FILOZOFIA KULTURY

1.

Definicja kultury:

•

Z perspektywy antropologii filozoficznej

•

Kim/czym jest człowiek?

•

Sposób myślenia człowieka determinuje rozumienie kultury

2.

Filozofia kultury:

•

Historia filozofii – G.B. Vicco – w opozycji do Kartezjusza

3.

Kultura w stadium kryzysu?

KULTURA

CYWILIZACJA

−

Zbiór wartości

−

Materialna forma kultury

−

Zmierzch kultury (O. Spengler),

sklerotyczna forma kultury

−

Odpowiedź na wyzwanie – może

obumrzeć albo się transformować

Kultura konstytuuje swoje etyczne prawa. Etyka jest jedna, moralności różne.

4.

Myślowe transformacje XX wieku – trudności i zagrożenia

•

M. Heidegger – masowa hodowla zwierząt jako holocaust

•

Kwestia postępu kulturowego:

−

XVIII w. – wiara w nieograniczony postęp (Hegel – świat zmierza w dobrym kierunku,

idea nieograniczonego postępu)

−

XX w. – totalitaryzm, i.n.p. upada

•

Polskie nurty myli – filozofia kultury – B. Skarga, L. Kołakowski

NATURA A KULTURA

•

A. Gehlen (antropolog niemiecki) uważał, że to, co naturalne jest zarazem konstruktem

kulturowym, np. sposób zawierania małżeństw

•

Kultura/natura – to nie jest opozycja binarna

•

J. J. Rousseau – człowiek jest nieszczęśliwy, bo odszedł od natury

•

D. Diderot – uczony – patologiczny przypadek, odszedł od natury

•

F. Nietzsche – afirmacja życia. Człowiek jako istota rozumna jest porażką życia – nie żyje

swoim życiem, ale próbuje je przemyśleć.

•

Z. Freud – kultura jako źródło cierpień – pesymistyczny sposób myślenia o kulturze

•

P. Dumała „Las” – przemijanie, śmierć jako powrót do natury, las-dominacja ojca, dom-syna,

Hobbes – człowiek wyzbywa się części swojej wolności (natura) na rzecz bezpieczeństwa

(kultura).

PODSTAWOWE KONCEPCJE CZŁOWIEKA W CYWILIZACJI
ZACHODNIEJ

•

M. Scheler- filozof niemiecki, przedstawiciel fenomenologii.

FENOMENOLOGIA - Metoda fenomenologiczna polega na opisie i oglądzie tego, co bezpośrednio jest

dane. Jest to metoda filozofowania, która odbiega od codziennych sposobów orientowania się w

rzeczywistości. Należy przyjrzeć się światu tak, jak się on jawi.

- Analiza eidetyczna, czyli dążenie do uchwycenia istoty tego, co dane, ideacja, docieranie do istoty

zjawisk, widzenie istotnościowe.

•

Pregnacja kultury – brak jednoznacznej systematyki w odniesieniu do kultury

•

Sposób myślenia o człowieku wpływa na sposób pojęcia kultury

CZŁOWIEK

−

TEISTYCZNY – stworzenie Boskie (tradycja judeochrześcijańska), imago Dei – obraz Boga

•

Koncepcja czasu:

- liniowy, koniec czasu to powtórne przyjście Chrystusa

- cykliczny (w starożytnej Grecji), początkiem i końcem jest pożar świata; mit złotego

wieku (początek jest najlepszy), chaos zmienia się w kosmos (porządek)

Wśród innych ważnych pojęć fenomenologii znajduje się analiza eidetyczna, czyli dążenie do

uchwycenia istoty tego, co dane, ideacja, docieranie do istoty zjawisk, widzenie istotnościowe.

−

HOMO SAPIENS – człowiek rozumny (tradycja starożytnej Grecji)

•

w człowieku znajduje się boski pierwiastek – logos

•

człowiek jest istotą najdoskonalszą w świecie

•

świat zmierza ku doskonałości (idea nieograniczonego postępu – Hegel).

−

HOMO FABER - człowiek=twórca narzędzi

•

Ten, kto zapomniał o swoim przeznaczeniu

•

Koncepcja naturalistyczna, pozytywistyczna

•

Człowiek nie jest najdoskonalszy, nie ma wyraźniej różnicy pomiędzy człowiekiem a zwierzętami

(prócz umiejętności posługiwania się narzędziami)

•

3 teorie myślenia:

- głód – życie jako walka o żerowisko (walka klas, Marks)

- seks – dzieje kultury determinowane poprzez rozmnażanie, wymianę krwi (Schopenhauer)

- władza – dzieje są konsekwencją nieustannej walki o panowanie (Machiavelli, Hobbes)

D. CZŁOWIEK DIONIZYJSKI – człowiek jest pomyłką życia, myśli jak żyć zamiast żyć (prawdziwie żyją

zwierzęta). Człowiek dionizyjski to człowiek żyjący ekstatycznie.

Koncepcja Schopenhauera, Nietzschego – człowiek jako porażka życia.

E.IDEA NADCZŁOWIEKA – M. Scheler, F. Nietzsche, fenomenolodzy. Człowiek – twórca kultury.

JEAN BATTISTA-VICO

•

Nauka nowa – XVIII w.

•

Jeden z pierwszych filozofów, który zajął się filozofią kultury

•

Aksjomaty: J.B.V – nawiązania i polemika z Kartezjuszem ---

−

Początkowo zafascynowany scholastyką, później przeciwko, brak metody!

−

Sceptycyzm – ma mieć jakiś cel, chęć znalezienia Widzy pewnej

−

Kartezjusz wątpi we wszystko, ale znajduje punkt Archimedesowy (akt wątpienia

jako przejaw myślenia)

−

WĄTPIĘ->MYŚLĘ->JESTEM->BÓG ISTNIEJE (idea nieskończoności jako wrodzona)-

>CIAŁO ISTNIEJE

≠ starożytni grecy (ciało-myśl)

−

Jeżeli chcemy być pewnym musimy sprowadzić swoje myślenie do matematyki -> myślenie

kwantytatywne

−

U J.B.V. aksjomaty nie mają charakteru liczbowego, jak u Kartezjusza

−

Pewność i widzę znajdujemy w tym, co sami tworzymy -> KULTURA i jej twory, verum fatum

−

J.B.V. odrzuca kartezjański model naukowości (matematyka), to humanistyczne nauki są wg.

niego jasne i pewne.

−

J.B.V. antycypuje teorię hermeneutyczną

−

Dla J.B.V. dzieje=spirala - > szereg cykli rozwojowych -> kultury rodzą się, rozwijają, upadają

(rozwój kultur jako rozwój jednostek)

−

Z gr. poiein – tworzyć, wytwarzać, wykonywać – pierwsi ludzie tworzą za pomocą własnych

ciał, pierwotne tworzenie było sprawcze, brak abstrakcyjnej, refleksyjnej czy racjonalistycznej

formy.

−

3 etapy tworzenia:

Wiek bogów – myślenie mityczne, zmysły, człowiek nie potrafi myśleć ☺

2.

Wiek bohaterów

3.

Wiek ludzi – rozum, namiastki demokracji (równe prawa dla obywateli)

•

Sztuka zmienia się wraz ze zmianą człowieka – sztuka w wieku ludzi staje się igraszką

formalną, nie pełni już funkcji społecznej -> powolne obumieranie sztuki, atrofia.

HERDER

•

Polemika z ideą nieograniczonego postępu

•

Krytyka determinacji rozwoju dziejów

•

Kultura-twór człowieka jako istoty wolnej, kreacja wolności ludzkiej (człowiek wolny

wewnętrznie)

•

Polemika z oświeceniem-religia jako konsekwencja lęku, „strach nie jest wytwórcą bogó”

•

Kultura nie może trwać wiecznie, w końcu się dezintegruje, np. starożytny Rzym

•

Etniczne grupy jako podstawa państwowości

•

Podobieństwo rozwoju kultur=organizów

•

Koncepcja homo sapiens

•

Czy istnieje postęp kulturowy? TAK, ale kultura nie jest przez to doskonała

FRYDERYK NIETZSCHE

•

1844 – 1900

I. Zapowiedź zmian, które dokonują się teraz – „Narodziny tragedii z ducha mistyki” – 72,

Kultura,tworzy wybitne jednostki

II. 78-82-atak metafizyki. Prawda to interpretacja, tak samo dobro jak i zło. 1882- myśl, że Bóg umarł

III. Fascynacja ideą wicznego powrotu. „Tako rzecze...”- jako polemika z Biblią, „Poza dobrem i złem”

IV. Koń turyński – N. traci świadomość. Siostra wydaje „Wolę mocy”-luźne zapiski, traktowana z

rezerwą.

•

filozof, filolog klasyczny, pisarz. Punkt orientacyjny topografii filozofii nietzscheańskiej

stanowi radykalna krytyka chrześcijaństwa oraz współczesnej autorowi zachodniej kultury.

Istotny jest także szacunek wobec wartości obecnych w antycznej kulturze greckiej, wraz z

postulatem powrotu do nie.

IDEA CZŁOWIEKA - niemożliwa subiektywność; człowiek nigdy nie jest dostatecznie wolny, musi

nieustannie się tworzyć, przezwyciężać.

NADCZŁOWIEK – brak ograniczeń.

≠antropologia chrześcijańka

Postulat nihilizmu aktywnego.

3 RODZAJE NIHILIZMU:

PASYWNY – szukanie sensu we wszystkim – bez rezultatu

POŚWIĘCENIE SIĘ CZYSTEJ IDEI, której nie ma

NIEWIARA W METAFIZYKĘ – przekroczenie ograniczeń, ale bez wyższego celu

PRAWDA – jest przesądem, człowiek nie może jej posiąść. Każda teza uchodząca za prawdziwą jest

fałszywa. Nie istnieją fakty, są tylko interpretacje. „Ja” jest złudzaniem, więc nie może stać w obliczu

prawdy. „Ja to interpretacja na strumień stawania się”.

POJĘCIA:

WOLA MOCY – wg. F.N. cały świat jest wolą mocy i niczym więcej, człowiek i życie – również.

−

Wola mocy narasta, kiedy czujemy się szczęśliwi lub (paradoks) cierpimy, ból może stanowić

bodziec do wysiłku.

