dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

Ruch okrężny w gospodarce i rachunek dochodu narodowego

Gospodarka – miliony gospodarstw domowych, przedsiębiorstw oraz państwo. Eliminując z

analizy aparat państwowy, na prostym schemacie pokazać można zależności jakie występują

pomiędzy gospodarstwami a przedsiębiorstwami. Schemat ten nosi nazwę ruchu okrężnego w

gospodarce.

Wydatki na dobra i usługi

Usługi czynników produkcji

Gosp

s od

o ars

r t

s wa

w

Przedsiębiorstwa

Ruch okrężny w gospodarce

domo

m we

w

Dobra i usługi

Dochody czynników produkcji

Jak wyraźnie widać na rysunku, krąg wewnętrzny opisuje przepływy zasobów rzeczowych,

podczas gdy krąg zewnętrzny przepływy kapitałowe. Wzajemne zależności pomiędzy

gospodarstwami domowymi a przedsiębiorstwami opisać można następująco:

Gospodarstwa domowe

Przedsiębiorstwa

• Dysponują czynnikami produkcji,

• Wykorzystują czynniki produkcji

które następnie dostarczają

dostarczane przez gospodarstwa

przedsiębiorstwom

domowe

• Otrzymują dochody od

• Płacą gospodarstwom domowym za

przedsiębiorstw w zamian za

wykorzystanie ich czynników

dostarczone czynniki produkcji

produkcji

• Wydają dochody na dobra i usługi

• Sprzedają dobra i usługi

wytwarzane przez przedsiębiorstwa

gospodarstwom domowym

1

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

Przedstawiony model jest oczywiście bardzo uproszczony, pokazuje jednak podstawowe

relacje występujące w gospodarce. Sugeruje on także, iż istnieją 3 sposoby określania

rozmiarów działalności gospodarczej (dające takie same wyniki).

Jako miarę wielkości tej działalności zastosować więc można:

• Wartość wytworzonych dóbr

• Poziom dochodów czynników produkcji, reprezentujący wartość dostarczonych przez nie

usług

• Wartość wydatków na dobra i usługi

Tak obliczona wielkość nosi nazwę Produktu Krajowego Brutto (PKB) lub (dla wielbicieli

angielskiego) Gross Domestic Product (GDP).

Mierzenie rozmiarów działalności gospodarczej wygląda tak prosto i przyjemnie jedynie przy

założeniu, że gospodarstwa domowe nie mają oszczędności (wydają całe dochody na dobra i

usługi produkowane przez firmy), a firmy nie tworzą zapasów (cała produkcja jest

sprzedawana gospodarstwom domowym). Dlatego też niestety skomplikujemy teraz

troszeczkę ten model wprowadzając kilka założeń, które sprawią, że stanie się on bardziej realny i pozwoli na pokazanie sposobów obliczania dochodu narodowego.

Założenie 1. Przedsiębiorstwo nie sprzedaje całej swojej produkcji gospodarstwom

domowym ( dobra finalne), ale część tej produkcji nabywana jest przez inne przedsiębiorstwa

( dobra pośrednie).

Aby unikać podwójnego liczenia wprowadzono pojęcie wartości dodanej (VA od Value

Added) czyli przyrostu wartości dóbr w wyniku danego procesu produkcji. Oblicza się ją

odejmując od wartości dobra finalnego wartość wszystkich dóbr pośrednich, potrzebnych do

jego wyprodukowania.

Trzeba pamiętać o tym, że to samo dobro może być zarazem dobrem finalnym i dobrem

pośrednim (np. parówka jest dobrem finalnym dla konsumenta kupującego ją w sklepie, a

dobrem pośrednim dla przedsiębiorcy, którego koncern sprzedaje hotdogi w budce pod

Pałacem Kultury).

Przykład

Hotdog Deluxe jest nabywany przez konsumenta za 5 PLN. Wytwórca hotdoga wydaje 1

PLN na zakup megaparówki, 0,50 PLN na zakup bułki i 0,50 PLN na zakup dodatków

(keczup, musztarda, etc.).

Hotdog jest tutaj dobrem finalnym, zaś składniki nabywane przez wytwórcę w celu jego

wytworzenia są dobrami pośrednimi.

