Sukces "Świętości" Otto polegał na zastąpieniu rozważania nad pojęciami Boga i religii - analizie różnych form doświadczenia religijnego

-

Istotne cechy doświadczenia religijnego (numina) - mysterium tremendum, fascinans, majestas

-

Religijne to "całkiem inne" - nieporównywalne z niczym, co ludzkie

-

Otto pisał tylko o nieracjonalnym aspekcie, Eliade chce uchwycid całośd

-

Def. Świętośd - przeciwieostwo profanum

-

Świętośd się przejawia
Przejaw świętości = hierofania (od hierós - święte, phainomai - pokazywad się)

-

"święte" obiekty nie odbierają czci ze względu na siebie, ale na to, co objawiają - jakieś sacrum

-

Każda hierofania stanowi paradoks - przedmiot staje się czymś "całkiem innym" , chod nadal pozostaje sobą, nadal ma udział w swym
kosmicznym środowisku - z perspektywy profanumniczym się nie różni od innych, podobnych obiektów

-

Dla ludzi "pierwotnych", jak również dla wszelkich społeczeostw przednowożytnych świętośd oznacza tyle, co siła, a ostatecznie także
rzeczywistośd

-

Dwie formy bycia-w-świecie

Wprowadzenie

święte

świeckie

Na przykłady egzystencji zwróconej ku sacrum daje liczne przykłady z różnych kultur

-

Krytykuje podejście Frazera i Tylora sugerujących wg niego, że "duch ludzki zawsze w ten sam sposób reaguje na zjawiska naturalne",
podczas gdy są one warunkowane przez kulturę i historię

-

Świętośd i historia

Zróżnicowao gospodarczych

○

Zróżnicowao kulturowych

○

Zróżnicowao społecznych

○

Z historii

○

Różnice w formach przeżycia religijnego wynikają ze

-

Jednak wszyscy oni żyją w uświęconych Kosmosie - są homo religiosus

-

Homogenicznośd przestrzeni a hierofania
Przestrzeo nie jest homogeniczna - jej elementy mają różną strukturę - są "święte" lub "amorficzne"

-

Przestrzeo święta jest jedyną przestrzenią postrzeganą jako rzeczywiście istniejąca

-

Doświadczenie religijne "ustanawiania świata" - zerwanie homogeniczności przestrzeni, ale w zamian nadanie jej struktury z "punktem stałym" w
środku

-

Świętośd objawia się przez hierofanię, zatem przez doświadczenie religijne dochodzi także do objawienia się rzeczywistości absolutnej i
ontologicznego ustanowienia

-

Hierofania ustanawia punkt orientacyjny zarówno w przestrzeni, jak i w czasie - każde wydarzenie musi się w jakiś sposób do niej odnieśd

-

Człowiek niereligijny, świecki doświadcza przestrzeni jako homogenicznej i neutralnej, nie mającej zatem punktów orientacyjnych - ale doskonale
świecka egzystencja nie istnieje - nie da się całkowicie odrzucid doświadczenia religijnego

-

W doświadczeniu świeckim nie jest możliwa prawdziwa orientacja, bo nie ma ontologicznie ustalonego punktu stałego (może byd ważny punkt, ale nie
jest on stały)

-

Również w obrębie świeckiego przeżycia pojawiają się niehomogeniczne obszary: ojczyzna, wyjątkowe miejsca dzieciostwa i młodości - to "święte
zakątki" jego prywatnego Uniwersum

-

Teofanie i znaki
Przykład przestrzeni świętej - kościół (próg jest granicą między jakościowo różnymi formami przestrzeni - próg domu również spełnia podobną funkcję)

-

Próg i drzwi wskazują na bezpośrednią i konkretną formę zniesienia ciągłości przestrzeni - symbole i środki przejścia

-

W świętej przestrzeni dokonuje się akt transcendowania przestrzeni świeckiej - często wyraża się to za pomocą symbolu otworu

-

Z każdą przestrzenią świętą wiąże się jakaś hierofania - dzięki temu może się stad miejscem przejścia z jednej rzeczywistości do drugiej

-

Czasem nie trzeba hierofanii czy teofanii (objawienia boga), wystarczy znak, by objawid świętośd miejsca

