Równowaga dochodu narodowego

Wstęp
1. Popyt globalny i jego składniki w gospodarce dwupodmiotowej
2. Poziom zrównoważenia dochodu narodowego
3. Mnożnik inwestycyjny
4. Paradoks zapobiegliwości
Słownik
Bibliografia

2

Wstęp

W module tym wyjaśnimy Ci jakie są krótkookresowe konsekwencje zmiany pla-
nów oszczędzania. Nauczysz się analizować skutki zmian wielkości planowanych
wydatków inwestycyjnych oraz wydatków konsumpcyjnych. Dowiesz się, jak moż-
na obliczyć poziom dochodu narodowego, zapewniający równowagę krótkookre-
sową na rynku dóbr i usług.

3

1. Popyt globalny i jego składniki

w gospodarce dwupodmiotowej

Zaczynamy teraz analizować pierwszy z modeli makroekonomicznych, zwany mo-
delem dwupodmiotowym lub modelem Simple, którego autorem był wybitny an-
gielski ekonomista John Maynard Keynes. Model ten zakłada, że w gospodarce nie
ma rządu i wymiany zagranicznej (tzw. gospodarka autarkiczna, czyli zamknięta),
w wyniku czego funkcjonują w niej dwa podmioty gospodarcze: gospodarstwa do-
mowe, które zgłaszają popyt konsumpcyjny oraz przedsiębiorstwa, które zgłaszają
popyt inwestycyjny. A zatem popyt globalny na dobra w gospodarce można zapisać
za pomocą wzoru:

AD

= C + I,

gdzie:
AD — globalny popyt na dobra w gospodarce,
C — popyt konsumpcyjny,
I — popyt inwestycyjny.

Gospodarstwa domowe mają do dyspozycji rozporządzalne dochody (czyli docho-
dy po opodatkowaniu), które przeznaczają na bieżącą konsumpcję lub na oszczęd-
ności. Należy jednak pamiętać o tym, że decyzje gospodarstw domowych dotyczą-
ce planowanych wydatków są ściśle związane z wielkością planowanych oszczęd-
ności. A zatem w przypadku gdy gospodarstwo domowe decyduje się na zakup no-
wego samochodu, to będzie wydawało więcej niż wynosi jego bieżący dochód do
dyspozycji, a więc będzie korzystało z nagromadzonych wcześniej oszczędności.

Załóżmy, że globalny popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych jest uzależnio-
ny od poziomu rozporządzalnych dochodów,
tzn. popyt konsumpcyjny rośnie/maleje wraz
ze wzrostem/spadkiem globalnych dochodów
do dyspozycji. Ponieważ w omawianym mode-
lu nie ma rządu, z tego względu nie występu-
ją wydatki budżetowe i podatki, w konsekwen-
cji czego rozporządzalne dochody osobiste są
równe dochodowi narodowemu (Y

d

= Y).

Zamierzony poziom konsumpcji całkowitej dla
każdego poziomu rozporządzalnych docho-
dów osobistych przedstawia

funkcja konsumpcji

.

Innymi słowy, funkcja konsumpcji wyraża bez-
pośredni związek między poziomem dochodu
narodowego a potencjalnymi lub pożądanymi
wydatkami konsumpcyjnymi gospodarstw do-
mowych. Zależność między wielkością docho-
du a wielkością konsumpcji (zakładając liniowość tej zależności) można przedsta-
wić za pomocą wzoru:

C = C

A

+ KSK · Y,

Rysunek 1

Funkcja konsumpcji

4

gdzie:
C

A

— automatyczny popyt konsumpcyjny,

KSK — krańcowa skłonność do konsumpcji,
Y — poziom dochodu narodowego.

Funkcja konsumpcji posiada dodatnie nachylenie i przecina oś rzędnych (oś OY)
w pewnym punkcie, który określa wielkość autonomicznego popytu konsumpcyj-
nego (C

A

). Konsumpcja autonomiczna nie zależy od wielkości bieżących rozpo-

rządzalnych dochodów osobistych, ponieważ jest finansowana z nagromadzonych
wcześniej oszczędności.

Nawet jeśli dochód do dyspozycji wynosi zero, wówczas konsumpcja autonomiczna
jest większa od zera, co wyraźnie zaprezentowano na rysunku 1. Natomiast miarą
nachylenia funkcji konsumpcji jest

krańcowa skłonność do konsumpcji

(KSK), która

wyraża w procentach część zmiany dochodu, jaką gospodarstwa domowe są skłon-
ne wydać na bieżącą konsumpcję, co można zapisać następująco:

gdzie:

∆C — zmiana wielkości konsumpcji,

∆Y = ∆Y

d

— zmiana dochodu narodowego, która w tym modelu jest równa zmianie

rozporządzalnych dochodów osobistych.

