1

Ergonomia

Dr hab. n. med. Teresa Makowiec-Dąbrowska, prof. nadzw. UM

e-mail [e-mail]

1

Ergonomia

Nazwę swą wzięła z języka greckiego,

gdzie ergon - znaczy praca, czyn,
a nomos - wiedza, prawo, zwyczaj.

Ergon+nomos=wiedza o pracy

ludzkiej

Ergonomia jest wiedzą o możliwościach

człowieka, ograniczeniach i innych

cechach, które powinny być
uwzględniane podczas projektowania

narzędzi, maszyn, systemów, zadań,
zawodów i środowiska w taki sposób,

by ich użytkowanie (korzystanie
z nich) było bezpieczne, wygodne

i efektywne.

2

4

W rozprawie „Rys ergonomji czyli nauki o pracy,
opartej na prawdach poczerpniętych z Nauki Przyrody"

(1857) stworzył podwaliny ergonomii.

To on właśnie stworzył ergonomię, traktowaną

wówczas jako filozofię nauki o pracy.

W pracy tej przestrzegał przed negatywnymi skutkami zarówno

nieużycia, jak i nadużycia sił witalnych. Wskazywał, że praca
oprócz wynagrodzenia, ma dawać wiele radości i satysfakcji,

pożytek dla społeczeństwa i ma ulepszać, doskonalić ludzi,
sposobiąc ich do służenia sprawie powszechnego dobra. W
hierarchii prac - zdaniem Jastrzębowskiego - praca nauczyciela,

czyli wychowawcy, znajdować winna najwyższe uznanie, gdyż
czyni ucznia lepszym. Daje niebiańską radość, zwaną

szczęściem.

5

Jako jedną z pierwszych prac badawczych w ergonomii,

we współczesnym tego słowa rozumieniu, można określić badania
z 1908 roku, F. W. Taylora. Był on jednym z głównych

przedstawicieli nurtu inżynierskiego w nauce organizacji i

zarządzania, twórcą kierunku „naukowego zarządzania”.
Taylor ustalił zależność między wielkością łopat, masą ładunku, siłą

mięśniową robotnika a wydajnością pracy z tym narzędziem.

Taylor badał takie cechy łopaty jak: kształt szufli, ciężar, długość
trzonka, a także kąt rozstawienia nóg przy pracy, kąt wychylenia

tułowia przy nabierania materiału i jego wyrzucie. W wyniku

przeprowadzonych prób, Taylor opracował zalecenia co do
optymalnych rozmiarów łopat.

Aby zapewnić zawsze optymalny ciężar ładunku, który określił

na 8 - 9 kg, zalecał stosowanie łopat o większej powierzchni do
materiałów lekkich, a mniejszych, do materiałów cięższych. Dla

optymalizacji czasu wyładunku i załadunku Taylor wprowadził 15

rodzajów łopat.
Od jego nazwiska powstał system zwany „tayloryzmem”, uznawany

jako pierwszy system optymalizujący pracę.

Ergonomia

(w rozumieniu dzisiejszym)
narodziła się w czasie

II wojny światowej

Kabina pilotów B-17 (

ciężki

samolot bombowy Boeing B-17

Flying Fortress)

była stosunkowo

przestronna. Charakteryzowała

się opancerzeniem obu foteli

oraz ogromną liczbą przyrządów

pokładowych, przełączników

i dźwigni.

2

Otwory ewakuacyjne

winny przepuszczać

lotnika wraz ze

spadochronem

8

Kabina samolotu F-16

9

W latach 60 rozpoczął się żywiołowy rozwój ergonomii

jako dziedziny aktywności i nauki stosowanej w przemyśle,
spowodowany poszukiwaniem nowych środków

zwiększenia wydajności pracy.

Główną przyczyną zainicjowania badań sprawności
i efektywności systemu: człowiek - obiekt techniczny

było zaobserwowanie rażących dysproporcji między
możliwościami sprawnego działania środków technicznych

a możliwościami człowieka pracującego w różnych

warunkach zewnętrznych.

10

Amerykanie nazwali tę dziedzinę „human factor",

wprowadzając element psychofizjoiogicznych
uwarunkowań efektywności pracy, przeciwstawiając

humanistyczne podejście do pracy mechanicystycznemu
Taylorowskiemu ujęciu pracownika jako jednego

z trybików procesu pracy.
W Polsce dziedzina ta funkcjonowała w latach 50 - 60

pod nazwą „psychologia inżynieryjna” lub
„antropotechnika”.

11

Nazwa „

ergonomia” dla tej dyscypliny aktywności

rozpowszechniła się od 1949 roku, po utworzeniu
Naukowego Towarzystwa Ergonomicznego

w Wielkiej Brytanii, a miarą rozwoju idei
ergonomicznych na świecie było powstanie w 1962

roku Międzynarodowego Stowarzyszenia Towarzystw
Ergonomicznych (IEA).

W Polsce, w roku 1977 zawiązano Polskie

Towarzystwo Ergonomiczne (PTErg), które jest
członkiem IEA. Wcześniej istniał już Komitet

Ergonomii przy Polskiej Akademii Nauk (1974 r.)
oraz Komitet Ergonomii i Ochrony Pracy przy

Naczelnej Organizacji Technicznej (założony w latach

sześćdziesiątych, gdy zaczęto prowadzić szeroko
zakrojone badania ergonomiczne w kilku

największych zakładach przemysłowych w Polsce).

Definicja MIĘDZYNARODOWEGO TOWARZYSTWA ERGONOMICZNEGO (IEA)

Ergonomia – to dziedzina naukowa zajmująca się wyjaśnianiem

wzajemnego oddziaływania pomiędzy ludźmi i innymi elementami systemu

oraz profesja, w której wykorzystuje się teorie, zasady, dane i metody do

projektowania, w celu optymalizacji działania systemu jako całości i dla
dobra człowieka.

Definicja POLSKIEGO TOWARZYSTWA ERGONOMICZNEGO (PTErg)

Ergonomia – jest to nauka stosowana, zmierzająca do optymalnego
dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii, organizacji;

materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów powszechnego użytku, do

wymagań, potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych człowieka.

Zadania ergonomii określone przez KOMITET ERGONOMII

Polskiej Akademii Nauk

,,Zadaniem ergonomii jest optymalne dostosowanie wytworów

materialnych człowieka i warunków ich użytkowania do właściwości
psychicznych i fizjologicznych człowieka, uwzględniając czynniki środowiska

materialnego oraz środowiska społecznego.

Celem ergonomii jest zapewnienie dobrostanu człowieka (zadowolenia,

dobrego samopoczucia, satysfakcji, poczucia komfortu) w systemie

człowiek-technika zarówno w działalności zawodowej,
jak i pozazawodowej''.

12

3

Ergonomia jest nauką interdyscyplinarną

Podczas ustalania indywidualnych/zbiorowych

(pracowniczych) możliwości i ograniczeń korzysta
z zasobów takich dziedzin, jak:

Nauki o człowieku

Nauki techniczno-organizacyjne

- Fizjologia pracy

- Technika i technologia

- Psychologia pracy

- Organizacja pracy

- Antropometria

- Ekonomika pracy

- Nauki medyczne

- Nauka o jakości

13

ERGONOMIA

-------------------------------------------------------------------
- -/+ +

eliminacja optymalizacja maksymalizacja

-------------------------------------------------------------------

* zagrożenie: * obciążenie: * bezpieczeństwo

- chorobą - fizyczne * niezawodność

- wypadkiem - psychiczne * komfort

* zmęczenie * środowisko * zadowolenie

(w konsekwencji:

jakość, wydajność)

-------------------------------------------------------------------

15

Ergonomia korekcyjna

- zajmuje się analizą już

istniejących stanowisk pracy z punktu widzenia ich
dostosowania do psychofizycznych możliwości

pracowników oraz formułowaniem zaleceń mających na

celu polepszenie warunków pracy, zmniejszenie
istniejących obciążeń oraz poprawą wydajności i jakości

pracy.

W efekcie takich działań następuje zmniejszenie poziomu
hałasu, drgań, poprawa oświetlenia, polepszenie warunków

mikroklimatycznych, obniżenie poziomu zanieczyszczeń

powietrza, itd., wyeliminowanie nadmiernych obciążeń
fizycznych i psychicznych związanych z procesem pracy poprzez

mechanizację prac, poprawę pozycji pracy, poprawę warunków

odbioru informacji, a także usprawnienia organizacyjne.
Czasem zalecenia, nawet bardzo słuszne, okazują się nierealne,

a właściwe rozwiązania powinny powstawać na etapie

projektowania narzędzi, maszyn, urządzeń, czy też stanowisk
pracy.

16

Celem ergonomii koncepcyjnej

jest takie

zaprojektowanie narzędzia, maszyny, stanowiska pracy,
urządzenia czy też obiektu przemysłowego, aby spełniał on

podstawowe wymogi ergonomii przy możliwie największej

wydajności.
Na tym gruncie zrodziło się projektowanie ergonomiczne, gdyż

dostrzeżono problematykę związaną z niedostosowania obiektów

technicznych do człowieka.

„

Ergonomiczny

” oznacza coś więcej niż tylko „

bezpieczny

”,

„

komfortowy

” lub „

estetyczny

”, to

pełne dopasowanie

przedmiotu, sytuacji, środowiska do właściwości i

potrzeb człowieka

.

ERGONOMIA

Dostosowanie pracy, obiektów

do człowieka, a nie odwrotnie

18

Ergonomiczne kształty

Pióra kulkowe dla prawo i lewo ręcznych

Ergonomiczna klawiatura

Klawiatura określana

jako „ergonomiczna”

4

19

Eksperymentalny model urządzenia ułatwiającego chodzenie

dla osób starszych i innych z osłabionymi mięśniami kończyn
dolnych – producent Honda Motor Co., Ltd.

Urządzenia wspomagające

20

Kolejne urządzenie wspomagające Honda Motor Co., Ltd. wykorzystywane

do podtrzymywania masy ciała podczas chodzenia, stania i w przysiadzie. Zmniejsza

obciążenie kończyn dolnych (stawów biodrowych, kolanowych, skokowych).

21

Przykłady zastosowania urządzenia podtrzymującego masę ciała

Tradycyjny sposób dostarczania wody w Afryce

22

Hippo-Water-Roller

J.L. Petzer i J.P. Jonker (w końcu lat 80.) zaproponowali nowy rodzaj

kontenera na wodę o poj. 90 l., zastępującego tradycyjne 20 l. pojemniki
najczęściej przenoszone na głowie. W transporcie – ciężar ok. 10 kg.