−

Cierpienie przyjęte w zgodzie zmienia się w swoje przeciwieństwo, por. mistycy

chrześcijańscy.

−

Dążenie do przekraczania samego siebie->nadczłowiek.

Wola mocy to wola bycia czymś więcej (paradoks) i wola stałości -> stań się tym, kim jesteś.

Książką, wokół której narosło najwięcej kontrowersji jest wydana po śmierci filozofa

Kontrowersje dotyczą przede wszystkim wykorzystania pewnych haseł filozofii Nietzschego

przez ideologię nazistowską, w szczególności pojęcia "nadczłowieka" i "moralności panów".

Wola mocy to jedno z centralnych pojęć filozofii Nietzschego, siła, której przejawem jest

wszelkie życie i jego dążenia.

W życiu człowieka wola mocy wyraża się poprzez poczucie siły jednostki i panowania nad

sobą, w wytrwałości i zwycięskim znoszeniu przeciwieństw.

Wola mocy u Nietzschego odpowiada mniej więcej temu, co inni nazywają "istnieniem": jest

to pojęcie pierwotne, w najlepszym razie może zostać zdefiniowane jako "wywierać wpływ".

Nie ma istnienia bez woli mocy; ona sama zaś jest jedyną rzeczywistością.

Wola mocy nie jest wolą życia, bo to szuka przetrwania za wszelką cenę, a poczucie mocy

może osiągnąć apogeum w chwili świadomej śmierci (koncepcja woli mocy odrzuca właśnie

samozachowanie, utrzymanie tego, co jest, jako esencję życia – w istocie porzuca się tu

jakikolwiek kres, stan ustalony). Nie jest też pragnieniem panowania nad innymi, bo często

większe poczucie mocy daje służebność. Wola mocy w życiu człowieka to raczej chęć

zwyciężania, pragnienie i uczucie posiadania siły zdolnej łamać wszelkie przeszkody,

połączone z radością zwycięzcy i twórczą ekstazą. To pęd ku sile. Np. chrześcijańska

moralność w oczach Nietzschego jest z jednej strony wielką siłą społeczną, z drugiej jednak –

patrząc od strony ogólnego wpływu na jednostkę – jest "niemocą mocy",

samoograniczeniem, zanikiem, przeciwieństwem życia. (Z tego też wynika, że "istnieją

zamiary i postępki tylko niemoralne", WM 354.)

IDEA WIECZNEGO POWRACANIA – pełna afirmacja życia, zgoda na wszytko.

−

powrót do myśli szczęśliwym ale i nieszczęśliwych

−

istnienie bez ensu i bez celu, ale nieustające -> krańcowa forma nihilizmu

−

każdy cykl jest pierwszym

−

paradoksalna bezczasowość – punkt „teraz”

−

Koncepcje wiecznego powracania świata pojawiały się już w starożytności, u Heraklita z

Efezu, którego Nietzsche cenił wysoko, i stoików, jednak Nietzschego nie interesował

kosmiczny wymiar tej teorii, a wyłącznie jej konsekwencje dla ludzkiego życia.

−

Jest to koncepcja zupełnie fizyczna, nie występuje w niej wędrówka dusz (reinkarnacja),

ponieważ byty powracają wciąż w tych samych ciałach. Czas postrzegany jest jako cykliczny a

nie prostoliniowy.

ŚMIERĆ BOGA

−

Pojęcie Boga wykorzystywane jest w duchowej pustce

−

Wg F.N. tradycja chrześcijańska odwróciła ię od życia, tj. bezpośredniości jego postrzegania

−

Myśl F.N. to nie prosty ateizm ☺

−

Przestrzeń dla NADCZŁOWIEKA po śmierci Boga

Gott ist tot – Bóg umarł. Zdaniem Nietzschego, człowiek współczesny przestał odczuwać

obecność Boga w świecie, w odróżnieniu od ludzi żyjących w starożytności czy choćby w

średniowieczu. Dlatego musiał on przenieść się w sferę abstrakcji, odejść w zapomnienie.

Razem z Bogiem usunięta została z naszego świata metafizyczna podstawa wszelkich

wartości, od tej pory zawieszone są one w próżni. Nie ma prawdy, ani dobra, nie możemy więcej się

do nich odwoływać, bo umarły razem z Bogiem: on sam umarł wskutek relatywizmu. Człowiek musi

na nowo podjąć trud stanowienia wartości, lecz zdaniem Nietzschego nie jest w stanie. Jesteśmy

bowiem tworami chorej kultury, opartej właśnie na odwołaniu do Boga, a nie możemy się do niego

odwołać, bo jego już nie ma w naszym świecie. Mówiąc językiem teologii – przestaliśmy odczuwać

sacrum, a nie potrafimy bez niego żyć. Stąd bierze się nihilizm – udawanie, że nic się nie stało,

zaprzeczanie, że istnieją jakiekolwiek problemy. Nihilizm w rozumieniu Nietzschego to akceptacja

pozorów, uznanie za wartość tego, co jest już bez-wartością. Łatwe i wygodne życie. Tak rozumiany

nihilizm jest wrogi życiu, bo domaga się wpasowania w obowiązujący system norm oparty na

moralności niewolniczej. -> O nihilizmie mówi Nietzsche wtedy, gdy "najwyższe wartości tracą

wartość". Z tego względu mamy w dziejach do czynienia z podwójnym nihilizmem: pierwszym,

którego symbolem jest chrześcijaństwo (i jego poprzednicy) – zanik wartości życia, tego, co w życiu

było dotychczas ważne – i drugim, z którym dodatkowo mamy do czynienia teraz, gdy tradycyjne

formuły teologiczne i uzasadnienia tracą swą moc.

AMOR FATI – ‘pokochaj swoje przeznaczenie’, [łac., ‘miłość do losu’], filoz. akceptacja, a wręcz

miłość ludzkiego losu, w którym konieczne jest zarówno zło, jak i dobro.

−

F.N. uważa, że lepiej dla człowieka być ‘homo sensibilis’ – czującym, niż ‘homo sapiens’

−

Taniec – najprostsza forma afirmacji tego, co jest

−

Trzeba akceptować swoje przeznaczenie – to daje wolność

CYWILIZACJA A KULTURA

CYWILIZACJA (z Ludzkie, arcyludzkie):

−

Służy podstawowej koncepcji, którą N. wykłada przez AMOR FATI

•

Celem humanizmu jest nadczłowiek

•

Kult cywilizacji – dzieła cyklopów, geniuszy i mrówek

−

Siły zła są wykorzystywane w cywilizacji w służbie dobra

−

Geniusz cywilizacji

−

Cywilizacja uzgadnia różne, przeciwstawne sobie moce

−

Wola mocy:

kultura (sfera wartości, obłaskawienie natury) i cywilizacja (technika, obłaskawianie

człowieka) chcą czegoś innego.

Czasy niemoralne, korupcji – prowadzą do rozwoju kultury.

MARTIN HEIDEGGER

•

1889-1976– filozof niemiecki. Myśl filozoficzna Heideggera uznawana bywa za jedną z

najważniejszych w filozofii XX wieku. Sartre uznał go za swojego mistrza.

•

Za najważniejsze dzieło Heideggera uznaje się „Bycie i czas” (niem. Sein und Zeit (1927).

Heidegger zajmuje się w nim, określanym przez siebie jako fundamentalne, pytaniem o sens

bycia i analizą ontologiczną ludzkiego bycia (jestestwa, Dasein).

•

Myśl Heideggera nieustannie ewoluowała motywowana pragnieniem jak najlepszego

naświetlenia problemu Bycia. Rozwój ten konfrontując stanowisko Heideggera z tradycją

filozofii europejskiej, doprowadził go do przekonania, iż techniczny język filozofii nie jest w

stanie zdać w istocie sprawy z tego co od początku chciał wyrazić. Potrzeba kreacji własnego

języka zaowocowała całą gamą nowych metaforycznych terminów

•

Pytania ontologiczne – „co to znaczy być?”

•

Człowiek nie tylko jest, zawsze w jakiś sposób odnosi się do swojego bycia

egzystencja.

•

Człowiek zapomina o swojej egzystencji

dzieje myśli zachodniej to dzieje zapominania o

byciu.

•

Dopiero w trwodze, samotności jesteśmy autentycznie.

•

Zwrot w myśli-ok.1930 r. ~ zwrot polegający na ponownym odkryciu prawdy w rozważaniach

czynionych wcześniej (por. Hegel)

•

Punktem wyjścia filozofii egzystencjalnej był problem podmiotu (nie psychika czy życie

społecznie)

w jaki sposób coś w ogóle może być podmiotem?

•

H. nie był fenomenologiem (chociaż był uczniem Husslera; Hussler zafascynowany

nowożytnym problemem subiektywności pozostawia w zapomnieniu pytanie o bycie); ale –
pytanie H. „Co to znaczy być?” pada z perspektywy subiektywnej, punktu widzenia podmiotu.

•

Filozofia nowożytna jako problem, powrót do źródeł ~ Platon, pytanie o bycie jako stałą

obecność (arche, Bóg, zasada). Filozofia nowożytna jest wg H. konsekwentnym rozwinięciem
greckiego doświadczenia.

•

Człowiek=podmiot, byt=przedmiot

•

Człowiek jako podmiot taje się panem bytu

współczesna cywilizacja techniczna

•

Istota techniki leży wg H. nie w postępie technicznym, ale w takim związku człowieka i świata,

gdzie wiat staje się materiałem do uporządkowania

•

Konsekwencją istoty techniki jest np. technika maszynowa, nauka współczesna, dzieło sztuki

jako materiał przeżycia, państwo totalitarne

•

Bycie („prześwit”) to żywioł myśli

•

Zwrócić uwagę na bycie to „pamiętać o zapominaniu”

•

Myśl jest ciągle na nowo ponawianym wysiłkiem pytania

•

Skończoność ludzkiej myśli

•

Uczestnictwo w dziejach to uczestnictwo w byciu

•

Całe nasze doświadczenie jest odpowiedzią na pytanie, które dla nas samych jest na co dzień

niewidoczne

•

Filozofia uczy pytać, i tylko pytać

•

problem Bycia ( das Sein). Podczas gdy tradycyjna ontologia koncentrowała swoje wysiłki

wokół bytu, dla Heideggera kluczowym zagadnieniem pomijanym właściwie przez
dotychczasową filozofię jest kwestia Bycia tegoż Bytu. Zadaniem nowej (wg Heideggera
„fundamentalnej”) ontologii ma być zatem naświetlenie zapoznanego zagadnienia Bycia.
Rozróżnienie między Bytem a Byciem to tzw. różnica ontologiczna.

