Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.

http://www.farmacja.e-lama.pl

1/9

1. SULFACARBAMIDUM - Sulfakarbamid

Urenil

N

H

2

S

N

NH

2

O

O

H

O

H

2

O

4-Aminofenylosulfonylomocznik, jednowodny

Zastosowanie:

-

doustnie w bakteryjnych zakażeniach dróg

moczowych

Działanie:

-

bakteriostatycznie;

-

lek z grupy sulfonamidów (właściwie: sulfanilamidów). Sulfonamidy hamują biosyntezę kwasu foliowego,

niezbędnego do syntezy nukleotydów purynowych. Są inhibitorami syntetazy dihydropterydynowej –
współzawodniczą z kwasem 4-aminobenzoesowym (PABA) o aktywne miejsce enzymu. Konkurencja wynika z
podobieństwa budowy przestrzennej i elektronowej PABA i sulfonamidów. Kwas foliowy bierze udział w
przenoszeniu grup formylowych i hydroksymetylowych będących elementami budulcowymi zasad pirymidynowych i
purynowych. Bakterie potrafią syntezować kwas foliowy, ale większość z nich musi korzystać z egzogennego PABA.
Dlatego sulfonamidy konkurując z PABA o enzym – hamują rozmnażanie się bakterii. Na działanie
sulfonamidów nie są wrażliwe drobnoustroje mające zdolność wytwarzania PABA samoistnie;

-

sulfonamidy wykazują skuteczność wobec paciorkowców, gronkowców, promieniowców, dwoinki zapalenia

płuc i pałeczki okrężnicy, a także niektórych pierwotniaków; na działanie tych leków zawsze oporne były
riketsje, mykobakterie oraz grzyby;

-

kwasowość cząsteczki (na skutek wprowadzenia reszty mocznika) powoduje, że lek w kwaśnym środowisku żołądka

tworzy formy niezdysocjowane, o zwiększonej lipofilności – łatwiej wchłaniane przez błonę śluzową żołądka

Oznaczanie:

-

azotynometrycznie – substancję rozpuszczamy w kwasie solnym, dodajemy wody, stałego bromku potasu i

pokruszonego lodu. Miareczkowanie wykonuje się powoli roztworem NaNO

2

do niebieskiego zabarwienia papierka

jodoskrobiowego. Zachodzi ilościowe dwuazowanie pierwszorzędowej grupy aminowej związanej z pierścieniem
benzenowym. Oznaczenie można wykonać metodą amperometryczną.

N

H

2

S

N

NH

2

O

O

H

O

N

+

S

N

NH

2

O

O

H

O

N

+ 2 HCl + NaNO

2

Cl

-

+ NaCl + 2 H

2

O

Papierek jodoskrobiowy nasączony jest roztworami jodku potasu i skrobi. Jodek potasu w reakcji z azotynem utlenia
się do jodu, tworzącego ze skrobią kompleksy barwy niebieskiej:

2 KI + 4 HCl + 2 NaNO

2

I

2

+ 2 NO + 2 H

2

O + 2 NaCl + 2 KCl

2. SULFACETAMIDUM NATRICUM – Sulfacetamid sodowy

Sulfacetamidum, Albucid Natrium,

prep. złoż.:

Sulfanizolon

(+octan prednizolonu)

N

H

2

S

N

O

O

Na

O

CH

3

H

2

O

N-[(4-Aminofenylo)sulfonylo]acetamid sodowy, jednowodny

Działanie:

-

sulfonamid o miejscowym działaniu bakteriostatycznym,

głównie wobec bakterii Gram(+). Mechanizm działania
sulfonamidów – strona 1 (sulfakarbamid).

Zastosowanie:

-

w okulistyce – zewnętrznie w

zapaleniu spojówek;

-

stany bakteryjne rogówek, brzegów

powiek, przedniego odcinka błony
naczyniowej gałki ocznej i dróg
łzowych;

-

zapobiegawczo

po

urazach

i

oparzeniach gałki ocznej.

Oznaczanie:

-

azotynometrycznie,

techn.

potencjometryczną

(subst)

–

substancję rozpuszczamy w mieszaninie kwasu solnego i wody,
chłodzimy do temp. 15˚C i miareczkujemy roztworem NaNO

2

.

Punkt końcowy wyznaczamy potencjometrycznie używając
elektrod: platynowej i grafitowej. Oznaczenie kropli do oczu FP
VI przewiduje również metodą azotynometryczną, przy czym
miareczkowanie wykonuje się w temp. wody z lodem po uprzednim
dodaniu stałego bromku potasu.

Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.

http://www.farmacja.e-lama.pl

2/9

Azotynometryczne oznaczenie sulfacetamidu sodowego:

N

H

2

S

N

O

O

Na

O

CH

3

N

+

S

N

O

O

Na

O

CH

3

N

+ 2 HCl + NaNO

2

Cl

-

+ NaCl + 2 H

2

O

-

bromianometrycznie

(subst.) wg FP IV.