Do dziś rozprowadzono ok. 11 tys. takich kontenerów.

(

www.hipporoller.org

)

24

Inny przykład zastosowania myślenia

ergonomicznego

Na jakiej wysokości ma być umieszczony

włącznik światła?
Najczęściej jest na wysokości

140 cm od podłogi

– jest to wysokość:
• barku mężczyzny o wzroście

z 95 centyla,
• głowy kobiety o wzroście
z 5 centyla
• głowy osoby dorosłej siedzącej na wózku

inwalidzkim,
• górnego zasięgu rak dziecka 5-letniego.

Czyli włącznik jest trudno dostępny dla

wszystkich, bo w celu włączenia/wyłączenia
światła trzeba zawsze unosić rękę.

5

25

Włącznik światła powinien być na wysokości

90 cm od podłogi. Człowiek średniego wzrostu
(175 cm), dosięgnie włącznika nie podnosząc rąk.
Włącznik będzie też łatwo dosięgalny dla dzieci.

Włącznik na wysokości 90 cm nie będzie

przeszkadzał meblom, gdyby zaszła potrzeba
przesunięcia ich do ściany, gdyż wysokość
standardowego stołu oraz krzeseł z oparciem

nie przekracza 85 cm.

Akceptowalne obciążenie fizyczne w pracy

zawodowej:
• Możliwości oceny obciążenia fizycznego – ocena

ciężkości pracy, ocena obciążenia statycznego.

• Zasady ustalania obciążenia dostosowanego

do możliwości pracownika.

26

wysiłek

statyczny

skurcz izometryczny

skurcz izotoniczny

wysiłek

dynamiczny

Obciążenie fizyczne w pracy zawodowej

Mięśnie szkieletowe cechują się dwojakim rodzajem
aktywności:

dynamiczną i statyczną.

27

Aktywność dynamiczna

– czynność skurczowa, podczas której

dochodzi do zmniejszenia długości mięśnia i zbliżenia do siebie
miejsc przyczepów na częściach kostnych. W ten sposób
wykonywane są ruchy lokomocyjne, pokonywane opory
zewnętrzne, co umożliwia wykonywanie różnych operacji
ruchowych, posługiwanie się narzędziami itp.
Siła mięśni działa wzdłuż pewnej drogi i wykonywana jest praca
mechaniczna.
U podłoża aktywności dynamicznej (pracy dynamicznej) leżą
izotoniczne skurcze mięśni – ich skrócenie przy względnie stałym
napięciu. Podczas pokonywania oporu jednak napięcie się
zmienia, tak że w rzeczywistości mamy do czynienia ze skurczem
auksotonicznym.

28

Cechą pracy dynamicznej

są naprzemienne skurcze mięśni

zginaczy i prostowników (mięśni antagonistycznych). Skurcz trwa
względnie krótko, poczym następuje rozkurcz mięśnia, co ma
znaczenie z punktu widzenia ukrwienia mięśnia i zachodzących w
nim przemian metabolicznych. Tak pracujący mięsień działa jak
pompa ssąco-tłocząca, co ułatwia krążenie krwi i wymianę
składników między dopływającą krwią a pracującymi mięśniami.
Dostarczanie tlenu i produktów odżywczych oraz usuwanie
dwutlenku węgla odbywa się bez trudności nawet przez długi
czas.

29

Aktywność statyczna

– istotą są skurcze izometryczne,

czyli wzrost napięcia mięśni bez jego skracania. Nie następuje

skrócenie mięśnia i nie zbliżają się do siebie jego przyczepy.

Rozwijana siła mięśniowa pozostaje w stanie równowagi

z oporem zewnętrznym lub siłą ciężkości. Taki skurcz jest jednak

czynnym procesem fizjologicznym stanowiącym znaczne

obciążenie dla organizmu.

Obciążenia typu statycznego związane są głównie z utrzymaniem

pozycji ciała. Najczęściej wysiłek statyczny – to utrzymywanie rąk

wraz z ich obciążeniem na odpowiedniej wysokości. Część napięć

statycznych ma jednak charakter operacyjny, związany z

wykonywaną pracą – posługiwaniem się ciężkimi narzędziami,

podtrzymywaniem przedmiotów. Wysiłki statyczne towarzyszą

również wysiłkom dynamicznym – powolne ruchy przy znacznym
obciążeniu, utrzymanie pozycji ciała.

30

6

Umieszczanie elementów w

maszynie wymaga pracy ręką

wyciągniętą do przodu.
Występujące obciążenie statyczne mięśni

prawego ramienia i barku powoduje

zmęczenie mięśni i zmniejszeni szybkości

pracy. Maszyna powinna być

przebudowana w taki sposób, by

operator miał ramiona opuszczone, a

przedramiona zgięte w łokciu pod kątem

prostym.

31

32

Przykłady wysiłku statycznego. Po lewej: przenoszenie paczek.

Po prawej: przesiewanie . W obu przypadkach wysiłek statyczny
dotyczy mięśni pleców, barków i ramion.

33

Stałe obciążenie statyczne lewej reki (trzymającej kosz) podczas sadzenia

kartofli. Zastosowanie taśmy podtrzymującej kosz zmniejsza obciążenie.

Dowodem jest zmniejszenie przyrostu częstości skurczów serca podczas

pracy.

Źródło: Hettinger, 1970.

częstość skurczów serca ponad poziom spoczynkowy

34

Nienaturalne pozycje podczas pracy, które zwiększają obciążenie statyczne

i mogą stać się przyczyną dolegliwości.

Możliwe dolegliwości Możliwe dolegliwości

w okolicy pleców w okolicy barków i ramion

Cechą pracy statycznej

jest długotrwałe napięcie mięśnia,

co utrudnia przepływ krwi, zakłóca dostarczanie składników
odżywczych i usuwanie produktów przemiany materii.

Stosunkowo szybko pojawia się uczucie dyskomfortu w napiętych

mięśniach, aż do bólu.

Całkowite przerwanie przepływu krwi ma

miejsce wówczas, gdy napięcie przekroczy 50% MVC (maximal

voluntary contraction – maksymalna siła skurczu), pogorszenie

przepływu zaczyna się już przy 10% MVC.

Przy dużej powtarzalności ruchów skurcze małych mięśni osiągają
częstotliwość od 20 do 300 razy na minutę, co stwarza warunki

podobne jak przy wysiłku statycznym, przede wszystkim ze względu
na bardzo krótki czas relaksacji między skurczami. Wykonywanie

tego typu ruchów odbywa się najczęściej w stałej pozycji ciała, co
dodatkowo obciąża statycznie (obciążenie posturalne). Reakcje

metaboliczne, krążeniowe i subiektywne na pracę monotypową
bardzo podobne są do reakcji na sam wysiłek statyczny.

35

Cza

s

utr

zy

m

ywa

nia

[

se

k

und

y]

% maksymalnej siły

wytrzymałość

ból przedramienia

ból ręki

Czas utrzymywania wysiłku statycznego związanego

z utrzymaniem pozycji ciała wynosi:

- gdy wysiłek angażuje 20% maksymalnej siły – 5-7 min;

- gdy wysiłek angażuje 50% maksymalnej siły – ok. 1 min.

36

7

Czas utrzymywania wysiłku statycznego

zależy od

rozwijanej siły. Napięcie mięśnia funkcjonującego w ciągłym

wysiłku statycznym nie powinno przekraczać 5-8% MVC. Jeżeli

podczas wysiłku statycznego rozwijane są większe siły powinien

on być przerywany po przekroczeniu 1/5 maksymalnego czasu

utrzymywania takiej siły.

Np. maksymalny czas utrzymywania siły równej 20% MVC
wynosi ok. 5 min. Jeżeli czynność wymaga rozwijania takiej
siły przerwa powinna nastąpić po 1 minucie.

Zgodnie z zaleceniami Komitetu Technicznego ISO czynności

robocze wykonywane przez pracownika nie powinny wymagać

rozwijania sił przekraczających 50% MVC. Jeżeli podczas pracy

zachodzi konieczność używania sił bliskich maksymalnym, to

czynność taka nie powinna występować częściej niż co 5 minut,

a czas trwania obciążenia nie powinien być dłuższy niż 4

sekundy.

37

Ocena obciążenia

wysiłkiem dynamicznym

38

Zmiany poziomu

zużycia tlenu

w czasie wysiłku

i jego zależność
od intensywności

wysiłku

39

Miarą intensywności wysiłku jest nasilenie przemian

metabolicznych umożliwiających jego wykonywanie.

Ponieważ nie możemy bezpośrednio zmierzyć energii jaka jest

wytwarzana w celu wykonania wysiłku określamy jej ilość

pośrednio poprzez

pomiar zużycia tlenu

.

Zużycie tlenu jest proporcjonalne do nasilenia przemian

metabolicznych. Ilość zużytego tlenu można przeliczyć na

energię (wydatek energetyczny) wiedząc, że

zużycie 1 l tlenu

wyzwala przeciętnie ok. 4,82 kcal (20,18 kJ)

.

40

Wydatek energetyczny

jest wyrażany

w kilokaloriach (kcal), a obecnie, zgodnie z układem SI

w kilodżulach (kJ) w jednostce czasu.

Wydatek energetyczny dla celów obliczania bilansu

cieplnego organizmu niezbędnego w ocenie obciążenia

termicznego i mikroklimatu wyrażany jest w watach (W)

na jednostkę powierzchni ciała (m

2

).

Wielkości wydatku energetycznego wyrażoną

w poszczególnych jednostkach można przeliczyć

na inne posługując się następującymi wzorami:

[kcal] • 4,1868 = [kJ]

[kJ] • 0,2388 = [kcal]

[kcal/min] • 69,78 = [W]

[W] • 0,01433 = [kcal/min]

[W] = J/sek

41

Szacunkowe metody obliczania wydatku

energetycznego

Metody te powstały one dzięki obserwacji, że wydatek

energetyczny na wykonywanie takich samych czynności

roboczych w takim samym tempie przez różne osoby, mające

odpowiednią wprawę w wykonywaniu tych czynności, jest

podobny. Istniejące różnice związane są najczęściej z masą

ciała osób wykonujących taką samą pracę.

42

8

43

Wydatek energetyczny mężczyzn [kcal/min] podczas aktywności

rekreacyjnej. U kobiet wielkości te będą mniejsze o ok. 10=20%.

