1

Wpływ stylu życia i statusu

społeczno-ekonomicznego w

kształtowaniu zdrowia jednostki

i populacji.

Epidemiologia społeczna

“część epidemiologii zajmująca się oceną

rozpowszechnienia czynników społecznych oraz

ich wpływem na zdrowie”

(Berkman & Kawachi, 2000)

Do środowiska społecznego danej osoby zaliczamy relacje
międzyludzkie, warunki mieszkaniowe i warunki pracy,
poziom dochodu, wykształcenie i społeczność, której częścią
jest ta osoba. Wszystkie te czynniki mają ogromny wpływ na
zdrowie.

Środowisko społeczne

zdrowie

Epidemiologia społeczna

Struktura

społeczna

Uwarunkowania

materialne

Praca

Środowisko

społeczne

czynnik(i)

zakaźny(e)

Zachowania

zdrowotne

psychologiczne

(osobowościowe)

Jakość życia

Chorobowość

Umieralność

Zaburzenia neuro-

endokrynologiczno-

immunologiczne

Stadium

przedkliniczn

e choroby

Wczesne

dzieciństwo

Uwarunkowania

genetyczne

Kultura

Marmot and Wilkinson 1999

ubóstwo

UWARUNKOWANIA MATERIALNE= sytuacja

społeczno-ekonomiczna

Niska higiena –warunki sanitarne,

czysta woda

przeludnienie, złe warunki życia

National Center for Health statistics: Health, United States. Public Health Service,1983)

)

)

)

)

)

)

)

)

1875

1900

1925

1950

1975

1983

lata

0

10

20

zgony (na 100 000)

poprawa zdrowia
publicznego

postęp
farmakologii

postęp
technologii
medycznej

zmiany
stylu życia

Cele pomiaru pozycji społecznoekonomiczej w

badaniach dotyczących stanu zdrowia.

1. Opis i monitorowanie częstości występowania chorób

w różnych grupach społecznych, w celu informowania osób

odpowiedzialnych za politykę zdrowotną, monitorowania zmian w

czasie, w różnych rejonach geograficznych, aby ocenić czy

działania wykonane w celu zmniejszenia nierówności w stanie

zdrowia zostały osiągnięte

2. Wyjaśnienie mechanizmu powodującego różnice w stanie

zdrowia w zależności od statusu społecznoekonomicznego

3. W badaniach zależności między analizowaną zmienną (inną niż

SSE) a stanem zdrowia w celu wyeliminowania SSE jako

potencjalnej zmiennej zakłócającej

Dzieciństwo Wczesna

dorosłość

Życie aktywne

zawodowo

Emerytura

Wykształcenie

-Wykształcenie
rodziców

-Dochód
gospodarstwa
domowego

- Warunki życia
gospodarstwa
domowego

- Zamożność
/deprywacja

- Warunki
miejsca
zamieszkania

- Przekazany
majątek
następnym
generacjom
po śmierci.

-Klasa/warstwa zawodowa
oparta o życiowe zawodowe
doświadczenia (I-
zatrudnienie, najdłuższe,
ostatnie)
-Bezrobocie tak/nie liczba
epizodów
- Dochód, zmiany w czasie
- Bogactwo, deprywacja
zmiany w czasie
- Warunki gospodarstwa
domowego (zmiany w
czasie)
- Status społeczno-
ekonomiczny partnera
- Przekazany majątek w
momencie założenia rodziny

Wg. Galobardes B. i in., 2007.
Measuring socioeconomic
position in health research

Przykłady miar statusu społecznoekonomicznego

2

Grupy o niskim statusie

społeczno-ekonomicznym

Bardziej prawdopodobne:

• palenie

• Spożywanie nadmiernych

ilości alkoholu

• Mniejsza aktywność fizyczna

• Niezdrowa dieta

Środowisko społeczne

• Ograniczenie palenia w

miejscu pracy

• Stresujące środowisko

(strategie radzenia sobie)

Normy społeczne

Wzrost

chorobowości i

umieralności

UWARUNKOWANIA MATERIALNE= sytuacja

społeczno-ekonomiczna

Mężczyźni brytyjscy w wieku
40-59 lat ~ 25 lat obserwacji
(1978-1980 do 2005)

Umieralność

Umieralność z
powodu chorób
ukł. krążenia

HR (95% CI)

HR (95% CI)

Klasa społ. I i II
Klasa społ. Ill prac. umysł.
Klasa społ. Ill prac. fiz.
Klasa społ. IV i V

1.00
1.16 (1.01 to 1.34)
1.49 (1.37 to 1.63)
1.64 (1.46 to 1.83)

1.00
1.27 (1.00 to 1.61)
1.51 (1.29 to 1.75)
1.65 (1.36 to 2.00)

I.

