POLITYKA SPOŁECZNA

DR WOJCIECH NAGEL

KATEDRA SOCJOLOGII
COLLEGIUM CIVITAS

Materiał do wyłącznego użytku studentów Collegium Civitas

POLITYKA SPOŁECZNA

TEMATYKA ZAJĘĆ, ZAGADNIENIA

1. 

Ogólne zasady ustroju państwa i podstawy ustroju

gospodarczego Polski. Anna Romańska:

Konstytucyjne

podstawy ustroju gospodarczego Polski

, Wydawnictwo

Sejmowe, Warszawa 2001, s.70-89, 99-110.

2. 

Polityka

społeczna

w

ujęciu

teoretycznym

i

praktycznym. Julian Auleytner:

Polityka społeczna, czyli

ujarzmianie chaosu socjal

nego, WSP TWP Warszawa 2002, s.

21-59.

3. 

Koncepcje polityki społecznej: ujęcie liberalne i

socjaldemokratyczne. Józefina Hrynkiewicz: Kształtowanie się
modelu polityki społecznej w okresie transformacji, w: Modele
polityki społecznej. Pożądany model dla Polski, Civitas
Chrystiana, Warszawa 1999.

POLITYKA SPOŁECZNA

TEMATYKA ZAJĘĆ, ZAGADNIENIA (2)

4. 

Zabezpieczenie społeczne – rodzaje definicji, elementy

składowe, techniki zabezpieczenia, rodzaje świadczeń. Zdzisław

Pisz (red).:

Zabezpieczenie społeczne

, Wydawnictwo AE we

Wrocławiu, 1998.

5. 

Koncepcja zabezpieczenia społecznego jako części

gospodarki rynkowej. Volker Leienbach (red).:

Elementy

systemu zabezpieczenia społecznego w warunkach gospodarki

rynkowej,

przykład

Republiki

Federalnej

Niemiec

,

Stowarzyszenie

Nauk

i

Kształtowania

Stosunków

Ubezpieczeniowych, 1994, s.15-19.

6. 

Polityka społeczna okresu transformacji: kontekst

rynkowy. Tadeusz Kowalik:

Harmonizacja polityki społecznej i

polityki gospodarczej czasu transformacji

, w: Dynamika

transformacji polskiej gospodarki, M. Belka, W. Trzeciakowski

(red.), s.101-134., Eugeniusz Kwiatkowski:

Rynek pracy w

procesie transformacji systemowej

(tamże), str.237-270.

POLITYKA SPOŁECZNA

TEMATYKA ZAJĘĆ, ZAGADNIENIA (3)

7. 

Rola polityki rynku pracy w realizacji skutecznej polityki

społecznej. Małgorzata Król:

Polityka zatrudnienia

, w: A.

Frączkiewicz-Wronka, M. Zrałek: Polityka Społeczna w okresie

transformacji, AE w Katowicach, 2000, s.69-90

8. 

Znaczenie

ubezpieczenia

w

polityce

społecznej.

Aleksandra

Wiktorow:

Zastosowanie

rozwiązań

ubezpieczeniowych w polityce społecznej – geneza, rozwój,

problemy

, w: Społeczne aspekty ubezpieczenia, Szumlicz T.

(red), SGH Warszawa 2005, s.103-110.

9. 

Dialog społeczny a określanie kierunków polityki

społecznej. Frieske K.W. i inni:

Dialog społeczny. Zasady,

procedury i instytucje w odniesieniu do podstawowych kwestii

społecznych

, IPiSS Warszawa 1999.

POLITYKA SPOŁECZNA

TEMATYKA ZAJĘĆ, ZAGADNIENIA (4)

10. 

Kierunki reformy sfery socjalnej w Polsce i Europie na

przełomie wieków.

Praca i polityka społeczna w perspektywie

XXI wieku

(praca zbiorowa), IPiSS, Warszawa 1998.

11. 

