Elżbieta Kluska

Pomiar zmian rozwojowych w różnych

domenach i kontekstach

Podejścia i strategie badawcze w

psychologii rozwoju człowieka



Temat:

Podejścia i strategie badawcze w

psychologii rozwoju człowieka



Cel ćwiczeń: umiejętność zaprojektowania
własnych badań nad rozwojem człowieka

Część 1

Problem badaczy, teoria, hipotezy,

wskaźniki – co chcę badać?

Skąd brać pomysły na badania?



Ciekawość poznawcza – chęć rozumienia
zachowania lub zjawiska i zdobywania wiedzy na
temat otaczającej rzeczywistości



Dostrzeżenie luki, nieścisłości w już zgromadzonej
wiedzy



Prześledzenie teorii i tego co już jest zgromadzone w
danym zagadnieniu prawdopodobnie pobudzi do
zadania sobie kolejnych pytań, chęci rozwoju danego
zagadnienia

Etapy
projektowania
badań

Pomysł – PYTANIE BADAWCZE

TEORIA

– co już wiem

HIPOTEZY

– co chcę sprawdzić

WSKAŹNIKI – po czym poznam

METODY

– jak będę mierzyć

STRATEIA

– jaki model badań

wybiorę

Pytanie badawcze



Jeśli chce się rozwiązać jakiś problem to należy

nadać mu formę pytania



Pytanie badawcze musi wyglądać jak konkretne

zadanie do rozwiązania



Rozróżniamy dwa główne pytania badawcze:

Rozstrzygnięcia i dopełnienia



Jak poprawnie sformułować pytanie badacze:
jasne i rozstrzygalne

Etapy
projektowania
badań

Pomysł – PYTANIE BADAWCZE

TEORIA

– co już wiem

HIPOTEZY

– co chcę sprawdzić

WSKAŹNIKI – po czym poznam

METODY

– jak będę mierzyć

STRATEIA

– jaki model badań

wybiorę

Po co teoria przy przygotowywaniu
projektu badań?



Dowiedzieć się co już na ten temat wiadomo – zacząć od

najnowszych doniesień



Ocenić, czy to, co chcemy wyjaśnić nie jest już przypadkiem

dawno wyjaśnione a czego dotyczą ewentualne luki lub brak
wiedzy



Spojrzeć na zjawisko z różnych stron – nie koncentrować się na
jednej opinii czy teorii



Wybrać najbardziej nam odpowiadającą teorię, podejście do

zagadnienia, a może nawet metodę za pomocą inni dochodzili

do swoich wniosków które i u nas mogą się sprawdzić



Obycie się z odpowiednimi terminami – każde zagadnienie które

jest przedmiotem badań naukowych powinno znajdować

uzasadnienie w kontekście aktualnej wiedzy i być wyrażone za

pomocą odpowiednich terminów



Teoria pozwala nam w prawidłowy sposób uchwycić hipotezy
badawcze

Etapy
projektowania
badań

Pomysł – PYTANIE BADAWCZE

TEORIA

– co już wiem

HIPOTEZY

– co chcę sprawdzić

WSKAŹNIKI – po czym poznam

METODY

– jak będę mierzyć

STRATEIA

– jaki model badań

wybiorę

Hipoteza



Hipoteza jest pewną odpowiedzią która pojawia się

nam w głowie na zadane pytanie badawcze



Na jakiej postawie stawiane są hipotezy? Na
podstawie teorii i zgromadzonej do tej pory wiedzy



Hipoteza badawcza jest zdaniem twierdzącym

dotyczącym przewidywanego wyniku badania



Hipoteza musi być: ani zbyt ogólna ani zbyt

szczegółowa, weryfikowalna (dająca się sprawdzić),

prosta (bo to umożliwia sprawdzenie i decyzję o

przyjęciu lub odrzuceniu)

Przykład



Problem badawczy:

Jakie znacznie dla rozwoju społecznego dziecka ma to, które w

kolejności się urodziło: jako najstarsze, najmłodsze lub średnie?