Źródło: Durnin i Passmore, 1967.

Uproszczona metoda szacowania wydatku energetycznego podczas

pracy (wg G. Lehmanna)

Tablica A

Pozycja ciała

Wydatek energetyczny

kcal/min

kJ/min

W/m

2

W

Siedząca

0,3

1,26

12

21

Na kolanach

0,5

2,10

19

35

W kucki

0,5

2,10

19

35

Stojąca

0,6

2,51

23

42

Stojąca pochylona

0,8

3,35

31

56

Chodzenie

1,7 – 3,5 7,12 – 14,65 66 – 124 119 - 244

Wchodzenie

bez obciążenia

po pochyłości 10

o

(na 1 m wzniesienia)

0,7

3,14

27

49

44

Rodzaj

i ciężkość pracy

Wydatek energetyczny

kcal/min

kJ/min

W/m

2

W

Praca palców,

ręki i

przedramienia

lekka
średnia
ciężka

0,3 – 0,6
0,6 – 0,9
0,9 – 1,2

1,3 – 2,5
2,5 – 3,8
3,8 – 5,0

12 – 23
23 – 35
35 – 47

21 – 42
42 – 63
64 – 84

Praca jednego

ramienia

lekka
średnia
ciężka

0,7 – 1,2
1,2 – 1,7
1,7 – 2,2

2,9 – 5,0
5,0 – 7,1
7,1 – 9,2

27 – 47
47 – 66
66 – 85

49 – 84

84 – 119
119–153

Praca obu

ramion

lekka
średnia
ciężka

1,5 – 2,0
2,0 – 2,5
2,5 – 3,0

6,3 – 8,4

8,4 – 10,5

10,5 – 12,6

58 – 78
78 – 97

97 – 116

105 – 140
140 – 174
174 – 209

Praca mięśni

kończyn i

tułowia

lekka
średnia
ciężka
bardzo ciężka

2,5 – 4,0
4,0 – 6,0
6,0 – 8,5

8,5 – 11,5

10,5 – 16,7
16,7 – 25,1
25,1 – 35,6
35,6 – 48,1

97 – 155

155 – 233
233 – 329
329 – 445

174 – 279
279 – 419
419 – 593
593 – 802

Tablica B

45

Biorąc pod uwagę istnienie różnicy masy ciała kobiet i mężczyzn należy w
celu uzyskania wartości odpowiadających wydatkowi energetycznemu kobiet

wyniki oszacowanego u mężczyzn wydatku energetycznego pomnożyć przez

współczynnik o wartości od 0,8 do 0,85.
Wyższa wartość współczynnika odnosi się do kobiet wysokich, o silnej

budowie, niższa – do małych, szczupłych kobiet.
Jeżeli jednak chcemy oszacować wielkość wydatku energetycznego kobiety

zatrudnionej na takim samym stanowisku jak mężczyzna, dla którego
określono już wydatek energetyczny, to trzeba sprawdzić, czy oboje

wykonują dokładnie takie same czynności. Jeżeli tak jest, to wystarczy

zastosować wspomniany wyżej współczynnik. Często zdarza się jednak, że
na jednakowym z nazwy stanowisku kobiety i mężczyźni pracują z różnym

obciążeniem i najczęściej stąd, a nie tylko z innej masy ciała wynikają różnice

wielkości wydatku energetycznego kobiet i mężczyzn.

46

Mężczyźni

Klasy
ciężkości pracy kcal/8 godz.

kcal/min

kJ/8 godz.

kJ/min

Bardzo lekka

Do 300

do 1,2

1250

do 5

Lekka

300 – 800

1,2 – 2,2

1250 – 3350

5 – 10

Średnio-ciężka 800 – 1500

2,2 – 4,5

3350 – 6300

10 – 20

Ciężka

1500 – 2000

4,5 – 7,0

6300 – 8400

20 – 30

Bardzo ciężka

> 2000

> 7,0

> 8400

> 30

Kobiety

Klasy
ciężkości pracy

kcal/8 godz.

kcal/min

kJ/8 godz.

kJ/min

Bardzo lekka

do 200

do 0,8

do 850

do 3,5

Lekka

200 – 700

0,8 – 1,8

850 – 2900

3,5 – 7,5

Średnio-ciężka 700 – 1000

1,8 – 3,0

2900 – 4200

7,5 – 12,5

Ciężka

1000 – 1200

4,0 – 4,8

4200 – 5000

12,5 – 20

Bardzo ciężka

> 1200

> 4,8

> 5000

> 20

Klasyfikacja ciężkości pracy na podstawie wartości efektywnego

wydatku energetycznego w ciągu zmiany roboczej

47

48

Skręcarka wrzecionowa Obszywanie dywanów

9

Lp. Wykonywana czynność

Czas

wykonywania
czynności w dniu
pracy [min]

Wydatek energetyczny

Na pozycję ciała
[kcal/min]

Na rodzaj pracy
[kcal/min]

Łącznie, na

pozycję +
rodzaj pracy

Na czynność

w czasie dnia
pracy

1

2

3

4=(2+3)

5=(1x4)

1

Wymiana szpul,
likwidacja zrywów

162

Stojąca – 0,6

Praca obu
ramion, lekka –

1,8

2,4

388,8

2

Zdejmowanie pełnych
szpul

59

Stojąca
pochylona – 0,8

Praca mięśni
kończyn i
tułowia, lekka –
2,8

3,6

212,4

3

Przygotowywanie
szpul i cewek

84

Stojąca – 0,6

Praca obu

ramion, lekka –
1,5

2,1

176,4

4

Czynności
porządkowe,
omiatanie maszyny

20

Stojąca i
chodzenie – 1,2

Praca jednego
ramienia, lekka –
1,0

2,2

44,0

5

Obserwacja pracy
maszyny

46

44
20

Stojąca – 0,6

Chodzenie – 1,7
Siedzenie – 0,3

0,6

1,7
0,3

27,6

74,8

6,0

6

Przerwy

45

0,5

22,5

Łącznie

480

952,5

Otrzymany wynik należy pomnożyć przez 0,8, ponieważ pracę wykonują kobiety 952,5 kcal x 0,8 = 762 kcal

Koszt energetyczny pracy skręcaczki oceniony wg metody G. Lehmanna

praca średnio-ciężka

49

Lp.

Wykonywana
czynność

Czas

wykonywania
czynności w
dniu pracy
[min]

Wydatek energetyczny

Na pozycję

ciała

[kcal/min]

Na rodzaj pracy

[kcal/min]

Łącznie, na

pozycję +

rodzaj

pracy

Na

czynność w

czasie dnia

pracy

1

2

3

4=(2+3)

5=(1x4)

1

Obszywanie
dywanów

360

Siedząca – 0,3

Praca obu ramion,

średnia – 2,2

2,5

900

2

Przenoszenie
dywanów

30

Chodzenie

powolne – 1,7

Praca obu ramion,

ciężka – 3,0

4,7

141

3

Chodzenie bez
ciężaru

30

Chodzenie w

umiarkowanym

tempie – 2,8

2,8

84

4

Wymiana nici

w maszynie

15

Siedząca – 0,3

Praca palców ręki i

przedramienia,

lekka – 0,6

0,9

13,5

6

Przerwy

45

0,5

22,5

Łącznie

480

1161

Otrzymany wynik należy pomnożyć przez 0,8, ponieważ pracę wykonują kobiety
1168 kcal x 0,8 = 929 kcal

Koszt energetyczny pracy szwaczki dywanów

oceniony wg metody G. Lehmanna

praca średnio-ciężka

50

Pracodawca zapewnia posiłki pracownikom wykonującym prace:

1) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej

efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8374 kJ)
u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kJ) u kobiet,

2) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej
efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ)

u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane

w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych
utrzymuje się stale temperatura poniżej 10°C lub wskaźnik obciążenia

termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25° C,

3) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej

efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ)

u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane na otwartej
przestrzeni w okresie zimowym; za okres zimowy uważa się okres od

dnia 1 listopada do dnia 31 marca,

4) pod ziemią.

ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów.
(Dz. U. Nr 60, poz. 279)

51

52

Posiłki profilaktyczne powinny zawierać:

• około 50–55% węglowodanów,
• 30–35% tłuszczów,
• 15% białek.

Powinny one posiadać wartość energetyczną
ok. 1000 kcal (4187 kJ) i być wydawane w formie

jednego dania gorącego w czasie regulaminowych przerw
w pracy – w zasadzie po 3-4 godz. pracy.

Jeżeli pracodawca nie ma możliwości wydawania posiłków

ze względu na rodzaj wykonywanej przez pracownika pracy
lub ze względów organizacyjnych, może zapewnić w czasie pracy:

1) korzystanie z takich posiłków w punktach gastronomicznych,

2) przyrządzanie posiłków przez pracownika we własnym zakresie
z otrzymanych produktów.

53

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny

pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26,
poz. 313 wraz z nowelizacją z dnia 18 marca 2009 (Dz. U.

Nr 56, poz. 462)

§ 7. Organizując ręczne prace transportowe należy brać pod

uwagę konieczność unikania ręcznego przemieszczania
przedmiotów, gdy

……wydatek energetyczny niezbędny do podnoszenia
i przenoszenia przedmiotów przekracza 2000 kcal
(8375 kJ) na zmianę roboczą…..

54

WYKAZ PRAC WZBRONIONYCH KOBIETOM

ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 10 września 1996 r.
w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz. U. Nr 114, poz. 545).

I. Prace związane z wysiłkiem fizycznym i transportem

ciężarów oraz wymuszoną pozycją ciała

1. Wszystkie prace, przy których najwyższe wartości
obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem
energetycznym netto na wykonanie pracy, przekraczają

1200 kcal (5000 kJ) na zmianę roboczą, a przy pracy
dorywczej – 4,8 kcal/min (20 kJ/min).

7. Kobietom w ciąży i w okresie karmienia:
1) wszystkie prace, przy których najwyższe wartości

obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem
energetycznym netto na wykonanie pracy, przekraczają

700 kcal (2900 kJ) na zmianę roboczą,

10

chód

bieg

Szybkość km*godz

-1

Zu

ży

ci

e

O

2

m

l*

kg

-1

*

m

in

-1

Wpływ sposobu wykonywania czynności

na wielkość wydatku energetycznego

55

56

w

yd

at

ek

e

n

er

ge

ty

cz

n

y

n

a

m

2

p

rz

ec

ię

te

j p

o

w

ie

rz

ch

n

i

m

in

u

ty n

a

m

2

p

rz

ec

ię

te

j

p

o

w

ie

rz

ch

n

i

Wydatek energetyczny na 1 m

2

przeciętej powierzchni (słupki

zakreskowane) i czas potrzebny na przepiłowanie 1m

2

(słupki puste)

w zależności od używanej piły. Pionowy znacznik (p<0,01) oznacza

statystycznie istotną różnicę wydatku energetycznego.