Wartość dodana wytwórcy hotdoga to:

VA = 5 – 1 – 0,50 – 0,50 = 3 PLN

Wartość dodana producentów półproduktów:

VA = 1 + 0.5 + 0.5 = 2 PLN

2

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

Założenie 2. Gospodarstwa domowe nie wydają całych swoich dochodów na zakup dóbr i usług wytwarzanych przez przedsiębiorstwa ale zachowują ich część w formie oszczędności

(S – savings). Kwota oszczędności wypływa z obiegu okrężnego ale zarazem powraca do niego w formie inwestycji (I – investments) dokonywanych przez przedsiębiorstwa (zarówno

odpływ jak i dopływ dokonują się w ramach kręgu przepływów kapitałowych).

Zgodnie z założeniami modelu kwota oszczędności gospodarstw domowych jest równa

kwocie jaką przedsiębiorstwa przeznaczają na inwestycje. Aby to udowodnić wystarczy

policzyć PKB (jest oznaczany przez Y) jako:

• Wartość dochodów gospodarstw domowych

S ≡ Y - C

gdzie C oznacza konsumpcję ( consuption)

Y ≡ C + S

symbol ≡ oznacza „równość na mocy definicji”

• Sumę wydatków końcowych na dobra konsumpcyjne i inwestycyjne

Y ≡ C + I

a zatem

Y ≡ C + S ≡ C + I

oraz

S ≡ I

Założenia modelu mogą sugerować, że oszczędności zamieniają się na inwestycje pod

wpływem jakiegoś magicznego przekształcenia. W praktyce dokonuje się tego za

pośrednictwem instytucji rynku kapitałowego (banki, giełda, etc.).

Relacje opisane powyżej są prawdziwe dla faktycznych oszczędności i inwestycji, natomiast

nie muszą sprawdzać się w przypadku oszczędności oraz inwestycji planowanych (a więc

tych realizowanych w przyszłości). Jednocześnie oszczędności są zawsze równe inwestycjom

przy założeniu braku wymiany międzynarodowej. Jej wprowadzenie sprawia, że równanie to

nie musi być spełnione (ale o tym będziemy mówić później).

Założenie 3. Producenci mogą nie sprzedać całości swojej produkcji, pozostawiając jej część

w formie zapasów. Zapasy są traktowane jako dobra kapitałowe (tzw. kapitał obrotowy), a zatem ich powiększanie jest traktowane jako inwestycje w kapitał obrotowy. Nie zmienia to

wielkości obliczanego PKB, a jedynie sposób zapisu jego części składowych.

Przykład

W budce przed Pałacem Kultury codziennie przygotowanych jest 100 Hotdogów Deluxe

(ceny jak w poprzednim przykładzie). Pierwszego dnia udało się sprzedać całą produkcję

natomiast drugiego dnia sprzedano jedynie 80 hotdogów, pozostawiając 20 w formie zapasów

(ku niezadowoleniu żołądków przyszłych klientów).

PKB (pierwszego dnia)

Wydatki na dobra finalne Y = 100 ∗ 5 = 500 PLN

Wartość dodana Y = 100 ∗ (1 + 0,50 + 0,50 + 3) = 500 PLN

Dochody czynników wytwórczych Y = 100 ∗ (1 + 0,50 + 0,50 + 3) = 500 PLN

3

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

PKB (drugiego dnia)

Wydatki na dobra finalne Y = 80 ∗ 5 + 20 ∗ 5 = 500 PLN

Wartość dodana Y = 100 ∗ (1 + 0,50 + 0,50 + 3) = 500 PLN

Dochody czynników wytwórczych Y = 100 ∗ (1 + 0,50 + 0,50 + 3) = 500 PLN

Jak widać na przykładzie, zmienia się tylko sposób liczenia PKB jako sumy wydatków

finalnych, gdyż zapasy są tutaj traktowane jako wydatek finalny.

