję za opakowania
jednostkowe tych substancji w wysokości ustalonej przez ich producenta lub
importera. Sprzedawca, jest obowiązany przyjmować od użytkowników opakowania

importera. Sprzedawca, jest obowiązany przyjmować od użytkowników opakowania
wielokrotnego użytku i odpady opakowaniowe po substancjach, w celu ich
przekazania producentowi lub importerowi. Przyjmując opakowania wielokrotnego
użytku i odpady opakowaniowe po tych substancjach, sprzedawca jest obowiązany
zwrócić pobraną kaucję. Użytkownik substancji chemicznych, jest obowiązany zwrócić
sprzedawcy opakowania wielokrotnego użytku i odpady opakowaniowe po tych
substancjach.

Znakowanie ADR

Pojazdy przewożące materiały niebezpieczne znakowane są:

•

Tablicami ostrzegawczymi

•

Tablicami ostrzegawczymi

•

Nalepkami ostrzegawczymi

Numer rozpoznawczy
niebezpieczeństwa

Numer rozpoznawczy
materiału

benzyna

Numery rozpoznawcze

Numer rozpoznawczy niebezpieczeństwa są to dwie lub trzy cyfry o następującym
znaczeniu:

2 – emisja gazu spowodowana ciśnieniem lub reakcją chemiczną;

2 – emisja gazu spowodowana ciśnieniem lub reakcją chemiczną;
3 – łatwopalność cieczy (par) i gazów;
4 – łatwopalność materiałów stałych;
5 – działanie utleniające;
6 – działanie trujące;
7 – działanie promieniotwórcze;
8 – działanie żrące;
9 – niebezpieczeństwo samorzutnej i gwałtownej reakcji.

9 – niebezpieczeństwo samorzutnej i gwałtownej reakcji.

Numer rozpoznawczy materiału składa się z czterocyfrowego kodu

Nalepki ostrzegawcze stosowane w transporcie

drogowym i kolejowym

Klasyfikacja ADR materiałów niebezpiecznych

KLASY TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH:

KLASY TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH:
1. Materiały i przedmioty wybuchowe.
2. Gazy.
3. Materiały ciekłe zapalne.
4.1.Materiały stałe zapalne.
4.2. Materiały samozapalne.
4.3.Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą

gazy palne.

5.1. Materiały utleniające.

5.1. Materiały utleniające.
5.2. Nadtlenki organiczne.
6.1. Materiały trujące.
6.2. Materiały zakaźne.
7. Materiały promieniotwórcze.
8. Materiały żrące.
9. Różne materiały i przedmioty wybuchowe.

Ochrona pracy kobiet

Nie wolno zatrudniać kobiet w ciąży i w okresie karmienia przy pracach
w narażeniu na:

w narażeniu na:

a) Czynniki rakotwórcze i o prawdopodobnym działaniu rakotwórczym,

b) Następujące substancje chemiczne niezależnie od ich stężenia w środowisku pracy:

Chloropren, 2-etoksyetanol, etylenu dwubromek, leki cytostatyczne, mangan, 2-
metoksyetanol, ołów i jego związki, rtęć i jej związki, styren, syntetyczne estrogeny i
progesterony, węgla dwusiarczek, preparaty do ochrony roślin

c) Rozpuszczalniki organiczne, jeżeli ich stężenia w środowisku pracy przekraczają wartość
1/3 NDS.

Ochrona pracy młodocianych

Zabronione jest zatrudnienie młodocianych przy pracach w
narażeniu na:
Prace w narażeniu na działanie substancji i preparatów

Prace w narażeniu na działanie substancji i preparatów

chemicznych, w tym środków i ochrony roślin,
sklasyfikowanych w przepisach w sprawie kryteriów i sposobu
klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych jako:

T+

Xn którym przypisano

jeden albo kilka zwrotów

R39, R42, R43, R45, R46,

R48, R60, R61, R68

Xi którym

przypisano jeden

lub więcej zwrotów

R12, R42, R43,

Prace w narażeniu na czynniki rakotwórcze lub mutagenne,
Prace w kontakcie z lekami psychotropowymi,
Prace związane z używaniem kadzi, zbiorników lub

pojemników szklanych zawierających czynniki chemiczne, o
których mowa wyżej.