-

Jeżeli znak się nie objawia, człowiek sam go sprowadza - zaklinanie, wskazanie przez zwierzęta (pozwala na przekonanie, że miejsce zostało wskazane i
znalezione, a nie wybrane według swego widzimisię przez ludzi)

-

Człowiek religijny pragnie żyd w otoczeniu świętości, stara się więc uświęcid miejsce swojego życia, w tym celu naśladując dzie ło bogów

-

Chaos i Kosmos
Ludzie społeczności tradycyjnych żywią przekonanie, iż żyją w "świecie" - kosmosie. Inna przestrzeo nie należy już do kosmosu - jest "inną
przestrzenią", zamieszkiwaną przez upiory, demony i "obcych" - to domena chaosu

-

Świętośd ustanawia świat, ustanawiając granicę i porządek tego świata

-

Rytuał objęcia ziemi w posiadanie (na przykładzie indyjskim - budowa ołtarza Agniego)ma byd powtórzeniem kosmogonii - przemiany chaosu w
kosmos

-

Dla członka społeczności tradycyjnej wszystko, co nie jest "naszym światem", wcale nie jest "światem"

-

Poświęcenie miejsca jako powtórzenie kosmogonii
Kosmizacja nieznanych obszarów zawsze jest konsekracj ą - osiedlenie się na danym obszarze koniecznie wymaga poświęcenia

-

Jeśli dojdzie do zerwania kontaktów ze światem sakralnym, kosmos zmieniłby się w chaos - nie można byłoby w nim żyd

-

Uniwersum wybrane i poświęcone, by w nim żyd jest naśladownictwem uniwersum stworzonego przez bogów

-

Kolumna - axis mundi, dźwiga niebo i pozwala się do niego dostad (jej wzorem na niebie jest Droga Mleczna)

-

Centrum świata
Axis mundi łączy ze sobą trzy płaszczyzny kosmiczne - ziemię, niebo i świat podziemny

-

Święte miejsce stanowi zerwanie w homogeniczności przestrzeni



Zerwanie to symbolizuje "otwór" umożliwiający przejście z jednego regionu kosmicznego do drugiego (z nieba na ziemię i z ziemi do świata

"system świata" społeczności tradycyjnych:

-

Święta przestrzeo i sakralizacja świata

1.

Mircea Eliade - Sacrum i profanum

10 stycznia 2009
01:20

Struktura sacrum Strona 1

Święte miejsce stanowi zerwanie w homogeniczności przestrzeni
Zerwanie to symbolizuje "otwór" umożliwiający przejście z jednego regionu kosmicznego do drugiego (z nieba na ziemię i z ziemi do świata
podziemnego"



Łącznośd z niebem mogą wyrażad różne obrazy, wszystkie one w jakiś sposób odnoszą się jednak do axis mundi: kolumna (universalis columna),
drabina (drabina Jakubowa), góra, drzewo, liana



Wokół tej osi rozciąga się "świat", oś oznacza więc zarazem "środek świata", znajduje się w pępku ziemi, stanowi centrum świata



W przypadku Góry Kosmicznej pojawia się twierdzenie - "nasz świat" to ziemia święta, ponieważ jest "najbliżej nieba"

-

Miejsca święte i przybytki znajdują się w centrum świata



Świątynie to naśladownictwa Góry Kosmicznej, które tworzą więź między ziemią a niebem



Fundamenty świątyni sięgają głęboko, aż do obszarów świata podziemnego



W pewien sposób świat podziemny odpowiada światu chaosu



Dalsze wnioski z symboliki centrum:

-

"nasz świat" zawsze leży w centrum
Imago mundi jaj i centrum pojawiają się w obrębie świata w powtórzeniach

-

Człowiek religijny chce żyd tak blisko centrum świata, jak to możliwe - kraj, miasto, świątynia nie wystarczą - chce, by centrum, imago mundi stanowił
również jego dom

-

Stworzenie świata musiało rozpocząd się w centrum, również stworzenie człowieka rozpoczyna się w centrum i od centrum (od pępka)

-

Dlatego też każda budowla - wszystko, co stworzone, ma za swój pierwowzór kosmogonię - stworzenie świata staje się pierwowzorem każdego
stworzenia ludzkiego