Pytanie badawcze:

Czy kolejność urodzenia ma wpływ na traktowanie dzieci przez

rodziców?



Hipoteza:

Kolejność urodzenia ma wpływ na to jak dziecko będzie traktowane

przez rodziców. Dziecko najstarsze, urodzone jako pierwsze jest

traktowane z największa uwagą i ostrożnością i surowością w

porównaniu do pozostałych dzieci. Dziecko najmłodsze jest

traktowane z największa pobłażliwością i czułością w

porównaniu do pozostałych dzieci.

Etapy
projektowania
badań

Pomysł – PYTANIE BADAWCZE

TEORIA

– co już wiem

HIPOTEZY

– co chcę sprawdzić

WSKAŹNIKI – po czym poznam

METOD

– jak będę mierzyć

STRATEGIA

– jaki model badań

wybiorę

Wskaźniki



Określić zmienne



Po czym mogę daną zmienną poznać, jak ja mogę

zaobserwować, jak ona przejawia się w zachowaniu,

reakcjach, słowach?

Przykład:



Zmienna

(co chcę zmierzyć?): zaburzenia

emocjonalne



Wskaźnik (w jaki sposób to rozpoznam?): zachowania
nadmiarowe (nadmiernie silne emocje w stosunku do

bodźca), brak kontroli nad emocjami, emocje nie
adekwatne do sytuacji

Etapy
projektowania
badań

Pomysł – PYTANIE BADAWCZE

TEORIA

– co już wiem

HIPOTEZY

– co chcę sprawdzić

WSKAŹNIKI – po czym poznam

METODY

– jak będę mierzyć

STRATEGIA

– jaki model badań

wybiorę

Część 2

Metody zbierania danych
– ich wady i zalety

Podstawowe rodzaje metod
zbierania danych



Obserwacja



Obserwacja w warunkach naturalnych



Obserwacja ustrukturyzowana



Obserwacja uczestnicząca



Obserwacja człowieka w przeszłości



Biografie dziecięce



Studium przypadku



Wywiad i kwestionariusz



Eksperyment

Obserwacja



Obserwacja w warunkach naturalnych

Polega na badaniu zachowania w sytuacji naturalnej.



Obserwacja ustrukturowana

Stanowi nieco dalej idącą wersję obserwacji w warunkach

naturalnych, pozwalającą badaczowi na stosowanie prostych

testów.



Obserwacja uczestnicząca

Badacz staje się uczestnikiem obserwowanej interakcji. W takim

przypadku dane obserwacyjne są wynikiem bezpośredniego

zaangażowania naukowca w kontakt z badanymi osobami.

Obserwacja człowieka w przeszłości

Biografie dziecięce



Najstarsza zarejestrowana forma obserwacji
człowieka.



To codzienne prowadzone zapisy rozwoju
niemowlęcia bądź małego dziecka.



Jedna z najbardziej godnych uwagi biografia
dziecięca naszego stulecia wyszła spod pióra Jeana
Piageta, który obserwował i zapisywał wczesny
rozwój poznawczy swoich trojga dzieci.

Studium przypadku



Skupia się na jednej osobie zamiast na grupie ludzi.



Ma ono na celu zebranie informacji na temat rozwoju
danej osoby.



Zazwyczaj najważniejszym źródłem informacji jest

wywiad, często poświęcony ważnym wydarzeniom

życiowym.



Nigdy jednak nie możemy być pewni, że wiedza o

jednym człowieku pomoże nam w zrozumieniu innych,

dlatego studium przypadku powinno być potwierdzone

przetestowaniem hipotez powstałych na bazie bardziej
systematycznych technik badawczych takich jak
wywiad, kwestionariusz czy eksperyment.

Wywiad



Jest to technika zbierania danych która wymaga
kontaktu twarzą w twarz.



Według standardowej procedury osoba która
przeprowadza wywiad, zadaje pytania a następnie
zapisuje odpowiedzi.