R48, R60, R61, R68

R12, R42, R43,

Prace wykonywane przez co najmniej

dwie osoby

Do takich prac między innymi należą:

•

Prace w pomieszczeniach, w których występują gazy lub pary
trujące, żrące albo duszące, przy których wykonywaniu wymagane

trujące, żrące albo duszące, przy których wykonywaniu wymagane
jest stosowanie środków ochrony indywidualnej,

•

Prace na stanowiska organizowanych w magazynach substancji
trujących i żrących,

•

Prace związane z transportowaniem i stosowaniem materiałów
wybuchowych,

•

Prace spawalnicze, cięcie gazowe i elektryczne oraz inne prace
wymagające posługiwania się otwartym źródłem ognia,

wymagające posługiwania się otwartym źródłem ognia,

•

Prace związane ze świadczeniem usług w zakresie stosowania
preparatów ochrony roślin w formie płynnej, zaliczanych do
pierwszej kategorii toksyczności.

Ocena Ryzyka Zawodowego

Ocenić ryzyko zawodowe, jakie występuje w trakcie

wykonywania zadań oraz poinformować pracowników o

tym ryzyku i zasadach ochrony przed potencjalnymi

zagrożeniami,

Ryzyko zawodowe

to prawdopodobieństwo wystąpienia
niepożądanych zdarzeń związanych
z wykonywaną pracą, powodujących straty, w

z wykonywaną pracą, powodujących straty, w
szczególności wystąpienia u pracowników
niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku
zagrożeń zawodowych występujących w
środowisku pracy lub sposobu wykonywania
pracy .

ORZ w oparciu o normę

PN-N 18002:2000

Przed przystąpieniem do pomiarów należy wziąć pod uwagę:

•

ilość stosowanych czynników chemicznych,

•

częstotliwość używanych czynników chemicznych,

•

skuteczność wentylacji,

•

wielkość pomieszczenia, w którym znajduje się stanowisko pracy,

•

oraz inne specyficzne parametry pracy mające wpływ na zagrożenie.

ORZ w oparciu o normę

PN-N 18002:2000

Gdzie:
P

– wskaźnik narażenia

umożliwiający ocenę stężenia
średniego ważonego dla całej
zmiany roboczej,
P

– wskaźnik narażenia

umożliwiający ocenę stężeń
chwilowych,

chwilowych,
P

– wskaźnik narażenia

umożliwiający ocenę stężeń
pułapowych

ORZ w oparciu o normę

PN-N 18002:2000

ORZ w oparciu o normę

PN-N 18002:2000 Przykład:

Czynniki psychofizyczne

w środowisku pracy

Czynniki

psychiczne

Czynniki

fizyczne

psychiczne

fizyczne

Stres

Tak na prawdę wyróżnia się bo wiem dwa rodzaje stresu: stres pozytywny,
motywujący, oraz stres negatywny, demotywujący, powodujący z czasem negatywne
konsekwencje zawodowe, społeczne i zdrowotne. To, czy stres będzie miał charakter

konsekwencje zawodowe, społeczne i zdrowotne. To, czy stres będzie miał charakter
pozytywny czy negatywny, zależy zarówno od stawianych pracownikowi wymagań,
od jego fizycznych, emocjonalnych i intelektualnych możliwości radzenia sobie z nimi
w danej chwili, jak i od wsparcia ze strony przełożonych i współpracowników, na
które może liczyć w miejscu pracy.

Stres pozytywny

Gdy przełożeni stawiają wymagania dostosowane do
Twoich fizycznych, emocjonalnych i intelektualnych
możliwości,

masz

odpowiednią

wiedze

umiejętności oraz wsparcie kolegów i przełożonych –
jesteś w stanie wykonać postawione przed Tobą
zadania

zadania

Stres negatywny

Gdy przełożeni nieustannie stawiają wymagania
przekraczające Twoje fizyczne, emocjonalne i
intelektualne możliwości, a Ty nie masz
odpowiedniej wiedzy lub umiejętności oraz
wsparcia kolegów i przełożonych – nie jesteś w
stanie wykonać postawionych przed Tobą zadań

stanie wykonać postawionych przed Tobą zadań

•

zwiększa się wydzielanie
hormonów,

•

przyspiesza akcja serca,

•

pogłębia i przyspiesza oddech,

•

zwiększa napięcie mięśni,

•

wzrasta ciśnienie krwi,

•

wzrasta ciśnienie krwi,

•

zmniejsza wrażliwość na ból,

•

przyspieszają procesy przemiany
materii,

•

wzrasta wydolność i siła fizyczna;

•

odczuwamy silne emocje, takie jak
strach, złość lub gniew;

•

przestajemy myśleć, mamy
trudności z koncentracją – nie
zwracamy uwagi na otoczenie;

•

jesteśmy pobudzeni, niecierpliwi,

•

jesteśmy pobudzeni, niecierpliwi,
odczuwamy przymus działania;

•

w stanie silnego napięcia możemy
zachować się agresywnie.