Oznaczenie

wykonuje

się

w

kolbie

z

doszlifowanym

korkiem;

substancję

rozpuszczamy w roztworze kwasu solnego,
dodajemy 80% kwasu octowego (kwas octowy
w tym stężeniu jest dobrym rozpuszczalnikiem
dla bromu, ogranicza więc jego lotność i straty
spowodowane lotnością wydzielonego bromu).
Dodajemy roztworu KBr, a następnie mieszając –
KBrO

3

. Kolbę zamykamy i pozostawiamy w

ciemnym

miejscu.

Zachodzi

reakcja:

BrO

3

-

+ 5 Br

-

+ 6H

+

3Br

2

+ 3H

2

O.

Powstający w reakcji wolny brom bromuje
pierścień benzenowy:

N

H

2

S

N

O

O

Na

O

CH

3

N

H

2

S

N

O

O

Na

O

CH

3

Br

Br

+ 2 Br

2

- 2 HBr

Następnie dodajemy stałego KI, zamykamy kolbę i
mieszamy. Jodek potasu redukuje nadmiar wolnego
bromu, który nie uległ reakcji z sulfonamidem:

Br

2

+ 2I

-

I

2

+ 2Br

-

.

Powstający wolny jod odmiareczkowujemy roztworem
tiosiarczanu

sodowego

–

dodając

pod

koniec

miareczkowania skrobi (do odbarwienia).

I

2

+ 2S

2

O

3

2-

S

4

O

6

2-

+ 2I

-

3. SULFATHIAZOLUM – Sulfatiazol

Cibazol,

prep. złoż.:

Sulfarinol

(krople +azotan nafazoliny), sól srebrowa:

Argosulfan

(krem)

N

S

N

H

2

S

N

O

O

H

2-(p-Aminobenzenosulfamido)-tiazol

=

2-Sulfanilamidotiazol

Działanie:

-

bakteriostatycznie wobec bakterii Gram(+) i

Gram(-); Mechanizm działania sulfonamidów –
strona 1 (sulfakarbamid);

-

nie stosuje się wewnętrznie, ponieważ w

wyniku

biotransformacji

powstaje

N

4

-

acetylopochodna, bardzo trudno rozpuszczalna,
powodująca krystalurię.

Zastosowanie:

-

ostry bakteryjny nieżyt nosa, stany zapalne błon

śluzowych nosa (w postaci kropli);

-

oparzenia

wszystkich

stopni,

przewlekłe

owrzodzenie podudzi, odleżyny (maść z solą
srebrową sulfatiazolu – przyspiesza gojenie się
oparzeń, chroni je przed zakażeniem, usuwa ból i
pieczenie).

Oznaczanie:

-

azotynometrycznie - miareczkowanie mianowanym roztworem NaNO

2

w środowisku kwaśnym (HCl), w temp.

wody z lodem, do chwili gdy kropla azotynu spowoduje zabarwienie papierka jodoskrobiowego na niebiesko;
koniec miareczkowania stwierdzamy, gdy następna kropla – pobrana po minucie – da również niebieskie zabarwienie.

N

S

N

H

2

S

N

O

O

H

N

S

N

+

S

N

O

O

H

N

+ 2 HCl + NaNO

2

Cl

-

+ NaCl + 2 H

2

O

Papierek jodoskrobiowy:

2 KI + 4 HCl + 2 NaNO

2

I

2

+ 2 NO + 2 H

2

O + 2 NaCl + 2 KCl

-

bromianometrycznie. Szczegółowy opis oznaczenia – powyżej (przy sulfacetamidzie sodowym); zachodzące

reakcje:

BrO

3

-

+ 5 Br

-

+ 6H

+

3Br

2

+ 3H

2

O

N

S

N

H

2

S

N

O

O

H

N

S

N

H

2

S

N

O

O

H

Br

Br

Br

OH

H

H

+ 3 Br

2

+ H

2

O

- 3 HBr

Br

2

+ 2I

-

I

2

+ 2Br

-

I

2

+ 2S

2

O

3

2-

S

4

O

6

2-

+ 2I

-

Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.

http://www.farmacja.e-lama.pl

3/9

4. NITROFURALUM – Nitrofural

Nitrofurazon

O

O

2

N

N

N

H

NH

2

O

2-[(5-Nitrofuran-2-ylo)-

metyleno]-hydrazyno

karboksamid

=

Semikarbazon 5-nitro-

2-furaldehydu

Działanie:

-

bakteriostatycznie, w większych stężeniach bakteriobójczo na bakterie

Gram(+) i Gram(-), szczególnie gronkowce, paciorkowce i pałeczki
okrężnicy; działa też na niektóre pierwotniaki; nie działa na Pseudomonas
Aeruginosa;

-

pochodne 5-nitrofuranu wewnątrz komórki ulegają redukcji przy udziale

nitroreduktaz z wytworzeniem reaktywnych rodników, odpowiedzialnych za
działanie przeciwbakteryjne; reakcje wolnych rodników z makromolekułami
komórkowymi prowadzą do utlenienia lipidów i uszkodzenia błon oraz
inaktywacji enzymów i rozerwania DNA na fragmenty;

-

trudno rozpuszczalny w wodzie, trudno wchłania się, stosowany

zewnętrznie.