Założenie 4. Oprócz gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, do podmiotów działających w gospodarce należy również państwo. Rola państwa w gospodarce jest dwojaka; z jednej

strony zabiera ono swoim mieszkańcom i podmiotom działającym na rynku ciężko

zapracowane pieniądze w formie podatków, z drugiej zaś redystrybuuje uzyskane środki

(niestety nie wszystko, bo część przejada biurokracja) w formie dóbr publicznych oraz

transferów (emerytury, zasiłki, subwencje, etc.). Wydatki państwa na zakup dóbr publicznych

(G) wchodzą w skład PKB ponieważ są źródłem dochodów dla podmiotów ich

dostarczających, natomiast transfery (B) nie powiększają ani dochodu narodowego ani

rozmiarów wytworzonej w gospodarce produkcji.

Istnieją 2 rodzaje podatków (T – taxes):

• Podatki bezpośrednie (Td – od dochodów osobistych, Tp – od zysków przedsiębiorstw, np.

CIT)

• Podatki pośrednie (Te - będące elementem ceny produktu, np. VAT)

Założenie 5. Założenie to odnosi się do cen w jakich mierzony jest poziom dochodu narodowego oraz punktu odniesienia jakiego używać będziemy do porównywania tego

poziomu.

W zależności od tego czy w rachunku uwzględniamy podatki pośrednie zawierające się w

cenie produktów czy też nie, możemy otrzymać:

• PKB w cenach rynkowych (uwzględnia Te)

Y ≡ C + I + G

• PKB w cenach czynników wytwórczych (bez Te)

Y ≡ C + I + G - Te

Jeżeli interesuje nas informacja na temat zmiany wielkości PKB w danym kraju to nie ma znaczenia której miary użyjemy, gdyż wartość podatków pośrednich jest wprost

proporcjonalna do wartości produkcji (zmiana procentowa będzie zawsze taka sama). Jeżeli

natomiast chcemy porównać poziom dochodu różnych krajów, to wtedy lepiej użyć PKB w

cenach czynników wytwórczych (każdy kraj ma własne podatki, a więc PKB w cenach

rynkowych nie pozwalałby na rzeczywiste porównanie).

4

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

Dochód narodowy mierzony może być także w cenach bieżących (w danej chwili) lub stałych

(przyjmujemy ceny z jakiegoś roku bazowego).

• PKB nominalny jest mierzony w cenach bieżących.

• PKB realny jest mierzony w cenach stałych.

Jeżeli mamy do dyspozycji dane na temat wielkości PKB nominalnego w różnych okresach i

chcemy je ze sobą porównać (aby określić jak rzeczywiście on się zmieniał) to musimy PKB

„urealnić”, biorąc pod uwagę wysokość inflacji jaka występuje w poszczególnych okresach.

Służy do tego deflator PKB czyli wskaźnik określający stosunek PKB nominalnego do realnego.

Przykład

Ilości złowionych w Rokitkowie krabów i homarów oraz ich ceny wyniosły w kolejnych

latach:

Lata

2020

2021

2022

Kraby

q = 20, p = 2

q = 25, p = 3

q = 30, p = 1

Homary

q = 30, p = 1

q = 30, p = 2

q = 35, p = 2

Stopa wzrostu PKB nominalnego wynosi w kolejnych latach:

Growth rate 2021 = (25 ∗ 3 + 30 ∗ 2)/(20 ∗ 2 + 30 ∗ 1) – 1 = 0,93

czyli 93%

Growth rate 2022 = (30 ∗ 1 + 35 ∗ 2)/(25 ∗ 3 + 30 ∗ 2) – 1 = - 0,26

czyli -26%

Z tego wynikałoby, że PKB 2021 jest wyższe niż PKB 2022 (mamy ujemną stopę wzrostu)

ale jest tak tylko dlatego, że użyliśmy cen nominalnych. Chcąc urealnić PKB i przyjmując za

rok bazowy 2020 otrzymujemy bierzemy ilości wyprodukowane w każdym okresie i

mnożymy je przez ceny z okresu bazowego. Wtedy realna stopa wzrostu wynosi:

Growth rate 2021 = (25 ∗ 2 + 30 ∗ 1)/(20 ∗ 2 + 30 ∗ 1) – 1 = 0,14 czyli 14%

Growth rate 2022 = (30 ∗ 2 + 35 ∗ 1)/(25 ∗ 2 + 30 ∗ 1) – 1 = 0,19 czyli 19%

Deflator dla roku 2021 = (25 ∗ 3 + 30 ∗ 2)/(25 ∗ 2 + 30 ∗ 1) = 1,69

Deflator dla roku 2022 = (30 ∗ 1 + 35 ∗ 2)/(30 ∗ 2 + 35 ∗ 1) = 1,05

Indeksy cenowe:

Indeksy ilościowe:

Indeksy Fishera:

n

n

∑ q p

∑ q p

0

i

i

0

i =

Lc =

1

i=

Li =

1

∑

Lc ⋅

q p

∑ q p

Fc =

Pc

0

0

0

0

n

n

∑ q p

∑ q p

i

i

i

i

i=

Pc =

1

i=

Pi =

1

n

n

Fi = Li ⋅ Pi

∑ q p

∑ q p

i

0

0

i

i=1

i=1

5

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

Na koniec warto dodać, że najlepszą miarą rzeczywistej zamożności danego kraju jest PKB

per capita czyli produkt narodowy na 1 mieszkańca. Oblicza się go następująco:

Per capita GDP = GDP/Population

Założenie 6. Rola jaką odgrywa państwo w gospodarce przekłada się na dochody podmiotów

biorących udział w życiu gospodarczym. Podatki jakie ściąga państwo oraz transfery jakich dokonuje wpływają bezpośrednio na dochód jakim może rozporządzać każdy z tych

podmiotów.

Zgodnie z modelem PKB jest równy dochodom czynników wytwórczych, dlatego wysokość

dochodu do dyspozycji (DI – disponible income) obliczyć można następująco:

DI ≡ Y - Td + B

dlatego teraz musimy dokonać rozróżnienia pomiędzy oszczędności prywatne i publiczne:

Spr ≡ (Y - Td + B) - C

⇒

Y ≡ C + Spr + Td - B

ponieważ

Y ≡ C + I + G

⇒

- Te

C + Spr + Td - B ≡ Y ≡ C + I + G - Te

dlatego

Spr + Td + Te – G – B ≡ I

gdzie Td + Te – G – B = Spu oszczędności publiczne

a zatem widać że Spr + Spu ≡ I

Przekształcając powyższe równanie możemy otrzymać:

Spr - I ≡ G + B - Td - Te

gdzie lewa strona to nadwyżka finansowa sektora prywatnego, a

prawa to deficyt finansowy państwa

Założenie 7. Każdy normalny kraj utrzymuje wymianę handlową z zagranicą, dlatego do rachunku dochodu narodowego wprowadzić trzeba również eksport i import. Ponieważ

interesuje nas wielkość produktu krajowego to wprowadzając element wymiany z zagranicą

musimy dodać do rachunku wielkość eksportu (X) i odjąć od niego import (Z). Najłatwiej jest

to zrobić obliczając wielkość eksportu netto (NX):

NX = X - Z

Dlatego wielkość PKB w cenach czynników wytwórczych w gospodarce otwartej obliczana

jest jako:

Y ≡ C + I + G + NX - Te

Analizując kwestię odpływów i dopływów w ruchu okrężnym otrzymujemy:

Spr + Td + Te + Z ≡ G + I + B + X

lewa strona odpływy, prawa strona dopływy

6

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

Zarazem widzimy, że oszczędności nie muszą już być równe inwestycjom gdyż:

Spr + Spu ≡ I + NX

⇒ -NX = S*(oszczędności zagranicy)

bo

Spr + Spu + S* ≡ I

Chcąc określić stan finansów państwa i sektora prywatnego mamy:

Spr - I ≡ (G + B - Td - Te) + NX

nadwyżka sektora prywatnego

deficyt budżetowy

deficyt handlowy

Wprowadzenie elementu wymiany handlowej z zagranicą powoduje konieczność rozróżnienia

pomiędzy Produktem Krajowym Brutto, a Produktem Narodowym Brutto:

• Produkt Krajowy Brutto (GDP) pokazuje całkowity dochód wytworzony na terenie

danego państwa

• Produkt Narodowy Brutto (GNP) pokazuje całkowity dochód wytworzony przez

czynniki produkcji należące do obywateli danego państwa (niezależnie od tego czy

wytworzono go w kraju czy zagranicą)

dlatego GNP = GDP + V gdzie V – dochód netto z tytułu własności zagranicznych wtedy S*(zagranicy) = -(NX+V)