-

Dach - niebo



Cztery ściany, okna, drzwi - cztery strony świata



Mundus (kolisty okop podzielony na cztery części - obraz Kosmosu i model osiedla ludzkiego) był utożsamiany z omphalos - pępkiem



Rytualna konstrukcja przestrzeni

-

Osiedlanie się w jakiejś krainie jest równoznaczne ze stworzeniem świata

-

Miasto - Kosmos
Wrogowie, którzy podnoszą rękę na "nasz świat" są utożsamiani z nieprzyjaciółmi bogów, z demonami, ze Smokiem Pierwotnym

-

Każde zburzenie miasta oznacza regresję do stanu Chaosu - każde zwycięstwo nad wrogiem oznacza powtórzenie mitycznego zwycięstwa Boga nad
nieprzyjacielem (Smokiem, Chaosem)

-

Smok to obraz potwora morskiego, węża pierwotnego, symbol wód kosmicznych, ciemności, nocy i śmierci

-

Byd może mury miejskie od początku nie były wznoszone przeciw realnym przeciwnikom, ale przeciw chaosowi właśnie - oddzielenie się od niego jest
warunkiem bezpieczeostwa

-

Nawet dziś mówi się o niebezpieczeostwach w stosunku do kultury jako o "chaosie", "mroku", "unicestwieniu"

-

Przejąd stwarzanie świata
Różne formy zachowania wobec mieszkania u ludzi religijnych i świeckich

-

Obecnie - desakralizacja mieszkania

-

osiedlenie się gdzieś to decyzja ważna życiowo - dla indywidualności jak i wspólnoty - trzeba powtórzyd kosmogonię (stąd ofiary fundacyjne)

-

Domostwo zostaje upodobnione do Kosmosu w ten sposób, że dokonuje się projekcji 4 horyzontów lub ustawia symboliczną axis mundi (ta
forma występuje już na najbardziej pierwotnych etapach rozwoju)



W rytuale budowy powtarza się przykładny czyn boski, za sprawą którego z ciała potwora powstał świat (forma wprowadzona przez
paleorolników)



Dwa rodzaje rytualnej przemiany mieszkania w Kosmos:

-

We wszystkich kulturach tradycyjnych domostwo ma aspekt sakralny, ponieważ stanowi odzwierciedlenie świata

-

Ofiara fundacyjna - powtórzenie ofiary złożonej w praczasie - zabicie olbrzyma z którego narządów powstają elementy świata. Nadaje też budowli
odebraną ofierze duszę.

-

Każdy akt wznoszenia domu jest równoznaczny z powołaniem nowego życia

-

Wszystkie symbole i rytuały wiążące się ze świątynią, miastem i domem ostatecznie pochodzą z pierwotnego przeżycia przestrzeni świętej

-

Świątynia, bazylika, katedra
Świętośd świątyni nie podlega ziemskiemu zepsuciu, ponieważ plan budowli świątynnej jest dziełem bogów, przekazanym wybraocom

-

Kościół - odbicie Jeruzalem niebiaoskiej, odtwarza Raj i świat niebieski

-

W kościele bizantyjskim ta symbolika jest do dziś niezwykle istotna

-

Uwagi koocowe
W tęsknocie za mieszkania w "boskim świecie" wyraża się pragnienie życia w Kosmosie, który jest czysty i święty, jakim był na po czątku, gdy wyszedł z
rąk Stwórcy

-

Przeżycie boskiego czasu powinno umożliwid człowiekowi religijnemu odnajdywanie Kosmosu, w okresowym powrocie do takiego stanu, w jakim
znajdował się on in principio - w mitycznej chwili Stworzenia

-

Trwanie świeckie i czas święty
Tak jak przestrzeo, również czas nie jest dla człowieka religijnego homogeniczny i stały

-

Są dwa rodzaje czasu doświadczanego przez ludzi religijnych

-

Święty czas i mity

2.