Zastosowanie:

-

zapobiegawczo i leczniczo w bakteryjnych zakażeniach skóry,

wtórnych

zakażeniach

zmian

alergicznych,

wyprzeniach

drożdżakowatych (maść lub zasypka);

-

w zapaleniu jamy ustnej i gardła (do ssania);

-

wspomagająco w leczeniu oparzeń i owrzodzeń.

Oznaczanie:

-

spektrofotometrycznie

w

mieszaninie

DMF/woda

(subst., tabl., proszek) lub
DMF/chloroform (maść).

5. METRONIDAZOLUM – Metronidazol

Metrosept

(żel)

, Rozex

(żel)

Działanie:

-

chemioterapeutyk o działaniu przeciwbakteryjnym,

przeciwpierwotniakowym;

-

działanie metronidazolu i innych pochodnych 5-

nitroimidazolu związane jest (podobnie jak przy
pochodnych 5-nitrofuranu) z redukcją grup nitrowych i
tworzeniem

pochodnych

cytotoksycznych

dla

drobnoustrojów; formy zredukowane powstają wewnątrz
komórek

przy

udziale

ferrodoksyny,

białka

transportującego elektrony, występującego jedynie w
organizmach z metabolizmem beztlenowym lub ubogim w
tlen (patrz następny punkt); zredukowana forma leku
działa

na

drobnoustrojowy

DNA,

powodując

rozerwanie jego łańcucha i zniszczenie komórki;

-

działa silnie bakteriobójczo na bakterie beztlenowe,

m.in. rodzaj Bacteroides (także oporne na klindamycynę),
Fusobacterium,

Clostridium,

Peptococcus,

Campylobacter.

Ponadto

działa

na

beztlenowe

pierwotniaki, jak Trichomonas vaginalis, Giardia
intestinalis, Entamoeba histolytica, Blastocystis hominis,
Balantidium coli;

-

oporność na lek występuje rzadko;

N

N

O

2

N

CH

3

CH

2

CH

2

OH

2-(2-Metylo-5-nitro-

1H-imidazol-1-ilo)etanol

Zastosowanie:

-

ciężkie zakażenia wywołane przez bakterie

beztlenowe (m.in. jamy brzusznej, miednicy
małej, posocznica, ropnie mózgu, płuc,
wątroby);

-

zapobiegawczo w okresie okołooperacyjnym;

-

w zakażeniach mieszanych jest stosowany w

skojarzeniu z antybiotykami aktywnymi
wobec bakterii tlenowych;

-

lek z wyboru w leczeniu zakażeń

wywołanych przez rzęsistka pochwowego
(Trichomonas vaginalis);

-

miejscowe leczenie zakażeń skóry;

-

trądzik różowaty.

Oznaczanie:

-

acydymetrycznie (HClO

4

) w środowisku bezwodnym (kwas octowy) techniką potencjometryczną. (subst.)

N

N

O

2

N

CH

3

CH

2

CH

2

OH

N

N

+

O

2

N

CH

3

CH

2

CH

2

OH

H

CH

3

COOH + HClO

4

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

+

ClO

4

-

+ CH

3

COOH

-

spektrofotometrycznie w HCl (inj., tabl.);

-

acydymetrycznie (HClO

4

) w środowisku bezwodnym (kwas octowy) po ogrzaniu, techniką klasyczną wobec 1-

naftolobenzeiny do barwy zielonej. (czopki)

Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.

http://www.farmacja.e-lama.pl

4/9

6. TINIDAZOLUM – Tynidazol

N

N

O

2

N

CH

3

CH

2

-CH

2

-SO

2

-CH

2

-CH

3

1-[2-(Etylosulfonylo)etylo]-2-

metylo-5-nitro-1H-imidazol

Działanie:

-

przeciwpierwotniakowe – działa na: Trichomonas vaginalis,

Giardia lamblia, Gardnerella vaginalis i nieco słabiej na
Entamoeba histolytica;

-

bakteriobójczo na bakterie beztlenowe z rodzaju Bacteroides,

Fusobacterium, Peptococcus, Peptostreptococcus, Clostridium;

-

mechanizm działania – jak dla pochodnych 5-nitroimidazolu (patrz

str. 3 – metronidazol).

Zastosowanie:

-

rzęsistkowica, lamblioza, pełzakowica, zakażenia wywołane przez bakterie beztlenowe;

-

zapobiegawczo przed zabiegami chirurgicznymi na jelicie grubym.

Oznaczanie:

-

acydymetrycznie (HClO

4

) w środowisku bezwodnym (kwas + bezwodnik octowy) techniką potencjometryczną.