•

Bycie dla Heideggera to egzystencja (to wyróżnia człowieka od pozostałych bytów). Swoim

życiem człowiek daje już jakąś odpowiedź, ale nie zdaje sobie z tego sprawy. Stąd kierowanie
uwagi na to, co jest wokół (ludzie, rzeczy). Bycie bytu jest wolą. Każdy byt jest bytem woli.
Podstawą bytu z kolei jest bycie. Bycie wyzwala byt w ryzyko (bycie to ryzykowanie), które
opiera się na woli.

•

Dasein to byt, który jest w taki sposób, że odnosi się do Bycia, ujawnia ukryte niejako „za”

Bytem Bycie. Innymi słowy przekracza Byt w kierunku Bycia. Ten specyficzny sposób Bycia,
który jest dany Dasein, Heidegger określa słowem Egzystencja. Jako że Dasein jest punktem
wyjścia analizy Heideggera, nosi ona miano analizy egzystencjalnej.

•

•

1927 „Bycie i czas”

•

Byt a bycie – czym jest samo „bycie”?

•

Dasein =byt ludzki (jednostkowo)

1.

Zawsze moje

2.

Jest egzystencją, nieustanne projektowanie siebie na swoje możliwości

•

Egzystencja – charakter bycia

•

Bycie-w-świecie – sposób bycia, nie fenomen.

•

SIĘ – bycie nieautentyczne

1.

Położenie (~rzucenie)

2.

Rozumienie – otwartość bycia-w-świecie. Sposób bycia to to, co nas stanowi.

3.

Mowa – artykulacja zrozumiałości

Się: mowa

podania; rozumienie

ciekawość

•

Możliwość niemożności bycia – nie odnosi się do żadnej innej możliwości, ale wszystkie

odnoszą się do niej

•

Trwoga- wyrywamy się z Się

•

Bycie-ku-śmierci – objawia się w Dasain poprzez sumienie; głos sumienia jest milczeniem

•

Zdecydowanie – doświadczenie czasowości, czasowośc to ontologiczny sens troski

Czasowość – trój jednia – przyszłość (do siebie)/byłość (spowrotem ku)/współczesność
Dasian jest także dziejowe.

1943 – „O istocie prawdy”

•

Prawda – nieskrytość, alateia;

Polemika z teorią klasyczną. Sam byt jest pradą. Prawda jako bycie bytów. Byty się przed
nami odkrywają i krywają (metafora światłocienia)

odkrycie prawdy nigdy nie jest pełne.

„Istotą prady jest wolność-otwartość naprawdę to ryzyko”

„Czas światoobrazu”

•

Przejawy nowoczesności: 1. Nauka, 2. Technika maszynowa, 3. Instrumentalizacja kultury, 4.

Odbóstwienie-nierostrzyganie o jedyności wiary

•

Światoobraz - sposób postrzegania bytu. Człowiek jako subiectum, podbija świat, chce go

dostosować do siebie, mierzyć swoją miarą.

OSWALD SPENGLER

– (1880 - 1936) – niemiecki filozof kultury i historii.

Zmierzch Zachodu: zarys morfologii dziejów świata

•

Cywilizacja jako obumieranie kultury.

•

2 tomy, Wydane w 1918 (1t.), 1922 (2t.)

•

KONCEPCJA KATASTROFICZNA

−

Cywilizacja Europejska – faustyczna

−

Upadek i obumieranie kultury – naturalna konsekwencja

−

O.S. chce opisać dzieje świata -> co prowadzi do pewnych uproszczeń...

Wg O.S. po cywilizacji Europy Zachodniej miała się rozwinąć cywilizacja Europu na Wschód od

Wisły.

Według historiozoficznej koncepcji Spenglera dzieje powszechne stanowią panoramę ośmiu kultur

będących wyrazem ośmiu rodzajów dusz: m.in. magicznej, apollińskiej (kultura grecko-rzymska),

faustycznej (kultura zachodnioeuropejska). Wszystkie przechodzą stadia młodości, dojrzałości

(wyznaczanej równowagą napięć między zjawiskami życia i tworami ludzkiej aktywności) i starczy

upadek (znamionowany przez zanik wewnętrznej dynamiki i dominację sztucznych wytworów

historii). Tę ostatnią fazę rozwoju przypisywał współczesnej mu kulturze zachodniej. Poglądy te,

wkrótce stały się symbolem europejskiego katastrofizmu, wyrażały i współtworzyły dekadencką

atmosferę Niemiec w okresie poprzedzającym dojście do władzy Hitlera.

METODOLOGIA

−

Na rzeczywistość można spojrzeć na sposób:

1)

systematyczny (poznanie przyrody, doświadczenie naukowe)

2)

fizjonomiczny (wyjaśnia sens dziejów, poznawanie ludzi, doświadczanie życia, pojęcia:

los, symbol ->dzieje są symboliczne).

Pojęcia: (dla sposobu fizjonomicznego)

−

Homologia – ten sam kształt i budowa zjawisk (nurt dionizyjski; renesans)

−

Analogia – te same funkcje w kulturze (cezar=fuhrer, nurt dionizyjski=reformacja)

−

Jednoczesność – w kulturach momenty jednoczesności; każda kultura zmieni się w końcu w

cywilizację

−

Pseudomorfoza –fałszywy kryształ- próba przeszczepienia zewnętrznych wzorców

kulturowych (starych) do nowej, rodzącej ię kultury, która przez to nie może wykształcić

swojej charakterystyki. np. pojawienie się Piotra I w Rosji.

Wg. O.S. pseudomorfoza jest przyczyną dekadencji.

PODTAWY METAFIZYCZNE

1)

Kosmos jest jednością. W kosmosie funkcjonują te same prawa – prawa natury, naturalny

cykl rozwoju (od narodzin do śmierci).

Podobnie w kulturze-> kultura funkcjonuje jak organizm.

Kultura nieuchronnie przemienia się w cywilizację.

Dla O.S. nie ma żadnej instancji przekraczającej świat, brak idei absolutu (Boga, kosmicznego

rozumu).

2)

8 WIELKICH KULTUR (czyli kultura sensu largo)*

−

Babilońska

−

Egipska

−

Chińska

−

Hinduska

−

Starożytna

−

Zachodnioeuropejska (faustyczna)

−

Wschodnia

−

Meksykańska

Momenty jednoczesności odpowiadają sobie znaczeniom i funkcjom.

*kultura sensu stricte – etap wzrostu, rozwoju kultury.

Wartości życia, dopóki jest ich więcej – wzrost.

≠cywlizizacja – zmierzch kultury (jak u F.N.), sklerotyczna forma kultury.

Co robić? – Trzeba prostać konieczności, pokochać przeznaczenie (Amor fati).
Dopełnienie kultury jako podstawowe zadanie przedstawiciela cywilizacji.
O.S. uważa, że Niemcy („rzymianie kultury europejskiej”) powinni dopełnić cywilizację Europejską (tj.
rozwijać imprezializm, niemiecki socjalizm, agresja)

OZNAKI ZMIERZCHU ZACHODU

−

DEMOKRACJA (sprzeczność- skoro to naturalny proces, to po co dopełnienie?)

TRZY TYPY KULTUR

1.Apollińska (starożytność) – nastawienie na ludzką cielesność, dusza-materia (do Platona)
2.Magiczna (kultura arabska)

3.Faustyczna (Zach. Europa) – człowiek – „ja” skierowane ku samemu sobie, umieszczone w
odpowiedzialności (odpowiedzialność człowieka za świat).

−

Germańska, od dynastii Kawlingów.

−

Przykłady kultury faustycznej: technika, oddalenie się od życia, pruskość, protestantyzm,

imperatyw kategoryczny Kanta (etyka obowiązku – „Postępuj wg takiej zasady, którą
chciałbyś, żeby była prawem obowiązującym”).

−

O.S. myślenie „po śmierci Boga” – rozpad Absolutu, odrzucenie dobra jako bezwzględnej

prawdy -> redukcja człowieka do natury, kultura usensawnia się w niej samej.

Por. F.N. – rozróżnienie na kulturą apollińską i dionizyjską, Ale: u O.S. napięcie między kulturą a. i d.

przekształca się w napięcie pomiędzy kulturą apollińską i faustyczną.

METROPOLIA

Cywilizacja – pasywna, istotny jest rozum, racjonalna analiza, przekształcenie obyczajowości, brak

mieszkania, indywidualizm ≠ kultura – aktywna, istotne jest czucie, impuls, obyczaje, dom, rodzina.

Człowiek postrzega świat jako obraz, dlatego jest drapieżnikiem (widzenie jako posiadanie, kobieta

jako signiant męskiego spojrzenia [feminizm], utrwalenie świata w fotografii/filmie – panowanie nad

światem, widzenie teleologiczne-widzimy cel).

Homo Faber – najbliższy myśleniu O.S. – najdoskonalszy drapieżnik.

FILOZOFIA TECHNIKI

•

Człowiek – potrafi konstruować narzędzia, używać ich i to tworzy jego formę bycia w świecie -

-- to nas odróżnia od zwierząt ☺

•

Tragiczność kultury – wg O.S. każda wysoka kultura jest tragedią.

Technika przerosła człowieka – posługujemy się rzeczami, których działania nie rozumiemy.

Człowiek jako niewolnik maszyny.

•

Optymizm jet tchórzostwem wg O.S. --- interpretacja nietzscheańska – jeżeli jesteśmy

optymistami w kwestii kultury tzn, że nie rozumiemy, czym ona jest.

Technika jako taktyka życia

•

Problem techniki i jej stosunku do kultury pojawia się w XX wieku, w XVIII (czasy

sceptycyzmu) nie poruszano go.

•

Co oznacza technika?

1)

Idealiści i ideologowie, epigoni klasycyzmu, epoki Goethego – technika nie zasługuje na

uwagę., brak poczucia rzeczywistości.