Wywiad jest dosyć kosztowną formą zbierania danych
jednak pozwala na zebranie dokładniejszych danych i
jest bardziej elastyczna od kwestionariuszy.

Badanie kwestionariuszowe



Respondenci pozostają anonimowi i zaznaczają
swoje odpowiedzi na tematy zadane w
kwestionariuszu.



Łatwe do przeprowadzenia i mało kosztowne.



Rezultaty uzyskuje się niemal natychmiast a
procedura badania nie wymaga szkolenia osób
które je przeprowadzą.



Ważne jest właściwe sformułowanie instrukcji oraz
samych pytań kwestionariusza.

Eksperyment



Służy do badania zależności przyczynowo –
skutkowych



Sprawdzamy wpływ jednej zmiennej (niezależnej)
na drugą zmienną (zależną)



Grupa eksperymentalna poddana zostaje
manipulacji



Grupa kontrolna jest bez manipulacji



Wykorzystywana do zbadania konkretnych
procesów takich jak: uczenie się, zapamiętywanie
itd.

Etapy
projektowania
badań

POMYSŁ – pytanie badawcze

TEORIA

– co już wiem

HIPOTEZY

– co chcę sprawdzić

WSKAŹNIKI – po czym poznam

METODY

– jak będę mierzyć

STRATEGIA

– jaki model badań

wybiorę

Część 3

Strategie prowadzenia badań

– jak chcę badać?

Plan poprzeczny
(badania transwersalne)



Popularna strategia zbierania danych.



Polega na uzyskaniu w jednym czasie danych
porównawczych pochodzących od rożnych
wiekowo grup badanych.



Przykładowo, analizując rozwój dorosłych można
wyodrębnić kilka grup np. 20, 30, 40 i 50 lat i
następnie dokonać pomiaru w celu sprawdzenia
jakie są zasadnicze różnice i podobieństwa
między tymi grupami wiekowymi.

Plan podłużny
(badania longitudinalne)



Druga popularna technika zbierania danych



Polega na zbieraniu danych na temat tej samej

grupy osób w pewnych odstępach czasu na

przestrzeni dłuższego czasu (kilku/kilkudziesięciu
lat).



Przykładowo, zebranie danych na temat różnych

aspektów rozwoju we wczesnej dorosłości,

wymagałoby zebrania grupy dwudziestolaktów,

która byłaby badana w regularnych odstępach

czasu aż do ukończenia czterdziestego roku

życia.

Porównanie podejść – wady i zalety

Czynnik

Podejście podłużne

Podejście poprzeczne

Metoda

postępowania

Badania, a następnie badanie tej samej
grupy na przestrzeni lat.

Badanie kilku grup z różnych poziomów
rozwoju,

jednocześnie przez krótki

odcinek czasu.

Koszt

Badanie kosztowne.

Badanie

stosunkowo mało kosztowne.

Wymagany czas

Od

kilku do kilkudziesięciu lat; wada –

często traci się kontakt z badanymi.

Stosunkowo mało czasu – miesiące,
tygodnie lub nawet dni.

Zbieranie i
wykorzystanie danych

Zbieranie danych trwa

przez cały okres

badania. Wielość danych wymaga też
dużego nakładu czasu na interpretację.

Szybkie zbieranie danych i
natychmiastowa interpretacja wyników.

Wymagany personel

Wiele

osób pod kierunkiem zdolnego

badacza.

Stosunkowo niewiele osób (może być
tylko jeden badacz).

Główne zalety

Dostarcza wielu

danych pokazujących

wzrost i zmiany rozwojowe
poszczególnych jednostek.

W krótkim czasie można zebrać dużą
ilość danych.

Główne wady

Wymaga wiele czasu i nakładów
pieniężnych; traci się badanych którzy
się wyprowadzają, umierają itd.

Traci się z oczu indywidualne zmiany u
badanych osób; uzyskuje się jedynie
reprezentatywną grupę złożoną z osób
w różnym wieku, będących pod
wpływem różnych czynników.