Jeżeli KSK = 0,8 oznacza to, że gospodarstwa domowe będą skłonne wydać (czyli
przeznaczyć na konsumpcję) 80% jakiejkolwiek zmiany swojego rozporządzalnego
dochodu. Można również powiedzieć, że krańcowa skłonność do konsumpcji in-
formuje, jaką część każdej dodatkowej złotówki rozporządzalnego dochodu gospo-
darstwa domowe będą skłonne przeznaczyć na wzrost konsumpcji.

Załóżmy, że dochód gospodarstwa domowego
wynosi zero. Wówczas, aby zaspokoić podsta-
wowe potrzeby konsumpcyjne, gospodarstwo
domowe musi przeznaczyć na nie 600,00 PLN,
co oznacza, że tym samym zmniejsza ono nagro-
madzone wcześniej oszczędności o taką samą
kwotę. Przyjmijmy również, że krańcowa skłon-
ność do konsumpcji kształtuje się na poziomie
0,8. A zatem funkcję konsumpcji możemy zapi-
sać następująco: C = 600 + 0,8Y. W punkcie A
(rys. 2) rozporządzalny dochód wynosi 700,00
PLN, natomiast planowana konsumpcja wynosi
1160,00 PLN, w punkcie C rozporządzalny do-
chód wynosi 1400,00 PLN, zaś planowana kon-
sumpcja 1720,00 PLN, co oznacza, że wraz ze wzrostem rozporządzalnego docho-
du o 700,00 PLN (z punktu A do C), wydatki konsumpcyjne rosną o 560,00 PLN
(0,8 · 700):

Na samym wstępie powiedzieliśmy, że gospodarstwa domowe oszczędzają część
swoich dochodów.

Oszczędności

(S) to ta część rozporządzalnych dochodów oso-

bistych, która nie została wydana na bieżącą konsumpcję. Oszczędności mogą być
planowane i nieplanowane.

Rysunek 2

Analiza funkcji konsumpcji

i jej nachylenia

5

Planowane oszczędności w analizowanym modelu makroekonomicznym zależą
m.in. od rozporządzalnych dochodów osobistych, subiektywnych gustów i pre-
ferencji oraz poziomu cen. Rozporządzalne dochody osobiste są najważniejszym
czynnikiem wpływającym na planowane oszczędności. Ich związek z planowanymi
oszczędnościami nazywa się funkcją oszczędności.

Funkcja oszczędności

pokazuje poziom planowanych

oszczędności przy każdym poziomie rozporządzalnych
dochodów osobistych (rys. 3). Zależność między wiel-
kością dochodu a wielkością planowanych oszczędno-
ści (zakładając liniowość tej zależności) można wyrazić
za pomocą równania:

S = –C

A

+ (1 – KSK) · Y.

Ponieważ każda dodatkowa złotówka rozporządzalne-
go dochodu osobistego prowadzi albo do dodatkowej
konsumpcji, albo do dodatkowych oszczędności, dlate-
go KSK + KSO = 1, w efekcie KSO = 1 – KSK. Z tego
też względu funkcję oszczędności można zapisać nastę-
pująco:

S = –C

A

+ KSO · Y.

Funkcja oszczędności obrazuje, że istnieje pewien poziom rozporządzalnego do-
chodu, przy którym gospodarstwa domowe nie oszczędzają wcale (jest to poziom
Y

3

). Przy poziomach dochodu wyższych niż Y

3

poziom planowanych oszczędności

jest dodatni, tzn. gospodarstwa domowe zwiększają swoje oszczędności, natomiast
przy poziomach rozporządzalnego dochodu niższych niż Y

3

gospodarstwa domowe

rozpoczynają planowanie redukcji oszczędności, czyli planują negatywne oszczęd-
ności. Punkt przecięcia funkcji oszczędności z osią rzędnych określa wielkość ne-
gatywnych oszczędności (–C

A

).

Gdy rozporządzalne dochody osobiste są równe zero, wówczas planowane oszczęd-
ności są ujemne i odpowiadają wysokości konsumpcji autonomicznej (Y

d

= 0 = –C

A

).

