SĄDOWNICTWO ADMINISTRACYJNE
W POLSCE PO 1918 R.

NAJWYŻSZY TRYBUNAŁ
ADMINISTRACYJNY (1922-1939)

KONSTYTUCJA MARCOWA

USTAWA
z dnia 17 marca 1921 roku
KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
(Dz. U. Nr 44, poz. 267)

Art. 73 Konstytucji marcowej

Regulacja prawna

USTAWA

z dnia 3 sierpnia 1922 r.

o Najwyższym Trybunale Administracyjnym.

(Dz. U. z 1926 r. Nr 68, poz. 400)

Organizacja i kognicja

Art. 1. Dla orzekania o legalności zarządzeń i orzeczeń,

wchodzących w zakres administracji tak rządowej, jak i

samorządowej,

tworzy

się

Najwyższy

Trybunał

Administracyjny.

Aż do ustanowienia sądów administracyjnych niższego

stopnia z udziałem czynnika obywatelskiego Najwyższy Trybunał

Administracyjny, jako jedyna instacja sądowa, rozpoznawać

będzie skargi na zarządzenia i orzeczenia, wydane w ostatniej

instancji

przez

administracyjne

władze

rządowe

lub

samorządowe, o ile ustawa niniejsza prawa skargi nie wyłącza.

Trybunał nie ma prawa badać ważności ustaw, należycie

ogłoszonych.

Uwaga:

Nie powstało sądownictwo administracyjne pierwszej instancji z wyjątkiem

Katowic, Poznania i Torunia

Wyłączenie właściwości

Art. 3. Z pod orzecznictwa Trybunału wyłącza się:
a) sprawy, należące do właściwości sądów zwyczajnych lub sądów

szczególnych,

b)

sprawy, w których władze administracyjne uprawnione są do

rozstrzygania według swobodnego uznania, w granicach,

pozostawionych temu uznaniu,

c) sprawy mianowania na publiczne urzędy i stanowiska, o ile nie

chodzi o pogwałcenie zastrzeżonego w ustawie prawa ich

obsadzania lub przedstawiania kandydatów,

d)

sprawy, dotyczące reprezentacji Państwa i obywateli wobec

państw i władz obcych, oraz sprawy, bezpośrednio z

powyższemi związane,

e) sprawy, dotyczące działań wojennych, ustroju siły zbrojnej i

mobilizacji, z wyjątkiem spraw zaopatrzenia i uzupełnienia armji,

f) sprawy dyscyplinarne.

Zmiana stanu prawnego

ROZPORZĄDZENIE

PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ

z dnia 27 października 1932 r.

o Najwyższym Trybunale Administracyjnym.

Dz.U.1932.94.806

Art. 1. Do czasu utworzenia sądów administracyjnych niższego

stopnia, Najwyższy Trybunał Administracyjny stanowi jedyną

instancję sądową, powołaną do orzekania o legalności zarządzeń

i orzeczeń, wchodzących w zakres administracji rządowej i

samorządowej.

Uwaga:

Brak zmian z zakresu kognicji i rozstrzygania. Postanowienia

utrzymane Konstytucją kwietniową

USTAWA KONSTYTUCYJNA
Z DNIA 23 KWIETNIA 1935 R.

Dz.U. Nr 30, poz. 227
(Konstytucja kwietniowa)

Art. 70

SĄDOWNICTWO ADMINISTRACYJNE
(1980-2003)

Naczelny Sąd Administracyjny

Od 1 września 1980 reaktywowano sądownictwo administracyjne.

Do grudnia tego roku wpłynęły 982 sprawy. W następnym roku wpływało

do sądu przeciętnie po 600 spraw miesięcznie, w kolejnych latach liczba spraw

rosła, w okresie 1988-1990 była nieco mniejsza, ale już w 1991 o jedną czwartą

większa. Później np. w roku 1994 wystąpił wzrost o 176 % w stosunku do 1990.

Jubileusz XV-lecia Naczelny Sąd Administracyjny zamknął liczbą około 250

tysięcy przyjętych i 225 tysięcy rozpoznanych spraw.

W następnych latach wpływ ciągle wzrastał, np. do ponad 60.000 w roku

1998 (ale w 1999 r. skarg było już mniej: bo 54.943). W roku 2000 wpływ spraw

wynosił 65.054. W roku 2001 wpłynęło 75.801 spraw. Rok 2003 - ostatni rok

funkcjonowania NSA jako jednoinstancyjnego sądu przed reformą sądownictwa

administracyjnego zamknął się wpływem 69.011 skarg.*

*Informacja uzyskana http://www.nsa.gov.pl/index.php/pol/NSA/Historia/Polskie-sądownictwo-Administracyjne-1980-

2005

Regulacja prawna

USTAWA

z dnia 31 stycznia 1980 r.

o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz o

zmianie ustawy - Kodeks postępowania

administracyjnego.

(Dz.U. Nr 4, poz.8)

Organizacja

Art. 1. 1. Tworzy się Naczelny Sąd Administracyjny z siedzibą w

Warszawie.