Wpływ akcesji Polski do Unii Europejskiej na standardy

polityki społecznej. Katarzyna Głąbicka (red).:

Społeczne

skutki integracji Polski z Unią Europejską

, WSP TWP, Warszawa

1999.

12. 

Usytuowanie państwa wobec sektora socjalnego na

wybranych przykładach. Stanisława Golinowska:

Państwo

opiekuńcze w Polsce na tle porównawczym

, w: Praca i polityka

społeczna w perspektywie XXI wieku, IPiSS Warszawa 1998, s.
231-243

POLITYKA SPOŁECZNA

TEMATYKA ZAJĘĆ, ZAGADNIENIA (5)

13. 

Polityka

społeczna

nowego

wieku:

wyzwania,

zagrożenia, szanse.

Referaty na VI Europejski Kongres Prawa

Pracy i Zabezpieczenia Społecznego

, Międzynarodowe

Stowarzyszenie Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego, WN

Scholar 1999, Referat II (R. Blanpain).

POLITYKA SPOŁECZNA

WYBRANE LEKTURY (POZA WYMIENIONYMI)

 

Auleytner J.:

Polityka społeczna, czyli ujarzmianie

chaosu socjalnego

, WSP TWP Warszawa 2002

 

Barr N.:

Ekonomika polityki społecznej

, Poznań

1993.

 

Frączkiewicz-Wronka A., Zrałek M.:

Polityka

społeczna w okresie transformacji

, AE w

Katowicach, 2000

 

Pisz Z. (red.):

Zadania społeczne

, Wydawnictwo AE

Wrocław, 1999.

 

Zieliński T.:

Ubezpieczenia społeczne pracowników

,

WN PWN, Warszawa-Kraków 1994.

PRAWA OBYWATELSKIE

W ZAKRESIE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

 

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku
gwarantuje obywatelom:

 

Bezpieczne i higieniczne warunki pracy (art.66,1),

 

Zabezpieczenie społeczne w razie niezdolności do
pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz

po osiągnięciu wieku emerytalnego (art.67,1),

 

Zabezpieczenie w razie pozostawania bez pracy
(art. 67,2),

 

Ochronę zdrowia (art.68,1).

ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE

DEFINICJE POJĘCIA

 

Zabezpieczenie społeczne jest systemem

świadczeń do których obywatele mają prawo lub z

których mają możliwość korzystania w wypadkach i

na

warunkach

określanych

odpowiednimi

przepisami.

(A. Rajkiewicz, Polityka społeczna, PWE 1979, str.432).

 

(....) całokształt środków i działania instytucji

społecznych, za pomocą których społeczeństwo

stara się zabezpieczyć swoich obywateli przed

niezawinionym przed nich niedostatkiem, przed

groźbą niemożności zaspokojenia podstawowych,

społecznie uznanych za ważne, potrzeb.

(J. Piotrowski, Zabezpieczenie społeczne, Warszawa 1966, str.

28).

ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE

DEFINICJE POJĘCIA (2)

 

(....) urządzenie społeczne tworzone przez

państwo i gwarantujące rzeszom obywateli

minimum egzystencji w obliczu wypadków

losowych.

(W. Szubert, Studia z polityki społecznej, Warszawa 1973, str.229)

POLITYKA SPOŁECZNA

DEFINICJE POJĘCIA

 

Polityka społeczna: uporządkowana grupa

przedsięwzięć państwa wobec obywateli, która

generalnie ma na celu poprawę warunków ich

bytowania.

 

Suma tych przedsięwzięć jest wzmacniana
działaniami samorządów, związków zawodowych,

stowarzyszeń społecznych, kościołów oraz związków

wyznaniowych.

=> Kierowane (…) na rzecz zaspokojenia potrzeb,

których rodzina nie jest w stanie zaspokoić

samodzielnie.