Założenie 8. Kapitał służący do wytwarzania dochodu ulega zmniejszaniu na skutek

fizycznego lub ekonomicznego zużycia. Miarą szybkości zmniejszania się tego kapitału jest

amortyzacja (A), co oznacza że w zależności od jej wielkości, rzeczywista produkcja (netto)

wytwarzana w gospodarce jest mniejsza niż ta, którą opisuje PKB lub PNB. Dlatego też

Produkt Narodowy Netto (NNP) jest równy:

NNP = GNP – A

gdzie A = Ib - In

Dochód narodowy (NI) jest równy NNP w cenach czynników wytwórczych pomniejszonemu

o saldo błędów i opuszczeń (ER) i powiększonemu o dotacje netto dla przedsiębiorstw

państwowych (D):

NI = NNP - Te - ER + D

Na koniec powróćmy jeszcze do dochodu osobistego. Zgodnie z modelem znając wielkość NI

możemy obliczyć dochód osobisty (PI) w następujący sposób:

PI = NI - SS - Tp - ∏ + N + B + PB

lub

PI = w + N + B + PB

gdzie SS – składki na ZUS, ∏ - nie rozdzielone zyski korporacji, N – odsetki od długu publicznego, PB – prywatne transfery przedsiębiorstw (zyski rozdzielone), w płace

Przy tym założeniu dochód do dyspozycji (DI) jest równy:

DI = PI - Td

7

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

Zadania

Zadanie 1. W roku 2050 w zamkniętej (na 4 spusty) gospodarce Rokitkowa zanotowano

następujące wskaźniki gospodarcze:

C = 1000, Ib = 200, G = 600, A = 100, Te = 300, D = 0, ER = 100

Prezydent Rokitek pilnie potrzebuje wiadomości na temat następujących wielkości:

GDP, GNP, NNP, NI, In

Pomóż mu, on nie może czekać!!!

Odp.

GDP=C+ Ib +G=1000+200+600=1800

GNP=GDP=1800

NNP=GDP-A=1800-100=1700

NI=NNP- Te -ER+D=1700-300-100+0=1300

Zadanie 2. Zdesperowany prezydent Rokitek zdecydował się na otwarcie gospodarki swojej

ukochanej ojczyzny co zaowocowało osiągnięciem następujących wyników:

C = 2000, In = 1000, A = 1000, G = 500, Te = 1000, NX = -100, V = 100, D = 0, ER = 0

Niestety wiedza prezydenta nie pozwala mu na samodzielne obliczenie:

GDP, GNP, NNP, NI

Dlatego zaszczyt obliczeń złożył na Państwa barki...

Odp.

GDP=C+ Ib +G+NX=2000+2000+500-100=4400

GNP=GDP+V=4400+100=4500

NNP=GNP-A=4500-1000=3500

NI= NNP- Te -ER+D=3500-1000=2500

Zadanie 3. Melonowo zazdrosne o sukces gospodarczy państwa Rokitków postanowiło

prowadzić aktywną politykę gospodarczą na poziomie państwa. Ile wyniosą, zakładając że

Melonowo nie prowadzi wymiany gospodarczej z zagranicą, GNP, NI, PI, DI, płace i deficyt

budżetowy, jeśli:

C = 3000, G = 2000, Ib = 2000, In = 800, Te = 500, Td = 500, Tp = 100, SS = 100, B = 200, ER

= 200, D = 100, ∏ = 300, N = 100, PB = 200

Odp.

GNP=GDP+V=3000+2000+2000+0=7000

NI= NNP- Te -ER+D=7000-1200-500-200+100=5200

PI= NI - SS - Tp - ∏ + N + B + PB=5200-100-100-300+100+200+200=5200

DI= PI - Td =5200-500=4700

w=PI-N-B-PB=5200-100-200-200=4700

oszczędności publiczne=taxes+SS-G-B-PB=500+500+100+100-2000-200-200=-1200

Zadanie 4. Ponieważ wyniki gospodarcze Melonowa były raczej kiepskie, to kraj ten

postanowił dokonać rewolucyjnego kroku i otworzyć się na zagranicę. Wtedy to:

C = 80, Ib = 20, A = 15, G = 40, Te = 30, Tp = 50, ZUS = 30, B = 20, Td = 10, NX = -50,

V = 0, ER = -50, D = 30, ∏ = 0, PB = 0, N = 5

Ponieważ Melonowo jest biedne, to nie stać go na wynajęcie specjalistów mogących policzyć:

GNP, NNP, NI, PI, DI i deficyt budżetowy

Dlatego też czekają na wolontariuszy...