2)

Materializm (Anglia) – brak poczucia głębi, liczą ię tylko osiągnięcia techniki, brak

duchowości. To co pożyteczne (służące dobru ludzkości) – jest kulturą.

Wg O.S. oba te stanowiska są anachroniczne.

•

Wytwarzanie maszyn nie jest celem techniki.

•

Technika jest odwieczna i ogólna. Znaczenie techniki da się wywieść z duszy -> Technika jest

taktyką wszelkiego życia, jest wewnętrzną formą postępowania, to działanie mające jakiś cel.

•

Krytyka idei nieograniczonego postępu („różowy optymizm postępu”)

•

Rozwój wymaga dopełnienia. Dopełnienie jest końcem.

•

Losowi trzeba się poddać (->Amor fati)

•

Człowiek jest drapieżnikiem -> Drapieżnik stanowi najwyższą formę swobodnego życia.

•

Obraz świata jest podporządkowany oku. Oko drapieżnika patrzy na cel.

•

Świat jako łup człowieka-drapieżnika, z tego wyrasta kultura.

•

Technika gatunkowa zwierząt to instynkt, który jest niezmienny.

•

Technika ludzka-i tylko ona – jest niezależna od życia gatunku ludzkiego. Jednostka wyszła

spod przymusu gatunku. Człowiek sam tworzy swoją taktykę życiową. Dzieła ludzi są
wyrazem istnienia w formie osobowej.

•

Oko śledzi przyczyny i skutki, ręka pracuje zgodnie z zasadą środków i celów. Cel jest faktem,

związek przyczyny i skutku jest prawdą.

•

Dzięki ręce, broni i indywidualnemu myśleniu człowiek stał się twórczy.

•

Sztuka to pojęcie przeciwstawne naturze. Sztuka~sztuczne, przeciwne przyrodzie. Wydarcie

przyrodzie przywileju tworzenia.

•

Tragedia człowieka polega na tym, że przyroda jest silniejsza. Walka przeciwko przyrodzie jest

beznadziejna, ale będzie prowadzona aż do końca.

•

Ok. 5 tys. P.n.e. -> 2000 p.n.e. Mezopotamia, Egipt – zmiana, rozpoczyna się myślenie

techniczne. Ludzie łączą się we wspólnym działaniu. Rozwój mowy (mowa jako sposób
osiągania celu za pomocą uzyskiwanych informacji).

•

Mowa jest wynikiem dialogu, nie monologowania. Jej celem jest wzajemne porozumienie.

•

Działanie wspólne – przedsiębiorczość. Myślenie przedsiębiorcze->kalkulowanie działań. W

ten sposób człowiek staje się niewolnikiem własnych myśli.

•

Myślenie rozrodcze – hodowla roślin i zwierząt --- świadome panowanie nad naturą.

•

Współcześnie mamy podział na myślenie i rękę – kadra kierownicza i wykonawcy

kultura (

•

Wspólne działanie przekształca istnienie organiczne w zorganizowane, czyli w grupach

sztucznych.

•

Ze zwierzęcej walki pomiędzy ludźmi zrodziła się wojna.

•

Prawo ludzkie jest zawsze prawem silniejszego.

•

Państwo jest porządkiem wewnętrznym danego ludu służącym celom wewnętrznym.

•

Polityka jest jedynie przejściową namiastką wojny, wojną prowadzoną bronią bardziej

uduchowioną.

•

Jako zagładę odczuwamy rozpad organizacji.

•

Wszelkiego rodzaju granice, także duchowe, są wrogiem woli mocy.

•

Człowiek pragnie pozostać wolny wewnętrznie-stąd wyrasta indywidualizm, opozycja wobec

mas. Jest to sprzeciw duszy drapieżnika wobec niewoli w kulturze. Stąd biorą się różne typy –
wynalazców, awanturników, pustelników itp.

•

Rezultatem jest wzlot i upadek kultury maszyn

kultury wysokie od ok. 3000 lat p.n.e.

W kulturze wykształca się społeczeństwo (+hierarchia stanowa – sztuczny podział). W takich
kulturach zubożenie gospodarcze pociąga za sobą duchowe.

•

Kultury (8) wyrastają niezależnie od siebie, w kierunku z południa na północ.

•

Faustyczna kultura zachodnia jest najpotężniejsza i najtragiczniejsza z powodu sprzeczności

pomiędzy głębokim uduchowieniem a rozdarciem duchowym.

•

W kulturze faustycznej: wikingowie krwi i wikingowie ducha (podboje)

•

Każda teoria przyrodnicza jest mitem rozumu ujawniającej sens sił przyrody.

•

Przyrodoznawstwo kultury faustycznej jest dynamiczne.

•

Wraz z rozwojem miast technika stała się mieszczańska.

•

Każda kultura wysoka jest tragiczna, dzieje człowieka są tragiczne.

•

Ludzie stają się niewolnikami maszyn.

FILOZOFOWIE ROSYJSCY

NIKOŁAJ BIERDIAJEW

•

ur. 1874 – 1948

•

filozof religijny, chrześcijański

•

Początkowo zajmował się marksizmem, później nawrócił się na chrześcijaństwo (krytykował

marksizm). Znany stał się dzięki myśli egzystencjalnej wychodzącej od człowieka do Boga,
głęboko religijnej z jednej strony, z drugiej zaś otwartej na dialog z krytyką wiary i Kościoła.
Zajmował go problem zła i absurd nienawiści świata do dobra; mękę Chrystusa interpretował
jako wejście Boga w najgłębszą warstwę człowieczeństwa, co pozwoliło mu sparafrazować
kartezjańską figurę: "Cierpię, więc jestem".

•

Ukończył szkołę kadetów, natomiast z wydziału prawa Uniwersytetu Kijowskiego został

relegowany, a następnie zesłany do Wołogdy (1898-1901) za działalność w kółkach lewicowej
inteligencji wyznającej tzw. legalny, tj. etyczny i nierewolucyjny marksizm. Poznanie w 1902
dwóch wybitnych myślicieli prawosławnych: S. Bułgakowa i L. Szestowa, spowodowało
całkowitą zmianę przekonań B., który odtąd stał się człowiekiem głęboko religijnym (acz
dalekim od ortodoksji), a w sensie filozoficznym - pokantowskim idealistą.

•

w 1918 zostaje profesorem na Uniwersytecie w Moskwie

•

opuszcza Roję bolszewicką, wyjeżdża do Berlina, później do Paryża, gdzie tworzy

•

Krytycy zarzucali mu, że jego filozofia pełna jest dalekosiężnych dogmatów – Bierdiajew broni

się, że jego filozofia jest oparta na wizjach.

•

Rzeczywistość kulturowo-dziejową należy odczytywać jako mit czy dramat.

•

Na rozwój kultury należy spoglądać z perspektywy indywidualnego doświadczenia (przez

indywidualne doświadczenie kultury wkraczamy w dzieje) = INDYWIDUALNE
DOŚWIADCZENIE DZIEJÓW

•

Sens historii i kultury jest metahistoryczny

(starożytni – na podstawie dziejów można się nauczyć, jak żyć; niekoniecznie! Los jest
niezależny od jednostki).

•

Koncepcja religijna-jest wytworem specyficznie chrześcijańskim:

−

Idea NIEPOWTARZALNOŚCI – dzieje jako dynamiczny proces

−

Idea Bogocżłowieczeństwa

−

Wolność

−

Bierdiajew nie zgadza się z manicheizmem (opozycja: dobro≠zło)

•

Dzieje jako dramat w relacji człowiek-Bóg, jest to możliwe, gdyż człowiek jest istotą wolną

(wolność warunkiem miłości, istota zniewolona nie kocha)

Bierdiajew, Sens historii
Tekst został napisany w 1922 roku i jest częściowo odpowiedzią na Zmierzch Zachodu Spenglera. Nie
jest integralną częścią książki - jest appendiksem.

Kultura:
- zachodzi w niej realizacja wartości
- „święta i symboliczna”
- wynika z kultu i jest napedzana przez kult (nie może istnieć kultura bez religii)
- powstaje poprzez „przemianę religijną” czyli wyjście poza czyste zaspakajanie potrzeb.
- realizowana symbolicznie
- przejawia się w niej „wola tworzenia” (nastawienie na kreatywność i estetyzacje życia)
- aprobowana przez Bierdiajewa.
- nieunikniony jest jej zanik na rzecz cywilizacji

Cywilizacja:
- zachodzi w niej dążenie do potęgi życia czyli absolutnie pewnego i komfortowego przetrwania oraz
zaspokojenia wszelkich pragnień.
- „bezduszna i techniczna”
- powstaje razem z „wejściem maszyny”, czyli z pojawieniem się urządzeń odciążających człowieka od
pracy fizycznej.
- jest napędzana przez „burżuazyjność”, czyli odrzucenie moralności na rzecz komfortu.
- realizowana realistycznie
- przejawia się w niej „wola życia” (nastawienie na własne przetrwanie i komfort)
- pogardzana przez Bierdiajewa
- musi przegrać tzn. musi doprowadzić do barbarzyństwa. (Przynajmniej tak rozumiem)

Bierdiajew przedstawia rozwój kultury i cywilizacji następująco:
1. Ludy przybywające do Europy w ostatnich latach Imperium Rzymskiego żyją w stanie
barbarzyństwa (nie opisanym dokładnie w tym tekście Bierdiajewa).
2. Dzięki nawróceniu na Chrześcijaństwo przeżywają przemianę religijną i tworzą kulturę
Chrześcijańską. Ze względu na wysoką umieralność i trudne warunki egzystencji ludzie nakierowani są
na realizacje wartości, tworzenie sztuki, moralne życie itp (ogólnie na kulturę).
3. Jednak Europejczycy w XIX wieku zaczynają oddawać część swojej pracy maszynom. Pojawił się
czas wolny ludzie zasmakowali wygodniejszego życia co spowodowało, że zaczęli oni dążyć do jak
największego komfortu, kosztem moralności i kreatywności. Tak kultura zaczyna umierać i zostaje
zastąpiona przez cywilizację, która jest napędzana przez proces oświecenia, czyli „odrzucenia
realności symboli wartości i religii”. (‘śmierć Boga”)
4. Cywilizacja koniec końców umrze. Stanie się tak ponieważ coraz więcej działań ma charakter
egoistyczny zamiast być nakierowane na dobro ogółu oraz ze względu na to że: „wola życia likwiduje
osobę” (biografie nakierowane na komfort stają się podobne do siebie; zanika ich indywidualność ora
wyjątkowość a tym samym ich wartościowość). Potrzebna jest kolejna przemiana religijna.