Źródło: Grandjean, Egli, Rhiner i Steinlin, 1952.

57

wydatek energetyczny

wydajność

kąt pomiędzy ramieniem

a przedramieniem

Wydajność pracy i wydatek energetyczny w zależności od wysokości

ustawienia stołu (co warunkuje ustawienie rąk) podczas pakowania

artykułów spożywczych.

Źródło: Tichauer, 1968.

58

cz

ęst

o

ść

t

ęt

n

a/

m

in

cz

. t

ęt

n

a/

m

in

Obciążenie podczas pracy może być zmniejszone poprzez wyeliminowanie

pochylania się. Wydatek energetyczny zmniejszył się o 25%, przyrost

częstości skurczów serca ponad poziom spoczynkowy o 20%.

Źródło: Scholz i Sieber, 1963.

0,1

0,2

0,5

1

2

8

12

0

5

10

15

100

85

70

50

40

33

28

%

m

ak

sy

m

al

ne

go

po

ch

ła

ni

an

ia

t

le

nu

Czas trwania

wysiłku

Czas [godziny]

Czas (w godzinach), przez jaki może być wykonywana praca

angażująca określony odsetek maksymalnego pochłaniania

tlenu

59

Wydolność fizyczna

oznacza zdolność do ciężkich

lub długotrwałych wysiłków fizycznych wykonywanych
z udziałem dużych grup mięśniowych, bez szybko
narastającego zmęczenia i warunkujących jego rozwój
głębszych zmian środowiska wewnętrznego organizmu.
Pojęcie to obejmuje również tolerancję zmian
zmęczeniowych i zdolność do szybkiej
ich eliminacji po zakończeniu wysiłku.

60

11

Rzeczywistą miarą

wydolności fizycznej

jest czas

wykonywania wysiłków o określonej stałej lub

zwiększającej się intensywności, takich jak bieg, jazda na

rowerze (cykloergometrze) lub chód, do całkowitego

wyczerpania.
Najlepszym ze znanych wskaźników

wydolności

fizycznej

jest zdolność pobierania tlenu przez organizm

(

VO

2

max

), zwany też wydolnością aerobową organizmu.

Jest to sumaryczny wskaźnik charakteryzujący sprawność

układu krążenia i oddechowego.
Wskaźnik ten u ludzi zdrowych umożliwia przewidywanie

reakcji na obciążenie wysiłkowe.

61

Znaczenie

wydolności fizycznej

(poziomu

VO

2

max

) jest dlatego tak duże, że występuje ścisła

zależność pomiędzy zdolnością do wykonywania

wysiłków submaksymalnych (mierzoną czasem ich

wykonywania do całkowitego wyczerpania)

a wielkością tak zwanego

obciążenia względnego

.

Obciążenie względne

oznacza proporcję

między zapotrzebowaniem na tlen w czasie wysiłku
a indywidualną wielkością

VO

2

max

, wyrażoną

w

% VO

2

max

.

62

Aktualna wielkość maksymalnego pochłaniania tlenu

(

VO

2

max

) zależy od:

1. Rozmiarów ciała

(w tym od masy mięśni zaangażowanych w wysiłek).

2. Wieku.

3. Płci.

4. Pory doby, w jakiej wykonywany jest wysiłek.

5. Ciśnienia tlenu w powietrzu

(wysokości na jakiej się przebywa).

6. Stanu odżywienia.

63

Zależność VO

2

max od masy zaangażowanych

mięśni

Maksymalne pochłanianie tlenu zależy od masy

tkanek aktywnych metaboliczne (przede wszystkim

od masy mięśni szkieletowych) i zdolności

wykorzystania przez tkanki procesów aerobowych

jako źródła energii.

64

Zależność VO

2

max od masy zaangażowanych

mięśni

Maksymalne pochłanianie tlenu podczas pracy

angażującej

górną połowę

ciała stanowi

63-78%

ogólnego VO

2

max. Dlatego też możliwości wykonywania

ręcznej pracy są mniejsze niż pracy angażującej duże

grupy mięśni.
Jeżeli, dla przykładu, VO

2

max pracownika wynosi

40 ml/kg/min, a wykonuje on pracę wymagającą zużycia

tlenu 14 ml/kg/min, to może tak pracować bez przerwy

przez ponad 4 godz., gdy jest to praca angażująca całe

ciało (35% VO

2

max dla całego ciała), lub tylko przez

1 godz., gdy jest to ręczna praca (50% VO

2

max górnej

połowy ciała).

65

Jeżeli wykonywana praca wymaga ciągłego

przenoszenia ciężarów przez 8 godz., co jest

związane z dużą komponentą wysiłku statycznego,

jej intensywność nie powinna przekraczać 27%

VO

2

max.

66

12

Zależność VO

2

max od wieku

Z analizy poziomu wydolności fizycznej u osób w różnym

wieku wynika, że wzrasta ona do ok. 20 roku życia,

następnie stabilizuje się na kilka lat, a później następuje

stopniowe obniżanie się wraz z upływem

lat życia.
Mężczyzna w wieku 50 lat dysponuje wydolnością równą

ok. 80% szczytowej wielkości osiągniętej na początku

trzeciej dekady życia, zaś w wieku 60 lat wielkość ta

odpowiada już tylko około 70% poziomu, jaki miał w wieku

ok. 25 lat.
Tempo obniżania się poziomu maksymalnego pochłaniania

tlenu wraz z wiekiem jest nieco większe

u mężczyzn niż u kobiet.

67

68

Normy VO

2

max dla mężczyzn w różnym wieku

69

Normy VO

2

max dla mężczyzn w różnym wieku

70

Normy VO

2

max dla kobiet w różnym wieku

71

Normy VO

2

max dla kobiet w różnym wieku

Szybkość obniżania się VO

2

max w badaniach

przekrojowych oceniono na:

dla mężczyzn

od 0,25 do 0,80ml x kg

-1

x min

-1

x rok

-1

dla kobiet

od 0,25 do 0,40ml x kg

-1

x min

-1

x rok

-1

Natomiast na podstawie badań prospektywnych

stwierdzono, że tempo obniżania się VO

2

max jest

nawet szybsze i wynosi:

dla mężczyzn

od 0,56 do 1,62ml x kg

-1

x min

-1

x rok

-1

dla kobiet

od 0,32 do 0,58ml x kg

-1

x min

-1

x rok

-1

72

13

Zależność VO

2

max od płci

Nie można przeprowadzić ostrej granicy pomiędzy

poziomem VO

2

max u kobiet i mężczyzn.

Wprawdzie przeciętne wartości są wyższe o ok. 30%

u mężczyzn w każdej grupie wiekowej, ale różnice te

zmniejszają się do ok. 17% gdy VO

2

max zostanie

przeliczone na kilogram masy ciała, a znikają wówczas,

gdy VO

2

max zostanie przeliczone na objętość mięśni

biorących udział w wysiłku, podczas którego VO

2

max

zostało określone.

73

Klasyfikacja

wydolności fizycznej

na podstawie

maksymalnego pochłanianie tlenu u ludzi w różnym wieku

Wiek

[lata]

Wydolność - maksymalne pochłanianie tlenu [l/min]

b. niska

niska

przeciętna

wysoka

b. wysoka

Kobiety

20 - 29
30 - 39

40 - 49

50 - 56

< 1,69
< 1,59

< 1,49

< 1,29

1,70 - 1,99
1,60 - 1,89

1,50 - 1,79

1,40 - 1,50

2,00 - 2,49
1,90 - 2,39

1,80 - 2,29

1,60 - 2,09

2,50 - 2,79
2,40 - 2,69

2,30 - 2,59

2,10 - 2,39

> 2,80
> 2,70

> 2,60

> 2,40

Mężczyźni

20 - 29
30 - 39

40 - 49

50 - 59
60 - 69

< 2,79
< 2,49

< 2,19

< 1,89
< 1,59

2,80 - 3,09
2,50 - 2,79

2,20 - 2,49

1,90 - 2,19
1,60 - 1,89

3,10 - 3,69
2,80 - 3,39

2,50 - 3,09

2,20 - 2,79
1,90 - 2,49

3,70 - 3,99
3,40 - 3,69

3,10 - 3,39

2,80 - 3,09
2,50 - 2,79

> 4,00
> 3,70

> 3,40

> 3,10
> 2,80

74

Poziom ciężkości

pracy

Wydatek

energetyczny

[kcal na min

i na zmianę]

Zużycie tlenu

[l/min]

Minimalna wartość

VO

2

max

[l/min]

Mężczyźni

Ciężka

3,0-4,2 kcal/min

1500-2000 kcal/zmianę 0,84 - 1,09

2,8 - 3,6

Bardzo ciężka

4,2-4,6 kcal/min

2000-2200 kcal/zmianę 1,09 - 1,17

3,6 - 3,9

Kobiety

Ciężka

2,0-2,5 kcal/min

1000-1200 kcal/zmianę 0,60 - 0,70

2,0 - 2,3

Bardzo ciężka

2,5-2,9 kcal/min

1200-1400 kcal/zmianę 0,70 - 0,80

2,3 - 2,7

Minimalna wartość VO

2

max dla kobiet i mężczyzn

wykonujących ciężką lub bardzo ciężką pracę

75

76

Normy VO

2

max dla mężczyzn w różnym wieku

2200 kcal

2000 kcal

1500 kcal

77

Normy VO

2

max dla kobiet w różnym wieku

1400 kcal

1200 kcal

1000 kcal

Z zestawienia klasyfikacji ciężkości pracy i oceny wydolności

fizycznej w zależności od wieku wynika,

że dla mężczyzn:
spełnienie warunku akceptowalnego obciążenia podczas pracy

bardzo ciężkiej będzie możliwe tylko wówczas, gdy będą mieli

oni dobrą wydolność fizyczną w wieku do 45 lat, zaś bardzo

dobrą w wieku do 55 lat;
po 55 roku życia, by nie występowało nadmierne obciążenie

podczas wykonywania bardzo ciężkiej pracy fizycznej, mężczyźni

powinni charakteryzować się znakomitą wydolnością fizyczną.