Reakcja stresowa

Reakcja stresowa przebiega w trzech fazach:

Reakcja stresowa przebiega w trzech fazach:
I Faza mobilizacji – w tej fazie zostajemy przygotowani do zmagania się z
wymaganiami. W organizmie, umyśle i zachowaniu zachodzą zmiany
opisane wyżej.
II Faza aktywności – W tej fazie zmagamy się z wymaganiami.
Nagromadzona energia przeznaczona jest na działanie i rozwiązanie
problemu.
III Faza wyczerpania – Faza końcowa. Energia zostaje wyczerpana i nie
jesteśmy już w stanie radzić sobie z wymaganiami. Powrót do

jesteśmy już w stanie radzić sobie z wymaganiami. Powrót do
aktywności jest możliwy dopiero po okresie wypoczynku i regeneracji
organizmu

Długotrwały stres a choroby

Poważne zmiany w stanie zdrowia wywołane stresem nie pojawiają się od
razu. Stan chronicznego stresu, ciągłego napięcia i aktywności może

razu. Stan chronicznego stresu, ciągłego napięcia i aktywności może
prowadzić jednak do wyczerpania fizycznego i psychicznego każdego
człowieka. Powoduje także dolegliwości zdrowotne, które następnie mogą
przerodzić się w poważne zmiany w stanie zdrowia, takie jak:

bóle mięśni karku, barków oraz okolic krzyżowo-lędźwiowej kręgosłupa,
owrzodzenie układu pokarmowego oraz bolesne skurcze jelit, obniżenie

odporności organizmu i infekcje,

nadciśnienie tętnicze, udar mózgu, choroba wieńcowa, zawał mięśnia

sercowego,

depresje, nerwice,
choroba nowotworowa.

Jakie są przyczyny stresu?

Przeciążenie

jakościowe

STRES

jakościowe

Przeciążenie

ilościowe

Niedociążenie

jakościowe

Brak wsparcia

Fizyczne

warunki pracy

Brak kontroli

nad pracą

Niejasność roli

Konflikt roli

Sposoby radzenia sobie ze stresem

•

Stosowanie zachowań asertywnych,

•

Zwiększanie umiejętności interpersonalnych,

•

Zwiększanie umiejętności negocjacyjnych i mediacyjnych,

•

Zwiększanie umiejętności negocjacyjnych i mediacyjnych,

•

Zwiększanie umiejętności komunikowania się z innymi ludźmi,

•

Zwiększanie umiejętności zarzadzania czasem,

•

Zmiana podejścia do stresujących sytuacji,

•

Zwiększenie swojego udziału w funkcjonowaniu firmy,

•

Ustalenie ram czasowych swojej pracy,

•

Ustawiczny rozwój i szkolenie zawodowe,

•

Korzystanie z usług doradcy zawodowego,

•

Korzystanie z usług doradcy zawodowego,

•

Uprawianie ćwiczeń fizycznych,

•

Uprawianie ćwiczeń relaksacyjnych,

•

Prowadzenie zdrowego stylu życia,

•

Przygotowywanie się na wystąpienie stresu

Obciążenie organizmu pracą fizyczną

Obciążenie fizyczne

Obciążenie

Obciążenie statyczne

Obciążenie

dynamiczne

Obciążenie organizmu pracą fizyczną

Obciążenie organizmu podczas wykonywania

pracy fizycznej zależy od:

zewnętrznych czynników klimatycznych,

pozycji ciała,

rodzaju, intensywności i czasu trwania

wysiłku fizycznego.

Obciążenie organizmu pracą fizyczną

Nadmierne obciążenie człowieka wysiłkiem fizycznym prowadzi do zmęczenia, a
ponadto przyczynia się do powstania urazów i dolegliwości układu mięśniowo-
szkieletowego.

szkieletowego.