Przedstawiony wyżej proces jest stały i nieunikniony (wspomniana w tekście zostaje także kultura
rzymska). Bierdiajew skupia się głownie na pkt. 3 i ostrzega przed pkt. 4.

Kultura i cywilizacje więc:
- Nie koegzystują stale jak u Pietraszki czy Webera, lecz następują po sobie.
- Cywilizacja powstaje w kulturze (maszyna jest efektem „woli twórczości”).
- Mogą jednak występować naraz gdyż są „różnymi ukierunkowaniami ludzkiego ducha”; Pojawienie
się cywilizacji nie jest jednocześnie końcem kultury.

Bierdiajew „Sens historii”
-kult i cyw – ich różnice i wzajemne stosunki – temat czekającego nas losu
-Spengler uznał cyw za fatum każdej kult
-cyw kończy się śmiercią
-walka Rosji i Europy, czyli wsch i zach – czyli walka ducha z bezdusznością, religijnej kult z niereligijną
cyw
-cyw mieszczańska zwyciężyła w Europie starą i świętą kult
-ukierunkowanie na minione epoki historyczne lub egzotyczne kult wsch – bunt ducha przeciw
ostatecznemu przekształceniu się kult w cyw
-kult nie rozwija sie do końca! Niesie w sobie zarodki śmierci, w kult są zasady, które w nieodwracalny
sposób prowadzą do cyw – ta jest śmiercią ducha kult
-każda kult ma okres narodzin, rozkwitu i upadku – zanik sił twórczych, wygasanie, ubytek ducha,
zmienia sie ukierunkowanie kult – ku praktycznemu zrealizowaniu potęgi, rodzi się pragnienie „życia”
- ta zbyt napięta „wola życia” gubi kult, niesie ze sobą śmierć

-w masach ludzkich szerzy się żądza życia ---> cel przestaje być lokowany w kult duchowej, która ma
zawsze charakter arystokratyczny – liczy się jakość, nie ilość
-cel zaczyna być umieszczany w samym „życiu”, w jego praktyce; kult przestaje być tworzona – nikt
już nie chce bezinteresownej kontemplacji nauki i twórczości
-kult nie jest realizowaniem innego życia, jest realizowaniem wartości – wszystkie osiągnięcia kult są
symboliczne, nie realistyczne; kult realizuje prawdę jedynie w poznaniu – w książkach filoz, nauk,
dobro w obyczajach, piękno w wierszach i obrazach itd.
-droga przejścia kult w cyw – dynamiczny ruch wew kult z jej krystalizującymi się formami prowadzi
do wyjścia poza granice kult, ku praktyce, potędze
-jakby sprzeczność między kult a „życiem” - cyw próbuje realizować „życie”
-w każdej kult na określonym stopniu jej rozwoju zaczynają ujawniać się zasady, które nadrywają jej
duchowe podstawy, kult związana z kultem rozwija się z kultu religijnego, jest rezultatem
rozprzestrzeniania się jego treści w różnych kierunkach (kult Egiptu zaczęła się w świątyni)
-każda kult jest kult ducha, ma duchowe podstawy, jest owocem twórczej pracy ducha nad
naturalnymi żywiołami
-cecha kult- na określonym poziomie rozwoju wątpi w swoje podstawy i je rozkłada, sama sobie
gotuje zgubę, oddzielając się od życiowych źródeł; ze stanu organicznego do stanu krytycznego
-kult jest żywym procesem, żywym losem narodów
-kult – bezinteresowna, cyw – prawie zawsze ukierunkowana na korzyści
-cyw = przejście od kult (kontemplacji, twórczości) do samego życia, jest poszukiwaniem życia,
upojeniem siłą życia
-przed sądem realnego życia cyw, kult zostaje uznana za iluzję, oszustwo (kult nie ma już świętego,
symbolicznego charakteru)
-kult okazuje się złudnym wynikiem braku organizacji społ (cyw ma zorganizować społ)
-materializm ekonomiczny – charakterystyczna filozofia epoki cyw
-w cyw musi zapanować ekonomia, cyw z natury jest techniczna – wszelka kult duchowa jest jedynie
nadbudową, iluzją
-cyw: niereligijna, realistyczna, mechaniczna, demokratyczna; pozbawia oblicza – wyzwolenie
osoby, które powinna przynieść cyw = śmierć dla osobistej oryginalności, zasada osobowa ujawnia się
jedynie w kult, „wola życia” likwiduje osobę – taki jest paradoks historii
-kult ---> cyw – zmiana stosunku człowieka do przyrody, życie traci związek z rytmem przyrody,
człowiek zabija organiczność, chce zapanować nad przyrodą – cyw nie ma osnowy duchowej ani
naturalnej, myslenie staje się techniczne, nawet sztuka staje się pragmatyczna, zwycięża zasada
specjalizacji – brak duchowej integralności kult (jakość zastąpiona przez ilość)
-w cyw nie ma teraźniejszości, przeszłości, wieczności – jest tylko futurystyczne spojrzenie w
przyszłość, zastąpienie życia przez środki służące do życia, cele życia znikają na rzecz narzędzi (które
powinny służyć do ich osiągnięcia)

Sens historii. Filozofia losu człowieka.
1. Relacje kultury i cywilizacji:
- wg N.B. to najważniejszy problem naszej epoki
- historyczny los narodów i kultur pokazują fatalny czas, nadchodzącego zmierzchu (por. Spengler)
- nawiązanie do myślicieli rosyjskich (Chomiakow, Dostojewski, Leontiew, zainteresowanych
kierunkami zmian kultury europejskiej; „zachód gnije”

umiera kultura europejska a triumfuje

cywilizacja europejska
- niereligijna cywilizacja mieszczańska w Europie zniszczyła starą i świętą kulturę
- chciano wierzyć, że Rosja nie pójdzie drogą cywilizacji, ale będzie miała swój własny los i na jej
terytorium jest możliwe powstanie autentycznej kultury duchowej na fundamencie religii
-następuje duchowa śmierć kultury w bezdusznej cywilizacji technicznej
- pojawiają się bunt ducha przeciwko przekształcaniu się kultury w cywilizację

ucieczka w inne

epoki historyczne lub egzotyczne kultury Wschodu (Nietsche

tęsknota za kulturą dionizyjaską,

Spengler, Carlyle, Bly, katolicy francuscy

ucieczka w średniowiecze); bunt ten jednak był zbyt

subtelny, słaby, nosił cechy upadku i osłabionego ducha
- przyszłość nie zawsze jest doskonalsza od przeszłości
- kultura nie rozwija się bez końca, niesie w sobie zarodki śmierci

są zasady, które w nieodwracalny

sposób prowadzą do cywilizacji, a cywilizacja jest śmiercią ducha kultury

2. etapy w życiu kultury:
rozkwit

skomplikowanie i wysubtelnienie

zanik sił twórczych

ubytek ducha

praktyczna potęga

- rodzi się wola życia, która niesie za sobą śmierć kultury
- rozkwit kultury zakłada ograniczenie woli życia, cel przestaje być lokowany w wyższej kulturze
duchowej, zaczyna on być umieszczany w samym „życiu” w jego praktyce, sile i szczęściu; kultura
przestaje być wartością samą w sobie, zasada ilości zaczyna zwyciężać nad zasadą jakości
- socjalna entropia – twórcza energia kultury ulega rozproszeniu, kultura zaczyna upadać
- wszystkie osiągnięcia kultury są symboliczne a nie realistyczne
Kultura NIE jest: realizowaniem prawdy życia, dobra życia, piękna życia, mocy życia, Bożego życia.
Kultura REALIZUJE: prawdę w poznaniu (książki filozoficzne, naukowe), dobro w obyczajach, istnienie
w zasadach społecznych, piękno w wierszach i obrazach, koncertach itd., Boże życie wyłącznie w
kulcie i symbolice religijnej
- dynamiczny ruch wewnętrzny prowadzi do wyjścia poza kulturę, ku „życiu”

w cywilizację

- XVIII/XIX wiek widzimy Niemczech wielki rozkwit kultury, kraj „poetów i filozofów”; rozbite
państwo niemieckie nie mogło jednak realizować „potęgi życia”
- kultura była zawsze porażką życia, cywilizacja realizuje życie

3.
- kultura rozwija się z kultu, poezja moralność malarstwo… zamknięte w kulcie moralnym
- każda kultura jest kulturą ducha, ma duchowe podstawy, jest owocem twórczej pracy ducha nad
naturalnymi żywiołami
-każda kultura ma tendencje do niszczenia swojej symboliki i duchowych, religijnych podstaw
- na określonym rozwoju kultury pojawia się wątpienie w swoje podstawy i rozkładanie ich

sama

siebie prowadzi do zguby oddzielając się od swoich życiowych źródeł
- przejście ze stadium organicznego w stadium krytyczne
- kultura jest żywym procesem, żywym losem narodów
- kultura w swoich najwspanialszych przejawach jest bezinteresowna, natomiast cywilizacja jest
zawsze zainteresowana korzyścią
- wewnątrz kultury ujawnia się wola nowego życia, dążenie do władzy, praktyki, szczęścia; dążenie do
potęgi tendencja cywilizacyjna w kulturze
- cywilizacja jest przejściem od przejściem kultury, kontemplacji, od twórczości do samego życia, do
szybkiego potoku życia
- materializm ekonomiczny – typowa filozofia cywilizacji
- cywilizacja z natury jest techniczna, a wszelka ideologia, wszelka kultura duchowa jest jedynie
nadbudową, iluzją a nie realnością
CYWILIZACJA: rozum pragmatyczny, realistyczna, demokratyczna, niereligijna, wola „życia” likwiduje
osobę
KULTURA: symboliczna, hierarchiczna, organiczna, religijna

4.