Miarą nachylenia funkcji oszczędności jest

krańcowa skłonność do oszczędzania

, któ-

ra wyraża w procentach wszelką zmianę rozporządzalnych dochodów osobistych,
którą gospodarstwa domowe są w stanie zaoszczędzić, co można zapisać za pomo-
cą wzoru:

Jeżeli KSO = 0,2, oznacza to, że gospodarstwa domowe będą skłonne oszczędzać
20% jakiejkolwiek zmiany swojego rozporządzalnego dochodu osobistego.

Można również powiedzieć, że krańcowa skłonność do oszczędzania oznacza część
dodatkowej złotówki rozporządzalnego dochodu, którą gospodarstwa domowe są
skłonne przeznaczyć na wzrost oszczędności.

Funkcję oszczędności wyprowadza się z funkcji konsumpcji i odwrotnie. Trzyma-
jąc się naszego przykładu, jeżeli funkcja konsumpcji ma postać: C = 600 + 0,8Y,
wówczas funkcję oszczędności można zapisać następująco: S = –600 + 0,2Y.

Kolejnym podmiotem gospodarczym występującym w analizowanym modelu ma-
kroekonomicznym są przedsiębiorstwa, które zgłaszają popyt inwestycyjny.

Rysunek 3

Funkcja oszczędności

6

Inwestycje

to zakupy dóbr kapitałowych, tj. zakładów produkcyjnych, budynków

mieszkalnych, wyposażenia, zmiany zapasów, które mogą być użyte do produkcji
innych dóbr i usług. Inwestycje mogą być planowane i nieplanowane.

Nieplanowane inwestycje wynikają z niewywiązania się kogoś z umów — są to
więc dobra, które zostały wyprodukowane na sprzedaż, lecz zaliczone do zapasów,
ponieważ nie znalazły nabywcy.

Planowane inwestycje zależą od wielu czynników, m.in. oczekiwanej realnej sto-
py procentowej, poziomu dochodu narodowego, oczekiwań dotyczących rentow-
ności przyszłej produkcji, polityki podatkowej rządu. Jednakże dochód narodowy
jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na inwestycje. Jego zwią-
zek z inwestycjami nazywamy

funkcją inwestycji

. Funkcja ta prezentuje zakładaną

relację między dochodem narodowym a poziomem całkowitych wydatków inwe-
stycyjnych.

W naszym modelu zakładamy — dla uproszczenia — że wielkość planowanych in-
westycji jest wielkością autonomiczną, czyli nie zależy od poziomu dochodu. Z te-
go też względu funkcja inwestycji jest linią poziomą, równoległą do osi odciętych
(osi OX).

W modelu gospodarki dwupodmiotowej globalny
popyt jest sumą planowanych wydatków konsump-
cyjnych i planowanych wydatków inwestycyjnych,
dlatego też funkcja popytu globalnego jest równo-
legła do funkcji konsumpcji, zaś jej nachylenie jest
równe krańcowej skłonności do konsumpcji.

Załóżmy, że autonomiczne wydatki inwestycyjne
wynoszą I

A

= 900,00 PLN, autonomiczna kon-

sumpcja C

A

= 600,00 PLN, a krańcowa skłonność

do konsumpcji KSK = 0,8, wówczas funkcja popy-
tu globalnego ma postać: AD = C + 1 = 0,8Y +
900 => AD = 1500 + 0,8Y. Oznacza to, że punkt
przecięcia krzywej popytu globalnego z osią rzęd-
nych (osią OY) wyznacza całkowitą wielkość wy-
datków autonomicznych (C

A

+ I

A

) (rys. 4).

Przesuwanie się po danej funkcji popytu globalnego wywołuje zmianę poziomu
dochodu narodowego (Y = Y

d

). Zmiany wydatków konsumpcyjnych i wydatków

inwestycyjnych powodują równoległe przesunięcie funkcji popytu globalnego (rys.
5), zaś zmiana krańcowej skłonności do konsumpcji powoduje zmianę kąta nachy-
lenia funkcji popytu globalnego (rys. 6).