(subst.)

N

N

O

2

N

CH

3

CH

2

-CH

2

-SO

2

-CH

2

-CH

3

N

N

+

O

2

N

CH

3

CH

2

-CH

2

-SO

2

-CH

2

-CH

3

H

CH

3

COOH + HClO

4

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

+

ClO

4

-

+ CH

3

COOH

-

spektrofotometrycznie w metanolu (tabl.)

7. KETOCONAZOLUM – Ketokonazol

Nizoral, Fungores

N

N

O

O

N

N

O

C

H

3

O

H

Cl

Cl

1-Acetylo-4-[4-[[2-(2,4-dichlorofenylo)-

-2-(1H-imidazol-1-ilometylo)-

-1,3-dioksolan-4-ylo]metoksy]fenylo]piperazyna

Działanie:

-

lek przeciwgrzybiczy z grupy azoli; hamuje

biosyntezę

ergosterolu

(blokada

enzymu

demetylującego lanosterol), niezbędnego do budowy
błony komórkowej grzyba, co powoduje zmiany jej
przepuszczalności i prowadzi do obumarcia komórki;

-

działa

na

dermatofity

(rodzaj

Microsporum,

Trichophyton, Epidermophyton), drożdżaki (Candida
spp.,

Cryptococcus

neoformans,

Pityrosporum

versicolor i Pitysporum ovale) oraz grzyby dimorficzne
(rodzaj Coccidioides, Histoplasma, Paracoccidioides);

-

skuteczny po podaniu doustnym w leczeniu grzybic

narządowych, a także grzybicy błon śluzowych oraz
dermatomykoz;

-

dobrze tolerowany.

Zastosowanie:

-

grzybice powierzchowne skóry, włosów i

paznokci wywołane przez dermatofity i
drożdżaki (dermatomikozy, łupież pstry),
przewlekłe kandydozy błon śluzowych,
drożdżyce

jamy

ustnej

i

przewodu

pokarmowego, przewlekłe nawracające
drożdżyce

pochwy

-

jeśli

leczenie

miejscowe jest nieskuteczne;

-

grzybice układowe;

-

zapobieganie zakażeniom grzybiczym u

pacjentów

ze

zmniejszona

odpornością

immunologiczną (np. w przebiegu AIDS,
chorób nowotworowych).

Oznaczanie:

-

acydymetrycznie (HClO

4

) w środ. bezw. (mieszanina 7:1 metyloetyloketonu z kwasem octowym),

potencjometrycznie (subst.):

N

N

O

O

N

N

O

C

H

3

O

H

Cl

Cl

N

N

O

O

N

+

N

+

O

C

H

3

O

H

Cl

Cl

H

H

2 (CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

+

2 ClO

4

-

+ 2CH

3

COOH

CH

3

COOH + HClO

4

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

-

HPLC – wysokosprawna chromatografia cieczowa (tabl.).

Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.

http://www.farmacja.e-lama.pl

5/9

8. CHININI HYDROCHLORIDUM – Chininy chlorowodorek

Quinine hydrochloride

N

+

N

CH

3

O

O

H

CH

2

H

Cl

-

, 2H

2

O

Chlorowodorek 2-[(6-metoksy-4-

chinolilo)-hydroksymetylo]-5-

winylochinuklidyny, dwuwodny

Działanie:

-

przeciwzimnicze – działa na erytrocytarne postacie pierwotniaków

(sporowców) wywołujących malarię – Plasmodium (zarodziec); nie
wpływa na postacie wątrobowe i gametocyty.

-

jest trucizną protoplazmatyczną, działa porażająco na enzymy

oksydoredukcyjne, co prowadzi do wstrzymania oddychania
tkankowego, a tym samym do hamowania czynności życiowych
komórek;

-

toksyczna – odczyny uczuleniowe, uszkodzenia serca oraz naczyń

krwionośnych.

Zastosowanie:

-

leczenie ostrych napadów zimnicy, w przypadkach opornych na inne

leki.

Oznaczanie:

-

alkalimetrycznie (NaOH) w mieszaninie EtOH/HCl, potencjometrycznie. Objętość zużyta pomiędzy obydwoma

skokami potencjału odpowiada zawartości chlorowodorku chininy.

N

+

N

CH

3

O

O

H

CH

2

H

N

N

CH

3

O

O

H

CH

2

Cl

-

+ NaOH

NaCl + H

2

O +

HCl + NaOH

NaCl + H

2

O

-

acydymetrycznie (HClO

4

), w środ. bezw. (kwas + bezwodnik octowy), po reakcji z octanem rtęci, wobec

wskaźnika – zieleni brylantowej do barwy żółtej.