78

14

Jeżeli mężczyzna po 55 roku życia będzie miał tylko
przeciętną wydolność, podczas wykonywania pracy bardzo
ciężkiej, obciążenie będzie wynosiło 50% VO

2

max, co nie

jest możliwe do zaakceptowania bez odpowiednich przerw
w pracy.

Ciężką pracę fizyczną bez nadmiernego obciążenia mogą
wykonywać tylko ci mężczyźni, których maksymalne
pochłanianie tlenu mieści się w zakresie 2,5–3,3 l/min,
co odpowiada niskiej i przeciętnej wydolności mężczyzn
w wieku do 39 lat, przeciętnej i wysokiej wydolności
mężczyzn w wieku 40–49 lat a wysokiej i bardzo
wysokiej wydolności mężczyzn w wieku ponad 50 lat.

79

Dla kobiet z zestawienia wielkości wydatku energetycznego

przy wykonywaniu pracy ciężkiej (1000-1200 kcal/zmianę)

i wymaganego przy takiej pracy poziomu maksymalnego

pochłaniania tlenu wynika, że

w wieku 40 lat powinny mieć one co najmniej przeciętną

wydolność fizyczną,

w wieku 50 lat – dobrą,

a w wieku 55 lat – bardzo dobrą – dla danej grupy wiekowej.

80

Wyniki wielu badań wskazują, że istnieje związek pomiędzy

poziomem wydolności fizycznej a rodzajem wykonywanej

pracy zawodowej, czyli ilością i intensywnością wysiłków

fizycznych związanych z tą pracą.
Analiza tych wyników wykazała, że ludzie, którzy

systematycznie wykonują podczas pracy zawodowej ciężkie

wysiłki fizyczne mają wyższy poziom wydolności niż ludzie

wykonujący pracę siedzącą lub inną, nie wymagającą wysiłku

fizycznego.
Interpretacja tego zjawiska nie jest jednoznaczna i,

przynajmniej obecnie, przeważają poglądy, że jest to głównie

wynikiem selekcji. Ciężką pracę fizyczną mogą wykonywać

przez lata tylko ci, u których poziom wydolności fizycznej nie

obniżył się nadmiernie.

81

Maksymalne pochłanianie tlenu a wiek u mężczyzn

wykonujących pracę o różnej ciężkości

1

2

3

4

5

6

7

20

30

40

50

60

70

wiek [lata]

VO

2

m

a

x

[l

/m

in

]

praca lekka (pracownicy fizyczni)

praca lekka (pracownicy
umysłowi)

praca średnio ciężka

praca ciężka

82

Maksymalne pochłanianie tlenu a wiek u kobiet

wykonujących pracę o różnej ciężkości

0,5

1,5

2,5

3,5

4,5

5,5

20

30

40

50

60

wiek [lata]

VO

2

m

a

x

[

l/

m

in

]

praca lekka (pracownice

fizyczne)

praca lekka (pracownice

umysłowe)
praca średnio ciężka
(pracownice fizyczne)
praca średnio ciężka

(pracownice umysłowe)
praca ciężka

83

Maksymalne pochłanianie tlenu a wiek u mężczyzn różniących się

poziomem fizycznej aktywności pozazawodowej

r= 0,232

r = 0,223

1

2

3

4

5

6

7

20

30

40

50

60

70

wiek [lata]

VO

2

m

a

x

[l

/m

in

]

o wyłącznie małej intensywnosci

o intensywności umiarkowanej
i dużej >1 godz./tydzień

pozazawodowa aktywność fizyczna

84

15

Maksymalne pochłanianie tlenu a wiek u kobiet różniących się

poziomem fizycznej aktywności pozazawodowej

r = 0,150

r = 0,304

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

wiek [lata]

VO

2

m

a

x

[l

/m

in

]

o wyłącznie małej intensywności

o intensywności umiarkowanej
i dużej >1 godz/tydzień

fizyczna aktywność pozazwodowa

85

Określenie poziomu wydolności fizycznej (VO

2

max)

jest szczególnie istotne przy kwalifikowaniu do pracy
na stanowiska wymagające wykonywania
intensywnego wysiłku fizycznego.

Informacja o poziomie VO

2

max umożliwia ustalenie

proporcji pomiędzy intensywnością wysiłku podczas
pracy a wielkością maksymalnego zużycia tlenu, co
pozwala na indywidualną ocenę obciążenia pracą.

86

Fizjologiczna klasyfikacja intensywności

wysiłku
Gdy zużycie tlenu podczas pracy sięga

10% VO

2

max

- praca jest lekka, lub obciążenie

jest małe

10-30% VO

2

max

- praca jest średnio ciężka,

lub obciążenie jest średnie

30-50% VO

2

max

- praca jest ciężka,

a obciążenie można określić jako duże

Powyżej

50% VO

2

max

- pracę oceniamy jako

bardzo ciężką, a obciążenie jako bardzo duże.

87

Ocena obciążenia statycznego

W ocenie obciążenia statycznego należy uwzględniać:

• zajmowaną pozycję ciała i stopień jej wymuszenia,
• obecność operacji roboczych wymagających

istotnych napięć statycznych,

• wielkość rozwijanych sił podczas napięć

statycznych,

• czas trwania obciążeń.

88

Pozycja ciała

– większe obciążenie statyczne jest w pozycji

stojącej niż siedzącej, bo przestrzenna stabilizacja środka
ciężkości wymaga dodatkowych napięć mięśniowych. Dlatego
też, wszędzie gdzie jest to możliwe praca powinna być
wykonywana w pozycji siedzącej. Pozycja stojąca jest wskazana
tylko wówczas, gdy:
• wydatek energetyczny przekracza 2-3 kcal/min (praca średnio
ciężka)
• wymagana jest większa przestrzeń dla wykonywania ruchów,
• konieczne jest używanie dużej siły.
Dodatkową uciążliwością pozycji stojącej jest konieczność
pochylania się. Wraz ze wzrostem kąta pochylenia rośnie
obciążenie statyczne mięśni grzbietu – trzeba utrzymać górną
połowę ciała.

89

Niezmienna pozycja siedząca również nie jest fizjologicznie
poprawną. Wskazana jest zawsze możliwość zmiany pozycji
podczas wykonywania czynności (konieczność rozluźnienia
mięśni, polepszenie warunków hemodynamicznych –
zapobieganie zastojom żylnym).

Pozycja wymuszona

– to taka, której nie można zmienić

przez czas niezbędny do wykonania czynności (np. przy obsłudze
niektórych obrabiarek, przy wczytywaniu danych do komputera,
podczas montażu drobnych elementów, podczas długotrwałych
operacji chirurgicznych). Przy takich czynnościach występuje
również konieczność skupienia uwagi i wzmożona kontrola
wzrokowa wykonywanych ruchów.
Na wymuszenie pozycji wpływa również duża powtarzalność
ruchów (monotypowość czynności).

90

16

Ocena stopnia obciążenia statycznego wg Kirschnera (modyfikacja Fibigera)

Stopień

obciążenia

statycznego

Praca związana z trzymaniem

Pozycja ciała przy pracy

*

Mały

Sporadyczne trzymanie ciężaru < lub

utrzymywanie rąk w "niewygodnych"

pozycjach.

Siedząca, niewymuszona; stojąca niewymuszona z

możliwością okresowej zmiany na siedzą; stojąca

lub siedząca na przemian z chodzeniem.

Średni

Konieczność okresowego trzymania

ciężarów do lub utrzymywanie rąk

powyżej barków lub w innych

"niewygodnych" pozycjach.

Siedząca, wymuszona, niepochylona, bądź

nieznacznie pochylona; stojąca, niewymuszona bez

możliwości zmiany pozycji na siedzącą.

Duży

Konieczność dłuższego trzymania

ciężarów > lub utrzymywanie rąk

powyżej barków lub w innych

"niewygodnych" pozycjach.

Stojąca, wymuszona, niepochylona z możliwością

okresowej zmiany pozycji na siedzącą; siedząca,

wymuszona, bardzo pochylona; stojąca,

wymuszona, niepochylona bez możliwości zmiany

pozycji na siedzącą; stojąca, wymuszona,

pochylona niezależnie od możliwości zmieniania

pozycji.

Bardzo

duży

Jak wyżej, gdy czas utrzymywania jest

długi.

Klęcząca, w przysiadzie i inne nienaturalne pozycje.

*

Obciążenie statyczne występuje wówczas, jeżeli przyjęta pozycja trwa przynajmniej parę minut; gdy

trwa bardzo krótko, obciążenie ma charakter dynamiczny

91

Plecy
1 - wyprostowane
2 - zgięte do przodu
3 - skręcone

4 - zgięte i skręcone


Ramiona
1- obydwa poniżej stawu
ramieniowego
2 - jedno powyżej stawu
ramieniowego

3 - obydwa powyżej stawu
ramieniowego


Nogi
1- pozycja siedząca
2- stanie na obu nogach

3 - stanie na jednej nodze
4 - stanie na obu ugiętych nogach
5 - stanie na jednej ugiętej nodze
6 - pocycja klęcząca na jednym lub
obu kolanach
7 - chodzenie

Metoda OWAS (Ovako Working Posture Analysis System)

92

Kod
obciążenia

Mężczyźni

[kg]

Kobiety

i młodociani

chłopcy

[kg]

Dziewczęta

[kg]

1

< 10

<5

< 2

2

10 – 20

5 – 10

2 – 6

3

>20

> 10

>6

Kody sił zewnętrznych w zależności od populacji

Klasyfikacji podlega również siła zewnętrzna. Zgodnie z
metodą OWAS siła ta może być klasyfikowana jako 1,

2 lub 3. Dla potrzeb oceny ryzyka poprzez czynnik
obciążenia statycznego zróżnicowano wartości siły dla

mężczyzn, kobiet i młodocianych, opierając się na
aktach prawnych

93

Plecy Ramiona

1

2

3

4

5

6

7 Nogi

1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 Obciążenie

1

1

1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1

2

1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1

3

1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 2

2

1

2 2 3 2 2 3 2 2 3 3 3 3 3 3 3 2 2 2 2 3 3

2

2 2 3 2 2 3 2 3 3 3 4 4 3 4 4 3 3 4 2 3 4

3

3 3 4 2 2 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 2 3 4

3

1

1 1 1 1 1 1 1 1 2 3 3 3 4 4 4 3 3 3 1 1 1

2

2 2 3 1 1 1 1 1 2 4 4 4 4 4 4 3 3 3 1 1 1

3

2 2 3 1 1 1 2 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 1 1 1

4

1

2 3 3 2 2 3 2 2 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 2 3 4

2

3 3 4 2 3 4 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 2 3 4

3

4 4 4 2 3 4 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 2 3 4

Kombinacje położeń pleców, ramion i nóg oraz odpowiadające im

kategorie oceny stanowiska pracy

1 - pozycje naturalne, obciążenie jest małe lub akceptowalne.
2 - pozycje mogą mieć negatywny wpływ na uklad mięśniowo-szkieletowy, obciążenie

umiarkowane, prawie akceptowalne, należy brać pod uwagę konieczność zmian na

stanowisku w najbliższej przyszłości.