Zachodzące w organizmie zmiany fizjologiczne związane z wysiłkiem fizycznym
obejmują:

- zmiany produkcji energii metaboliczne,

- zmiany zużycia tlenu,

- zmiany wentylacji płuc,

- zmiany częstości skurczów serca,

- zmiany temperatury wewnętrznej ciała.

Obciążenie organizmu pracą fizyczną

Ciężkość pracy

Wydatek

energetyczny

[W]

Zużycie

tlenu

[l/min]

Wentylacja

płuc [l/min]

Częstość

skurczów

serca

[sk/min]

Temperatura
Wewnętrzna

[

Bardzo lekka

174

0,5

37,0

Lekka

174-348

0,5-1,0

10-20

75-100

37,0-37,5

Średnio ciężka

348-523

1,0-1,5

20-30

100-125

37,5-38,0

Bardzo ciężka

647-870

2,0-2,5

50-65

150-175

38,5-39,0

Krańcowo

ciężka

>870

>2,5

>65

>175

>39,0

Obciążenie statyczne

Powstaje w wyniku wysiłku statycznego, podczas którego dochodzi do długotrwałego
napięcia mięśni powodującego zahamowanie swobodnego przepływu krwi przez

napięcia mięśni powodującego zahamowanie swobodnego przepływu krwi przez
mięśnie. Doprowadza to szybko do ich zmęczenia oraz znacznie skraca czas
wykonywania wysiłku.

Typowym przykładem prac o znacznym wysiłku statycznym jest: utrzymywanie
narzędzia lub przedmiotu w wyciągniętej ręce, praca w wymuszonej pozycji, np. na
kolanach.

Obciążenie dynamiczne

Związane jest z aktywnością ruchową, podczas której dochodzi do naprzemiennego
skurczu i rozkurczu mięśni, co nie powoduje jednak tak dużych zmian w przepływie

skurczu i rozkurczu mięśni, co nie powoduje jednak tak dużych zmian w przepływie
krwi przez mięśnie. Jego miarą jest wielkość energii wydatkowanej na pracę, tzw.
wydatek energetyczny.

Typowym przekładem prac o znacznym wysiłku dynamicznym jest: bieganie,
kopanie.

ZASADY WYKONYWANIA

RĘCZNYCH PRAC TRANSPORTOWYCH

Prace należy wykonywać w sposób zgodny z
przepisami

zasadami

bhp

oraz

ergonomii.

przepisami

zasadami

bhp

oraz

ergonomii.

Podnoszony przedmiot powinien znajdować się
pomiędzy lekko ugiętymi kolanami. Stopy, płasko i
pewnie

ustawione

podłożu,

powinny

być

rozstawione w odległości 30 do 40 cm; plecy jak
najbardziej wyprostowane, głowa odchylona nieco

najbardziej wyprostowane, głowa odchylona nieco
do tyłu. Przedmiot należy chwytać właściwie i
pewnie, a jeżeli ma uchwyty chwytać tylko za nie.
Ładunek podnosić tylko wtedy, gdy pozycja ciała
jest stabilna.

ZASADY WYKONYWANIA

RĘCZNYCH PRAC TRANSPORTOWYCH

Przy podnoszeniu i przenoszeniu należy pamiętać o:

wykonywaniu łagodnych i płynnych ruchów,

nieskręcaniu tułowia,

rozkładaniu mas, w miarę możliwości, symetrycznie po obu stronach
tułowia.

ZASADY WYKONYWANIA

RĘCZNYCH PRAC TRANSPORTOWYCH

•

Przenoszony przedmiot powinien znajdować się jak
najbliżej ciała i nie powinien ograniczać widoczności.
Niedozwolone jest przekraczanie dopuszczalnych
mas

przenoszonych

przedmiotów,

np.

poprzez

przenoszenie po dwie sztuki zamiast po jednej.

ZASADY WYKONYWANIA

RĘCZNYCH PRAC TRANSPORTOWYCH

•

Pracownicy zobowiązani są stosować sprzęt pomocniczy oraz środki ochrony
indywidualnej. Stosując jakiekolwiek urządzenie mechaniczne przy ręcznych
pracach transportowych należy zapoznać się z instrukcją obsługi i przestrzegać

pracach transportowych należy zapoznać się z instrukcją obsługi i przestrzegać
zaleceń oraz wymagań w niej zawartych, zwłaszcza dotyczących bezpieczeństwa
użytkowania.