N

+

N

CH

3

O

O

H

CH

2

H

N

+

N

CH

3

O

O

H

CH

2

H

N

+

N

CH

3

O

O

H

CH

2

H

N

+

N

+

CH

3

O

O

H

CH

2

H

H

Cl

-

2

+ (CH

3

COO)

2

Hg

HgCl

2

+ 2

CH

3

COO

-

CH

3

COOH + HClO

4

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

CH

3

COO

-

+ 2 (CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

2ClO

4

-

+ 3 CH

3

COOH

wobec zieleni brylantowej:

N

N

+

C

2

H

5

C

2

H

5

C

2

H

5

C

2

H

5

C

+

N

+

N

+

C

2

H

5

C

2

H

5

C

2

H

5

C

2

H

5

H

H

2 H

+

zielona

zólta

9. CHLORQUINALDOLUM – Chlorochinaldol

Chlorchinaldin

N

CH

3

OH

Cl

Cl

5,7-Dichloro-2-metylochinolin-8-ol

Działanie:

-

antyseptyczne, dezynfekujące, odkażające,

przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo i
przeciwpierwotniakowo;

-

lek chelatuje poprzez grupę 8-OH jony metali (szczególnie

żelaza), biorące udział w procesach rozwojowych bakterii.

Zastosowanie:

-

bakteryjne, pierwotniakowe i grzybicze zakażenia jamy ustnej i przewodu pokarmowego; stany zapalne dziąseł,

gardła, grzybice po leczeniu antybiotykami (tabletki do ssania);

-

ropne stany zapalne skóry, nieżyt błony śluzowej nosa (maść);

-

mieszane zakażenia pochwy wywołane przez bakterie, rzęsistka pochwowego i grzyby (dopochwowo).

Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.

http://www.farmacja.e-lama.pl

6/9

Oznaczanie:

-

acydymetrycznie (HClO

4

), w środ. bezw. (kwas + bezwodnik octowy), wobec wskaźnika – zieleni brylantowej do

barwy żółtej (subst).

N

CH

3

OH

Cl

Cl

N

+

CH

3

OH

Cl

Cl

H

CH

3

COOH + HClO

4

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

+

ClO

4

-

+ CH

3

COOH

(reakcja zmiany barwy zieleni brylantowej – strona 5 – oznaczanie chlorowodorku chininy)

-

spektrofotometrycznie w etanolu (tabl., maść);

-

kolorymetrycznie po reakcji z FeCl

3

(tabl.);

sproszkowane tabletki wytrząsać z metanolem,
zadać roztworem kwasu solnego, dodać chlorku
żelaza III; produkt reakcji jest barwny, a więc
możliwy do oznaczenia kolorymetrycznego:

N

CH

3

OH

Cl

Cl

N

CH

3

O

Cl

Cl

N

C

H

3

O

Cl

Cl

N

CH

3

O

Cl

Cl

Fe

3

+ FeCl

3

-3 HCl

10. ETHACRIDINI LACTAS – Etakrydyny mleczan

Rivanol, Rivel, Rywanol

N

+

N

H

2

NH

2

O-C

2

H

5

H

C

H

3

COO-

O

H

Mleczan 2-etoksy-6,9-diaminoakrydyny

Działanie:

-

przeciwbakteryjne (szczególnie silnie na Gram(+)),

odkażające;

-

przeciwpierwotniakowe;

-

etakrydyna reaguje z kwasami nukleinowymi, hamując

syntezę białek drobnoustrojowych oraz uszkadzając
enzymy;

-

działa nie tylko na powierzchni skóry, ale przenika również

do sąsiednich tkanek;

-

nie drażni skóry i błon śluzowych.

Zastosowanie:

-

w leczeniu zainfekowanych ran oraz błon śluzowych;

-

w stomatologii w postaci implantów etakrydynowych (Gelastypt) do zaopatrywania ran po ekstrakcji zębów;

-

w zakażeniach pierwotniakowych i pasożytniczych jamy ustnej, przewodu pokarmowego oraz dróg moczowych;

-

oparzenia, owrzodzenia.

Oznaczanie:

-

acydymetrycznie (HClO

4

), w środ. bezw. (bezwodnik octowy), po rozpuszczeniu substancji w kwasie

mrówkowym, wobec wskaźnika – zieleni brylantowej do barwy żółtej (subst):

N

+

N

H

2

NH

2

O-C

2

H

5

H

C

H

3

COO-

O

H

N

+

N

H

2

NH

2

O-C

2

H

5

H

C

H

3

O

H

COOH

CH

3

COOH + HClO

4

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

+

ClO

4

-

+ CH

3

COOH +

(reakcja zmiany barwy zieleni brylantowej – strona 5 – oznaczanie chlorowodorku chininy)

-

jodometrycznie po uprzedniej reakcji z chlorkiem jodu (tabl. mleczanu etakrydyny z kwasem borowym); Do

wodnego roztworu tabletek dodać nadmiar roztworu chlorku jodu (ICl).:

C

H

3

O

H

COOH

N

+

N

H

2

NH

2

O-C

2

H

5

H

C

H

3

COO-

O

H

N

+

N

H

2

NH

2

O-C

2

H

5

H

I

I

+ 2 ICl

HCl +

Cl

-

+

odsaczyc

Jodopochodną należy odsączyć, aby nie mogła reagować z
jodem, który tworzy się w dalszym etapie postępowania;
etakrydyna z jodem daje trudno rozpuszczalny barwny
nadjodek. Po odsączeniu, do części przesączu dodajemy
stałego jodku potasu (KI), który reaguje z uprzednio
dodanym nadmiarem chlorku jodku:

ICl + KI

I

2

+ KCl.

