1

Środki trwałe

Pojęcie środków trwałych. Klasyfikacja środków trwałych. Zużycie

i amortyzacja środków trwałych. Wykorzystanie środków trwałych.

Środki trwałe są elementem aktywów przedsiębiorstwa

Uwaga: inaczej definiuje środki trwałe ustawa o rachunkowości, a inaczej przepisy podatkowe.

def. wg ustawy o rachunkowości

Środkach trwałe - rozumie się przez to rzeczowe aktywa trwałe i zrów-

nane z nimi, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności

2

dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na po-

trzeby jednostki.

Zalicza się do nich w szczególności:

a) nieruchomości - w tym grunty, prawo użytkowania wieczystego

gruntu, budowle i budynki, a także będące odrębną własnością lo-

kale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego

oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

b) maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy,

c) ulepszenia w obcych środkach trwałych,

d) inwentarz żywy.

3

Środki trwałe oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzier-

żawy lub innej umowy o podobnym charakterze zalicza się do akty-

wów trwałych jednej ze stron umowy.

def. wg ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych

Środki trwałe to stanowiące własność lub współwłasność podatnika,

nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, kompletne i zdatne do

użytku w dniu przyjęcia do używania:

1) budowle, budynki oraz lokale będące odrębną własnością,
2) maszyny, urządzenia i środki transportu,
3) inne przedmioty

4

- o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzysty-
wane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego
działalnością gospodarczą, albo oddane do używania na podstawie
umowy najmu, dzierżawy lub umowy leasingu.

Warunki, jakie musi spełniać składnik majątkowy, aby mógł być zali-

czony do środków trwałych:

1. musi

posiadać wiarygodnie określoną wartość i być pod kontrolą

jednostki (niekoniecznie stanowiąc jej własność),

2. jest wykorzystywany przez jednostkę do realizacji jej statutowej

działalności lub oddany do używania innym jednostkom,

3. okres ekonomicznej użyteczności jest dłuższy niż l rok,

4. jest kompletny i zdatny do użytku zgodnie z jego przeznaczeniem.

5

Do środków trwałych nie zalicza się:

– budynków i budowli wraz z maszynami będącymi w budowie

(środki trwałe w budowie),

– maszyn

i

urządzeń w postaci gotowej produkcji (aktywa obroto-

we– zapasy),

– maszyny, czy urządzenia stanowiące rezerwę lub nie są przekazane

do użytkowania (aktywa obrotowe– zapasy),

– przedmioty o niskiej jednostkowej wartości oraz niektóre grupy

inwentarza żywego– zaliczane są do aktywów obrotowych (zapa-

sy).

6

kryterium prawne–

kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone

na potrzeby jednostki, do realizacji statuto-

wej działalności, wiarygodnie określona war-

tość, itp. zgonie z ww. definicjami

kryterium czasowe–

okres ekonomicznej użyteczności jest dłuższy

niż l rok

kryterium ekonomiczne– >3 500,00 (kryterium dodatkowe, nie obo-

wiązkowe- „podatnicy mogą nie dokonywać

odpisów amortyzacyjnych od składników

majątku, których wartość początkowa nie

przekracza 3 500 zł” [pdop, pdof])

7

Klasyfikacja zwierząt dla celów ewidencji księgowej

8

Klasyfikacja środków trwałych

Środki trwałe mogą być klasyfikowane z punktu widzenia:

– własności (własne, obce (dzierżawione, leasing)),

– przeznaczenia (produkcyjne, nieprodukcyjne),

– sposobu wykorzystania (czynne, nieczynne),

– rodzaju– podział środków trwałych w zależności od ich charakteru

i zastosowania– KŚT

(Klasyfikacja Środków Trwałych)

, PKOB

(Polska Klasyfikacja Obiektów Bu-

dowlanych)

9

Klasyfikacja Środków Trwałych (KŚT) jest usystematyzowanym zbio-

rem obiektów majątku trwałego służącym celom m.in. do celów:

- ewidencyjnych,

- ustalania stawek odpisów amortyzacyjnych,

- badań statystycznych.

Oparta jest generalnie na trzy szczeblowym systemie dziesiętnym z

wyróżnieniem:

- 10

grup

- 10

podgrup,

- 10

rodzajów,

- dodatkowo niektóre rodzaje dzielą się na zbiory (np. rodzaj 644).