POLITYKA SPOŁECZNA

CEL, PRZEDMIOT

 

Cel polityki społecznej:

 

poprawa położenia materialnego i wyrównywanie

szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i

socjalnie najsłabszych¹.

 

Przedmiot polityki społecznej:

 

struktura bądź organizacja społeczna zaś jej

zadaniem badanie zmian powstających (…w nich)

wskutek przedsięwzięć o charakterze publicznym i

społecznym².

¹Por. Auleytner J.: Polityka społeczna. Teoria a praktyka, Warszawa 1997, str.20.
²Por. Krzeczkowski K.: Polityka społeczna. Wybór pism, Łódź 1947 str. 20.

POLITYKA SPOŁECZNA

KWESTIE SPOŁECZNE

 

Źródłem polityki społecznej są kwestie
społeczne:

 

Historycznie, kwestia robotnicza, współcześnie
kwestie wynagrodzeń, uprawnień emerytalnych,
ochrony zdrowia, edukacyjne.

 

Kwestia społeczna – „problem o najwyższym
stopniu dotkliwości dla szerokich rzesz społecznych
(co najmniej kilkaset osób), który generuje sytuacje
krytyczne w życiu jednostek i zbiorowości,
powodując

zarazem

trwałe

zakłócenia

w

funkcjonowaniu państwa”.

(J. Daniecki).

POLITYKA SPOŁECZNA

KWESTIE SPOŁECZNE

 

Kwestie społeczne posiadają dwojaki charakter:

1. 

Kwestie przedmiotowe – powstają w wyniku nie
zaspokojenia jakiejś konkretnej potrzeby.

2. 

Kwestie podmiotowe – powstają, gdy występuje
stan niezaspokojenia różnych potrzeb w stosunku
do jakiejś grupy społecznej:

 

kwestia ludzi starszych, ludności wiejskiej,
niepełnosprawnych,

rodzin,

mniejszości

narodowych czy religijnych.

POLITYKA SPOŁECZNA

MODELE P.S.: ODMIANY, LIBERALNY

 

Jako obowiązujące w doktrynie przyjmuje się trzy

odmiany (modele) polityki społecznej:

1. 

Liberalny,

2. 

Socjalliberalny,

3. 

Socjaldemokratyczny¹.

 

Model liberalny – opiera się na założeniu
decydującej roli wolnego rynku w procesie

zaspokajania zarówno potrzeb indywidualnych jak
i w dojmującym stopniu społecznych.

¹Por. Auleytner J.: Polityka społeczna. Teoria a praktyka, Warszawa 1997, str.117.

POLITYKA SPOŁECZNA

MODELE P.S.: LIBERALNY

 

Jeden z głównych teoretyków liberalizmu Milton
Friedman wyznaczał polityce społecznej państwa
rolę:

 

interwencjonistyczną,

 

wyłącznie we wczesnym okresie formowania się
społeczeństwa kapitalistycznego.

 

Wzrost jego zamożności powoduje, iż rola ta
powinna ulegać stopniowej redukcji aż do
eliminacji jej przedsięwzięć włącznie².

²Por. Księżopolski M.:

Dylematy rozwoju polityki społecznej..., str. 33.

POLITYKA SPOŁECZNA

MODELE P.S.: SOCJALLIBERALNY

 

Złagodzenie pewnej ortodoksyjności podejścia

liberalnego wprowadza doktryna socjalliberalna.

 

Założenia i cechy modelu „soclib.”:

 

możliwość znacznej ingerencji państwa w sprawy

socjalne

pod

warunkiem

respektowania

podstawowych zasady gospodarki rynkowej.

 

najbardziej prospołeczny dla obywatela,

 

struktura

społeczno–gospodarcza

danego

społeczeństwa stanowi podstawowe źródło

występujących problemów socjalnych,

 

dążenie do wyrównywania różnic, przy uznaniu

praw wolnego rynku.