Profesjonaliści

II.

Menagerowie

III. Personel średniego szczebla
IV. Wysoko wykwalifikowani pracownicy fizyczni
V.

Średnio wykwalifikowani pracownicy fizyczni

VI. Niewykwalifikowani pracownicy fizyczni

Standaryzowane na wiek ryzyko względne zgonu w

zależności od klasy społecznej.

Osoby w wieku 39-79 lat ~ ponad 10 lat
obserwacji (1993-1997 do 2007)

Mężczyźni

Kobiety

HR (95% CI)

HR (95% CI)

I.

Profesjonaliści

II.

Menagerowie

III. Personel średniego szczebla

IV. Wysoko wykwalifikowani pracownicy fizyczni

V.

Średnio wykwalifikowani pracownicy fizyczni

VI. Niewykwalifikowani pracownicy fizyczni

1,00

1,88 (0.9 ;3.94)

2.27 (1,03;4,98)

2,01 (0,92;4,37)

1,95 (0,84;4,45)

4,51 (1,74;11,69)

1,00

1,05 (0,52;2,12)

0,99 (0,48; 2,05)

0,97 (0,46; 2,08)

0,91 (0,41; 2,00)

1,37 (0,57; 3,29)

Ryzyko udaru w zależności od klasy społecznej.

Model standaryzowany na: wiek, BMI, palenie, występowanie cukrzycy,
ciśnienie skurczowe , cholesterol, witamina C w osoczu, alkohol,
aktywność fizyczną, ocenę ogólnego zdrowia psychicznego (MHI)
i poziom wykształcenia

McFadden, E; et al. Social Class, Risk Factors, and Stroke Incidence in Men and Women Stroke. 2009; 40: 1070-1077

Perspektywa „life course approach”

-doświadczenia osoby w ciągu życia, które w wyniku kumulowania

się mogą mieć wpływ na jej zdrowie

-jest (obecnie) główną ideą epidemiologii społecznej

-Badania długotrwałych skutków narażenia fizycznego i społecznego

w czasie ciąży, dzieciństwa, wieku dojrzewania, wczesnej i późnej
dorosłości na ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych (Ben-
Shlomo & Kuh, 2002)

Model opóźnionego efektu wczesnych doświadczeń życiowych

Doświadczenia „z okresu płodowego” i wczesnego dzieciństwa
są czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia w dorosłości

Wskaźniki wzrostu płodu

np.: niska waga
urodzeniowa

Podniesiony fibrynogen i
insulinooporność 50 lat
później

Perspektywa „life course approach”

Kumulacja korzystnych i niekorzystnych czynników społecznych

-w ciągu życia wpływa na zdrowie w dorosłym życiu (Ross & Wu)

Doświadczenia w dzieciństwie są podstawą doświadczeń w dorosłym życiu,
np. niskie wykształcenie zdobyte w okresie dorastania warunkują
późniejszą pozycję zawodową i społeczną, pociągając za sobą całą serię
wydarzeń bezpośrednio lub pośrednio związanych ze zdrowiem.

Czynniki psychospołeczne

bezpośrednie powodowanie

zmian biologicznych

pośrednie powodowanie zmian

biologicznych

doświadczanie przewlekłego stresu

Modyfikacja neuroendokrynnego i
fizjologicznego funkcjonowania

Częste lub długotrwałe reakcje
na zagrożenie walcz lub uciekaj
(reakcji obronnej organizmu)

Trwające zwiększenie
uwalniania kortyzolu

wyższe ryzyko wystąpienia

choroby wieńcowej

palenie

dieta

3

Rola wsparcia społecznego

“małżeństwo jako odpowiednik

więzi między matką i dzieckiem w

wieku dorosłym” [Bowlby, 1969]

Przewidywany udany i
zdrowy rozwój

Berkman & Glass (2000)

Brak więzi społecznych jako powód gorszego zdrowia i umieralności

Więzi społeczne i sieci

społeczne

• Liczba przyjaciół i krewnych

• Stan cywilny

• Członkostwo w grupach religijnych

oraz innych grupach formalnych i
nieformalnych.