Podejścia sekwencyjne

Podejścia sekwencyjne są różnymi kombinacjami

strategii podłużnych i poprzecznych.

Te kombinacje mają na celu wyeliminowanie lub

zredukowanie słabości tych dwóch klasycznych

podjeść a wręcz udoskonalenie ich mocnych stron.

Rodzaje podejść sekwencyjnych

Strategia opóźniania czasowego
(okresowe)



Najprostsze z podejść sekwencyjnych.



Polega na badaniu osób w tym samym wieku ale z
różnych kohort (t.j porównuje się ludzi w tym
samym wieku ale różnym czasie).



Przykład:

W 1960 roku badano obyczaje moralne panujące

wśród dwudziestoletnich studentów, następnie po
trzydziestu (1990 rok) latach dokonuje się
porównania wyników ze studentami którzy obecnie
mają 20 lat.

Strategia czasowo

– sekwencyjna

(chronologiczne)



Obejmuje co najmniej dwa kolejne badania
poprzeczne.



Polega na zbadaniu przykładowo osób 20-, 30-, 40-
i 50-lenich (badanie poprzeczne) w danym czasie a
następnie powtórzenie tego badania z nowymi
osobami badanymi również będącymi w wieku 20-,
30-, 50 w roku 1990, 2000, 2010.



Otrzymujemy wówczas plan czasowo-sekwencyjny
(powtórzenie badania poprzecznego w nowym
czasie).

Strategia generacyjno

– sekwencyjna

(badanie sekwencji grup pokoleniowych)



Obejmuje co najmniej dwa kolejne badania podłużne.



Każde badanie musi objąć ten sam zakres wieku.



Przykładowo badamy podłużnie obyczajowość jednej

grupy kohort, kiedy mają 20- (1960rok), następnie kiedy

mają 30- i 40-lat. W tym samym czasie zaczynamy

badać drugą grupę kohort która kończy 20 lat w 1970

roku i być może trzecią która osiąga wieku 20 lat w roku
1980.



W ten sposób otrzymujemy trzy równoległe badania

podłużne.



Takie badania pozwalają obserwować zmiany

zachodzące w ludziach w miarę upływu czasu i

sprawdzić czy taka sama zmiana pojawia się także w
innych grupach kohort.

Strategia poprzeczno - sekwencyjna



Jest kombinacją badania podłużnego i
poprzecznego.



Testuje się tu co najmniej dwie kohorty w różnych

zakresach wieku i co najmniej w dwóch momentach
prowadzenia badania.



Jest to zatem stadium podłużne z elementami
badania poprzecznego.



Pozwala oddzielić od siebie czynniki kohorty i
czynniki historyczne, ale nie podaje jednoznacznej

informacji na temat zmian związanych z wiekiem.



Np. pięć grup wiekowych 40-, 50-, 60-, 70-

(poprzecznie), które badane są przez kolejne

dziesięć lat w odstępach dwu letnich (podłużne)

Etapy
projektowania
badań

POMYSŁ – pytanie badawcze

TEORIA

– co już wiem

HIPOTEZY

– co chcę sprawdzić

WSKAŹNIKI – po czym poznam

METODY

– jak będę mierzyć

STRATEGIA

– jaki model badań

wybiorę

Literatura na następne zajęcia



Wilkin-Day, A (2005). Trudne rozmowy z
uczniami. Wywiad psychologiczny z dzieckiem w
pracy psychologa szkolnego. W: K. Stemplewska
–Żakowicz, K. Krejtz (red.),Wywiad
Psychologiczny, wywiad w różnych kontekstach
praktycznych, t.3 (str. 341-369)Warszawa: PTP

Bibliografia



Bee, H. (2004).

Psychologia rozwoju człowieka.

Poznań: Zysk i S-ka.



Przetacznik-Gierowska, M., Tyszkowa, M. (1996).
Psychologia rozwoju człowieka. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.



Turner, J.S., Helms, D.B. (1999).

Rozwój

człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i
Pedagogiczne.