OGÓLNE NORMY

I WYMAGANIA TECHNICZNE

Niedopuszczalne jest ręczne przenoszenie przez jednego pracownika przedmiotów o
masie przekraczającej 30 kg na wysokość powyżej 4 m lub na odległość
przekraczającą 25 m.

przekraczającą 25 m.

OGÓLNE NORMY

I WYMAGANIA TECHNICZNE

W przypadku konieczności przenoszenia przedmiotu
trzymanego (uchwyconego) w odległości większej niż
30 cm od tułowia należy zmniejszyć o połowę
dopuszczalną

masę

przedmiotu

lub

zapewnić

wykonywanie tej czynności przez co najmniej dwóch

wykonywanie tej czynności przez co najmniej dwóch
pracowników.

OGÓLNE NORMY

I WYMAGANIA TECHNICZNE

Dla kobiet i młodocianych dopuszczalna masa przenoszonych przedmiotów pod górę
– po schodach, których kąt nachylenia przekracza 30° (nie może przekroczyć 60°), a
wysokość 5 m wynosi (w kg):

wysokość 5 m wynosi (w kg):

OGÓLNE NORMY

I WYMAGANIA TECHNICZNE

OGÓLNE NORMY

I WYMAGANIA TECHNICZNE

Przez prace dorywczą należy rozumieć ręczne przemieszczanie przedmiotów
nie częściej niż 4 razy na godzinę, jeżeli łączny czas wykonywania tych prac nie
przekracza 4 godzin na dobę, a w przypadku pracy młodocianego – połowy
jego dobowego wymiaru czasu pracy.

Natomiast ręczne przemieszczanie

przedmiotów wykonywane częściej niż określono powyżej należy zaliczyć do
pracy stałej.

pracy stałej.

OGÓLNE NORMY

I WYMAGANIA TECHNICZNE

Przetaczanie

przedmiotów

okrągłych

Przetaczanie

przedmiotów

okrągłych

kształtach dozwolone jest, gdy:

Masa ręcznie przetaczanych przedmiotów
po terenie poziomym nie przekracza 300
kg na jednego pracownika,

Masa

ręcznie

wtaczanych

przez

pracownika przedmiotów na pochylnie
(kąt nachylenia do 15

nie przekracza 50

kg.

Przetaczanie
przedmiotów wzbronione
jest młodocianym

ZESPOŁOWE

PRZENOSZENIE PRZEDMIOTÓW

Masa przemieszczanego przedmiotu nie
może przekraczać 500 kg, przy czym na
jednego

pracownika

nie

może

przypadać jej więcej niż:

- 25 kg – przy pracy stałej,

- 42 kg - przy pracy dorywczej.

Skrajni pracownicy są obciążeni masą
pręta po połowie

ZESPOŁOWE

PRZENOSZENIE PRZEDMIOTÓW

Dopuszczalne normy dźwigania i

przewożenia ciężarów dla kobiet

Prace związane z wysiłkiem fizycznym i obsługą

elementów urządzeń - kobiety

Wydatek energetyczny

Jest to wielkość energii wyprodukowanej przez organizm podczas wykonywania pracy

Jest to wielkość energii wyprodukowanej przez organizm podczas wykonywania pracy
fizycznej. Energia ta zamieniana jest na pracę mechaniczna oraz ciepło.

Ocena wydatku energetycznego pracowników jest konieczna w związku z wieloma
uprawnieniami pracowniczymi. Wynika też bezpośrednio z przepisów prawa oraz
procesów humanizacji pracy zmierzających do zmniejszenia jej uciążliwości.

Wydatek energetyczny

Przepisy prawa, dla których realizacji konieczna jest ocena wydatku energetycznego
dotyczą profilaktyki zdrowotnej oraz uprawnień pracowniczych:

•

Do otrzymania posiłków i napojów profilaktycznych,

•

Do otrzymania posiłków i napojów profilaktycznych,

•

Do emerytury pomostowej lub możliwości dodatku za pracę w warunkach
szczególnych,

•

Do możliwości zatrudnienia młodocianych, kobiet i kobiet w ciąży,

•

badań

profilaktycznych

pracowników

wykonujących

pracę

fizyczną

powodującą znaczny wydatek energetyczny

Wielkość wydatku energetycznego pozwala określić zgodną z przepisami:

•

Dopuszczalność ręcznego przemieszczania przedmiotów

•

Normy ogrzewania pomieszczeń pracy.