Rysunek 4

Krzywa globalnego popytu

w modelu dwupodmiotowym

Rysunek 5

Przesunięcie funkcji popytu

globalnego

7

Rysunek 6

Zmiana kąta nachylenia funkcji

popytu globalnego

8

2. Poziom zrównoważenia

dochodu narodowego

Poziom zrównoważenia dochodu narodowego oznacza jedyny poziom dochodu,
przy którym występuje równowaga sił wynikająca z działania podmiotów gospo-
darczych występujących po stronie popytu i podaży. Znając postać funkcji kon-
sumpcji, można zbudować prosty model równowagi krótkookresowej na rynku
dóbr i usług:

Y = C + I

C = C

A

+ KSK · Y

I = I

A

Pierwsze równanie opisuje warunek równowagi krótkookresowej na rynku dóbr
i usług. Lewa strona tego równania prezentuje stronę podażową gospodarki, zaś
prawa — całkowitą wielkość planowanych wydatków (konsumpcyjnych i inwesty-
cyjnych). Podstawiając do równania równowagi funkcję konsumpcji i autonomicz-
ne wydatki inwestycyjne, można wyznaczyć poziom zrównoważenia dochodu na-
rodowego:

Y = C

A

+ KSK · Y + I

A

Y – KSK · Y = C

A

+ I

A

(1 – KSK)Y = C

A

+ I

A

Równowaga krótkookresowa na rynku dóbr i usług występuje zatem wówczas, gdy
wielkość produkcji Y odpowiada całkowitym planowanym wydatkom zgłaszanym
przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa AD(Y = AD). Chcąc przedstawić
graficznie równowagę między poziomem produkcji krajowej i popytem globalnym,
należy wyprowadzić z początku układu współrzędnych linię o nachyleniu 45°, na
której każdy punkt spełnia warunek Y = AD.

Wprowadzenie do wykresu funkcji popytu globalnego linii o nachyleniu 45° po-
zwala zauważyć, że istnieje tylko jeden punkt, w którym linie te przecinają się,
oznaczając zrównanie całkowite wydatków na dobra i usługi ponoszone przez go-
spodarstwa domowe i przedsiębiorstwa (AD) z wielkością produkcji krajowej (Y).
Również zależności między planowanymi inwestycjami i planowanymi oszczędno-
ściami pozwalają wyznaczyć poziom dochodu narodowego zapewniający równo-
wagę krótkookresową na rynku dóbr i usług (rys 7).

9

Jeżeli planowane oszczędności będą większe od planowanych inwe-

stycji, wówczas całkowite wydatki na dobra i usługi będą niższe od
poziomu produkcji krajowej. Efektem tej sytuacji będzie wzrost za-
pasów, spadek produkcji i dochodu narodowego, a w konsekwencji
wzrost bezrobocia, któremu towarzyszy spadek płac. Mamy wów-
czas do czynienia z luką depresyjną.

Jeżeli planowane oszczędności będą mniejsze od planowanych in-

westycji, wówczas całkowite wydatki na dobra i usługi będą więk-
sze niż zasób wyprodukowanych dóbr i usług. Spowoduje to spadek
zapasów, wzrost produkcji i zwiększenie dochodu narodowego oraz
zmniejszenie bezrobocia. Mamy wówczas do czynienia z luką eks-
pansyjną.

Jeżeli planowane oszczędności będą równe planowanym inwesty-

cjom, wówczas gospodarka w skali makro będzie w równowadze,
czyli całkowite planowane wydatki gospodarstw domowych i przed-
siębiorstw zrównają się z poziomem produkcji krajowej (przedsię-
biorstwa jako grupa sprzedają dokładnie tyle, ile wyprodukowały).

Rysunek 7

Produkcja zapewniająca

równowagę krótkookresową

na rynku dóbr i usług

10

3. Mnożnik inwestycyjny

Przy założeniu, że w gospodarce panuje równowaga, zwiększenie przez inwesto-
rów nakładów inwestycyjnych przyczynia się początkowo do wzrostu produkcji
o taką samą wartość. Dzieje się tak dlatego, że przy założeniu istnienia w gospo-
darce wolnych mocy produkcyjnych, przedsiębiorstwa — odpowiadając na wzrost
popytu — zwiększają produkcję o tyle, o ile wzrośnie popyt.

Zwiększenie wydatków inwestycyjnych powoduje wzrost popytu na dobra kapita-
łowe, wzrost produkcji, w konsekwencji wzrost zatrudnienia (spadek bezrobocia)
i wzrost dochodów gospodarstw domowych. Konsumenci, dysponując rozporzą-
dzalnymi dochodami, przeznaczają je na bieżącą konsumpcję, a pewną ich część
decydują się zaoszczędzić. Ta część dochodów gospodarstw domowych, która prze-
znaczona jest na zaspokojenie potrzeb konsumpcyjnych, prowadzi do wzrostu po-
pytu, w wyniku czego przedsiębiorstwa zwiększają produkcję i w efekcie zwiększa-
ją zatrudnienie, któremu towarzyszy kolejny wzrost płac.