3 - pozycje mają negatywny wpływ na układ mięśniowo-szkieletowy, obciążenie jest duże,

zmiany na stanowisku muszą być przeprowadzone tak szybko, jak to jest możliwe.

4 - pozycje mają bardzo negatywny wpływ na układ mięśniowo-szkieletowy, obciążenie jest

bardzo duże, zmiany na stanowisku muszą być przeprowadzone natychmiast.

94

Obciążenie

Pozycje ciała przy pracy

(kategorie OWAS)

Czas utrzymywania jednej

pozycji

(% zmiany roboczej)

Małe

Pozycja niewymuszona kategorii 1

do 70

Pozycja wymuszona kategorii 1 lub pozycja

niewymuszona kategorii 2

do 50

Pozycja wymuszona kategorii 2

do 30

Średnie

Pozycja niewymuszona kategorii 1

powyżej 70

Pozycja wymuszona kategorii 1 lub pozycja

niewymuszona kategorii 2

50 - 70

Pozycja wymuszona kategorii 2

30 - 50

Pozycja wymuszona kategorii 3 lub 4

do 30

Duże

Pozycja wymuszona kategorii 1 lub pozycja

niewymuszona kategorii 2

powyżej 70

Pozycja wymuszona kategorii 2

powyżej 50

Pozycja wymuszona kategorii 3 lub 4

powyżej 30

Zastosowanie metody OWAS do oceny

obciążenia statycznego

95

pozycje wygodne pozycje względnie wygodne

pozycje niewygodne

MHT >10 min MHT 5-10 min

MHT <5 min

Ranking pozycji ciała uwzględniający maksymalny czas utrzymywania
danej pozycji (MHT – Maximal Holding Time). Rekomendowany czas

utrzymywania danej pozycji wynosi 20% MHT.

96

17

METODA

RULA

(Rapid Upper Limb Assessment)

L. McAtamney, E.N. Corlett: Applied Ergonomics, 24, 91-99, 1993

K. Laeser: Cornell University, 1998,

A. Hedge: Cornell University, 2003

na podstawie:

97

Co to jest RULA



RULA

jest szybką metodą ergonomicznej oceny stanowisk pracy

na których pracownicy skarżą się na dolegliwości ze strony układu
ruchu.



RULA

uwzglednia biomechaniczne i posturalne obciążenie całego

ciała.



RULA

ukierunkowana jest na obciążenie szyi, tułowia i kończyn

górnych; sprawdza się doskonale w przypadku pracy

wykonywanej w pozycji siedzącej (np. przy komputerze).



Wiarygodność metody

RULA

przetestowana została na grupach

użytkowników komputerów oraz szwaczek.



Metoda

RULA

jest szybka i łatwa w stosowaniu.



Wynik końcowy uzyskany przy pomocy metody

RULA

określa

zakres interwencji ergonomicznych niezbędnych do zmniejszenia

ryzyka wystąpienia dolegliwości ze strony układu mięsniowo-
szkieletowego.



RULA

uzupełnia inne ergonomiczne metody oceny stanowisk

pracy.

Źródło: L. McAtamney, E.N. Corlett, Applied Ergonomics, 24, 91-99, 1993

K. Laeser, Cornell University, 1998, A. Hedge, Cornell University, 2003

98

Ramię

Przedramię

Nadgarstek

Skręcenie

nadgarstka

Szyja
Tułów

Nogi

A

B

Wynik B

Użycie

mięśni

Siła

SUMA B

Wynik A

Użycie

mięśni

Siła

SUMA A

SUMA KOŃCOWA

+

+

+

+

=

=

RULA: karta obliczeń

Źródło: L. McAtamney, E.N. Corlett, Applied Ergonomics, 24, 91-99, 1993

K. Laeser, Cornell University, 1998, A. Hedge, Cornell University, 2003

99

RULA: ramiona

Dodaj

1

jeżeli: bark jest podniesiony

Dodaj

1

jeżeli: ramiona są odwiedzione

Odejmij

1

jeżeli: ramię jest opuszczone lub podparte

+2

+2

+1

+3

+4

>20° -20° ÷ +20° +20° ÷ +45° +45° ÷ +90°

>90°

Źródło: L. McAtamney, E.N. Corlett, Applied Ergonomics, 24, 91-99, 1993

K. Laeser, Cornell University, 1998, A. Hedge, Cornell University, 2003

100

RULA: przedramiona

Dodaj

1

jeżeli: - przedramię przecina linię

pośrodkową ciała

lub

- przedramię odchylone jest w bok

(na zewnątrz od położenia neutralnego)

+1

+1

+1

+1

+2

+1

+2

0° ÷ 60°

60° ÷ 100°

>100°

Źródło: L. McAtamney, E.N. Corlett, Applied Ergonomics, 24, 91-99, 1993

K. Laeser, Cornell University, 1998, A. Hedge, Cornell University, 2003

101

RULA: pozycja nadgarstków

Dodaj

1

jeżeli: nadgarstek jest odchylony

od linii środkowej

+ 1

+ 1

+1

+3

+

2

0° ÷ 15°

0°

>15°

+3

0° ÷ 15°

>15°

+2

Źródło: L. McAtamney, E.N. Corlett, Applied Ergonomics, 24, 91-99, 1993

K. Laeser, Cornell University, 1998, A. Hedge, Cornell University, 2003

102

18

RULA: skręcenie nadgarstków

1

jeśli występuje skręcenie nadgarstka

lub

2

jeśli skręcenie nadgarstka

jest bliskie maksymalnemu

Zaznacz:

Źródło: L. McAtamney, E.N. Corlett, Applied Ergonomics, 24, 91-99, 1993

K. Laeser, Cornell University, 1998, A. Hedge, Cornell University, 2003

103

Wynik A: ocena pozycji kończyn górnych

Ramię Przed-

ramię

Nadgarstek

1

2

3

4

Skręcenie

nadgarstka

Skręcenie

nadgarstka

Skręcenie

nadgarstka

Skręcenie

nadgarstka

1

2

1

2

1

2

1

2

1

1

1

2

2

2

2

3

3

3

2

2

2

2

2

3

3

3

3

3

2

3

2

3

3

3

4

4

2

1

2

2

2

3

3

3

4

4

2

2

2

2

3

3

3

4

4

3

2

3

3

3

3

4

4

5

3

1

2

3

3

3

4

4

5

5

2

2

3

3

3

4

4

5

5

3

2

3

3

4

4

4

5

5

4

1

3

4

4

4

4

4

5

5

2

3

4

4

4

4

4

5

5

3

3

4

4

5

5

5

6

6

5

1

5

5

5

5

5

6

6

7

2

5

6

6

6

6

7

7

7

3

6

6

6

7

7

7

7

8

6

1

7

7

7

7

7

8

8

9

2

7

8

8

8

8

9

9

9

3

9

9

9

9

9

9

9

9

Źródło: L. McAtamney, E.N. Corlett, Applied Ergonomics, 24, 91-99, 1993

K. Laeser, Cornell University, 1998, A. Hedge, Cornell University, 2003

104

RULA: szyja

Dodaj

1

jeżeli: szyja jest skręcona

Dodaj

1

jeżeli: szyja jest pochylona na bok

+1

+2

+3

+4

0° ÷ 10°

10° ÷ 20°

>20°

przeprost

Źródło: L. McAtamney, E.N. Corlett, Applied Ergonomics, 24, 91-99, 1993

K. Laeser, Cornell University, 1998, A. Hedge, Cornell University, 2003

105

RULA: tułów

Dodaj

1

jeżeli: tułów jest skręcony

Dodaj

1

jeżeli: tułów jest pochylony na bok

Pozycja

- stojąca, wyprostowana

lub

- siedząca podparta

+1

+2

+3

+4

0° ÷ 20°

20° ÷ 60°

>60°

0° ÷ 10°

Źródło: L. McAtamney, E.N. Corlett, Applied Ergonomics, 24, 91-99, 1993

K. Laeser, Cornell University, 1998, A. Hedge, Cornell University, 2003

106

RULA: kończyny dolne

1

jeśli kończyny dolne wspierają się na podłożu

albo pozycja jest zrownoważona

lub

2

jeśli kończyny dolne nie wspierają się na podłożu

albo pozycja nie jest zrównoważona

Zaznacz:

Źródło: L. McAtamney, E.N. Corlett, Applied Ergonomics, 24, 91-99, 1993

K. Laeser, Cornell University, 1998, A. Hedge, Cornell University, 2003

107

Wynik B: ocena pozycji szyi, tułowia,

kończyn dolnych

1

2

1 2 1

2

1

2 1

2

1

2

1

1

3

2 3 3

4

5

5 6

6

7

7

2

2

3

2 3 4

5

5

5 6

7

7

7

3

3

3

3 4 4

5

5

6 6

7

7

7

4

5

5

5 6 6

7

7

7 7

7

8

8

5

7

7

7 7 7

8

8

8 8

8

8

8

6

8

8

8 8 8

8

8

9 9

9

9

9

Suma

dla

pozycji

szyi

Suma dla pozycji tułowia

1

2

3

4

5

6

nogi

nogi

nogi

nogi

nogi

nogi

Źródło: L. McAtamney, E.N. Corlett, Applied Ergonomics, 24, 91-99, 1993

K. Laeser, Cornell University, 1998, A. Hedge, Cornell University, 2003

108

19

RULA: użycie mięśni

w przypadku wysiłku głównie statycznego (dłużej niż 1 min)

lub

jeśli czynność wykonywana jest 4 razy na min lub częściej

Dodaj

1

Źródło: L. McAtamney, E.N. Corlett, Applied Ergonomics, 24, 91-99, 1993

K. Laeser, Cornell University, 1998, A. Hedge, Cornell University, 2003

109

RULA: siła i obciążenie

0

jeśli brak obciążenia lub mniej niż 2 kg (przerywane obciążenie)

