1

Terencjusz, Adelphoe 447-590

HEGIO DEMEA GETA PAMPHILIA
SENES DVO SERVOS VIRGO

HE. Pro di inmortales, facinus indignum, Geta,
quod narras GE. Sic est factum. HE. EX illan familia
tam inliberale esse ortum facinus! o Aeschine,
pol haud paternum istuc dedisti. DE. Videlicet
de psaltria hae audiuit: id illi nunc dolet
alieno. at pater? is nihili pendit: ei mihi,
utinam hic prope adesset alicubi atque audiret haec!
HE. Nisi facient quae illos aequomst, haud sic auferent.

H:Na bogów nieśmiertelnych, czyn niegodny, Getasie! Co mówisz!
GE: tak się stało.
He:że z owej rodziny dopuścił się tak niegodnego czynu (wypłynął taki czyn). O Eschinie, na boga
nie wdałeś się w tym w ojca.
De: Zapewne słyszał o tej cytrzystce: to zasmuca więc owego obcego, ten sam ojciec nie ma za nic.
Biada mi! oby ten był obecny gdziekolwiek w pobliżu i to usłyszał!
He:Jesli nie zrobią owych rzeczy, które są słuszne, tak nie zyskają.

GE. In te spes omnis, Hegio, nobis sitast:
te solum habemus, tu es patronus, tu pater:
tibi moriens ille nos commendauit senex:
si deseris tu, periimus. HE. Caue dixeris:
neque faciam neque me satis pie posse arbitror.
DE. Adibo. saluere Hegionem plurumum
iubeo. HE. Oh, te quaerebam ipsum: salue, Demea.

Ge: W tobie cała nadzieja Hegionie, dla nas została postawiona:
ciebie jedynego mamy, ty jestes patronem,ty ojcem:
tobie ów umierający starzec nas powierzył:
jeśli ty opuścisz nas, zginęliśmy. He: Nie mów tak: i myslę, że
mogę więcej zrobić.(nie dość słusznie nie mogę)
De: Zbliżę się. Polecam najmocniej czuć się dobrze, Hegionie.
He: O, ciebie samego szukałem, witaj Demeaszu/

DE. Quid autem? HE. Maior filius tuos Aeschinus,
quem adoptandum dedisti fratri, ueque boni
neque liberalis functus officiumst uiri.
DE. Quid istuc est? HE. Nostrum amicum uoras Simulum
aequalem? DE. Quid ni? HE. Filiam eius uirginem
uitiauit. DE. Hem! HE. Mane: nondum audisti, Demea,
quod est grauissumum. DE. An quicquam etiam est amplius?

De:Coz zaś? He: Twoj starszy syn Eschinus, któremu dałeś bratu w adopcję,
dokonał czynu, który nie jest obowiązkiem człowieka ani wolnego ani dobrego.
De:Co to jest? HE: Nie poznałes naszego przyjacielaSimula rówieśnika?
De: Dlaczego nie? He: zhańbił jego córkę dziewicę. De: O! He; czekaj: Jeszcze nie słyszałeś Demeaszu,
co jest najcieższe. De: Czy jest coś jeszcze więcej?

HE. Vero amplius: nam hoc quidem ferundum aliquo modost:
amor persuasit, nox uinum adulescentia: humanumst. ubi scit factum, ad matrem uirginis
uenit ipsus ultro lacrumans orans obsecrans fidem dans, iurans se illam ducturum domum. ignotumst,
tacitumst, creditumst. uirgo ex eo
compressu grauidast facta (hic mensis decumus est).

2

He: zaiste więcej: bowiem to innym sposobem jest do zniesienia:
nakłoniła go noc miłośc, wino, młodosc: to jest ludzkie.
gdy zrozumiał czyn, poszedł sam dobrowolnie do matki dziewicy płacząc, prosząc,
błagając,dając słowo, przysięgając, że ma zamiar poślubić. przemilczano, przebaczono, uwierzono.
dziewica z tego objęcia stała sie brzemienna (ten meisiac jest 10.)

ille bonus uir nobis psaltriam, si dis placet,
parauit quicum uiuat, illam deserit.
DE. Pro certon tu istaec dicis? HE. Mater uirginis
in mediost, ipsa uirgo, res ipsa, hic Geta
praeterea, ut captust seruolorum, non malus
neque iners: alit illas, solus omnem familiam
sustentat: hunc abduce, uinci, quaere rem.

ów dobry człowiek nam cytrzystkę, jeśli się bogom podoba,
jednakowo cenił, z którą żyje, tamtą porzuca. De: Jesteś pewein tego co mówisz? He: matka dziewicy jest
pod ręką, sama dziewiczyna, sama sprawa, oprócz tego ten Getas,
jak zdolność niewolników, nie jest zły i nieleniwy: żywi owe, sam utrzymuje całą rodzinę: uprowadź go,
zwycięż, wypytaj o sprawę.