Święty
Jest odwracalny -
jest to czas mityczny
który zostaje
ponownie
uobecniony

-

To każde święto
religijne, czas
liturgiczny

-

Świecki
Zwyczajne
trwanie w czasie

-

Religijne uczestnictwo w święcie polega na wyjściu z czasu "zwykłego", z trwania w czasie i na ponownym odnalezieniu się w czasie mitycznym, powtórnie
uobecnianym w danym święcie

-

W każdym święcie okresowym człowiek wraca do tego samego czasu świętego, jaki objawił się w święcie obchodzonym rok temu czy prz ed stoma laty

-

To czas stworzony przez bogów, gdy wypełniali oni te gesta, które obecnie odtwarzają ludzie - wcześniej, przed nimi nie było czasu - został on ustanowiony
właśnie wtedy

-

Święty czas oferuje paradoksalny aspekt czasu okrężnego, odwracalnego, odzyskiwalnego i stanowi jakąś formę mitycznej wieczne j teraźniejszości do której
człowiek okresowo powraca za pomocą rytuałów.

-

Człowiek niereligijny także żyje w różnych rytmach czasu, zna czasy o różnej intensywności, jednak nie ma w czasie ani zerwania ani "tajemnicy"

-

Chrześcijaostwo nie jest tu dobrym przykładem, bo liturgia jest sprawowana w czasie historycznym uświęcony Wcieleniem Syna Bożego - a religiach
archaicznych to czas mityczny, czas prapoczątku.

-

Templum - tempus

Struktura sacrum Strona 2

Templum - tempus
Dla niektórych ludów występuje to samo słowo na "świat" i "rok". Kosmos to żywa jednośd, która powstaje, rozwija się i wygasa ostatniego dnia roku, by
potem urodzid się na nowo.

-

Kosmos może byd homologiczny z czasem kosmicznym (=rokiem) ponieważ zarówno jeden, jak i drugi stanowią świętą rzeczywistośd, boskie S tworzenie

-

"Templum oznacza aspekt przestrzenny, tempus zaś aspekt czasowy ruchu widnokręgu w przestrzeni i czasie" - Hermann Usener

-

Dla człowieka religijnego świat odnawia się co roku; co roku odzyskuje on swą pierwotną świętośd

-

Życie kosmiczne przedstawiano w formie okręgu i utożsamiano z rokiem. Był on okręgiem zamkniętym - miał początek i koniec

-

Zanim jakaś rzecz nie zaistniała, nie mógł też zaistnied właściwy jej czas - czas rodzi się w chwili, gdy powstaje pierwszy przejaw nowej kategorii istnienia.

-

Mit objawia w jaki sposób rzeczywistośd osiągnęła istnienie

-

Doroczne powtarzanie kosmogonii
Walka pomiędzy dwoma grupami aktorów odzwierciedlała walkę między siłami Kosmosu i Chaosu - wydarzenie mityczne znowu stawało się obecne

-

Walka, zwycięstwo i stworzenie odbywały się w jednej i tej samej chwili - hic et nunc

-

Nowy rok symbolizuje czysty świat tuż po stworzeniu - dlatego też dokonuje się "oczyszczeo", przegania grzechy - należy zniszczyd miniony rok, miniony czas -
dokonuje się spalenia, zniszczenia błędów i grzechów poprzedniego roku nie tylko indywiduum, ale całej społeczności

-

Gaszenie ognia, powrót dusz zmarłych, przemieszanie się klas społecznych, swoboda erotyczna, orgie - symbol powrotu od Kosmosu do Chaosu

-

Człowiek, symbolicznie biorąc udział w akcie zniszczenia i stworzenia na nowo świata, sam zostawał zniszczony i stworzony na no wo: przechodził nowe
narodziny i rozpoczynał nową egzystencję

-

Człowiek religijny łaknie tego, co rzeczywiste, wszystkimi dostępnymi mu środkami dąży do miejsca przy źródle rzeczywistości pi erwotnej, to znaczy próbuje
powrócid do czasu, w którym świat znajdował się in statu nascendi

-

Regeneracja przez powrót do czasu Prapoczątku
Wskutek dorocznego powtarzania kosmogonii czas ulegał odnowieniu, to znaczy jako święty czas rozpoczynał od nowa, albowiem zbiegał się z illud tempus
samego początku świata

-

Człowiek, rytualnie biorąc udział w "koocu świata" i w "powtórnym stworzeniu go", przenosił się do illud tempus; rodził się na nowo i jeszcze raz rozpoczynał
istnienie z nie uszczuplonym zasobem siły witalnej, niczym w chwili swych narodzin