POLITYKA SPOŁECZNA

MODELE P.S.: SOCJALDEMOKRATYCZNY

 

Model

socjaldemokratyczny:

postuluje

gruntowne przeobrażenia struktury społeczno-

gospodarczej, z drugiej strony wyraża aprobatę dla

sprawczej roli mechanizmów rynkowych w sferze

produkcji.

 

Metodą na rozwiązywanie problemów społecznych

stanowi względne uspołecznienie mechanizmu

podziału produktu narodowego.

 

Polityka społeczna powinna działać na rzecz

stworzenia systemu, w którym dzięki solidarnej

współpracy wszystkich, potrzeby każdego członka

wspólnoty zostaną zaspokojone na odpowiednim

poziomie.

POLITYKA SPOŁECZNA

SPOŁECZNA GOSPODARKA RYNKOWA (PL)

 

Artykuł

20

Konstytucji

RP:

„Społeczna

gospodarka rynkowa oparta na wolności
działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz
solidarności, dialogu i współpracy partnerów
społecznych

stanowi

podstawę

ustroju

gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej”.

UBEZPIECZENIA EMERYTALNE

SOLIDARNOŚĆ, DIALOG – ODNIESIENIA PRAWNE

 

Artykuł 20 Konstytucji RP: „Społeczna

gospodarka rynkowa oparta na wolności

działalności

gospodarczej,

własności

prywatnej oraz solidarności, dialogu i

współpracy partnerów społecznych stanowi

podstawę

ustroju

gospodarczego

Rzeczypospolitej Polskiej”.

 

Art. 67 ust.1 Konstytucji RP: udzielanie

zabezpieczenia

społecznego

„w

razie

niezdolności do pracy ze względu na

chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu

wieku emerytalnego”.

POLITYKA SPOŁECZNA

SGR – DIALOG SPOŁECZNY

 

Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-

Gospodarczych – stanowi forum dialogu

społecznego prowadzonego dla godzenia interesów

pracowników, interesów pracodawców oraz dobra

publicznego. (ustawa, 6.07.2001)

⇒ 

Cel działalności Komisji – dążenie do osiągnięcia i

zachowania pokoju społecznego.

⇒ 

Kompetencje Komisji:

1. 

prowadzenie dialogu społecznego w sprawach

wynagrodzeń i świadczeń społecznych oraz w

innych sprawach społecznych lub gospodarczych,

2. 

realizacja zadań określonych w odrębnych

ustawach.

POLITYKA SPOŁECZNA

OKRES TRANSFORMACJI W III RP

 

Transformacja ustrojowa w Polsce wartościuje

położenie jednostek i grup społecznych, w stronę

polepszenia

lub

pogorszenia

ich

sytuacji

materialnej*.

 

Powyższe

wartościowanie

abstrahuje

od

solidarnościowych i opiekuńczych działań państwa,

samorządów, organizacji pozarządowych etc.,
łagodzących oddziaływanie reguł rynku.

 

Badania społeczne ukazują, iż transformacja
uruchomiła nowe mechanizmy degradacji oraz

marginalizacji człowieka.

* Sekwencja PS w okresie transformacji na podstawie: Auleytner J., Polityka społeczna,

czyli ujarzmianie chaosu socjalnego, Warszawa 2002, str. 145-148.

POLITYKA SPOŁECZNA

OKRES TRANSFORMACJI W III RP (RYNEK PRACY).

POLITYKA SPOŁECZNA

OKRES TRANSFORMACJI W III RP

 

Grupami społecznymi osłabionymi przemianami

rynkowymi są:

 

przedstawiciele dawnej wielkoprzemysłowej klasy

robotniczej, chłopskiej oraz warstwy inteligencji

(pracującej),

 

Wymienione grupy (zwłaszcza dwie pierwsze) były

zależne od dominującego pracodawcy państwowego,

 

Tezy: 1. „proces transformacji unieważnił

socjalistyczny paternalizm wraz z jego polityką

społeczną”. (

Auleytner J.)