Zmiana stosunku człowieka do przyrody

Cywilizacja- maszyna, utrata rytmu przyrody, panowanie nad przyrodą, żądza władzy, charakter
maszynowy, w cywilizacji życie staje się coraz bardziej techniczne
- metodologia, pragmatyka
- specjalizacja
- likwidacja ducha, jakość zastąpiona przez ilość
- charakter muzealny (w tym jest jej jedyny związek z przeszłością)

- charakter futurystyczny(ukierunkowana na przyszłość), kultura kontempluje wieczność
- jest ekscentryczna
-zastąpienie życia przez środki do życia, cele życia są iluzoryczne
- kultura środkiem dla techniki życia
- maszyna ma władzę nad człowiekiem
- maszyna i technika powstały dzięki wysiłkom intelektualnym kultury, są jej wielkimi odkryciami
- w szybkim tempie cywilizacji nie ma miejsca na przeszłość i teraźniejszość, nie ma wieczności, jest
tylko przyszłość
Kultura w cywilizacji jest zawsze romantyczna i odwrócona ku minionym epokom. Jedyna droga
przemienienia kultury – droga religijna.

5. Burżuazyjność cywilizacji
- nienawiść do wieczności
- kapitalizm zabija Boga
- pragmatyczny stosunek do religii

bezbożność, duchowe spustoszenie

socjalizm broni pragmatyzmu ateizmu
gospodarka ma Boże osnowy, ale oderwanie gospodarki od ducha prowadzi do zagłady. Praca nie jest
duchowo usprawiedliwiona i buntuje się przeciwko systemowi
-cywilizacja nie będzie rosła bez końca
Dialektyka losu historycznego

to co ma kultura , tego nie ma cywilizacja (dynamizm)

Imperializm- chęć posiadania światowej potęgi; industrialno-kapitalistyczny; w woli imperializmu tkwi
śmierć
Imperializm

socjalizm

kryzys kultury

- w głębokim sensie kultura jest wieczna
- po epoce kultury następuje

barbaryzacja

nowe barbarzyństwo

maszyn, techniki

Cywilizacja rodzi się z woli człowieka do „potęgi” życia, droga od kultury do życia, człowiek powinien
pójść tą drogą i ujawnić swoje siły techniczne, ale nie osiągnie autentycznego istnienia, zginie.

6.Jeszcze jedna droga przemienienia życia to RELIGIJNE PRZEMIENIENIE, autentyczne istnienie
4 epoki w dziejach:
Barbarzyństwo współistnienie
Kultura różne kierunki ducha
Cywilizacja jeden ze stanów zawsze
Religijne przemienienie dominuje

Wola czynienia cudu przemienienia życia organicznie –duchowego, nie mechanicznie-technicznego.
Religia powinna sięgać ontologicznie –realnego przemienienia życia, które tylko symbolicznie osiąga
kultura.

ROSJA
- dziwny los, marzenie o przemienieniu świata
- wola tworzenia
- nie chcieli tworzyć przeciętnej kultury, zawsze byli niezadowoleni z kultury
- Puszkin i epoka Aleksandra

szczyt kult. rosyjskiej

- XIX w. rosyjska myśl i literatura nie były kulturą, dążyły do życia, przemienienia religijnego Gogol,
Tołstoj, Dostojewski
- słaba tradycja kultury, tworzono bezkształtną cywilizację
- Rosja potrzebuje kultury i będzie musiała przejść drogą cywilizacji

Egzystencjalna dialektyka Boga i człowieka

Mikołaj Bierdiajew w swej książce zarysowuje koncepcję dynamizmu. Wszystko, co żyje, co

egzystencjalne, jest historią, zmienia się, nawet Bóg jest historią, dokonującym się dramatem (s. 5),

więc filozofia Bierdiajewa jest filozofią „istnienia w czasie przechodzącym w wieczność, w czasie

ukierunkowanym ku końcowi, który nie jest śmiercią, ale przemienieniem” (s. 50). Autor broni się

przed wszelką racjonalizacją, albowiem ona nie jest życiem, nie zawiera się w niej prawda. Prawda

rodzi się wyłącznie w każdej niepowtarzalnej jednostce ludzkiej. Dlatego, pisze Bierdiajew, dialektyka

jego książki jest egzystencjalna, a nie logiczna, co oznacza „intuicyjnie wyjawienie tego, co

uniwersalne, w tym, co indywidualne” (s.6), a nigdy odwrotnie. Stąd też koncepcja Bierdiajewa

daleka jest obecnemu w XIX-wiecznej filozofii niemieckiej antypersonalizmowi, zogniskowanemu w

propozycjach Hegla, Feuerbacha, Fichtego, Marksa, Nietzschego i Stirnera.

LEW SZESTOW (Szwarcman)

•

1866-1938, z zamożnej rodziny kupieckiej, studiował w różnych miejscach, w 1920 opuszcza

Rosję, tworzy w Paryżu.

•

Stworzył skrajnie antyracjonalistyczną filozofię. Uważał, że kultura europejska znajduje się w

kryzysie, a jedynym wyjściem z niego będzie radykalna krytyka tradycji europejskiej.
Krytykował tradycję opartą na rozumie (symbolizowały ją Ateny). Przeciwstawiał jej
Objawienie oraz dzieło takich myślicieli jak Dostojewski, Pascal, Nietzsche, Luter,
Kierkegaard. Naczelnym pojęciem jego filozofii tragedii było doświadczenie nieoczywistości.

Apoteoza nieoczywistości - L. Szestow nie tylko atakował tu pozytywizm, czy scjentyzm, ale również
logikę, naukową filozofię, teorię poznania. Jego zdaniem cała dotychczasowa filozofia starała się
"zrozumieć" rzeczywistość, a nie ją poznać.

•

Szekspir i jego krytyk Brandes – kwestie literackie i filozoficzne.

−

Szekspir wg Szestowa uważał, że nie można żyć nie pogodziwszy się z życiem

−

Akcentowanie wartości życia

•

Inspiracje: F. Nietzsche, L. Tołstoj

−

Bóg wg Szestowa jest poza dobrem i złem

•

Dostojewski i Nietzsche – filozofia tragedii.

−

Szestow docenia afirmację życia u Nietzschego

−

Bóg – jet obecny u Nietzschego, szczerość ≠ zamaskowany ateizm (Hegel)

−

Szestow twierdzi, iż to Nietzsche jest jedynym filozofem, który kwestię istnienia Boga

potraktował poważnie.

Głównym jej tematem jest opis duchowego i moralnego pogromu, jaki stał się udziałem dwóch
tytanów myśli - F. Dostojewskiego i F. Nietzschego. Pogrom ten spowodował, że musieli oni w
całkowitej samotności, rzuceni w otchłań rozpaczy, porzuciwszy wszystkie swoje dawne poglądy,
stanąć wobec konieczności przewartościowania wszystkich swoich dotychczasowych wartości, dobra
i zła, prawdy i fałszu, stanąć wobec prawdziwej rzeczywistości . Mówiąc inaczej stara się w swoich
analizach ukazać L. Szestow, obszar nowego doświadczenia - doświadczenia tragedii. To, co bliskie i
drogie wszystkim ludziom - człowiekowi tragicznemu staje się obce i wrogie. Musi on porzucić swoje
przyzwyczajenia, swoich bliskich i udać się na pustynię samotności. Musi iść naprzód - nie wiedząc, co
go tam czeka. Dla ludzi pozostających poza doświadczeniem tragedii, staje się on szaleńcem,
renegatem . W pracy tej odróżnia również L. Szestow - sferę przeciętności od sfery tragiczności. Sfera
przeciętności - to postawa, jaką przyjmuje człowiek pod wpływem tradycji, moralności, filozofii
naukowej i samej nauki - podporządkowując się Rozumowi. Świat jawiący się oczom człowieka sfery
przeciętności - to świat przeniknięty Logosem, świat racjonalny, świat będący intelligibilną całością, w
której raz na zawsze byt jest oddzielony od niebytu, prawda od fałszu, a dobro od zła. W tym świecie
wszystko - odbywa się w zgodzie z absolutnymi prawami rozumu, nie ma w nim miejsca na
przypadek, czy wolność . W sferze tragedii natomiast - żadne z praw normalnego, przeciętnego
świata już nie obowiązuje. Człowiek tragiczny jest zmuszony odrzucić zarówno wszystkie prawa nauki,

moralności, filozofii, jak i prawa zdrowego rozsądku (z prawem niesprzeczności włącznie). Musi
przyjąć, że doświadczenie tragedii, jakie zostało mu dane jest w stanie zniszczyć cały gmach myśli
racjonalnej budowany od 2000 i więcej tysiąca lat . Co ważne jednak, to nie człowiek wchodzi w sferę
tragiczności, to nie on szuka źródłowego doświadczenia tragedii, ale to tragedia znajduje człowieka,
ona do niego przychodzi, miażdży go i wrzuca do podziemia, z którego nie ma już powrotu - mimo
tęsknoty do normalności . W swoich analizach tragiczności oparł się L. Szestow na twórczości F.
Nietzschego i F. Dostojewskiego - trudno jednak uznać tą jego pracę za naukową wykładnie ich
poglądów . Jest to raczej wykład poglądów szestowowskich w oparciu o utwory innych.

•

Wg Szestowa FILOZOFIA + SZTUKA + RELIGIA = to, co najcenniejsze

•

Krytyka racjonalizmu – zawsze żyjemy w niewiedzy

−

Filozofia ma nauczyć człowieka żyć w niewiedzy

−

Szestow sądzi, iż głównym i bardzo starym problemem jest nasza obsesja wiedzy:

„Bóg wcale nie zakazał zrywania owoców z owego edeńskiego drzewa ze strachu, że
człowiek otrzyma więcej niż mu się należy, i nie z zazdrości. Przeklęty wąż oszukał
Ewę, oszukał Adama, oszukał Anaksymandra i do dzisiaj oślepia nas wszystkich.
Drzewo poznania nie dodaje, lecz zabiera nam siły. Trzeba wybierać między drzewem
poznania dobra i zła a drzewem życia."

•

Krytyka zasady niesprzeczności (w logice)

Antychryst w finale dziejów?