-

Święty i mocny czas to czas Prapoczątku

-

Święto nie jest upamiętnieniem wydarzenia mitycznego, ale jego ponownym uobecnieniem

-

Człowiek religijny uobecnia kosmogonię nie tylko wtedy, gdy coś tworzy, lecz także wtedy, gdy pragnie zapewnid nowemu władcy sz częśliwe rządy, gdy trzeba
uratowad zagrożone plony, toczyd wojnę, wyruszyd w rejs itd. Rytualne recytowanie mitu o stworzeniu świata odgrywa szczególni e doniosłą rolę także w
wypadku aktów uzdrawiania (regeneracji ludzkiego istnienia)

-

Terapeutycznym celem powrotu do Prapoczątku jest ponowne zapoczątkowanie istnienia, (symboliczne) narodziny na nowo

-

Przykład - tybeto-birmaoskie plemię Na-Khi przy leczeniu recytuje mit o początku świata, zagrożeniu go przez węże i narodzinach pierwszego uzdrowiciela, a
potem o pochodzeniu lekarstwa (mit o pochodzeniu lekarstwa zawsze należy do mitu kosmogonicznego)

-

Czas świąteczny i struktura świąt
Okresowe ponowne uobecnianie spełnionych przez bogów in illo tempore aktów stwórczych tworzy kalendarz sakralny zawierający ogół świąt

-

Człowiek podczas święta zachowuje się inaczej, niż przed czy po - nawet jeśli wykonuje te same czynności, to w innej atmosferze i tylko na kilku przedmiotach,
symbolizujących całe klasy

-

Człowiek w te określone dni staje się równy bogom

-

Czynności codzienne wykonywane rytualnie są dużo dokładniejsze, bliższe boskiego przykładu - nie chodzi tu o akt np. naprawy, ale o imitatio dei

-

Nie wszystkie święta okresowe mają taką strukturę

-

Wydarzenia mityczne są odgrywane w czasie sakralnym, który tworzy wieczna teraźniejszośd

-

W trakcie święta człowiek ponownie odnajduje sakralny wymiar rzeczywistości, ponownie dowiaduje się, w jaki sposób został stworzony prz ez bogów i jak
nauczyli go oni życia społecznego i praktycznej pracy

-

Ten sposób postrzegania nie jest antypostępowy, członkowie tych społeczności każdy nowy wynalazek traktują jako zesłany przez bogów

-

Stawad się okresowo współczesnym bogom
Okazjonalne powracanie do prapoczątku tłumaczy się częściowo "tęsknotą za pełnią Początku, tęsknotą za rajem" - za mocnym, świeżym i czystym światem

-

Eliade staje przeciwko zarzutom, że taka postawa odrzuca odpowiedzialnośd za prawdziwe istnienie - wręcz przeciwnie, przyjmuje odpowiedzialnośd za udział
w stwarzaniu świata - to po prostu inny rodzaj odpowiedzialności - kosmiczna, inna od znanej nam moralnej, społecznej i historycznej

-

Doświadczenie tego, że można zaczynad życie na nowo, z maksimum "szans" pozwala na optymistyczne podejście do problemu własnej egzystencji i
bezwarunkową akceptację bytu

-

Mit jako model wzorcowy
Mit to historia o tym, co działo się in illo tempore, sprawozdaniem z tego, czego wtedy dokonali bogowie i herosi - ustanawia on prawdę absolutną ("jest tak,
ponieważ tak zostało powiedziane")

-

Wszystko, co ma swoje źródło w micie, jest czymś rzeczywistym i istotnym (jak na przykład uprawa roli) - to, co należy do sfery świeckiego nie ma swojego
udziału w bycie - dziś bycie rolnikiem oznacza tylko męczącą pracę - nie niesie ze sobą żadnego znaczenia

-

Mit to zawsze opowieśd o stworzeniu, zawsze bowiem mówi o tym, jak coś zaczęło "byd"

-

Im bardziej człowiek jest religijny, tym bardziej wpisuje się w to, co rzeczywiste

-

Mit opisuje różne, niekiedy dramatyczne, ingerencje sacrum w świat

-

W wypadku wielu ludów pierwotnych mitów nie można opowiadad kiedy się chce, ale tylko w czasie świętym