10

9 –

grupa– grupy: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9.

99 –

podgrupa.

999 –

rodzaj

999-9 –

zbiór.

KLASYFIKACJA ŚRODKÓW TRWAŁYCH (KŚT)

Grupa O

GRUNTY

Grupa l

BUDYNKI I LOKALE, SPÓŁDZIELCZE WŁA-

SNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU MIESZKAL-

NEGO ORAZ SPÓŁDZIELCZE PRAWO DO LO-

KALU NIEMIESZKALNEGO

11

Grupa 2

OBIEKTY INŻYNIERII LĄDOWEJ I WODNEJ

Grupa 3

KOTŁY I MASZYNY ENERGETYCZNE

Grupa 4

MASZYNY, URZĄDZENIA I APARATY OGÓL-

NEGO ZASTOSOWANIA

Grupa 5

SPECJALISTYCZNE MASZYNY, URZĄDZENIA I

APARATY

Grupa 6

URZĄDZENIA TECHNICZNE

Grupa 7

ŚRODKI TRANSPORTU

Grupa 8

NARZĘDZIA, PRZYRZĄDY, RUCHOMOŚCI I

WYPOSAŻENIE

Grupa 9

INWENTARZ ŻYWY



12

Rodzaj 200- Budowle dla górnictwa i kopalnictwa

Rodzaj 644– Przenośniki (transportery) kopalniane

Rodzaj 644 obejmuje przenośniki oraz wyciągi stałe i przesuwne: ko-

palni dołowych - zbiory 644-0 do 644-4, kopalni odkrywkowych - zbiór

644-5, zakładów przeróbki mechanicznej węgla, rud i innych kopalin -

zbiór 644-6.

13

Zużycie i amortyzacja środków trwałych

Środki trwałe z upływem czasu, bez względu na uczestniczenie w pro-

cesie produkcji w sposób bezpośredni, czy też pośredni, ulegają stop-

niowemu zużyciu.

Wyróżnia się trzy rodzaje zużycia środków trwałych:

14

Zużyciem fizycznym nazywa się proces stopniowego obniżania się war-

tości środków trwałych w toku użytkowania. Stopień tego zużycia za-

leżny jest od zakresu i intensywności użytkowania oraz sposobu eks-

ploatacji (np, niewłaściwa konserwacja).

Zużycie ekonomiczne występuje z narastającą intensywnością. Wynika

ono z postępu techniki, dzięki któremu istnieje możliwość zastąpienia

środka trwałego środkiem nowszym i bardziej ekonomicznymi. Postęp

techniczny powoduje więc nieopłacalność stosowania środków o prze-

starzałych rozwiązaniach konstrukcyjnych lub niskich parametrach

wydajnościowych,

15

Zużycie losowe– nieprzewidziane, a następujące w okresie, kiedy urzą-

dzenie winno normalnie funkcjonować. Przykładem zużycia losowego

są klęski żywiołowe: zawał, pożar, zatopienie oraz szkody górnicze na

powierzchni.

Stopniowemu zużyciu się środka trwałego (fizycznemu lub ekonomicz-

nemu) musi towarzyszyć zmniejszenie się wartości środka trwałego.

Proces stopniowego przenoszenia pewnej części wartości środka trwa-

łego na nowo wytworzony produkt lub świadczoną usługę nosi nazwę

amortyzacji.

16

Amortyzacja - jest to wyrażone w jednostkach pieniężnych zużycie

środka trwałego za pewien okres, określone według stawek amortyza-

cyjnych, podlegające zarachowaniu w koszty działalności operacyjnej

(zużycie normalne), pozostałe koszty operacyjne (zużycie ekonomiczne

i inne nieplanowe) lub w straty nadzwyczajne (zużycie losowe).

Wysokość planowych odpisów amortyzacyjnych określa się w oparciu

o stawki amortyzacyjne i przyjęcie metody amortyzacji właściwej dla

danego rodzaju środka trwałego.

17

Odpowiednikiem liczbowym amortyzacji środka trwałego jest umo-

rzenie środka trwałego (czyli zmniejszenie wartości początkowej środ-

ka trwałego).