Wyższe dochody gospodarstw domowych oznaczają wyższy popyt, który kreuje
większe nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw i większą produkcję. Z powyższe-
go rozumowania można wyciągnąć prosty wniosek, że wydatki przedsiębiorstw na
cele inwestycje są silnie związane — za pośrednictwem mnożnika inwestycyjnego
— ze zmianą dochodu narodowego. Oznacza to, że zwiększenie nakładów inwe-
stycyjnych przyczynia się do zwielokrotnienia przyrostu dochodu narodowego, zaś
obniżenie przez przedsiębiorstwa nakładów inwestycyjnych prowadzi do spadku
dochodu narodowego. Dlatego też możemy powiedzieć, że zmiana całkowitych
planowanych wydatków jest po prostu zmianą planowanych inwestycji, co można
wyrazić za pomocą wzoru:

∆AD = ∆I.

Zmiana dochodu narodowego (∆Y) jest równa mnożnikowi inwestycyjnemu (m

i

)

pomnożonemu przez zmianę całkowitych planowanych wydatków konsumpcyj-
nych i inwestycyjnych (AD):

∆Y = m

i

· ∆AD.

Ponieważ zmiana całkowitych planowanych wydatków jest równa zmianie plano-
wanych inwestycji, w gospodarce znajdującej się w stanie zrównoważenia plano-
wane inwestycje są równe planowanym oszczędnościom (I = S). Wszelka zmiana
planowanych inwestycji musi być zbilansowana równą co do wielkości zmianą pla-
nowanych oszczędności:

∆I = ∆S.

W związku z tym można zapisać:

∆Y = m

i

· ∆S.

Przekształcając odpowiednio to równanie, otrzymujemy:

11

Ponieważ KSO + KSK = 1, dlatego też KSO = 1 — KSK, w wyniku czego mnożnik
inwestycyjny można również zapisać następująco:

Mnożnik inwestycyjny

jest odwrotnością krańcowej skłonności do oszczędzania i in-

formuje o tym, ile wyniesie wzrost lub spadek dochodu narodowego w wyniku
wzrostu lub spadku inwestycji. Mnożnik ten bardzo często określany jest mianem

najprostszego mnożnika

, ponieważ nie uwzględnia działania rządu oraz wyłącza

wpływ handlu światowego.

Mnożnik inwestycyjny można również wyprowadzić w inny sposób. Jak pamię-
tamy, zwiększenie przez przedsiębiorstwa nakładów inwestycyjnych prowadzi do
wzrostu globalnego popytu i w efekcie do wzrostu poziomu produkcji i poziomu
dochodu, który zapewnia równowagę.

W sytuacji wyjściowej warunek krótkookresowej równowagi na rynku dóbr i usług
można zapisać za pomocą wzoru:

AD

= C + I = C

A

+ KSK · Y + I.

Nowy, wyższy poziom zrównoważonego dochodu narodowego można zapisać
jako:

AD

1

= C

1

+ (I + ∆I) = KSK · Y

1

+ C

A

+ I + ∆I = Y

1

,

zatem zmianę dochodu narodowego można zapisać następująco:

∆Y = Y

1

– Y = KSK · Y

1

+ C

A

+ I + ∆I – KSK · Y – C

A

– I =

= KSK · Y

1

– KSK · Y + ∆I = KSK · ∆Y + ∆I.

W związku z tym można zapisać, że:

Wyjaśnijmy na konkretnym przykładzie mnożnikowy wpływ wzrostu nakładów
inwestycyjnych na wzrost dochodu narodowego. Załóżmy, że krańcowa skłonność
do konsumpcji KSK = 0,75, zaś wydatki na cele inwestycyjne wzrosły o 50 mln jed-
nostek pieniężnych. Oznacza to, że z każdej dodatkowej jednostki dochodu 75%
przeznaczane jest na bieżącą konsumpcję, a 25% na oszczędności, zaś mnożnik in-
westycyjny wynosi:

12

Ponieważ wydatki inwestycyjne zwiększyły się o 50 mln jednostek pieniężnych, do-
chód narodowy wzrósł o:

∆Y = m

i

· ∆I = 4 · 50 mln = 200 mln.

Natomiast spadek krańcowej skłonności do konsumpcji o 0,15 (KSK = 0,6) spowo-
duje obniżenie mnożnika inwestycyjnego o 1,5 i wyniesie:

w konsekwencji czego, zmniejszy się przyrost dochodu narodowego:

∆Y = m

i

· ∆I = 2,5 · 50 mln = 125 mln.