-

Mit opowiadając o stworzeniu rzeczy odpowiada też na pytanie dlaczego one powstały

-

Każdy człowiek powinien naśladowad dzieła i zachowania bogów w każdej dziedzinie - mity zawierają modele większości potrzebnych zachowao, prezentacje
tabu

-

Z jednej strony człowiek, naśladując bogów, zapewnia sobie miejsce w sferze sacrum, tym samym zaś w rzeczywistości

○

Za sprawą nieustannego ponownego uobecniania wzorcowych czynów boskich świat zostaje uświęcony

○

Naśladowanie boskich przykładów ma dwojakie oddziaływanie:

-

Religijne zachowanie człowieka przyczynia się do zachowania świętości świata

-

Reaktualizowanie mitów
Człowiek religijny pragnie byd kimś innym niż jest na płaszczyźnie swojej świeckiej egzystencji - tworzy samego siebie upodabniając się do modeli boskich -
przenosi wzorzec, ku któremu zmierza na nadludzką płaszczyznę objawioną w mitach

-

Człowiek tak naprawdę staje się człowiekiem tylko wtedy, gdy upodabnia się do nauki wyłożonej w mitach, a więc wtedy, gdy upoda bnia się do bogów

-

Takie sytuacje jak mord ofiarny czy kanibalizm nie wynikaj ą z natury ludzi w społeczeostwach pierwotnych - są one wzięciem na siebie odpowiedzialności za los
całej grupy (kto by tego nie zrobił, byłby winny braku plonów itp.)

-

Imitatio dei nie jest obrazem idyllicznym - wynika z niego "przerażająca odpowiedzialnośd" - wszystkie brutalne akty mają swoje źródło w micie

-

Święta historia, historia i historycyzm
Święto religijne - uobecnienie świętej historii - mitu - w którym występują bogowie i herosi - w których wcielają się uczestnicy - stając się współczesnymi
bogom, uświęconymi tym uczestnictwem

-

Mity należy powtarzad, żeby uchronid je przed zapomnieniem

-

"powtarzanie wypróżnione ze swojej zawartości religijnej siłą rzeczy prowadzi do pesymistycznego spojrzenia na egzystencję" - desakralizacja czasu prowadzi
do wizji przerażającego, bo pozbawionego sensu powtarzania w nieskooczonośd

-

W Indiach i Grecji do wizji Wiecznego Powrotu doprowadziły spekulacje elit intelektualnych

-

Judaizm - oryginalnie - doprowadził do powstania koncepcji czasu, w której jest początek i koniec - Jahwe objawia się w czasie historycznym - wydarzenie
historyczne staje się teofanią

-

Chrześcijaostwo posuwa się tu jeszcze dalej - czas mityczny - illud tempus - czas życia Jezusa jest jednocześnie konkretnym czasem historycznym - historia

-

Struktura sacrum Strona 3

objawia się jako nowy wymiar obecności Boga w świecie - staje się historią świętą (jak u społeczności archaicznych) - potem do tej koncepcji wraca Hegel
W historycyzmie nie pojawia się koncepcja czasu cyklicznego, jednak również tu nabiera on przerażającego wymiaru ulotnego i wiodącego jedynie ku śmierci
trwaniu

-

Świętośd natury i religia kosmiczna

3.

Dla człowieka religijnego natura nigdy nie jest tylko "naturalna" - zawsze niesie ze sobą znaczenia religijne

-

Kosmos jako całośd jest organizmem zarazem realnym, żywym i świętym - objawia on modalności bytu i sacrum

-

Dla człowieka religijnego to, co nadnaturalne jest nierozerwalnie złączone z tym, co naturalne - natura jest wyrazem tego, co transcenduje

-

Transcendentalna kategoria wysokości, ponadziemskości, nieskooczoności objawia się całemu człowiekowi, zarówno jego rozsądkowi, jak i duszy. Niebo
istnieje w sposób absolutny, jest ono bowiem wysokie, nieskooczone, wieczne, potężne

-

Religijne uczucie transcendencji tego, co boskie, zostaje wywołane przez samo istnienie nieba - jest ono naturalnym obiektem kultu

-

Daleki bóg
Bóstwa najwyższe struktury uranicznej mają tendencję do znikania z kultu. Oddalają się one od ludzi, zaszywają się w niebie i stają się dei otiosi, a dzieło
stworzenia kooczy syn lub demiurg