 

2. nie ukształtował się systemowo określony model

polityki społecznej okresu posocjalistycznego.

POLITYKA SPOŁECZNA

OKRES TRANSFORMACJI W III RP

 

Quasikontrapunkt transformacji: systemowy
model

polityki

społecznej

wobec

działania

żywiołowego, z koniunkturalnymi koncepcjami reform

i z brakiem długofalowej wizji rozwoju.

 

Brak nowego modelu państwa (nie gospodarki,
formalnie SGR od 1997 roku), które realizuje nową
polityką społeczną.

 

Dowody braku modelu posocjalistycznej polityki
społecznej:

1. 

brak szeroko uznawanych wartości, które determinują

społeczną wizję rozwoju:

POLITYKA SPOŁECZNA

OKRES TRANSFORMACJI W III RP

 

sprawiedliwość, równość szans, solidarność, dobro

wspólne (zasady konstytucyjne) realizowane są

wybiórczo w praktyce działań władzy,

 

ogólnoludzkie wartości stanowią o skuteczności
działań zbiorowych oraz kształtują wizję rozwoju

społeczeństwa,

 

idea solidarności, jako wartość, nie stała się w

okresie transformacji synonimem długofalowej

integracji społecznej,

 

historycznie (s) łączyła ludzi przeciwko krzywdzie i

alienacji, ze zbiorowego protestu powstawała idea

budowy lepszej rzeczywistości.

POLITYKA SPOŁECZNA

OKRES TRANSFORMACJI W III RP

 

Efekty niekorzystne, pokłosie transformacji:

 

zdrowie, oświata, praca, mieszkania, kultura i

wypoczynek to dziedziny, w których przeciętny

obywatel utracił prawa nadane w ramach

socjalistycznego paternalizmu,

 

dostęp do świadczeń społecznych staje się

przywilejem zamożniejszych,

 

statystyki

rejestrują

narastający

proces

pauperyzacji, ograniczający dotychczasowy dostęp

do taniego mieszkania, leczenia, bezpłatnej

(konstytucyjnie) oświaty, do pracy, do przedszkoli.

POLITYKA SPOŁECZNA

OKRES TRANSFORMACJI W III RP

2. 

działania społeczne państwa pozostają w

oderwaniu od polityki gospodarczej:

 

budżet państwa zakłada redukcję deficytu i z reguły

pewne oszczędności socjalne,

 

brak

skutecznych

programów

budownictwa

mieszkaniowego, walki z ubóstwem i bezrobociem,

 

wzrost poczucia zagrożenia, wynikający z wysokiej

przestępczości,

 

działania rządowi często wyzwalają bezrobocie,

aniżeli tworzą miejsca pracy (kwestie podatkowe,

koszty pracy, konkurencyjność).

POLITYKA SPOŁECZNA

SOCJALNA GOSPODARKA RYNKOWA

 

Socjalna gospodarka rynkowa: jest ustrojem,
który z jednej strony akceptuje rynkowe zasady
liberalizmu, z drugiej zaś podkreśla rangę celów

społecznych.

 

Determinanty

rozwoju

socjalnej

gospodarki

rynkowej:

 

Wyrównywanie różnic społecznych odbywa się przy

nienaruszaniu praw wolnego rynku,

 

Efektywna

polityka

pobudzania

wzrostu

gospodarczego jest najbardziej skuteczną polityką

społeczną,

POLITYKA SPOŁECZNA

SOCJALNA GOSPODARKA RYNKOWA

 

Determinanty

rozwoju

socjalnej

gospodarki

rynkowej (c.d):

 

Oparcie gospodarki o zewnętrzną i wewnętrzną

konkurencję oraz odrzucenie monopolu jako formy

organizacji rynku,

 

Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw (misp),

funkcjonujących w oparciu o zasadę rywalizacji

(„ucieczka i pościg”).