2. Naczelny Sąd Administracyjny działa w Warszawie i w ośrodkach

zamiejscowych tworzonych dla jednego lub kilku województw.

3. Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia ustala siedziby i

właściwość oraz organizację ośrodków zamiejscowych.

Art. 5. Nadzór nad działalnością Naczelnego Sądu Administracyjnego w

zakresie orzekania sprawuje Sąd Najwyższy poprzez:

1) rozpoznawanie rewizji nadzwyczajnych od orzeczeń tego Sądu,
2) ustalanie wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej,
3) podejmowanie uchwał zawierających odpowiedzi na pytania prawne.

Kognicja – klauzula
enumertywna

Art. 2. Naczelny Sąd Administracyjny orzeka w

sprawach skarg na decyzje administracyjne
w zakresie i w trybie określonym w

Kodeksie

postępowania administracyjnego

oraz w

przepisach odrębnych.

ZMIAN KODEKSU POSTĘPOWANIA
ADMINISTRACYJNEGO

Dodano art. 150

7

k.p.a.

§ 1. Decyzja organu administracji państwowej może być zaskarżona do sądu

administracyjnego z powodu jej niezgodności z prawem.

§ 2. Do sądu administracyjnego mogą być zaskarżane decyzje w sprawach:
1) budownictwa, nadzoru budowlanego, materiałów budowlanych,

urbanistyki i architektury,

2) cen, opłat i stawek taryfowych,
3) dróg publicznych, ich utrzymania i ochrony (w tym świadczeń osobistych

na rzecz utrzymania dróg), ruchu na drogach publicznych, komunikacji,

łączności, żeglugi, transportu i spedycji,

4) działalności w dziedzinie wytwórczości, rzemiosła, usług

nierzemieślniczych, handlu, przemysłu gastronomicznego i żywienia

zbiorowego oraz innych rodzajów działalności gospodarczej,

5) ewidencji ludności, dowodów tożsamości, aktów stanu cywilnego, imion i

nazwiska oraz obywatelstwa,

Dodano art. 150

7

k.p.a.

6) geologii, geodezji i kartografii,
7) gospodarki komunalnej i mieszkaniowej, gospodarki

terenami, zasobami mieszkań i budynków oraz
utrzymania czystości w miastach i gminach,

8) gospodarki paliwowo-energetycznej, surowcowej i

materiałowej, wydobywania i pozyskiwania w inny
sposób kopalin i innych surowców naturalnych oraz
ich zagospodarowywania, szkód górniczych oraz
obrotu surowcami, materiałami i wyrobami,

9) gospodarki wodnej,
10) gospodarki żywnościowej, żywności i żywienia,

Dodano art. 150

7

k.p.a.

11) zobowiązań podatkowych i innych świadczeń

pieniężnych, do których mają zastosowanie przepisy

o podatkach, oraz należności celnych, z

wyłączeniem zobowiązań podatkowych i należności

celnych od państwowych jednostek

organizacyjnych,

12) obrotu nieruchomościami oraz składnikami

majątku ruchomego,

13) ochrony przyrody oraz środowiska,
14) oświaty i wychowania, szkolnictwa wyższego,

kultury i sztuki oraz dóbr kultury i muzeów, jak

również działalności artystycznej i rozrywkowej,

15) planowania przestrzennego,

Dodano art. 150

7

k.p.a.

16) rolnictwa i leśnictwa, w tym: gospodarki terenami rolniczymi i

leśnymi, sposobu zagospodarowania i użytkowania tych

terenów, scalania i wymiany gruntów, przejmowania

nieruchomości rolnych i leśnych na własność Państwa, własności i

obrotu tymi nieruchomościami, produkcji roślinnej i zwierzęcej,

upraw, hodowli i nasiennictwa, ochrony zwierząt i roślin,

gospodarki łowieckiej oraz rybołówstwa,

17) uprawnień do wykonywania określonych czynności i zajęć,
18) wywłaszczeń nieruchomości i innych praw,
19) zatrudnienia i spraw socjalnych,
20) zdrowia i opieki społecznej, wymagań sanitarno-

epidemiologicznych, kultury fizycznej, sportu i turystyki, jak

również działalności sportowej.

PRZEŁOM 1995 R.

USTAWA
z dnia 11 maja 1995 r.
o Naczelnym Sądzie Administracyjnym.
(Dz. U. Nr 74, poz. 368)

Organizacja – bez zmian

Art. 1. Naczelny Sąd Administracyjny, zwany

dalej

"Sądem",

sprawuje

wymiar

sprawiedliwości przez sądową kontrolę
wykonywania administracji publicznej, na
zasadach określonych w niniejszej ustawie.

Art. 2. Sąd działa w Warszawie i w ośrodkach

zamiejscowych Sądu tworzonych dla jednego
lub kilku województw.