1

jeśli obciążenie wynosi 2-10 kg (przerywane obciążenie)

2

jeśli obciążenie wynosi 2-10 kg (obciążenie statyczne

lub powtarzalne)

3

jeśli obciążenie wynosi < 10 kg (obciążenie statyczne

lub powtarzalne)

Dodaj:

Źródło: L. McAtamney, E.N. Corlett, Applied Ergonomics, 24, 91-99, 1993

K. Laeser, Cornell University, 1998, A. Hedge, Cornell University, 2003

110

Tabela C: suma końcowa

1

2

3

4

5

6

>6

1

1

2

3

3

4

5

5

Suma A

2

2

2

3

4

4

5

5

(kończyny

3

3

3

3

4

4

5

6

górne)

4

3

3

3

4

5

6

6

5

4

4

4

5

6

7

7

6

4

4

5

6

6

7

7

7

5

5

6

6

7

7

7

>7

5

5

6

7

7

7

7

Suma B (szyja, tułów, nogi)

Źródło: L. McAtamney, E.N. Corlett, Applied Ergonomics, 24, 91-99, 1993

K. Laeser, Cornell University, 1998, A. Hedge, Cornell University, 2003

111

Interwencja ergonomiczna

Poziom

działania

Suma

końcowa

Działanie

1

1 – 2

Pozycja akceptowalna

2

3 – 4

Wskazane jest przeprowadzenie
dokładniejszych badań, zmiany mogą być
potrzebne

3

5 – 6

Wskazane jest szybkie przeprowadzenie
dokładniejszych badań i wprowadzenie
odpowiednich zmian

4

7

Natychmiast konieczne są szczegółowe
badania i zmiany

Źródło: L. McAtamney, E.N. Corlett, Applied Ergonomics, 24, 91-99, 1993

K. Laeser, Cornell University, 1998, A. Hedge, Cornell University, 2003

112

A teraz przykład:

Montaż automatycznych

bezpieczników prądowych

113

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Wynik A

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Wynik B

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

ramiona

Dodaj

1 jeżeli: bark jest podniesiony

Dodaj

1 jeżeli: ramiona są odwiedzione

Odejmij

1 jeżeli: ramię jest opuszczone lub podparte

+2

+2

+1

+3

+4

>20° -20°÷+20° +20°÷ +45° +45°÷ +90°

>90°

114

20

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Wynik A

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Wynik B

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

przedramiona

3

Dodaj

1 jeżeli:

- przedramię przecina linię

pośrodkową ciała

lub

- przedramię odchylone jest w bok

(na zewnątrz od położenia neutralnego)

+2

+1

+2

0° ÷ 60° 60° ÷ 100° >100°

+1

+1

+1

+1

115

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Wynik A

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Wynik B

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

pozycja nadgarstków

3

+1

+3
+2

0° ÷ 15°

0°

>15°

+3

0° ÷ 15°

>15°

+2

Dodaj

1

jeżeli nadgarstek jest

odchylony od linii

środkowej

+ 1

+ 1

2

116

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

skręcenie nadgarstków

3

2

1

jeśli występuje skręcenie nadgarstka

lub

2

jeśli skręcenie nadgarstka jest bliskie

maksymalnemu

Zaznacz:

1

Wynik A

Wynik B

117

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

Wynik A

3

2

1

1

2

1

2

1

2

1

2

1

1

2

2

2

2

3

3

3

1

2

2

2

2

2

3

3

3

3

3

2

3

2

3

3

3

4

4

1

2

2

2

3

3

3

4

4

2

2

2

2

2

3

3

3

4

4

3

2

3

3

3

3

4

4

5

1

2

3

3

3

4

4

5

5

3

2

2

3

3

3

4

4

5

5

3

2

3

3

4

4

4

5

5

1

3

4

4

4

4

4

5

5

4

2

3

4

4

4

4

4

5

5

3

3

4

4

5

5

5

6

6

1

5

5

5

5

5

6

6

7

5

2

5

6

6

6

6

7

7

7

3

6

6

6

7

7

7

7

8

1

7

7

7

7

7

8

8

9

6

2

7

8

8

8

8

9

9

9

3

9

9

9

9

9

9

9

9

nadgarstka

Skręcenie

nadgarstka

Skręcenie

nadgarstka

Ramię Przed-

ramię

Nadgarstek

1

2

3

4

Skręcenie

nadgarstka

Skręcenie

Wynik A:

kończyny górne

3

3

Wynik A

Wynik B

118

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

użycie mięśni

3

2

1

3

W przypadku wysiłku głównie statycznego (>1 min)

lub

jeśli czynność wykonywana jest 4 razy na min lub częściej

Dodaj

1

1

Wynik A

Wynik B

119

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

siła

3

2

1

3

1

0

jeśli brak obciążenia lub mniej niż 2 kg

(przerywane obciążenie)

1

jeśli obciążenie wynosi 2-10 kg (przerywane obciążenie)

2

jeśli obciążenie wynosi 2-10 kg (obciążenie statyczne

lub powtarzalne)

3

jeśli obciążenie wynosi < 10 kg (obciążenie statyczne

lub powtarzalne)

Dodaj:

0

Wynik A

Wynik B

120

21

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

Suma A

3

2

1

3

1

0

Wynik A

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

3

1

0

Suma A

4

4

Wynik A

Wynik B

121

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

szyja

3

2

1

3

1

0

4

+1

+2

+3

+4

0° ÷ 10° 10° ÷ 20° >20° przeprost

Dodaj

1 jeżeli szyja jest skręcona

Dodaj

1 jeżeli szyja jest pochylona na bok

3

Wynik A

Wynik B

122

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

tułów

3

2

1

3

1

0

4

3

Pozycja

- stojąca, wyprostowana,

- siedząca podparta

+1

+2

+3

+4

0° ÷ 20° 20° ÷ 60° >60°

0° ÷ 10°

Dodaj

1 jeżeli: - tułów jest skręcony

Dodaj

1 jeżeli: - tułów jest pochylony na bok

3

Wynik A

Wynik B

123

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

kończyny dolne

3

2

1

3

1

0

4

3

3

1

jeśli kończyny dolne wspierają się na podłożu

albo pozycja jest zrownoważona

lub

2

jeśli kończyny dolne nie wspierają się na podłożu

albo pozycja nie jest zrównoważona

Zaznacz:

1

Wynik A

Wynik B

124

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

3

2

1

3

1

0

4

3

3

1

Wynik B

Wynik B:

szyja, tułów,

kończyny

dolne

1

2

1 2 1 2

1 2 1 2

1 2

1

1

3

2 3 3 4

5 5 6 6

7 7

2

2

3

2 3 4 5

5 5 6 7

7 7

3

3

3

3 4 4 5

5 6 6 7

7 7

4

5

5

5 6 6 7

7 7 7 7

8 8

5

7

7

7 7 7 8

8 8 8 8

8 8

6

8

8

8 8 8 8

8 9 9 9

9 9

nogi

nogi

nogi

nogi

Suma

dla

pozycji

szyi

Suma dla pozycji tułowia

1

2

3

4

5

6

nogi

nogi

4

4

Wynik A

Wynik B

125

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

3

2

1

3

1

0

4

3

3

1

4

użycie mięśni

W przypadku wysiłku głównie statycznego (>1 min)

lub

jeśli czynność wykonywana jest 4 razy na min

lub częściej

Dodaj

1

1

Wynik A

Wynik B

126

22

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

3

2

1

3

1

0

4

3

3

1

4

1

0

jeśli brak obciążenia lub mniej niż 2 kg

(przerywane obciążenie)

1

jeśli obciążenie wynosi 2-10 kg (przerywane obciążenie)

2

jeśli obciążenie wynosi 2-10 kg (obciążenie statyczne

lub powtarzalne)

3

jeśli obciążenie wynosi < 10 kg (obciążenie statyczne

lub powtarzalne)

Dodaj:

siła

0

Wynik A

Wynik B

127

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

3

2

1

3

1

0

4

3

3

1

4

1

0

Suma B

Wynik B

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

4

1

0

Suma B

5

5

Wynik A

Wynik B

128

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

3

2

1

3

1

0

4

3

3

1

4

1

0

Suma B

Wynik B

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

4

1

0

Suma B

5

5

Wynik A

Wynik B

1

2

3

4

5

6 >6

1

1

2

3

3

4

5

5

Suma A

2

2

2

3

4

4

5

5

(kończyny

3

3

3

3

4

4

5

6

górne)

4

3

3

3

4

5

6

6

5

4

4

4

5

6

7

7

6

4

4

5

6

6

7

7

7

5

5

6

6

7

7

7

>7

5

5

6

7

7

7

7

Suma B (szyja, tułów, nogi)

Tabela C:

suma

końcowa

5

5

129

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

Skręcenie nadgarstka...........

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

3

2

1

3

1

0

4

3

3

1

4

1

0

Suma B

Wynik B

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

4

1

0

Suma B

5

5

Wynik A

Wynik B

1

2

3

4

5

6 >6

1

1

2

3

3

4

5

5

Suma A

2

2

2

3

4

4

5

5

(kończyny

3

3

3

3

4

4

5

6

górne)

4

3

3

3

4

5

6

6

5

4

4

4

5

6

7

7

6

4

4

5

6

6

7

7

7

5

5

6

6

7

7

7

>7

5

5

6

7

7

7

7

Suma B (szyja, tułów, nogi)

Tabela C:

suma

końcowa

5

5

Poziom

działania

Suma

końcowa

Działanie

1

1 – 2

Pozycja akceptowalna

2

3 – 4

Wskazane jest przeprowadzenie
dokładniejszych badań, zmiany mogą być
potrzebne

3

5 – 6

Wskazane jest szybkie przeprowadzenie
dokładniejszych badań i wprowadzenie
odpowiednich zmian

4

7

Natychmiast konieczne są szczegółowe
badania i zmiany

130

RULA:

Ramię..................................

Przedramię..........................

Nadgarstek..........................

skręcenie nadgarstka...........

Szyja..................................

Tułów................................

Nogi..................................

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma A

Suma RULA

Użycie mięśni................

+

Siła.................................