A zatem spadek KSK przyczynił się do zmniejszenia przyrostu dochodu o 75 mln
jednostek pieniężnych. Wynika z tego dosyć istotny wniosek, że zarówno wielkość
mnożnika inwestycyjnego, jak i potencjalna zmiana dochodu narodowego są ściśle
związane z wartością KSO:

Oznacza to, że wielkość mnożnika inwestycyjnego jest rosnącą funkcją KSK i ma-
lejącą funkcją KSO.

13

4. Paradoks zapobiegliwości

Paradoks zapobiegliwości

zwany również

paradoksem oszczędności

wytłumaczony

został przez angielskiego ekonomistę Keynesa, który twierdził, że konsekwencją
decyzji podjętej przez gospodarstwa domowe o oszczędzaniu może być mniejsza
oszczędność w stosunku do jej wyjściowego poziomu.

Paradoks ten polega na tym, że powszechna skłonność
gospodarstw domowych do zwiększania oszczędności
przy każdym poziomie dochodu narodowego wywo-
ła w ostatecznym rachunku zmniejszenie sumy rozpo-
rządzalnych dochodów oraz przyczyni się do zmniej-
szenia ogólnego poziomu oszczędności w porównaniu
z sytuacją wyjściową. Dzieje się tak dlatego, że zwięk-
szenie oszczędności powoduje mniejsze wydatki na do-
bra i usługi, co z kolei przyczynia się do zmniejszenia
globalnego popytu i dochodu narodowego, a to w kon-
sekwencji może doprowadzić do spadku indywidual-
nych inwestycji, zmniejszenia dochodów i w efekcie do
zmniejszenia oszczędności. Ujemny wpływ oszczęd-
ności na poziom dochodu narodowego odnosi się do
krótkiego okresu, ponieważ w długim horyzoncie cza-
sowym oszczędności deponowane są w instytucjach fi-
nansowych, stanowiąc tym samym podstawowe źró-
dło kredytów inwestycyjnych, które są czynnikiem na-
pędzającym wzrost gospodarczy. Powróćmy jednak
do krótkiego okresu. Wpływ zmiany planowanych
oszczędności na poziom dochodu narodowego został
zilustrowany na rysunku 8.

W sytuacji wyjściowej poziom dochodu narodowego,
zapewniający krótkookresową równowagę na rynku
dóbr i usług, osiągnięty jest w punkcie E

1

, przy pozio-

mie dochodu Y

1

. Jeżeli gospodarstwa domowe większą

część swoich rozporządzalnych dochodów oszczędzają
(czyli oszczędności rosną), wówczas funkcja oszczęd-
ności przesuwa się w lewo — z S

1

do S

2

, czemu towa-

rzyszy przesunięcie w prawo funkcji konsumpcji C i funkcji popytu globalnego
— z AD

1

do AD

2

. Konsekwencją tego stanu rzeczy jest spadek poziomu produkcji

zapewniającej równowagę — z Y

1

do Y

2

, przy założeniu, że krańcowa skłonność do

konsumpcji nie będzie ulegała zmianie. A zatem spadek planowanych oszczędności
w krótkim okresie zostanie zrekompensowany, ponieważ ostatecznie planowane
oszczędności zrównają się z planowanymi inwestycjami (S = I), a ponieważ inwe-
stycje mają charakter autonomiczny, to także i oszczędności pozostają na tym sa-
mym poziomie.

Wyjaśnijmy skutki spadku planowanych oszczędności na konkretnym przykładzie.
Załóżmy, że autonomiczny popyt wynosi C

A

= 800 jednostek pieniężnych, auto-

nomiczne inwestycje I

A

= 1200 jednostek pieniężnych, natomiast krańcowa skłon-

ność do konsumpcji KSK = 0,8. Przyjmując te wyjściowe założenia, funkcja kon-
sumpcji ma postać:

Rysunek 8

Paradoks zapobiegliwości

14

C = 800 + 0,8Y,

natomiast funkcję oszczędności można zapisać za pomocą wzoru:

S = –800 + 0,2Y.

W sytuacji gdy gospodarstwa domowe zdecydują się zwiększyć oszczędności o 300
jednostek pieniężnych, wówczas funkcja konsumpcji przyjmie postać:

C = 500 + 0,8Y,

natomiast funkcja oszczędności:

S = –500 + 0,2Y.

Stąd wartość mnożnika inwestycyjnego wynosi:

Zapewniająca równowagę zmiana wielkości dochodu narodowego będzie wynosiła:

∆Y = –∆C · m

i

= (–300) · 5 = –1500.