•

Religijność Szetowa - czerpiez wybranych fragmentów chrześcijaństwa i judaizmu, z tradycji,

którą on sam określa jako tradycję Jerozolimy, czystej nieskażonej rozumem i
powszechnością (wsiemstwem) wiary. Jednak i ta tradycja, która dla Szestowa - jest w miarę
jednorodna (wszyscy jej przedstawiciele myślą tak, jak on) - ukazuje nam niejako dwie strony
- żydowską i chrześcijańską.

a) elementem bezspornie żydowskim (co nie znaczy, że nieobecnym w chrześcijaństwie) - jest
specyfika wiary Szestowa. Posługując się rozróżnieniem Bubera - jego wiara jest wiarą Żyda. On nie
"wierzy, że coś jest, czy czegoś nie ma", on nie "wierzy, że Bóg jest" - że zdanie "Bóg istnieje" jest
prawdziwe. On wierzy Bogu, ufa Mu, pokłada w Nim swoją nadzieję.
b) Chrześcijaństwo (w wersji skrajnie protestanckiej) zaś Szestowa ujawnia się w rozumieniu roli tejże
wiary. Ona sama nas zbawia. Dobre uczynki, nasze życie, postępowanie zgodnie lub niezgodnie z
zasadami, nie mają tu żadnego znaczenia.

•

Interpretacja L. Szestowa charakteryzuje się zatem daleko posuniętym irracjonalizmem i

antyracjonalizmem. L. Szestow zdecydowanie zwalcza wszelki ????? (sens, rozum), który
mógłby się pojawić w księgach Pisma Świętego.

•

WILHELM DILTHEY

(1833 - 1911) – niemiecki filozof.

Dokonał metodologicznego rozróżnienia nauk humanistycznych (Geisteswissenschaften) i nauk

przyrodniczych (Naturwissenschaften). Jego zdaniem w humanistyce uprawnione są oprócz sądów o

faktach i sądów o prawach, także sądy wartościujące. Podstawową jednak różnicą między tymi

rodzajami nauk jest ich cel: nauki przyrodnicze dążą do poznania zjawisk; nauki humanistyczne – do

ich rozumienia (czyli przeżywania). Humanistyka powinna unikać schematów, natomiast trzymać się

życia. Wprowadził rozumienie "pokolenia humanistycznego" jako grupy jednostek istniejących

jednocześnie, podlegających tym samym wpływom i uzależnionych od tych samych zdarzeń, a przez

to w podobny sposób pojmujących rzeczywistość. Związany z kierunkiem filozoficznym –

hermeneutyką.

PRZEŁOM ANTYPOZYTYWISTYCZNY

HUGO MUNSTERBERG

•

1863-1916; Kantysta bedeński; filozof i psycholog niemiecki, uczeń W. Wundta. Jeden z

głównych twórców i przedstawicieli psychotechniki.

•

Na gruncie filozofii wykazywał odrębność humanistyki od przyrodoznawstwa; psychologię

traktował jako naukę przyrodniczą, wypracował systematyczny program badań
psychologicznych w zastosowaniu do problemów życia praktycznego, głównie związanego z
techniką (tzw. psychotechnika); zajmował się psychologiczną analizą zawodów i selekcją
zawodową, a także psychologią sądową.

NAUKI O DUCHU

•

Ernst Troeltsch (ur. 1865,zm. 1923) − niemiecki teolog ewangelicki, filozof, socjolog i liberalny

polityk.

•

łączy szkołę diltheyowską i bedeńską

•

Studiował w Augsburgu, Erlangen, Berlinie i Getyndze. W 1914 został profesorem filozofii w

Berlinie.

•

Jako teolog zajmował się istotą chrześcijaństwa; relacjami między państwem a kościołem

oraz wzajemnymi wpływami - ukształtowanej przez chrześcijaństwo - europejskiej kultury
oraz modernizmu (nowoczesności). Interesował się również metodologiczną stroną dociekań
teologicznych. W swoich badaniach reprezentował nurt religijno - historyczny w teologii
liberalnej. Był rzecznikiem tzw. interpretacji rozumiejącej w historii.

•

Eduard Spranger (ur. 1882, zm. 1963) - niemiecki teoretyk, filozof, pedagog i psycholog.

Przyczynił się do ugruntowania pedagogiki jako dyscypliny akademickiej. Zajmował się
psychologią wieku dorastania, pedagogiką kultury. Studiował filozofię w Berlinie pod
kierunkiem Wilhelma Diltheya, Ottona Hintzego, Friedricha Paulsena oraz Ericha Schmidta.

•

Stał na humanistyczym gruncie (idealistycznej humanistyki niemieckiej), sięgając do dorobku

Diltheya, Pestalozziego i Goethego. Kładł nacisk na rolę wpływów kulturowych w
wychowaniu.

krytyka pozytywizmu i antypozytywizmu (krytyka krytyki pozytywizmu) – wprowadzenie nowego

pojęcia: DUCH

−

DUCH – to coś innego niż psyche (psychika indywidualna, subiektywna), jest niematerialny,

niesubiektywny, niepsychiczny

−

Kultura jest duchem

•

Niesprowadzona do urzeczywistnienia, ponad poziomem materialnym

•

Dogmaty, konstytucje, twierdzenia naukowe, manifesty artystyczne, państwa

•

Możemy wskazać, czym jest duch

dlatego świat duchowy staje się przedmiotem

badań humanistycznych

duch po raz 1. Staje się przedmiotem badań

−

Dilthey – poznanie jednostek polega na ich zrozumieniu;

Troeltsch, Spranger – nie poznajemy jednostek, tylko to, co w tych jednostkach jest z ducha.
(Przez ducha do poznania dusz indywidualnych)

−

Kant - świat poznajemy przez formy naoczności, tj. na swoją własną modłę, w czasie i

przestrzeni (które istnieją wg Kanta). Poznanie jest zależne od naszego aparatu poznawczego

NAUKA O DUCHU:

−

Np. rozumiemy piękno o tyle, o ile rozpoznajemy ideę piękna

−

Humanistyka (filozofia kultury) bada istotę rzeczy

nowe rozumienie kultury

Kultury nie można rozumieć czysto psychologicznie ani materialnie, chodzi o czynniki
niematerialne.

−

Kultura rozwija się autonomicznie, rozwój kultury – to odpowiedź na wyzwanie

−

Środowisko – nie determinuje sztuki (wg nauki o duchu)

−

Teza: DUCH JEST W KULTURZE RZECZĄ NAJISTOTNIEJSZĄ

•

Odejście od empirii

•

Uniwersalistyczne rozumienie kultury

−

Nowe rozumienie dziejów i historii

−

Dilthey – jednoznaczność, niepowtarzalność

−

Nauki o duchu - w dziejach da się wskazać pewne elementy trwałe i to one są najważniejsze

Helmuth Plessner

•

1892 - 1985– filozof i socjolog niemiecki. Był przedstawicielem neokantowskiej szkoły

badeńskiej i jedym z głównych przedstawicieli antropologii filozoficznej, która bazuje na
odkryciach naukowych biologii – interpretuje wyniki nauk przyrodniczych w duchu filozofii.

•

Pytanie o conditio Humana

•

„Stopnie organiczności” – próba określenia czym jest ludzkie życie i jego relacja wobec

kultury

−

Pojęcie odśrodkowego usytuowania – zdolność dystansowania się wobec świata i

samego siebie

•

„Człowiek jest duchem w ciele”

•

Życie jako stosunek między ciałem i granicami ciał

−

Granica – jest własnością ciała, świat organiczny posiada granie

•

Pole sytuacyjne – przestrzeń, w którym żyje organizm

−

Świat roślin – forma otwarta

−

Świat zwierząt – forma zamknięta, samodzielny organizm, punktem odniesienia jest

cielesność, tu i teraz ≠ człowiek – nie! (myślami może być gdzie indziej, DYSTANS)

−

Człowiek – przedmiotowy stosunek do ciała, dystans jaźni do cielesności, dystans ja

do jaźni (mogę myśleć o swoim ja)

−

Człowiek nigdy nie stoi w centrum; zawsze przestrzeń, w której się znajduje jest

pewną tranformacją, człowiek nigdy nie jest „tu” i „teraz”

−

Człowiek jest wszędzie i nigdzie

wykroczenie poza czas i przestrzeń, granica

pomiędzy „mną” a tym, czego doznaję (porównanie do filmu-nasze wewnętrzne filmy
nie mają początku i końca)

−

Świat człowieka jest zawsze dany kulturowo

1.

Sztuczna naturalność człowieka

2.

Zapośredniczona bezpośredniość – człowiek może wcielać się w różne role społeczne

3.

„miejsce utopijne” – tak naprawdę człowiek nie jest nigdzie

•

„Władza i ludzka natura”

−

Człowiek jest miejscem, z którego pochodzą wszystkie systemy kultury, jest twórcą

kultury

−

Człowiek to istota naznaczona brakiem, kultura jest odpowiedzią na ten bark

•

PODUMOWANIE: człowiek nie jest „tu” i „teraz”,

•

Por. M. Heidegger - człowiek nie umie zamieszkać w świecie, stąd kryzys kultury

≠ wg. H. Plessnera – nie

ALBERT SCHWEITZER

•

1875 - 1965 – francusko-niemiecki teolog luterański, filozof, organista, muzykolog, lekarz.

•

Autorytet moralny XX w., pokojowa Nagroda Nobla w 1953 r.

•

Jego ideą etyczną (którą starał się praktycznie realizować), było poszanowanie życia, zawarte

w twierdzeniu: Jestem życiem, które pragnie żyć, pośród życia, które pragnie żyć,
konsekwencją tego programu etycznego jest obowiązek ratowania życia i łagodzenia
cierpienia. Głosił, że cześć dla życia wymaga od człowieka szacunku, nie tylko wobec ludzi, ale
także wobec zwierząt, a nawet roślin, zakazując ich bezmyślnego niszczenia.

•

Będąc zdecydowanym pacyfistą po II wojnie światowej angażował się w ruch przeciwko

wyścigowi zbrojeń.

•

Do idei Schweitzera nawiązują współcześnie ruchy ekologiczne.

•

FILOZOFIA KULTURY:

−

Kultura jest etyką, bo ma czcić życie

•

1923 „Upadek i odbudowa kultury”, „Kultura i etyka”

−

A.S. przeciw teorii równoległego rozwoju technicznego i etycznego

−

Szukając sensu świata nie odnajdziemy sensu życia

−

Krytyka cywilizacji:

Prymat zbiorowości nad jednostką

Tylko ludzie wolni są w stanie tworzyć kulturę (por. Bierdiajew)

Celem kultury powinien być indywidualny rozwój jednostek (kiedy maleje

walka o przetrwanie poziom etyki wzrasta – tu się nie zgadza z Bierdiajewem)

−

A.S. pozytywnie ocenia oświecenie, wiek racjonalizmu, Bierdiajew – nie.