Kognicja – klauzula
generalna

Art. 16. 1. Sąd orzeka w sprawach skarg na:
1) decyzje administracyjne,
2) postanowienia wydane w postępowaniu

administracyjnym, na które służy zażalenie albo

kończące postępowanie, a także rozstrzygające

sprawę co do istoty,

3) postanowienia wydane w postępowaniu

egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy

zażalenie,

4) inne niż określone w pkt 1-3 akty lub czynności z

zakresu administracji publicznej dotyczące

przyznania, stwierdzenia albo uznania uprawnienia

lub obowiązku wynikających z przepisów prawa,

Kognicja

5) uchwały organów gmin stanowiących przepisy

gminne oraz akty terenowych organów administracji

rządowej stanowiących przepisy prawa

miejscowego,

6) uchwały organów gmin i ich związków, inne niż

określone w pkt 5, podejmowane w sprawach z

zakresu administracji publicznej,

7) akty nadzoru nad działalnością organów samorządu

terytorialnego.

2. Sąd orzeka także w sprawach, w których przepisy

ustaw szczególnych przewidują sądową kontrolę, i

stosuje środki określone w tych przepisach.

Kognicja- bezczynność

Art. 17. Sąd rozpoznaje skargi na bezczynność

organów w przypadkach określonych w art.
16 ust. 1 pkt 1-4.

Kognicja – spory o
właściwość

Art. 18. 1. Sąd rozstrzyga, w przypadkach

określonych w Kodeksie postępowania
administracyjnego

oraz

w

Ordynacji

podatkowej, spory o właściwość między
organami

jednostek

samorządu

terytorialnego oraz między organami tych
jednostek a organami administracji rządowej,
a także - między samorządowymi kolegiami
odwoławczymi.

Kognicja – pytania prawne

Art. 18 ust 2. Sąd udziela odpowiedzi na

pytania

prawne

przedstawiane

do

rozstrzygnięcia przez samorządowe kolegia
odwoławcze, izbę skarbową lub przez
ministra właściwego do spraw finansów
publicznych w sprawach podatkowych.

Wyłączenie właściwości

Art. 19. Sąd nie jest właściwy w sprawach:
1) należących do właściwości innych sądów,
2) wynikających z nadrzędności i podległości organizacyjnej w stosunkach

pomiędzy organami administracji publicznej oraz wynikających z

podległości służbowej pomiędzy przełożonymi i podwładnymi w

urzędach tych organów, a także w jednostkach wojskowych,

3) dyscyplinarnych,
4) odmowy mianowania na stanowiska lub powołania do pełnienia funkcji w

organach administracji publicznej, chyba że obowiązek mianowania lub

powołania wynika z przepisów prawa,

5) wiz i zezwoleń na przekroczenie przez cudzoziemca granicy państwa,

zezwoleń na pobyt stały i wydalania z terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej, z wyjątkiem przypadków dotyczących cudzoziemców

przebywających legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

6) należących do właściwości Komisji Odwoławczej przy Urzędzie

Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej.

OD 1 STYCZNIA 2004 R.
DWUINSTANCYJNE SĄDOWNICTWO
ADMINISTRACYJNE

Stan prawny



Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia

1997 r. – art. 184 i 185;



Ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. — Prawo o ustroju

sądów administracyjnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 153,

poz. 1269)



Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. — Prawo o

postępowaniu przed sądami administracyjnymi

(Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1270)



Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. — Przepisy

wprowadzające ustawę — Prawo o ustroju sądów

administracyjnych

i

ustawę

—

Prawo

o

postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.

U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1271)

Konstytucja

Art. 184. Naczelny Sąd Administracyjny oraz

inne sądy administracyjne sprawują, w
zakresie określonym w ustawie, kontrolę
działalności administracji publicznej. Kontrola
ta obejmuje również orzekanie o zgodności z
ustawami

uchwał

organów

samorządu

terytorialnego

i

aktów

normatywnych

terenowych organów administracji rządowej.

Konstytucja

Art.

185.

Prezesa

Naczelnego

Sądu

Administracyjnego

powołuje

Prezydent

Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję
spośród kandydatów przedstawionych przez
Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego
Sądu Administracyjnego.

Wiadomości

1)

Organizacja i znaczenie NTA

2)

Organizacja NSA

3)

Nadzór nad NSA

4)

Klauzula generalna, zasada enumeracji

5)

Konstytucyjne podstawy sądownictwa
administracyjnego w Polsce

Pytania sprawdzające

Wyjaśnij skrót NTA:

Naczelny Trybunał Administracyjny,

Najwyższy Trybunał Administracyjny

Naczelny Trybunał Apelacyjny

Wyjaśni skrót NSA:

Najwyższy Sąd Administracyjny

Najwyższy Sąd Apelacyjny

Naczelny Sąd Administracyjny

Sądownictwo administracyjne w okresie 1922-1939 było:

Jedno instancyjne,

co do zasady dwuinstancyjne, lecz w niektórych województwach istniały sądy administracyjne pierwszej instancji,

dwuinstancyjne

Reforma sądownictwa administracyjnego roku 1980 przewidywała istnienia:

tylko NSA

NSA i sądów administracyjnych pierwszej instancji

NSA i ośrodków zamiejscowych

Prezesa NSA powołuje:

Prezes Rady Ministrów

Krajowa Rada Sądownictwa

Prezydent RP