Suma B

3

3

2

1

3

1

0

4

3

3

1

4

1

0

5

5

1

Podwyższyć powierzchnię roboczą

Prawidłowo usiąść

Pochylić

powierzchnię

roboczą

1

1

2

3

interwencja ergonomiczna

Poziom

działania

Suma

końcowa

Działanie

1

1 – 2

Pozycja akceptowalna

2

3 – 4

Wskazane jest przeprowadzenie
dokładniejszych badań, zmiany mogą być
potrzebne

3

5 – 6

Wskazane jest szybkie przeprowadzenie
dokładniejszych badań i wprowadzenie
odpowiednich zmian

4

7

Natychmiast konieczne są szczegółowe
badania i zmiany

Wynik A

Wynik B

131

Moore, J.S., Garg, A.:

The Strain Index: A Proposed Method to

Analyze Jobs For Risk of Distal Upper Extremity Disorders. Am Ind

Hyg Assoc J 1995, 56, 443–458.

Job Strain Index (JSI)

Wskaźnik ten pozwala na oszacowanie ryzyka
uszkodzenia nadgarstków i rąk. Do obliczeń
wykorzystuje się oceny:
• siły,
• powtarzalności czynności,
• pozycji, w jakich czynności są wykonywane
• czasu wykonywania czynności.
Jest to bardzo szybka metoda, przy pomocy której
możemy w sposób systematyczny określać ryzyko
na różnych stanowiskach oraz oceniać korzyści
z wprowadzanych modyfikacji.

132

23

Obliczanie JSI

1) Intensywność wysiłku

Do oceny intensywności wysiłku posługujemy się

następujacymi kryteriami:

Ocena
intensywności

% siły

maksymalnej

Skala

Borga

Opis wysiłku

mała

<10%

<=2 Prawie nieodczuwalny

umiarkowana 10%–29%

3

Zauważalny wysiłek

duża

30%–49%

4–5

Wyraźny wysiłek,

ale jeszcze nie

uwidoczniający się
na twarzy

bardzo duża

50%–79%

6–7

Znaczący wysiłek,
powodujący zmianę wyrazu

twarzy

prawie
maksymalna

>=80%

>7

Używanie całego tułowia do
generowania siły

133

Obliczanie JSI

2) Czas trwania wysiłku:
Czas wysiłku podajemy jako część (w %) operacji zgodnie ze
wzorem:
% czasu operacji = czas trwania wysiłku [sek] x 100

/ ogólny czas operacji [sek]

134

3) Pozycja ręki i nadgarstka

Ocena
pozycji

Zgięcie nadgarstka

Opis pozycji

grzbietowe dłoniowe łokciowe

Bardzo dobra

1

o

–10

o

0

o

–5

o

1

o

–10

o

Neutralna

Dobra

11

o

–25

o

5

o

–15

o

11

o

–15

o

Prawie

neutralna

Zadowalająca

26

o

–40

o

16

o

–30

o

16

o

–20

o

Nie neutralna

Zła

41

o

–55

o

31

o

–50

o

21

o

–25

o

Wyraźne

odchylenia

Bardzo zła

> 60

o

> 50

o

> 25

o

Ekstremalne

zgięcia

Obliczanie JSI

135

4) Liczba operacji na minutę

Obliczanie JSI

136

5) Ocena szybkości pracy

Ocena

szybkości

Odsetek

„normalnej”

szybkości

Opis tempa pracy

Bardzo powoli

<= 80 %

Bardzo powolne

Powoli

81% – 90% Swobodne

Umiarkowanie

91% –

100%

Normalne tempo pracy

Szybko

101% –

115%

Szybkie, ale możliwe do

utrzymania

Bardzo szybko

> 115%

Szybkie i prawie

niemożliwe do
utrzymania

Obliczanie JSI

137

J

J

o

o

b

b

S

S

t

t

r

r

a

a

i

i

n

n

I

I

n

n

d

d

e

e

x

x

Oce

na

Intensywność

wysiłku

IE

Udział

wysiłku

w

operacji

DE

Liczba

operacji

na min

EM

Pozycja

ręki/

nadgarstka

HWP

Szybkość

pracy

SW

Czas

trwania

w ciągu

zmiany

DD

1

Mała

(1)

< 10%

(0,5)

< 4

(0,5)

B. dobra

(1)

B. wolna

(1)

< 1

(0,25)

2

Umiarkowana

(3)

10–29%

(1)

4–8

(1)

Dobra

(1)

Wolna

(1)

1–2

(0,5)

3

Duża

(6)

30–49%

(1,5)

9–14

(1,5)

Dostateczna

(1,5)

Umiarkowana

(1)

2–4

(0,75)

4

B. duża

(9)

50–79%

(2)

15–19

(2)

Zła

(2)

Duża

(1,5)

4–8

(1)

5 Prawie maks.

(13)

80–100%

(3)

>= 20

(3)

B. zła

(3)

B. duża

(2)

>= 8

(1,5)

J

J

S

S

I

I

=

=

I

I

E

E

x

x

D

D

E

E

x

x

E

E

M

M

x

x

H

H

W

W

P

P

x

x

S

S

W

W

x

x

D

D

D

D

Ocena ryzyka

JSI < 3 optymalne warunki pracy – ryzyko małe

J

J

S

S

I

I

>

>

5

5

r

r

y

y

z

z

y

y

k

k

o

o

ś

ś

r

r

e

e

d

d

n

n

i

i

e

e

(

(

a

a

k

k

c

c

e

e

p

p

t

t

o

o

w

w

a

a

l

l

n

n

e

e

)

)

JSI > 7 ryzyko duże (nieakceptowalne)

138

24

Gwintowanie

Intensywność wysiłku: umiarkowana =

3

Udział wysiłku w operacji: 30-49% =

1,5

Liczba operacji/min: 4-8 =

1

Pozycja ręki/nadgarstka: dostateczna

=

1,5

Szybkość pracy: umiarkowana =

1

Czas trwania czynności w ciągu zmiany:
4-8 godz. =

1

Wynik końcowy

6,75

(ryzyko akceptowalne)

139

Montaż

Intensywność wysiłku: umiarkowana

=

3

Udział wysiłku w operacji: 30-49%

=

1,5

Liczba operacji/min: 9-14

=

1,5

Pozycja ręki/nadgarstka: dobra

=

1

Szybkość pracy: duża

=

1,5

Czas trwania czynności w ciągu

zmiany: 4-8 godz.

=

1

Wynik końcowy

10

,13

(ryzyko duże - nieakceptowalne)

140

Zdobienie kryształów

Intensywność wysiłku: duża

=

6

Udział wysiłku w operacji: 50-79%

=

2

Liczba operacji/min: 4-8

=

1

Pozycja ręki/nadgarstka: dostateczna
=

1,5

Szybkość pracy: umiarkowana

=

1

Czas trwania czynności w ciągu

zmiany: 4-8 godz.

=

1

Wynik końcowy

18

(ryzyko duże - nieakceptowalne)

141

Ocena

obciążenia wynikającego z powtarzalności

ruchów (monotypowości)

Monotypowość występuje przy pracach ręcznych,

cechujących się wysoką powtarzalnością elementarnych czynności.
Jej konsekwencją jest obciążenie (a czasem przeciążenie) aparatu

mięśniowo-ruchowego.
Skutkiem monotypowości ruchów są dolegliwości układu ruchu.

142

143

Lp. Częstotliwość

Liczba powtórzeń cyklu pracy

w ciągu zmiany roboczej

Liczba

punktów

1.

Bardzo mała

mniej niż 100

1

2.

Mała

100÷200

2

3.

Średnia

200÷1000

3

4.

Duża

1000÷1800

4

5.

Bardzo duża

więcej niż 1800

5

Lp.

Sumaryczna liczba

punktów

Określenie stopnia

monotonii pracy

1.

3÷5

mały

2.

6÷7

średni

3.

8÷9

duży

4.

10÷11

bardzo duży

Lp.

Stopień

zmienności

sposobu

wykonania

operacji w

kolejnych

cyklach

Kryteria do ustalenia stopnia

zmienności

Liczba

punktów

1.

Duży

sposób wykonania operacji przy
kolejnych powtórzeniach często
(co 2-4 cykle) ulega istotnej
zmianie

1

2.

Średni

sposób wykonania operacji przy
kolejnych cyklach sporadycznie
(co ok. 5-10 cykli) ulega istotnej
zmianie

2

3.

Mały

sposób wykonania operacji
po kolejnych powtórzeniach
praktycznie nie ulega zmianie

3

Lp.

Stopień

złożoności

operacji

Kryteria do oceny

stopnia złożoności operacji

Liczba

punktów

1.

Duży

operacja trudna, wykonanie
jej wymaga od pracownika
doświadczenia oraz wysokich
kwalifikacji

1

2.

Średni

operacja przeciętnie trudna,
wykonanie jej wymaga od
pracowników niewysokich
kwalifikacji, przygotowanie
trwa ponad 1 miesiąc

2

3.

Mały

operacja prosta, łatwa
do poznania i wykonania,
możliwa do wykonania przez
pracowników bez żadnych
kwalifikacji, po minimalnym
okresie przyuczenia

3

Ocena stopnia zmienności i złożoności

Ocena liczby powtórzeń

Sumaryczna ocena

monotypowości

144

Ryzyko związane z

czynnościami

jednostajnie

powtarzanymi

Czas wykonywania czynności

jednostajnie powtarzanej

Małe

Czas wykonywania cyklu czynności
jest dłuższy niż 2 minuty

Średnie

Czas wykonywania cyklu czynności
wynosi od 30 sekund do 2 minut

Duże

Czas wykonywania cyklu czynności
jest krótszy niż 30 sekund

Ocena ryzyka zawodowego związanego z czynnościami

jednostajnie powtarzanymi, wykonywanymi bez użycia

siły, podczas pracy w pozycji siedzącej

25

145

Ryzyko

Liczba powtórzeń operacji roboczej w ciągu

zmiany roboczej

Ruchy

precyzyjne

Przy

wywieranej

sile

zewnętrznej

(równej masie

materiałów)

< 10 kG

Przy

wywieranej

sile

zewnętrznej

(równej masie

materiałów)

> 10 kG

Małe

< 1500

< 800

< 300

Średnie

1500÷3000

800÷1600

300÷800

Duże

> 3000

> 1600

> 800

Ocena ryzyka zawodowego związanego z czynnościami

jednostajnie powtarzanymi, precyzyjnymi wykonywanymi

z użyciem siły

Zależność między liczbą cykli w ciągu zmiany roboczej

(oś y) a siłą zewnętrzną wyrażaną w kG (oś x) oraz odpowiednie

strefy oceny obciążenia

Ocena monotypowości ruchów

146

Koniec wykładu

Dziękuję za uwagę

147