-

Bóg niebiaoski nie ma kultu, ponieważ jest "zbyt wielki", by zajmowad się małymi ludzkimi sprawami - jest czasem postrzegany jako ostateczna instancja

-

Religijne przeżycie życia
Człowiek oddala się od hierofanii nieba poprzez zainteresowanie "przyziemnymi sprawami" - odkrycie uprawy roli powoduje radykalną przemianę porządku
sakralnego - człowiek zwraca się ku bóstwom bardziej dynamicznym i boginiom-matkom, wracając do bóstwa niebiaoskiego tylko w wypadku katastrofy
kosmicznej

-

Trwanie symboli niebieskich
Nawet, gdy życie religijne nie jest zdominowane przez bogów niebiaoskich, symbolika i ryty uraniczne zawsze zajmują wybitne miejsce w p orządku sacrum

-

Woda - istniała przed ziemią, jest sumą możliwości istnienia, poprzedza istnienie - zanurzenie w wodzie to powrót do praistnienia, wynurzenie się z niej -
ponowne nadanie formy, naśladuje śmierd i odrodzenie

-

Kontakt z wodą zawsze ma cechy regeneracji - zanurzenie zapładnia i pomnaża potencjał witalny

-

Hylogenia - wiara, że ludzkośd narodziła się z wody

-

Z perspektywy strukturalnej Potop jest porównywalny z chrztem

-

Funkcje wody - dezintegruje, znosi formy, "zmywa grzechy", oczyszcza i zarazem regeneruje - wchłania formy, sama żadnej nie przyjmując

-

Historia chrztu
Woda jest związana z Duchem Świętym, chrzest niesie ze sobą symbolikę śmierci i odrodzenia, ale dołącza do niej też historyczne elementy p okonania
Behemota w wodach Jordanu i oczyszczenia świata przez Potop, nagośd w czasie chrztu - odwrócenie grzechu Adama

-

Nowe waloryzacje nadane chrztowi przez chrześcijaostwo nie stały nigdy w sprzeczności z ogólnie przyjętym symbolizmem akwatycznym

-

Uniwersalnośd symboli
Mimo tego, ze chrześcijaostwo odnosi się do rzeczywistości historycznej, symbolika wody mogła w pełni się tu objawid

-

Terra Mater
Ziemia jest matką, z której narodziła się ludzkośd, do niej też powraca po śmierci

-

Humi positio a złożenie dziecka na ziemi
Humi positio to rodzenie dziecka wprost na ziemi

-

Poczęcie i rozwiązanie to mikrokosmiczne wersje aktu, który w sposób wzorcowy spełnia Ziemia - ludzka matka tylko go powtarza. Powinno się to odbywad na
ziemi, by dad prowadzid się Ziemi i podlegad jej ochronie

-

W niektórych krajach nadal występuje zwyczaj kładzenia nowo narodzonego dziecka na ziemi - ojciec podnosząc je, uznaje je za własne

-

Czasem również umierających kładzie się na ziemi

-

Częściowe lub całkowite pogrzebanie za życia (w czasie choroby) może mied takie same znaczenie jak zanurzenie w wodzie - śmierd i ponowne narodziny

-

Kobieta, ziemia i płodnośd
Sakralnośd kobiety bierze się ze świętości ziemi - jej płodnośd jest płodnością telluryczną - ma model kosmiczny

-

Liczne mity o dzieworództwie wskazują na przekonanie, że podobnie jak ziemia, kobieta może urodzid sama z siebie

-

Matriarchat wywodzi się z przekonania o powiązaniu kobiety z możliwościami wegetacyjnymi Ziemi, a także z faktu odkrycia przez kobiety rolnictwa

-

W niektórych mitologiach stworzenie świata jest wynikiem hierogamii Niebiaoskiego Ojca z Matką-Ziemią - jest to wzorcowe małżeostwo

-

Czasem hierogamia jest prezentowana w formie orgii - także orgia jest zanurzeniem się w "nocy kosmicznej" - jej przeznaczenie sprowadza się do
zagwarantowania regeneracji życia, tym samym zaś płodności ziemi i obfitości zbiorów