Wydatek energetyczny

Energia podstawowa

Poziom przemiany podstawowej zależny jest od płci, wieku i masy ciała, u osób
dorosłych wynosi od 6000 do 8000 kJ na dobę. Wartości tempa metabolizmu w
tabelach najczęściej dotyczą osoby standardowej (PN-EN ISO 8996:2005).

tabelach najczęściej dotyczą osoby standardowej (PN-EN ISO 8996:2005).

Dane

Mężczyzna

Kobieta

Wysokość ciała [m]

1,75

1,70

Masa ciała [kg]

Powierzchnia ciała[m

]

1,8

1,6

Powierzchnia ciała[m ]

1,8

1,6

Wiek [lat]

Podstawowa przemiana materii
[W/m

]

Energia podstawowa

Podstawowa przemiana materii dla mężczyzn:

= 1,79 + 0,37 * W

+ 13 * H

- 0,18 * A [W/m

]

= 1,79 + 0,37 * W

+ 13 * H

- 0,18 * A [W/m ]

Podstawowa przemiana materii dla kobiet:

= 19,83+ 0,29 * W

+ 6 * H

- 0,14 * A [W/m

]

Powierzchnia ciała:

S = 0,202 * W

0,425

* H

0,725

]

gdzie:

- masa ciała w kilogramach;

- wysokość ciała w metrach;

A – wiek w latach;

Klasyfikacja tempa metabolizmu

PN-EN 27243:2005

Klasa

Ciężkość pracy

Tempo metabolizmu

[W/m

]

Czynność

Wypoczynek

M ≤ 65

wypoczynek

Praca lekka

65 < M ≤ 130

Swobodna pozycja siedząca:
-

lekka praca ręczna ( szycie, pisanie na maszynie,
ręczne)

praca dłoni i rąk (drobnymi narzędziami
ślusarskimi, sortowanie lekkich materiałów)

praca rąk i nóg (operowanie pedałem,

praca rąk i nóg (operowanie pedałem,
prowadzenie pojazdu)

Pozycja stojąca:
- wiercenie lub toczenie małych sztuk, frezowanie,
okresowe chodzenie

Praca umiarkowana

130 < M ≤ 200

Praca dłoni i rąk z napięciem mięśni (wbijanie,
napełnianie):
-

Praca rąk i nóg (manewrowanie ciężarówką,
ciągnikiem)

Praca rąk i korpusu (tynkowania, praca z
młotem pneumatycznym, zbieranie owoców,

młotem pneumatycznym, zbieranie owoców,
warzyw)

Praca ciężka

200 < M ≤ 260

Intensywna praca rąk i korpusu: transportowanie
ciężkich materiałów, szuflowanie, praca za pomocą
młota, kopanie, koszenie ręczne

Praca bardzo ciężka

M > 260

Bardzo intensywna praca w tempie bliskim
maksymalnemu, praca z pomocą siekiery, szufli,
wchodzenie po schodach, bieganie

Klasyfikacja ciężkości pracy – efektywny wydatek

energetyczny w ciągu zmiany roboczej

Ciężkość pracy

Mężczyźni

Kobiety

kcal

Bardzo lekka

do 300

do 1253

do 200

do 837

Lekka

300-800

1256-3350

200-700

837-2930

Średnio ciężka

800-1500

3350-6280

700-1000

2930-4187

Ciężka

1500-2000

6280-8374

1000-1200

4187-5024

Bardzo ciężka

ponad 2000

ponad 8374

ponad 1200

ponad 5024

Metody określania wydatku

energetycznego

W warunkach przemysłowych tempo metabolizmu można ocenić, stosując dwie
metody:

pomiar zużycia tlenu przez pracownika,

ocenę za pomocą tablic.

Metoda wentylacji płuc

Tempo metabolizmu tą metodą określa się mierząc objętość tlenu pochłoniętego przez organizm w jednostce czasu.