Stawki amortyzacyjne

Określa:

– USTAWA z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób

prawnych,

– USTAWA z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób

fizycznych

18

Rodzaje stawek amortyzacyjnych (wg. przepisów podatkowych):

Ad. l. Wykaz rocznych stawek podstawowych zawiera ustawa o podat-

ku dochodowym od osób prawnych (pdop) lub ustawa o podatku do-

chodowym od osób fizycznych (pdof)- w obydwu ustawach są one iden-

tyczne- w załącznikach do tych ustaw. Można wyróżnić następujące

wysokości stawek amortyzacyjnych:

19

– 1,5%- np. budynki i lokale mieszkalne,

– 2,5%- budynki i lokale niemieszkalne, budowle sportowe (stadio-

ny, hale sportowe),

– 4,5%- np. podziemne garaże, wyciągi kopalniane, kołowroty ko-

palniane,

-

7,0% - np. kotły i maszyny energetyczne, koparki i zwałowarki w

kopalniach odkrywkowych węgla, lokomotywy i wozy w kopalni

podziemnej,

– 10,0% - np. kombajny do robót przygotowawczych, maszyny do

przeróbki rud i węgla,

20

– 14,0% - lokomotywy akumulatorowe, wozy kopalniane, maszyny

biurowe (kopiarki, faksy, rzutniki),

– 18,0% - np. maszyny i urządzenia wiertnicze, urządzenia sterow-

nicze, maszyny do robót budowlanych, ziemnych i drogowych,

urządzenia do podsadzki,

– 20,0% - np. obudowy zmechanizowane, samochody osobowe, au-

tobusy i autokary,

– 25,0% - np. maszyny górnicze np. kombajny ścianowe, wozy

wiertnicze, ładowarki,

– 30,0% - zespoły komputerowe,

21

Ad. 2. Podwyższane mogą być stawki amortyzacyjne poszczególnych

środków trwałych użytkowanych w warunkach pogorszonych lub

złych (także eksploatowane intensywnie (np. na 3 zmiany)).

Współczynnik

– dla budynków i budowli (gr 1 i 2) uży-

wanych w warunkach:

- pogorszonych

......................................

- złych .....................................................

– dla

maszyn,

urządzeń i środków trans-

portu

- używanych bardziej intensywnie ......

22

- zaliczonych do grupy 4-6 i 8 (szybki

postęp techniczny) ..............................

-

w gminie o wys. bezrobociu ...............

Ad. 3. Stawki amortyzacyjne można obniżać bez żadnych ograniczeń –

(pdop– Art. 16i ustęp 5)

23

Ad. 4. Indywidualne stawki amortyzacyjne można ustalać w odniesie-

niu do używanych lub ulepszonych środków trwałych, po raz pierwszy

wprowadzonych do ewidencji danego podatnika (przedsiębiorcy).

Prawo podatkowe narzuca jednak minimalne okresy amortyzacji.

24

Amortyzacja środków trwałych

Kwoty rocznych odpisów amortyzacyjnych (umorzeniowych) ustala się

poprzez wybór metody amortyzacji. Można wyróżnić następujące

(podstawowe) metody amortyzacji środków trwałych:

1.
2.
3.
4.

25

Roczne odpisy amortyzacyjne w poszczególnych metodach amortyzacji

1. Metoda liniowa

A

%

= const => A(t) = A(1)=A(2)=...=A

W

p

= const

t=1, 2, 3, ....T

W metodzie amortyzacji liniowej zarówno stawka amortyzacyjna A

%

jak i wartość początkowa W

p

środka trwałego są stałe dla całego okre-

su amortyzacji, stąd kwota rocznych i miesięcznych odpisów nie zmie-

niają się w trakcie okresu amortyzacji (chyba że zmianie ulegnie staw-

ka amortyzacyjna np. w przypadku zmiany (pogorszenia) warunków

26

eksploatacji lub wartość początkowa W

p

w wyniku modernizacji środ-

ka trwałego).

gdzie:

A –

kwota rocznej amortyzacji [zł/rok];

A

%

– roczna stawka amortyzacyjna w metodzie liniowej, [ %];

27

W

p

– wartość początkowa środka trwałego, [zł];

T –

okres ekonomicznej użyteczności środka trwałego (lata).