Wydzielony wolny jod odmiareczkowujemy roztworem
tiosiarczanu

sodowego

–

dodając

pod

koniec

miareczkowania skrobi (do odbarwienia).

I

2

+ 2S

2

O

3

2-

S

4

O

6

2-

+ 2I

-

Wchodzący w skład tabletek kwas borowy oznacza się
miareczkując alkalimetrycznie (NaOH), po rozpuszczeniu
na gorąco i dodaniu mannitolu, z którym kwas borowy
tworzy łatwo dysocjujące kompleksy; oznaczanie wobec
fenoloftaleiny do zmiany zabarwienia.

Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.

http://www.farmacja.e-lama.pl

7/9

-

kolorymetrycznie po reakcji ze zmodyfikowanym odczynnikiem Ehrlicha

(aldehyd N,N-dimetylo-p-aminobenzoesowy/etanol/woda/HCl):

N

+

N

H

2

NH

2

O-C

2

H

5

H

O

H

N

CH

3

CH

3

N

+

N

H

2

N

O-C

2

H

5

H

H

N

CH

3

CH

3

+

+ H

2

O

barwna zasada Schiffa

11. ISONIAZIDUM – Izoniazyd

INH,

prep. złoż.:

Rifamazid

(z ryfampycyną)

N

N

H

NH

2

O

Hydrazyd kwasu 4-

pirydynokarboksylowego

Działanie:

-

tuberkulostatyczne – hamuje rozwój prątków gruźlicy (Mycobacterium

tuberculosis);

-

w fizjologicznym pH izoniazyd jest w stanie niezdysocjowanym i dzięki temu

może przenikać błonę lipidową (otoczkę) bakterii gruźlicy; w komórce ulega
enzymatycznemu utlenieniu do kwasu izonykotynowego, który jest
antymetabolitem kwasu nikotynowego. Kwas nikotynowy jest niezbędnym
substratem do syntezy koenzymu NAD, natomiast NAD wytworzony z
udziałem kwasu izonikotynowego – nie może spełniać roli koenzymu, co
prowadzi do zaburzeń procesów oksydacyjnych w komórce;

Zastosowanie:

-

skojarzona terapia gruźlicy płucnej i pozapłucnej (stosowanie w monoterapii szybko prowadzi do selekcji

szczepów opornych).

Oznaczanie:

bromianometrycznie (I) (subst)– substancję rozpuścić w wodzie, dodać
mianowanego roztworu bromianu potasu, nadmiar stałego bromku potasu oraz
roztworu HCl:

BrO

3

-

+ 5 Br

-

+ 6H

+

3Br

2

+ 3H

2

O (1)

Wydzielony brom utlenia izoniazyd do azotu N

2

, przy czym powstaje kwas

izonikotynowy:

N

N

H

NH

2

O

N

COOH

+ 2 Br

2

+ H

2

O

+ N

2

+ 4HBr

(2)

Nadmiar bromu oznacza się następnie jodometrycznie – dodaje się roztworu jodku
potasu, a wydzielony jod odmiareczkowuje roztworem tiosiarczanu sodu, dodając
pod koniec miareczkowania 2 ml roztworu skrobi.

Br

2

+ 2I

-

I

2

+ 2Br

-

I

2

+ 2S

2

O

3

2-

S

4

O

6

2-

+ 2I

-

bromianometrycznie (II) (tabl.) –
przesącz po rozpuszczeniu tabletek
zadaje się kwasem solnym i dodaje
stałego

bromku

potasu

oraz

wskaźnika – czerwieni metylowej.
Roztwór

miareczkujemy

mianowanym roztworem bromianu
potasu. W

reakcji bromku i

bromianu w kwaśnym środowisku
wydziela się wolny brom (reakcja
1), który utlenia izoniazyd (reakcja
2). Po utlenieniu całej zawartości
izoniazydu,

brom

powoduje

odbarwienie wskaźnika.