Równoważnik energetyczny tlenu EE czyli ilość energii uzyskanej ze spalenia w organizmie 1 litra tlenu:

EE= (0,23 * RQ + 0,77) * 5,88

RQ = V

CO2

/ V

M = EE * V

* 1/S

gdzie:
EE – równoważnik energetyczny w watogodzinach na litr tlenu (EE =
5,68 Wh/h)
RQ- równoważnik oddechowy, iloraz oddechowy (RQ = 0,85)
V

- pochłanianie tlenu w litrach na godzinę

CO2

– objętość dwutlenku węgla w litrach na godzinę

M - metabolizm w W/m

S – powierzchnia ciała m

Metody tabelaryczne

Ocena tempa metabolizmu za pomocą tablic można dokonać według:

Wykonywanego zawodu,

Składowych pracy,

Typowych czynności.

Tablice do określenia tempa metabolizmu

według wykonywanego zawodu

Zawód

Tempo metabolizmu [W/m

]

Murarz

110 do 160

Rzeźnik

105 do 140

Operator pieca koksowego

115 do 175

Kowal

90 do 200

Spawacz

75 do 125

Tokarz

75 do 125

Ogrodnik

115 do 190

Kierowca samochodu

70 do 90

Laborant

85 do 100

Nauczyciel

85 do 100

Ekspedientka

100 do 120

Tablice do określenia tempa metabolizmu

według składowych pracy

Tempo metabolizmu jest określane analitycznie w wyniku sumowania następujących
wartości:

Podstawowego tempa metabolizmu,

Podstawowego tempa metabolizmu,
Składowej związanej z pozycją ciała,
Składowej dla rodzaju pracy,
Składowej wynikającej z ruchu ciała związanego z intensywnością pracy

Powyższa metoda nazywana jest metodą Lehmana

Podstawowa przemiana materii (M ) zależy od masy, wzrostu, wieku i płci,

Podstawowa przemiana materii (M

) zależy od masy, wzrostu, wieku i płci,

w związku z tym przyjęto stałe wartości 44 W/m

dla mężczyzn i 41 W/m

dla kobiet.

Tempo metabolizmu związane z

pozycją ciała [EN 28996:1999]

Postawa ciała

Tempo metabolizmu M

[W/m

]

Siedząca

Klęcząca

Kuczna

Stojąca

Stojąca pochylona

Tempo metabolizmu dla różnych

rodzajów pracy [EN 28996:1999]

Rodzaj pracy

Średnie tempo metabolizmu

[W/m

]

Zakres tempa metabolizmu

[W/m

]

[W/m ]

Praca ręką:
Lekka
Średnia
ciężka

15
30
40

< 20

20 do 30

> 35

Praca jednym ramieniem:
Lekka
Średnia
ciężka

35
55
75

< 45

45 do 65

> 65

Praca dwoma ramionami:

Praca dwoma ramionami:
Lekka
Średnia
ciężka

65
85

105

< 75

75 do 95

> 95

Praca tułowiem:
Lekka
Średnia
Ciężka
Bardzo ciężka

125
190
280
390

< 155

155 do 230
230 do 330

> 330

Powiązanie tempa metabolizmu z

intensywnością pracy [EN 28996:1999]

Rodzaj pracy

Tempo metabolizmu [W/m

]

Chodzenie po twardej poziomej drodze z

Chodzenie po twardej poziomej drodze z
prędkością 2km/godz.

Chodzenie po twardej poziomej drodze z
prędkością 3km/godz.

Chodzenie pod górę z prędkością 2km/godz.
Pod kątem 5

117

Chodzenie pod górę z prędkością 2km/godz.
Pod kątem 10

200

Wchodzenie po schodach (60
schodów/min)297

297

Noszenie ciężaru 10 kg po poziomej drodze z
prędkością 4 km/godz.

139

Chronometraż pracy

Warunkiem prawidłowego obliczenia wydatku energetycznego jest ustalenie

chronometrażu dnia pracy.

Przykłady:
1) Grabienie liści na trawie:
Postawa ciała: chodzenie po poziomej drodze z prędkością 2km/h
Praca grup mięśni: lekka praca dwoma ramionami

2) Ręczne struganie desek:
Postawa ciała: stojąca pochylona
Praca grup mięśni: lekka praca tułowia

Praca grup mięśni: lekka praca tułowia

3) Popychanie wozu:
Postawa ciała: chodzenie pod górę z prędkością 2km/h pod kątem 5 stopni
Praca grup mięśni: ciężka praca tułowia

Przykład: kasjer sprzedawca

OPIS I MIEJSCA I WARUNKÓW PRACY

Pomiaru wydatku energetycznego wykonano
na stanowiskach pracy kasjer sprzedawca,
pracownicy wykonują pracę na hali sprzedaży
i

pomieszczeniu

magazynu.

dniu

pomiaru

temperatura

Sali

sprzedaży

wynosiła 18,3

C, wilgotność 29,0%. Prace w

sklepie prowadzone są w godzinach od 6.30

sklepie prowadzone są w godzinach od 6.30
do 22.00. Pracownicy pracują

na dwie

zmiany z 30 minutową przerwą śniadaniową.
Pomiary wykonano na drugiej zmianie.