GE. Immo hercle extorque, nisi ita factumst, Demea;
postremo non negabit: coram ipsum cedo.
DE. Pudet: nec quid agam nec quid huic respondeam
scio. PA. (intus) Me miseram, differor doloribus.
Iuno Lucina, fer opem: serua me obsecro. HE. Hem,
numnam illa quaeso parturit? GE. Certe, Hegio.

GE: Owszem, na Heraklesa, torturuj mnie, Demeaszu, jesli tak nie jest.
w końcu nie zaneguje: daj to samego publicznie.
De:Wstyd mi, nie wiem, co zrobię, ani co odpowiem tamtemu.
PA(do siebie): O ja biedna, jestem rozdzierana bólami. Junono Lucyno udziel pomocy: zachowaj mnie,
błagam. HE; O! czyżby owa rodziła? GE: Oczywiście, Hegionie..

HE. Em illaec fidem nunc uostram inplorat, Demea:
quod ilis uos cogit, id uoluntate inpetret.
haec primum ut fiant deos quaeso ut uobis decet.
sin aliter animus uoster est, ego, Demea,
summa ui defendam hanc atque illum mortuom.

HE: O Demeaszu, Owa teraz przywołuje waszą obietnicę:
do czego siła was zmusza, to niech wykona dobrowolnie.
Najpierw proszę bogow o to, aby stały się, jak wam wypada.
Jesli zas nie jest po waszej myśli, ja Demeaszu, największą siłą bedę
bronił jej i owego zmarłego.

cognatus mihi erat: una a pueris paruolis
sumus educti: una semper militiae et domi
fuimus: paupertatem una pertulimus grauem.
quapropter nitar faciam experiar, denique
animam relinquam potius quam illas deseram.

Był moiim krewnym: raze mod bardzo małeg dziecka zostaliśmy wychowani:
byliśmy razem w czasie wojny i pokoju:
razem cierpliwie znieśliśmy ciężką biedę.
I dlatego będę usilnie dążyć, uczynię, spróbuję, w końcu raczej pozostawię duszę,
niż owe opuszczę (kobiety).

quid mihi respondes? DE. Fratrem conueniam, Hegio.
HE. Sed, Demea, hoc tu facito cum animo cogites:
quam uos facillume agitis, quam estis maxume

3

potentes dites fortunati nobiles,
tam maxume uos aequa aequo animo noscere
oportet, si uos uoltis perhiberi probos.

co mi odpowiesz? DE: Spotkam się z bratem, Hegionie.
HE: Lecz Demeaszu, rozważ ty to z przyjaznym duchem:
im żyjecie łatwiej, im jesteście silniejsi, bogatsi, szczęśliwsi
sławniejsi, tym bardziej wypada wam, żebyście znali spokoje ducha. jesli chcecie być nazywani
sprawiedliwymi.

DE. Redito. fient quae fieri aequomst omnia.
HE. Decet te facere. Geta, duc me intro ad Sostratam.---
DE. Non me indicente haec fiunt: utinam hic sit modo
defunctum! uerum nimia illaec licentia
profecto euadet in aliquod magnum malum.
ibo ac requiram fratrem, ut in eum haec euomam.

De: Powroć. Stanie się to wszytsko, co słusznie jes rzeczą słuszną- powinno się stać.
HE: Wypada, abys tak czynił. Getasie, zaprowadz mnie do srodka do Sostrasty.
De: nie dzieją się te rzeczy bez mojego rozkazu: oby tylko przy tej sposobności rzecz sończyła się na tym!
Lecz zbyt wielka owa swoboda z pewnością doprowadza do jakiegoś wielkiego nieszczęścia.
Pójdę i poszukam brata, abym wyrzucił mu te rzeczy.

HE:Bono animo fac sis, Sostrata, et istam quod potis
fac consolere. ego Micionem, si apud forumst,
conueniam atque ut res gestast narrabo ordine:
si est, is facturus ut sit officium suom,
faciat: sin aliter de hac re est eius sententia,
respondeat mi, ut quid agam quam primum sciam.

HE: Bądz dobrej mysli, Sostrato, i te dziewczynę, jak możesz, czyń pocieszaj/.
ja poszukam Micjona jeśli jest na forum, i opowiem po kolei jak rzecz ise działa:
jeśli ma zamiar uczynić, że jest to jego obowiązek, niech tak czyni;
jeżeli zaś jest inne zdanie jego o tej sprawie,
niech mi to powie, abym wiedział jak najprędziej co zrobię.