12. NEOMYCINI SULFAS – Neomycyny siarczan

O

O

CH

2

NH

2

O

H

OH

NH

2

NH

2

NH

2

OH

O

O

OH

CH

2

OH

O

NH

2

OH

OH

O

R2

R1

Neomycyna B: R

1

= -CH

2

NH

2

R

2

=H

Neomycyna C: R

1

=H R

2

= -CH

2

NH

2

3 H

2

SO

4

Tris-(siarczan) O-2,6-diamino-2,6-dideoksy-α-D-

glukopiranozylo-(1->4)-O-[O-2,6-diamino-2,6-dideoksy-

α

-D-glukopiranozylo-(1->3)-β-D-rybofuranozylo-(1->5)]-

2-deoksy-D-streptaminy

Poszczególne

elementy

struktury:

2,6-diamino-2,6-dideoksy-D-

glukoza, 2-deoksystreptamina, D-ryboza i 2,6-diamino-2,6-dideoksy-
D-glukoza

Neomycyna B i C różnią się między sobą jedynie konfiguracją przy
węglu 5 ostatniego pierścienia. Pozostałe sacharydy są identyczne. W
lecznictwie są stosowane preparaty, które zawierają głównie
neomycynę B (85 – 90%).

Neomycyny zostały wyodrębnione w 1949 r. ze Streptomyces fradiae.
Należą do antybiotyków aminoglikozydowych.

Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.

http://www.farmacja.e-lama.pl

8/9

Działanie:

-

antybiotyk

–

p/bakteryjne;

aktywny szczególnie w stosunku do
bakterii

Gram(-);

działa

bakteriobójczo na Staphylococcus
spp., pałeczki Enterobacteriaceae;
nie

działa

na

Pseudomonas

Auruginosa, Streptococcus spp.;

-

ma znaczenie jako antybiotyk

pomocniczy;

-

ototoksyczna, nefrotoksyczna;

Zastosowanie:

-

miejscowo – ropne choroby skóry, zwłaszcza wywołane przez

gronkowce (liszajec);

-

wyjałowienie

przewodu

pokarmowego

przed

zabiegami

chirurgicznymi;

-

ponieważ prawie się nie wchłania z przewodu pokarmowego może

być stosowana w jego zakażeniach, zwłaszcza pałeczką czerwonki,
duru i paradurów (chociaż obecnie nie poleca się stosowania
neomycyny w takich przypadkach).

-

ostre i przewlekłe zapalenia bakteryjne spojówek, krawędzi powiek

i woreczka łzowego, owrzodzenia rogówki (maść do oczu).

Oznaczanie:

-

kompleksometrycznie po uprzedniej reakcji z nadmiarem BaCl

2

. Wodny roztwór substancji doprowadzić

amoniakiem do pH 11, dodać nadmiar BaCl

2

i wskaźnika – metaloftaleiny.

SO

4

2-

+ Ba

2+

Ba SO

4

Jony baru ilościowo związały się z siarczanami, a nadmiar utworzył połączenia kompleksowe z metaloftaleiną.
Roztwór miareczkujemy mianowanym wersenianem dwusodowym, który wypiera bar z połączeń ze wskaźnikiem.
Powstała wolna forma wskaźnika ma barwę fioletową (koniec miareczkowania).

Ind-Ba

2+

+ H

2

Y

2-

BaY

2-

+ Ind + 2 H

+

-

kolorymetrycznie – do roztworu substancji dodać etanolowego roztworu orcyny, roztworu FeCl

3

oraz stężonego

kwasu solnego i ogrzewać na łaźni wodnej. Podczas ogrzewania w kwaśnym środowisku – zachodzi kwaśna
hydroliza wiązań glikozydowych w neomycynie. Powstałe w wyniku hydrolizy cukry proste, ogrzewane z kwasem
solnym przekształcają się w furfural (i pochodne), które ulegają sprzęganiu z orcyną. Produkt sprzęgania w wyniku
utlenienia chlorkiem żelaza III przyjmuje charakterystyczne zabarwienie i może być oznaczony kolorymetrycznie.

O

CHO

R

OH

O

H

CH

3

OH

OH

C

H

3

O

C

H

R

O

H

OH

CH

3

OH

O

C

H

3

O

R

O

H

OH

CH

3

Neomycyna

HCl

stez

temp

cukry
proste

HCl

stez

temp

2

HCl

stez

- H

2

O

+ 2 FeCl

3

- HCl
-2 FeCl

2

furfural

kondensacja z orcyna

barwny produkt o strukturze
p-chinoidowej

13. OXYTETRACYCLINI HYDROCHLORIDUM –

Oksytetracykliny HCl

Terramycyna

OH

O

OH

OH

O

NH

2

O

OH

N

+

CH

3

C

H

3

OH

OH

C

H

3

H

Cl

-

Chlorowodorek 4-(Dimetyloamino)-3,5,6,10,12,12a-
heksahydroksy-6-metylo-1,11-diokso-1,4,4a,5,5a,6,11,12a-
oktahydronaftaceno-2-karboksyamidu

Naturalny antybiotyk otrzymywany z hodowli szczepu Streptomyces. Ze
względu

na

obecność

ugrupowań

zasadowych

(grupa

dwumetyloaminowa) i kwasowych (grupy OH, zwłaszcza fenolowa
grupa przy N-10), tetracykliny mają charakter amfoteryczny. Punkt
izoelektryczny oksytetracykliny wynosi 5,0 i w tym pH jest ona
najsłabiej rozpuszczalna.