Chronometraż pracy

Czynność

Czas [min]

Pozycja ciała

Grupa mięśni
zaangażowanych w

zaangażowanych w
pracę

Wykładanie towaru na
regał

Stojąca pochylona

Jedno ramię- lekka

Obsługa kasy

270

Siedząca

Jedno ramię-
średnia

Porządkowanie
towaru na regałach

Dwa ramiona - lekka

chodzenie po poziomej
drodze z prędkością
2km/h

Sprzątanie stanowiska
kasowego

Dwa ramiona - lekka

Zamiatanie i mycie
sklepu

Dwa ramiona - lekka

Rozliczenie kasy

Siedząca

Ręka - lekka

Chronometraż pracy – wyniki oceny

wydatku energetycznego

Czynność

Czas [min]

Postawa ciała
(Mp)

Praca grup
mięśni Mm

M [W/m

]

Wykładanie towaru

Stojąca

Jedno ramię-

Wykładanie towaru
na regał

Stojąca
pochylona (30)

Jedno ramię-
lekka (35)

Obsługa kasy

270

Siedząca (10)

Jedno ramię-
średnia (55)

Porządkowanie
towaru na regałach

chodzenie po
poziomej drodze
z prędkością
2km/h

Dwa ramiona –
lekka (65)

126

Sprzątanie
stanowiska
kasowego

Dwa ramiona –
lekka (65)

126

2km/h
(61)

kasowego

Zamiatanie i mycie
sklepu

Dwa ramiona –
lekka (65)

126

Rozliczenie kasy

Siedząca
(10)

Ręka – lekka (15)

Łącznie T:

450

Średnie tempo metabolizmu
związane z pracą M netto

72,711

Przydatne wzory

Tablice do określenia tempa

metabolizmu dla typowych czynności

Czynność

Tempo metabolizmu [W/m

]

Czynność

Tempo metabolizmu [W/m

]

Podstawowe czynności:
Marsz po płaszczyźnie, równej drodze 2 km/h

110

Zawody
Budownictwo: Murowanie cegła pełna (masa 3,8
kg)

150

Rolnictwo: kopanie łopatą (24 sztychów/min)

380

Leśnictwo

500

Leśnictwo
Praca siekierą (masa 2 kg, 33 uderzeń/min)

500

Sporty
Bieg 9 km/h

435

Prace domowe
Sprzątanie mieszkania

100 do 200

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
WYTYCZNE w sprawie prowadzenia pomiarów i oceny stężeń czynników chemicznych i pyłu w środowisku pra
Czynniki chemiczne w środowisku pracy prezentacja
Czynniki chemiczne w środowisku pracy prezentacja
12.04 Fizyka Środowiska Pracy - Prezentacja Dźwięk, PWR, Fizyka Środowiska Pracy
INTERAKCJE ORGANIZMU Z NIEKTÓRYMI CZYNNIKAMI CHEMICZNEGO SKAŻENIA ŚRODOWISKA
BHP ZAGROŻENIA CZYNNIKAMI NIEBEZPIECZNYMI I SZKODLIWYMI W ŚRODOWISKU PRACY
12 04 Fizyka Środowiska Pracy Prezentacja Dźwiękid 13357 ppt
Podstawowe pojecia czynniki niebezpieczne uciazliwe w srodowisku pracy
Opisz wybrane czynniki ergonomiczne w kształtowaniu środowiska pracy
INTERAKCJE ORGANIZMU Z NIEKTÓRYMI CZYNNIKAMI CHEMICZNEGO SKAŻENIA ŚRODOWISKA
Czynniki chemiczne w środowisku pracy
czynniki chemiczne w środowisku pracy - materiały, BHP, bhp materialy
Podział czynników występujących w środowisku pracy

więcej podobnych podstron