Między wartościami T i A

%

zachodzi zależność:

28

2. Metoda degresywna klasyczna (DDB)

A

%

= const, ale A(1)>A(2)>...>A(T)

W

p

= const

t=1, 2, 3, ....T

gdzie:

A(t) – kwota rocznej amortyzacji dla roku t=1, 2, 3, ...T,[zł/rok];

A

%

– roczna stawka amortyzacyjna w metodzie degresywnej, [ %];

29

W

n

(t) – wartość netto środka trwałego na początek t-ego roku amorty-

zacji (zł), [zł];

T –

okres ekonomicznej użyteczności środka trwałego w metodzie

degresywnej, [lata].

W metodzie amortyzacji degresywnej klasycznej stawka amortyzacyj-

na A

%

jest stała, natomiast odpisy amortyzacyjne roczne obliczamy od

wartości netto środka trwałego W

n

(t) na początku t-ego roku (jest to

wartość zmienna), a nie od jego wartości początkowej W

p

- stąd w tej

metodzie odpisy roczne są zmienne i coraz niższe w kolejnych latach.

30

3. Metoda mieszana (degresywno-liniowa), nazywana potocznie de-

gresywną lub metodą amortyzacji podwyższonej

Na początku odpisy amortyzacyjne są zgodne z metodą degresywną,

a w roku, dla którego odpis miałby być niższy niż w metodzie liniowej

przechodzi się na odpisy według metody liniowej

31

4. Metoda sumy numerów lat (SOYD)

W metodzie SOYD (sumy numerów lat) roczna kwota amortyzacji

zmienia się (zmniejsza wraz z ilością lat eksploatacji środka trwałego).

W metodzie tej występują:

– zmienne (malejące) z roku na rok stawki amortyzacyjne A%(t),

– stała wartość początkowa W

p

, która stanowi podstawę dokonywania

odpisów amortyzacyjnych.

32

Stawkę amortyzacji A%(t) wyznacza się ze wzoru:

gdzie:

A

%

(t) - stawka amortyzacyjna dla roku t,[%],

T - okres ekonomicznej użyteczności w latach,

t - rok, dla którego oblicza się stawkę.

33

Mianownik ułamka (denominator) jest liczbą stałą dla ustalonej war-

tości T, gdyż:

np. dla T= 5 suma numerów lat wynosi 15, co wynika z formuły:

(5x6)/2 =15, którą można wyliczyć sumując: 5+4+3+2+1 = 15.

Licznik ułamka (numerator) jest liczbą zmienną malejącą w miarę

upływu lat eksploatacji (amortyzacji) środka trwałego, dla kolejnych

lat wynosi 5,4,3,2,1.

34

Dla tego przykładu wynika to z następujących wyliczeń:

– w roku t= 1 numerator = 5, gdyż 5+(1-1) = 5,

– w roku t= 2 „ =4, gdyż 5+(1-2) = 4,

– w roku t= 3 „ =3, gdyż 5+(1-3) = 3,

– w roku t= 4 „ = 2, gdyż 5+(1 -4) = 2,

– w roku t= 5 „ = 1, gdyż 5+(1 -5) = 1.

Zatem roczne stawki to:

– wartości ułamkowe: S(1) = 5/15; S(2) = 4/15; S(3) = 3/15, S(4) =2/15,

S(5)=1/15 (suma 1),

35

– wartości procentowe: S(1) = 33,33%; S(2) = 26,67%; S(3) = 20%,

S(4) =13,33%, S(5)=6,67% (suma 100%).

Roczne odpisy amortyzacyjne (roczną stawkę amortyzacyjną w ujęciu

wartościowym) wylicza się z zależności:

A(t)=(A

%

(t)/100) * W

p

(zł/rok)

36

Metody amortyzacji– podsumowanie

1. Zasadą jest, że stawki amortyzacyjne stosowane przez podatnika

nie mogą być wyższe niż stawki wskazane w „Wykazie stawek

amortyzacyjnych”. Od tej zasady przewidziano wyjątki, które

umożliwiają stosowanie wyższych stawek, jeśli spełnione zostaną

warunki określone w ustawach podatkowych.

2. Ustawodawca wyraźnie stwierdził, że wyboru metody amortyzacji

dla każdego środka trwałego dokonuje podatnik.

3. Przepisy podatkowe przewidują następujące metody amortyzacji:

– metodę liniową,

– metodę liniową ze stawkami indywidualnymi,

37

– metodę amortyzacji podwyższonej (metoda mieszana).