Działanie:

-

przeciwbakteryjne – o szerokim spektrum działania bakteriostatycznego – działa na niektóre Gram(+)

/Streptococcus spp., Staphylococcus spp./, Chlamydia spp., Mycoplasna spp., Rickettsia spp. oraz nieco słabiej na
Gram(-) /Haemophilus influenzae, Neisseria spp., Enterobacteriaceae/. Nie działa na Pseudomonas Auruginosa,
Proteus spp., Enterococcus spp.;

-

ingeruje w procesy biosyntezy białka w układzie rybosomalnym bakterii powodując zahamowanie syntezy

rybosomów;

-

wykazuje zdolność chelatowania metali dwu- i trójwartościowych (sole żelaza, wapnia, magnezu); mogą więc

doprowadzić do gromadzenia się nierozpuszczalnych kompleksów wapniowych w kościach czy zębach
(przebarwienia zębów); zjawisko szczególnie intensywne w okresie szybkiego wzrostu zarówno płodu jak i dzieci –
stąd tetracyklin nie podaje się w czasie ciąży i poniżej 8-ego roku życia.;

-

mogą też powodować fotodermatozy oraz zaburzenia we florze bakteryjnej przewodu pokarmowego i wtórne

grzybice.

Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.

http://www.farmacja.e-lama.pl

9/9

Zastosowanie:

-

miejscowo w zakażeniach skóry, trądziku;

-

zakażenia bakteryjne brzegów powiek, spojówek, stany zapalne twardówki i tęczówki;

-

stany zapalne ucha środkowego i zewnętrznego;

Oznaczanie:

-

kolorymetrycznie po reakcji z FeCl

3

.

14. RIFAMPICINUM – Ryfampicyna

Rimactan

N

N

O

OH

OH

OH

O

CH

3

CH

3

N

C

H

3

N

H

O

O

O-CH

3

CH

3

OOC-CH

3

CH

3

OH

CH

3

CH

3

OH

CH

3

21-Acetoksy-5,6,9,17,19-pentahydroksy-23-metoksy-

2,4,12,16,18,20,22-heptametylo-

8-[N-(4-metylo-1-piperazynylo)formiminodoilo]-

2,7-(epoksypentadeka[1,11,13]trienimino)

nafto[2,1-b]furano-1,11(2H)-dion

=

8-(4-Metylopiperazyn-1-ylo-iminometyleno)-ryfamycyna

SV

Antybiotyk ansamycynowy z grupy rifamycyn, wyodrębnionej ze
Streptomyces mediterranei.

Działanie:

-

antybiotyk, przeciwbakteryjne – zarówno w stosunku do bakt. Gram(+) (gronkowce i paciorkowce), jak i Gram(-) –

ziarenkowców. Działa szczególnie silnie na Mycobacterium tuberculosis.

-

hamuje syntezę białka bakteryjnego – antybiotyk wiąże się z polipeptydowym łańcuchem polimerazy RNA

zależnej od DNA i uniemożliwia tym samym biosyntezę mRNA.

-

znaczna hepatotoksyczność

Zastosowanie:

-

chemioterapia wszystkich postaci gruźlicy w

skojarzeniu z innymi lekami przeciwprątkowymi;

-

chemioterapia trądu;

-

w wyjątkowych przypadkach leczenie innych

zakażeń opornych na inne antybiotyki.

Oznaczanie:

-

HPLC – metodą wysokosprawnej

chromatografii cieczowej;

-

kolorymetrycznie w roztworze buforowym o

pH 7,38. (NaH

2

PO

4

, H

2

O / Na

2

HPO

4

, 12 H

2

O)

Uwagi

-

Należy pamiętać, że antybiotyki oznacza się również metodami mikrobiologicznymi, zwykle metodą cylinderkowo-

płytkową.

-

Zamieszczone w konspekcie wzory strukturalne antybiotyków – dla uproszczenia – nie uwzględniają stereoizomerii

podstawników przy centrach chiralnych. Dla farmakologicznego działania jest oczywiście niezbędna ściśle określona
konfiguracja przestrzenna. Dla przykładu – dla aktywności biologicznej rymafpycyny niezbędna jest obecność 2 grup
fenolowych w położeniu 5 i 6 układu naftochinonu oraz wolne grupy wodorotlenowe w położeniu 17 i 19 łańcucha
„ansa”. Te 4 grupy OH muszą być odpowiednio ułożone w przestrzeni.

-

Opisana na stronie 5 chinina (ściślej: chlorowodorek chininy), jest oczywiście formą R(-) trans – co oznacza, że grupa

winylowa (w poz. 5 chinuklidyny) i ugrupowanie hydroksymetylowe z chinoliną znajdują się po przeciwnych
stronach płaszczyzny pierścienia chinuklidyny; cały związek skręca płaszczyznę światła spolaryzowanego w lewo.

_______________________
© 2006 Bartosz Chyży