Odp.

8

dr Bartłomiej Rokicki Ćwiczenia z Makroekonomii I

GNP=GDP+V=80+20+40-50=90

NNP=GNP-A=90-15=75

NI= NI= NNP- Te -ER+D=75-30+50+30=125

PI= NI - SS - Tp - ∏ + N + B + PB=125-30-50-0+20+5+0=70

DI= PI - Td=70-10=60

Deficyt=40+20+0-30-50-10-30=-60

Zadanie 5. Wyniki gospodarcze Melonowa są słabsze i słabsze... W ostatnim roku osiągnęły

one następujące wielkości:

NX = 0, A = 2, In = 1, ZUS = 1, Te = 1, Tp = 2, Td = 1, Sprywatne = 5, C = 5, V = 0, B = 2, D =2,

ER = 2, ∏ = 1, PB = 2, N = 2

Jaki jest stan budżetu oraz ile wynosi: G, NNP, NI, PI, DI???

Zadanie 6. Dokładne badania gospodarki Rokitkowa wykazały, że w roku 2060 (prezydent

Rokitek nadal jest u sterów władzy):

GNP w cenach rynkowych = 1800, Te = 500, Tp = 50, Td = 180, A = 300, ZUS = 150, ∏ = 20,

N = 80, B = 200, G = 750, ER = 200, D = 100, PB = 10

Tym razem konieczne (!!!) jest obliczenie GNP i NNP w cenach czynników wytwórczych,

NI, PI, DI oraz oszczędności sektora publicznego.

Wszystko to ma pozwolić na podanie opinii publicznej pomyślnych wyników gospodarczych,

co jest potrzebne prezydentowi Rokitkowi do wygrania kolejnych wyborów.

Zadanie 7. Studenci pierwszego roku ekonomii na renomowanym Uniwersytecie im.

Prezydenta Rokitka na egzaminie końcowym otrzymali do rozwiązania następujące zadanie.

Mamy do dyspozycji następujące dane statystyczne z Gminnego Urzędu Snów (GUS):

G = 400, X = 100, Z = 200, GDP = 3500, A = 250, In = 350, V = 0, NI = 3250, Tp = 1050, Td

= 190, Te = 550, płace = 1700, zyski niepodzielone = 300, składki na ZUS = 200, N = 0, dochody osobiste mieszkańców = 2910, stypendia naukowe = 60, zasiłki dla bezrobotnych =

100 oraz dotacja z budżetu do rent i emerytur = 850.

W oparciu o powyższe dane (które niestety nie są empirycznie weryfikowalne…) należy

obliczyć: konsumpcję, oszczędności zagranicy, oszczędności krajowe, dochody osobiste do

dyspozycji, saldo budżetu państwa oraz zyski podzielone. Niestety po sprawdzeniu egzaminu

okazało się, iż większość studentów nie poradziła sobie z tym zadaniem. Dlatego też warto spróbować rozwiązać je już teraz!

Zadanie 8. W Melonowie specjalizującym się w hodowli much i komarów osiągnięto

następujące wyniki gospodarcze:

Lata

2030

2031

2032

Muchy

q = 500, p = 2

q = 800, p = 1

q = 700, p = 2

Komary

q = 600, p = 2

q = 500, p = 3

q = 600, p = 1

Aby pocieszyć nieco biednych mieszkańców trzeba pomóc im obliczyć: GDP nominalny i

realny według cen z roku 2032, deflator, indeksy cenowe i ilościowe Paaschego i Laspayersa

(w odniesieniu do roku 2030). Dobrze byłoby także policzyć zmianę nominalnego i realnego

GDP. Może okaże się, że w Melonowie wcale nie jest tak kiepsko?

9