A.S.

uważa, że upadek kultury rozpoczął się w wieku XIX przez odejście od racjonalizmu

−

Wg A.S jedyny sens, któremu nie można zaprzeczać, to sens życia

−

ETYKA CZCI DLA ŻYCIA: wszystko pragnie żyć, wola życia nie wymaga uzasadnień,

wola życia jest w każdej istocie

−

„Życie” – wybór myśli A.S

Postęp cywilizacyjny wiedzy i umiejętności posuwa ludzkość w tym, co

nieistotne (przeczy sam sobie?!)

EDMUND HUSSLER

•

1859 - 1938– niemiecki matematyk i filozof, jeden z głównych twórców fenomenologii.

•

1935 – wykłady w Wiedniu i Pradze nt kryzysu europejskiej kultury

KRYZYS KULTURY EUROPEJSKIEJ

•

Spowodowany odejściem od idei kierowniczej – racjonalizmu (europejski duch objawia się w

racjonalizmie, który ciągle stawia sobie nowe zadania)

•

Jesteśmy w kryzysie, bo racjonalizm wyznaczył sobie granicę

•

Poszukiwanie prawdy – to cel nieskończony

PRAWDA – nieskończony horyzont, cel, do którego trzeba zmierzać, poszukiwanie prady
powinno być bezinteresowne.

•

Teleologia: dążenie do prawdy jako nieskończoność

Europa to historyczna teleologia

nieskończonych celów rozumu.

•

Czy można ducha Europy wyleczyć? Tak! Ale Europa jest zmęczona (lata 30.)

•

Wg E.H. dominuje matematyczne przyrodoznawstwo nad myśleniem teoretycznym i

naturalistyczne myślenie o człowieku – fałszywe! (takie myślenie o człowieku go
uprzedmiotawia).

JOSE ORTEGA Y GASSET

•

1883-1955– filozof i eseista hiszpański.

•

„Bunt mas” (1929)

−

Masy uważają, że wartości kulturowe ą naturalne i nie wiążą się z wysiłkiem, trudem

−

Wysiłek mas jest skierowany na ucieczkę przed swoim przeznaczeniem

przedstawiciel masy ucieka przed tym, czym być powinien, prowadzi to do

podporządkowania społeczeństwa państwu (=zjawisko identyfikacji między
anonimową masą i anonimowym państwem)

−

Kierunek przemian wynika z postawy masy wobec przeszłości (asymilacja przeszłych

doświadczeń jest konieczna dla rozwoju kultury

−

Masy – nie mają pamięci, są aczasowe i ahistoryczne

−

Antropocentryzm+europocentryzm

wg Gasseta upadek kultury europejskiej będzie mieć konsekwencje globalne

−

negatywne konsekwencje faktu, że nigdy wcześniej nie było tak wysokiego poziomy

życia

negatywne konsekwencje ideowe

−

kryzys kultury spowodowany jest umasownieniem elit (!)

arystokracja się umasawia

nauka – wąkie specjalizacje, brak ogólnej perspektywy widzenia

rzeczywistości

−

konsumpcja – stała się celem życia, a prawdziwi przedstawiciele arystokracji ducha

powinni traktować ją jak środek

−

cechą współczesnej epoki jest dwoistość uczuć 1)możliwości 2)lęk, niepewność

−

bunt mas ma również aspekt pozytywny – wyzwala kulturę od anarchicznych form

−

pomysł zbudowania ponadeuropejskiej organizacji

−

Degradacja wartości kultury tradycyjnej

−

Polemika ze Spenglerem – Gasset nie uważa, że mamy kryzys w Europie

"Masy możemy zdefiniować jako zjawisko psychologiczne, nie musi to być koniecznie tłum złożony z
indywidualnych jednostek."
"Masy to 'ludzie przeciętni'. W ten sposób to, co było jedynie ilością, tłumem, nabiera znaczenia
jakościowego; staje się wspólną społeczną nijakością. Masy to zbiór ludzi nie wyróżniających się
niczym od innych, będących jedynie powtórzeniem typu biologicznego".
"Człowiek masowy czując się pospolitym, żąda, by pospolitość była prawem i odmawia uznania
jakichkolwiek nadrzędnych wobec siebie instancji."
"Człowiek, który przypisuje sobie prawo posiadania własnego zdania na jakiś temat, nie zadając sobie
uprzednio trudu, by go przemyśleć, jest doskonałym przykładem owego niezmiennego i absurdalnego
sposobu bycia człowiekiem, który nazwałem 'zbuntowaną masą' ".
Otóż właśnie dlatego "dzisiejszy świat wszedł w okres poważnej demoralizacji, której jednym z
objawów jest nieokiełznany bunt mas, a która bierze swój początek z demoralizacji Europy."

JACQUES MARITAIN

•

1882 - 1973 – francuski filozof, teolog i myśliciel polityczny.

•

Neotomista

•

Początkowo socjalista, w wieku 24 l. fascynuje się tomizmem, z agnostyka staje się

człowiekiem wierzącym

•

1919-1935- tworzy żywy ośrodek myśli filozoficznej, od 1939 wykłada filozofię moralną, po

śmierci żony wycofuje się z życia naukowego i wstępuje do klasztoru

•

1936 „Humanizm integralny”

−

Za podstawowy problem uznaje zwyrodnienie humanizmu

−

HUMANIZM-wartość podstawowa kultury europejskiej

−

Antropocentryzm humanizmu – człowiek w centrum bytu – wg J.M. to BŁĄD,

przebóstwienie człowieka

−

Nastawienie na realność świata w XX w skutkowało ekspansją przemocy

−

Odpowiedź: HUMANIZM INTEGRALNY – człowiek nie stanowi centrum, przekracza

go świat i Bóg (por. Bierdiajew)

człowiek jest osobą ze względu na transcendencję

−

Projekt społeczno-polityczny: demokracja, która afirmuje wartości wspólnotowe,

które jednak nie dominują nad jednostkami

−

Demokracja personalistyczna – braterstwo, demokracja oparta na wartości jednostki

HANS-GEORG GADAMER

•

1900-2002– filozof, humanista, historyk filozofii, filolog, współtwórca XX-wiecznej

hermeneutyki filozoficznej, uznawany za jednego z najważniejszych współczesnych filozofów
niemieckich. Znany zwłaszcza jako autor „Prawdy i metody”, rozprawy o kluczowym
znaczeniu dla zrozumienia współczesnej filozofii.

•

HERMENEUTYKA - kierunek filozoficzny rozwijający się od w XIX wieku za sprawą Ernsta

Schleiermachera, pod wpływem protestanckich i wcześniejszych interpretacji Pisma
Świętego. W pełni rozwinęła się w okresie tzw. przełomu antypozytywistycznego, szczególnie
u Wilhelma Diltheya. W wieku XX rozwijali ją przede wszystkim Martin Heidegger, Hans-
Georg Gadamer i Paul Ricoeur. Dla dzisiejszej hermeneutyki kluczowe są pojęcia rozumienia i
przyswojenia.

•

„Prawda i metoda” (1960) – podstawy filozofii hermeneutycznej

−

Wg Gadamera nie ma metody dochodzenia do prawdy!

−

Wszelkie przedmioty kluczowe są źródłem sensu

−

Relacja poznawcza: przedmiot

podmiot (relacja rozumowa, dyskusji, wytwór

kultury kieruje do nas pytanie, na które próbujemy odp)

−

Rozumienie kultury jest podstawą naszego życia

−

Hermeneutyka to nie tylko metodologia, ale filozofia bycia

−

Polemika z oświeceniem

błąd podmiotu – podmiot jest w pełni świadomy

−

Wg G. nie ma czegoś jak myślenie ponad historyczne czy ponad kulturowe, zawsze

musi buć kontekst

−

Oświecenie dyskredytuje prze(d)sądy; wg G. nie można tego negować, bo

rozumiemy zjawiska w kontekstach

−

Dopiero, kiedy zrozumiemy jakieś zjawisko ujawniają się przesądy prawdziwe i

fałszywe (herm44eneutyczna nobilitacja przez G. przesądów i tradycji)

−

Wg G. rozumienie jest zawsze historyczne

−

Badanie – stapianie horyzontów teraźniejszości badacza z badanym problemem (w

badaniu kultury istnieje prymat pytania nad odp)

RICHARD RORTY

•

1931 - 2007

•

neopragmatyzm (w tradycji Johna Deweya, którego uważał za swojego mistrza),

•

Z rezerwą odnosił się do tradycyjnych kategorii prawdy, wiedzy i obiektywności.

•

Przygodność - Odnosi się ona do takich kwestii, jak język, jaźń, czy społeczeństwo liberalne.

Pojęcie "przygodności" ma wskazywać na indywidualność, różnorodność, brak możliwości
stworzenia jednej metafizyki, która by wszystko obejmowała.

•

Na gruncie tego terminu Rorty tworzy koncepcję "liberalnej ironistki", czyli kogoś takiego,

kto stawia czoło przygodności, w szczególności tej zawartej we własnych przekonaniach.
"Liberalna ironistka" jest historycystką i nominalistką, dzięki czemu może porzucić wszelkie
metafizyczne próby odniesienia się, za pomocą języka, do jakiejś istoty rzeczy. Z tym
natomiast wiąże się koncepcja tworzenia własnego języka metafor. Taki pogląd wymusza
podejście liberalne - każdy może używać języka jakiego chce. "Liberalna ironistka" ma dystans
do swej wizji świata, która jest tylko jedną z wielu możliwych. Posiada świadomość, że
niekoniecznie jest bliżej rzeczywistości niż inne.

•

Problemami pragmatyzmu zajął się Rorty analizując wcześniejszych twórców tej teorii,

między innymi Charlesa Peirce’a, Johna Deweya i Hilarego Putnama. Jego idee głównie
nawiązywały do wyzbycia się metafizyki z filozofii i stworzenia liberalnego społeczeństwa,
gdzie każdy mógłby rozwijać własne intelektualne zdolności. To wiąże się z kwestią
humanitarnej polityki.