Poziom dochodu narodowego, zapewniający krótkookresową równowagę na ryn-
ku dóbr i usług, można również obliczyć w następujący sposób:

C

2

= 500 + 0,8Y

I = 1200

Natomiast w sytuacji wyjściowej (przed wzrostem oszczędności) poziom dochodu
narodowego w równowadze wynosił:

C

1

= 800 + 0,8Y

I = 1200

A zatem dochód narodowy, na skutek wzrostu oszczędności, obniżył się o 1500 jed-
nostek pieniężnych:

∆Y = Y

2

– Y

1

= 8500 – 10 000 = –1500.

Przy poziomie dochodu narodowego Y

1

konsumpcja wyniosła:

zaś przy dochodzie narodowym Y

2

:

15

Oznacza to, że wzrost oszczędności o 300 jednostek pieniężnych przyczynił się do
obniżenia poziomu dochodu zapewniającego równowagę na rynku dóbr i usług
o 1500 jednostek pieniężnych. Mimo tego, warunek równowagi krótkookresowej
jest zachowany, ponieważ planowane inwestycje są równe planowanym oszczędno-
ściom (I = S), natomiast popyt inwestycyjny — zarówno dla poziomu dochodu na-
rodowego Y

1

, jak i Y

2

— jest stały i wynosi 1200 jednostek pieniężnych (rys. 9).

Rysunek 9

Skutki wzrostu planowanych

oszczędności na poziom

zrównoważenia dochodu

narodowego

16

Słownik

Funkcja inwestycji

— zakładana relacja między dochodem narodowym a poziomem

całkowitych wydatków inwestycyjnych (planowane inwestycje traktowane są jako
wielkość autonomiczna, czyli niezależna od poziomu dochodu).

Funkcja konsumpcji

— funkcja pokazująca poziom zamierzonej konsumpcji całkowi-

tej przy każdym poziomie rozporządzalnych dochodów osobistych. Zależność mię-
dzy wielkością dochodu a wielkością konsumpcji można przedstawić (zakładając
liniowość tej zależności) następująco: C = CA + KSK · Y. Miarą nachylenia funkcji
konsumpcji jest krańcowa skłonność do konsumpcji (KSK).

Funkcja oszczędności

— funkcja pokazująca wielkość zamierzonych oszczędności

przy każdym poziomie dochodu rozporządzalnego. Zależność między wielkością
dochodu a wielkością oszczędności można przestawić (zakładając liniowość tej za-
leżności) następująco: C = –CA + KSO · Y. Miarą nachylenia funkcji oszczędności
jest krańcowa skłonność do oszczędzania (KSO).

Inwestycje

— zakupy dóbr kapitałowych, takich jak zakłady produkcyjne, wyposa-

żenie, budynki mieszkalne oraz zmiany zapasów, które mogą być użyte w produk-
cji innych dóbr i usług. Wyróżniamy dwa rodzaje inwestycji: inwestycje planowane
i nieplanowane.

Inwestycje nieplanowane

— inwestycje definiowane jako nieprzewidywane i nieuję-

te w harmonogramie zakupy zakładów produkcyjnych, wyposażenia, budynków
mieszkalnych i zapasów produkcyjnych.

Inwestycje planowane

— inwestycje rozumiane jako przewidywane i ujęte w harmo-

nogramie zakupy zakładów produkcyjnych, wyposażenia, budynków mieszkalnych
i zapasów produkcyjnych.

Krańcowa skłonność do konsumpcji (

KSK)

— wyrażona w procentach część zmiany

dochodu, którą konsumenci są skłonni wydać. Krańcową skłonność do konsumpcji
oblicza się za pomocą wzoru:

gdzie ∆C — zmiana wielkości konsumpcji, ∆Y — zmiana dochodu narodowego.

Krańcowa skłonność do oszczędzania (

KSO)

— wyrażona w procentach wszelka zmia-

na dochodu narodowego, którą konsumenci są w stanie zaoszczędzić. Krańcową
skłonność do oszczędzania oblicza się według wzoru:

gdzie ∆S — zmiana oszczędności, ∆Y — zmiana dochodu narodowego.

Mnożnik

— stosunek ostatecznej zmiany dochodu narodowego do początkowej

zmiany całkowitych planowanych wydatków, które do niej doprowadziły:

gdzie: m — mnożnik, ∆Y — ostateczna zmiana dochodu narodowego, ∆AD — po-
czątkowa zmiana całkowitych planowanych wydatków.