-

Symbolizm Drzewa Kosmicznego i kultów wegetacji
Misterium niewyczerpanego zjawiska życia wiąże się z rytmicznym odnawianiem się kosmosu, toteż ludzie wyobrażają go sobie w formie olbrzymiego drzewa

-

Obraz drzewa to nie tylko symbol Kosmosu - w mitologiach znajdziemy również Drzewa Życia, Nieśmiertelności, Mądrości i Młodości - drzewo jest zatem
wyrazem wszystkiego, co rzeczywiste i święte

-

Zdobycie tego, co drzewo oferuje, zawsze wymaga próby - rytu inicjacyjnego typu heroicznego

-

Na wiosnę lub przed nadejściem wiosny odprawia się obrzędy mające podkreślid szybkie jej nadejście - wiosna to ponowne odrodzenie Natury

-

Desakralizacja Natury
Mimo desakralizacji nie ma prawdopodobnie człowieka, który byłby całkowicie nieczuły na "urok" natury. To uczucie jest pozostałością zdegradowanej czci
religijnej

-

We współczesnym świecie cześd dla natury została zastąpiona przeżyciem estetycznym, w którym można jeszcze znaleźd jednak elementy o dczucia religijnego

-

Inne hierofanie kosmiczne
Kamieo - objawia wartości niezmienności, stałości, wieczności

-

Księżyc - "narodziny", "śmierd", "zmartwychwstanie" - połączenie z symbolami: woda-rośliny-kobieta-płodnośd-nieśmiertelnośd, albo: mroki kosmiczne, życie
prenatalne, istnienie pozagrobowe, odrodzenie; cykl, dualizm, biegunowośd, coincidentia oppositorum

-

Słooce - autonomia, siła, suwerennośd, inteligencja, heroizm

-

Egzystencja człowieka i uświęcenie życia

4.

Istnienie "otwarte ku światu"
Człowiekowi Zachodu trudno jest zrozumied prawdziwego "homo religiosus" - musi on w tym celu bardzo wnikliwie studiowad teksty źródłowe (nie zaś
opracowania, noszące ślady wpływu naszego myślenia) - i to zarówno w przypadku "religii księgi", jak i innych, które również dysponują literaturą religijną bądź
też literatura wpłynęła na ich kształtowanie się. Lepszym jednak sposobem na poszerzenie perspektywy religijnej jest znajomoś d folkloru ludów europejskich,
łączącego ze sobą elementy chrześcijaostwa, jak i "prastarych religii kosmicznych"

-

Człowiek na pewnym etapie rozwoju kulturowego postrzega się jako mikrokosmos (Kobieta -Ziemia, małżeostwo-hierogamia)

-

Życie religijne to "otwarta egzystencja" - nie ograniczona tylko do "ludzkiej"

-

Człowiek pierwotny nie jest - jak u Hegla - "pogrzebany w naturze" - odróżnia on siebie od natury, jednak przez analogię pozwala sobie poznawad siebie
samego w taki sposób, w jaki poznaje świat - jako coś uświęconego

-

Uświęcenie życia
Prawdopodobnie już u praczasów wszystkie narządy i procesy fizjologiczne człowieka miały znaczenie religijne

Struktura sacrum Strona 4

Uświęcenie życia
Prawdopodobnie już u praczasów wszystkie narządy i procesy fizjologiczne człowieka miały znaczenie religijne

-

Akty fizjologiczne mogą byd naśladownictwem przykładu boskiego, narządy zaś i ich funkcje utożsamia się z obszarami i zjawiskami kosmicznymi -
"antropokosmiczne systemy homologii"

-

Najważniejszym przykładem sakralizowania ludzkiej cielesności jest tantryzm indyjski - ciało pełni funkcje soteriologiczną

-

Ciało-dom-kosmos
Homologizacja dom-ciało-kosmos pojawia się stosunkowo wcześnie - ciało jest analogiczne do części Kosmosu, ale również miejsce składania ofiar, sprzęty i
czynności ofiarnicze utożsamia się z różnymi narządami i funkcjami fizjologicznymi

-

Ciało utożsamia się też z domem, a dom z ciałem - zarówno kosmos, dom, jak i ciało się "zamieszkuje"

-

Struktura sacrum Strona 5