4. W odniesieniu do danego środka trwałego wykluczona została moż-

liwość zmiany metody amortyzacji już po rozpoczęciu amortyzacji.

5. Stawki amortyzacji mogą być podwyższane lub obniżane. Należy

jednak zaznaczyć, że modyfikacja wysokości stawki amortyzacyj-

nej jest dopuszczalna, jeśli podatnik stosuje liniową metodę amor-

tyzacji. Zmiany stawki dokonuje się począwszy od miesiąca, w któ-

rym środki trwałe zostały wprowadzone do ewidencji (rozpoczyna

się ich amortyzacja) albo od pierwszego miesiąca każdego następ-

nego roku podatkowego.

38

6. Wysokość obniżenia stawki dla danego środka trwałego jest dowol-

na i pozostaje w gestii podatnika. Należy jednak zaznaczyć, iż o ile

obniżanie stawek nie zostało ograniczone, to podwyższenie wcze-

śniej obniżanych stawek będzie możliwe, tylko do poziomu nie wyż-

szego niż wynika to z „Wykazu stawek amortyzacyjnych”.

39

Wykorzystanie środków trwałych

Możliwe najlepsze wykorzystanie środków trwałych (rzeczowych ak-

tywów trwałych) powinno być celem działań przedsiębiorstwa. Do oce-

ny tych działań potrzebne są mierniki, oceniające wykorzystanie środ-

ków trwałych.

Mogą być to mierniki wartościowe (w ujęciu zł) lub naturalne (ilościo-

we).

40

Podstawowymi miernikami charakteryzującymi wykorzystanie środ-

ków trwałych są:

1. wskaźnik wykorzystania ekstensywnego:

gdzie:

T

e

– efektywny czas pracy środka trwałego, [min/okres],

T

d

– dyspozycyjny czas pracy środka trwałego, [min/okres].

41

wskaźnik wykorzystania intensywnego:

gdzie:

W

e

– wydajność efektywna środka trwałego, [j./okres],

W

n

– wydajność nominalna środka trwałego, [j./okres].

42

3. wskaźnik wykorzystania całkowitego (integralnego)

43

Mierniki efektywności wykorzystania środków trwałych:

– produktywność środków trwałych:

gdzie:

P – produkcja,

[j./okres]

AT – aktywa trwałe (brutto, netto), [zł],

RAT – rzeczowe aktywa trwałe (brutto, netto), [zł].

44

– efektywność środków trwałych:

gdzie:

S – wartość produkcji, [zł/okres]

AT – Aktywa trwałe (brutto, netto), [zł],

RAT – rzeczowe aktywa trwałe (brutto, netto), [zł].

45

Wskaźniki EST określane są również jako wskaźniki rotacji:

wskaźnik rotacji aktywów trwałych, wskaźnik rotacji rzeczowych

aktywów trwałych

– kapitałochłonność środków trwałych:

46

Definicja wartości niematerialnych i prawnych

Wartościami niematerialnymi i prawnymi

- zgodnie z definicją za-

wartą w art. 3 ust. 1 pkt 14 ustawy o rachunkowości - są nabyte przez

jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych prawa majątkowe, nadające

się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie eko-

nomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone na potrzeby

jednostki.

47

Do praw majątkowych zalicza się w szczególności:

1. autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje,

2. prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów

użytkowych oraz zdobniczych,

3. know-how, czyli prawo do wykorzystania wiedzy w dziedzinie

przemysłowej, handlowej, naukowej lub organizacyjnej,

4. nabyta wartość firmy,

5. koszty prac rozwojowych zakończonych wynikiem pozytywnym

48

Powyższe prawa majątkowe (pkt. 1 do 3) można zaliczyć do wartości

niematerialnych i prawnych, jeżeli spełniają łącznie warunki:

1. ich przewidywany okres używania jest dłuższy niż rok,

2. zostały przeznaczone na potrzeby własne jednostki lub oddane do

używania na podstawie umów najmu czy dzierżawy,

3. nadają się do gospodarczego wykorzystania.

Metoda amortyzacji: liniowa lub dla WNiP o cenie nabycia do 3 500,00

można dokonać odpisu jednorazowego (art. 16d pdop).