Wsparcie społeczne

Wsparcie emocjonalne–dostarczane

przez zaufaną osobę/przyjaciela)

Wsparcie instrumentalne–pomoc

rzeczowa, pieniężna lub w postaci
wykonanej pracy

Wsparcie doradcze –pomoc w

podejmowaniu decyzji

Wsparcie informacyjne–dawanie rad

lub dostarczanie informacji

PERSPEKTYWA EKOLOGICZNA w epidemiologii społecznej

Charakterystyka obszaru:

• Poziom zanieczyszczeń

• Brak dostępu do usług

medycznych

Koncepcja roli

skupienia

biedniejszych osób na

danym obszarze

Slogett & Joshi (1994), Macintyre (1993)

Brak funduszy na

podróże i uzyskania

dostępu do usług

medycznych spoza

okolicy miejsca

zamieszkania

Gorsze zdrowie

Poziom organizacji społecznej

Koncepcja odzwierciedla rolę kohezji społecznej i kapitału społecznego.

Kohezja społeczna odnosi
się do stopnia powiązania i
solidarności wśród grup
społecznych

Kapitał społeczny odnosi się
do wyższego poziomu
zaufania międzyludzkiego,
wzajemnych relacji i
wzajemnej pomocy.

Drogi, przez jakie kapitał społeczny wpływa na zdrowie

(Kawachi & Berkman,

2000)

Przez zachowania
zdrowotne–przez wywieranie
społecznej kontroli zachowań
odbiegających od normy
takich jak palenie przez
nastolatków, nadużywanie
alkoholu i narkomania

Przez dostęp do
usług: transport,
służba zdrowia i
zaplecze rekreacyjne

Przez psychospołeczny
proces: środowisko o niskim
poziomie organizacji
społecznej z niskim
kapitałem społecznym może
powodować większy poziom
strachu przed
przestępczością .

STRES W PRACY

Stres w pracy a zdrowie fizyczne i

psychiczne

Fizyczne warunki

pracy i zdrowie

Model psychologiczny
demand-latitude (Karasek,
1981)

Wyższy poziom stresu w pracy -
pracownicy z niskim poziomem kontroli
pracy (możliwość podejmowania decyzji)
i wysokimi wymaganiami (jakościowymi
emocjonalnymi lub ilościowymi jak
wynik na jednostkę czasu)

Przedłużanie pobudzenia
kory nadnerczy i spadek
zdolności do przywrócenia i
naprawy tkanek

Model the effort-reward
imbalance (Siegrist, 1996)

Stopień w jakim pracownicy są
wynagradzani za ich wysiłki jest
ważny dla ich zdrowia.

Wysiłek jest odpowiedzią jednostki na
wymagania w pracy. Zewnętrzny
wysiłek odnosi się do obciążenia
jednostki wymaganiami w pracy;
wewnętrzny wysiłek odnosi się do
napędu jednostki do osiągania
założonych celów. Nagroda może być
mierzona przez wynagrodzenie
finansowe, poczucie własnej wartości i
możliwości kierowania innymi.

Styl życia

• To zespół codziennych zachowań specyficznych dla danej jednostki

lub zbiorowości.

• To społecznie zdeterminowane wzory zachowań i interpretacje

sytuacji wykorzystywane jako mechanizmy umożliwiające radzenie
sobie w życiu.

• To zespół postaw, zachowań i ogólna filozofia życia jednostki lub

grupy

• To wzory wyborów zachowań spośród alternatywnych możliwości,

jakie dostępne są ludziom w zależności od ich sytuacji społeczno-
ekonomicznej i łatwości, z jaką są w stanie przełożyć określone
zachowania na inne (Milio, 1986).

• Kształtuje się jako wzajemne oddziaływanie warunków życia oraz

indywidualnych wzorów zachowań, zdeterminowanych przez
czynniki społeczno-kulturowe i cechy osobiste jednostek.