17

Mnożnik ten jest zawsze wyższy od jedności (m > 1), ponieważ każda początkowa
zmiana planowanych wydatków — bez względu na to, czy będzie miała charakter
ujemny, czy dodatni — wywołuje dalsze zmiany konsumpcji.

Mnożnik inwestycyjny

— liczba informująca o wysokości wzrostu lub spadku docho-

du narodowego w wyniku wzrostu lub spadku inwestycji. Mnożnik inwestycyjny
nazywany jest bardzo często najprostszym mnożnikiem, ponieważ nie uwzględnia
on działania rządu, a także wyłącza wpływ handlu światowego.

Oszczędności

— część dochodów przeznaczonych na konsumpcję, która nie została

wydana. Reprezentują niezrealizowane wydatki na zakup dóbr i usług. Oszczędno-
ści (podobnie jak inwestycje) mogą być planowane i nieplanowane.

Paradoks oszczędności

— paradoks wytłumaczony po raz pierwszy przez angielskie-

go ekonomistę J. M. Keynesa, który twierdził, że wynikiem podjętej przez społe-
czeństwo decyzji o oszczędzaniu może być w efekcie mniejsza oszczędność w sto-
sunku do jej wyjściowego poziomu. Paradoks ten polega na tym, że powszechna
skłonność do zwiększania oszczędności przy każdym poziomie dochodu wywoła
w ostatecznym rachunku spadek sumy zarobków oraz przyczyni się do zmniejsze-
nia ogólnego poziomu oszczędności w porównaniu z sytuacją wyjściową. Dzieje
się tak dlatego, że zwiększenie oszczędności powoduje mniejsze wydatki na dobra
konsumpcyjne, które mogą spowodować zmniejszenie globalnego popytu i PNB.
To z kolei może doprowadzić do niższych indywidualnych inwestycji, mniejszych
dochodów i w efekcie mniejszych oszczędności.

Przeciętna skłonność do konsumpcji

— stosunek wydatków konsumpcyjnych (C) do

dochodu narodowego (Y), informujący jaka część dochodu przeznaczana jest na
konsumpcję:

Przeciętna skłonność do oszczędzania

— stosunek oszczędności (S) do dochodu naro-

dowego (Y), informujący jaka część dochodu przeznaczana jest na oszczędności.

18

Bibliografia

1. Begg D., Fischer S., Dornbusch R., 1996: Ekonomia, PWE, Warszawa, t. 1 i 2.
2. Burda M., Wyplosz Ch., 1995: Makroekonomia, PWE Warszawa.
3. Czarny B., Rapacki R., 2002: Podstawy ekonomii, PWE, Warszawa.
4. Ekonomia, 1996: (red.) W. Caban, Wydawnictwo Absolwent, Łódź.
5. Informacje i opracowania statystyczne, 1998: GUS, Warszawa.
6. Kamerschen D. R., McKenzie R. B., Nardinelli C., 1992: Ekonomia, FG NSZZ

„Solidarność”, Gdańsk.

7. Kołodko G. W., 1987: Polska w świecie inflacji, KiW, Warszawa.
8. Makroekonomia, 1992: (red.) E. Kwiatkowski, Wydawnictwo Uniwersytetu

Łódzkiego, Łódź.

9. Mankiw N. G., 1998: Macroeconomics, Worth Publishers, New York.

10. Marciniak S., 2001: Elementy makro- i mikroekonomii dla inżynierów, PWN,

Warszawa.

11. McCandless G. T. Jr., 1998: Macroeconomics theory, Prentice-Hall Inc., New

York.

12. Nasiłowski M., 1998, System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii,

Wydawnictwo Key Text, Warszawa.

13. Noga M., 1997: Makroekonomia, Wydawnictwo AE, Wrocław.
14. Podstawy ekonomii, 2002: (red.) R. Milewski, PWN, Warszawa.
15. Samuelson P. A., Nordhaus W. D., 1989:, Economics, New York.
16. Samuelson P. A., Nordhaus W. D., 1995: Ekonomia, PWN, Warszawa.
17. Schiller B. R., 1989, The Micro Economy Today, McGraw-Hill Publishing Com-

pany.

18. Zalega T., Krakowińska E., Nowak A. Z., Skrzypczak Z., 2002: Makroekono-

mia, WSPiZ im. L. Koźmińskiego, Warszawa.

19. Zalega T., 1995: Rozmiary i struktura bezrobocia, [w:] Lokalna polityka rynku

pracy, (red.) S. Borkowska i P. Bohdziewicz, Wydawnictwo Naukowe IBIDEM,
Łódź.