CTESIPHO SYRVS
ADVLESCENS SERVOS

CT. Ain patrem hinc abisse rus? SY. Iam dudum. CT. Dic sodes. SY. Apud uillamst
nunc quom maxume operis aliquid facere credo CT. Vtinam quidem!
quod cum salute eius fiat, ita se defetigarit uelim,
ut triduo hoc perpetuo prorsum e lecto nequeat surgere.
SY Ita fiat, et istoc siqui potis est rectius. CT. Ita: nam hunc diem
misere nimis cupio, ut coepi, perpetuom m laetitia degere.

CT: Tak mniemasz, ze ojciec stąd wyjechał na wieś? SY: Już dawno
CT: Dic sodes. SY: Jest w will i mysle, że teraz robi coś z największym trudem. CT: oby tak było!
co niech się stanie z jego zdrowiem, tak chciałbym, żeby się wyczerpał, przez trzy dni
nieprzerwanie zupełnie nie mógł się podnieść z tego łóżka. SY: tak niech się stanie, i jeśli to
mozliwe- lepiej/ CT: tak, bowiem ten dzień pragnę nader nieszczęślwie, jak zacząłem, cały spędzić
w wesołości.

et illud rus nulla alia causa tam male odi, nisi quia propest: quod si abesset longius,
prius nox oppressisset illi, quam huc reuorti posset iterum.
nunc ubi me illi non uidebit, iam huc recurret. sat scio
rogitabit me, ubi fuerim: ego hoc te toto non uidi die:
quid dicam? SY. Nilne in mentemst? CT. Numquam quicquam. SY. Tanto nequior.

4

i nie znoszę owej wsi z żadnego innego powodu tak niegodziwie, jeżeli nie ponieważ jest blisko ,
ponieważ gdyby była dalej, wcześniej noc zaskoczyłaby owego (ojca), niż mógłby tutaj znowu
powrócić.
teraz skoro mnie tam nie zobaczy, już tu biegnie. wiem dość zapyta mnie, gdzie byłem: ja nie
widziałem cie dzisiaj caly dzien:
co powiem? SY: nic nie przychodzi na myśl? CT: nigdy nic. SY: tym bardziej do niczego.

cluens amicus hospes nemost uobis? CT. Sunt: quid postea?
SY. Hisce opera ut data sit. CT. Quae non data sit? non potest fieri. SY. Potest.
CT. Interdius: sed si hic pernocto, causae quid dicam, Syre?
SY. Vah, quam uellem etiam noctu amicis operam mos esset dari!

czy nie macie wy klienta, przyjaciela, goscia, nikogo? CT: są: co dalej?
SY: mów, że się troszczono.CT: choć się nie troszczono? nie może być.
SY: może. CT: za dnia, lecz jesli przenocuję tu jaką przyczynę podam Syrusie?
SY: Ech, jakbym chciał by było zwyczajem, że także w nocy zajmuje się przyjaciółmi!
quin tu otiosus esto: ego illius sensum pulcre calleo.
quom feruit maxume, tam placidum quam ouem reddo CT. Quo modo?
SY. Laudari per te audit lubenter: facio te apud illum deum:
uirtutes narro. CT. Meas? SY. Tuas: homini ilico lacrumae cadunt quasi puero gaudio.

i owszem ty bądż spokojny: ja doskonale znam owego usposobienie.
gdy gotuje się bardzo mocno, oddaję spokojnego, jak owieczkę.CT: jakim sposobem? SY: Chętnie
słucha że ty jesteś chwalony: robię z ciebie boga u niego:
opowiadam o cnotach. CTL moich?SY: twoich? natychmiast człowiekowi łzy kapią z radosci jak
dziecku się cieszę.

em tibi autem! CT. Quidnam est? SY. Lupus in fabula.
CT. Pater est? SY. Is est ipsus. CT. Syre, quid agimus? SY. Fuge modo intro, ego uidero. CT.
Siquid rogabit, nusquam tu me: audistin? SY. Potin ut desinas?

o tobie zaś!CT: bowiem co jest? SY: o wilku mowa. CT: jest ojciec? SY: on sam jest. CT; Syrusie,
co robimy> SY: uciekaj do środka, ja zobaczę. CT: juesli zabyta, nigdzie ty mnie: czy uslyszales?
SY: obyś przestał?

DEMEA CTESIPHO SYRVS
SENEX ADVLESCENS SERVOS

DE. Ne ego homo sum infelix: fratrem nusquam inuenio gentium:
praeterea autem, dum illum quaero, a uilla mercennarium uidi: is filium negat esse ruri: nec quid
agam scio. CT. Syre! SY. Quid est? CT. Men quaerit? SY. Verum. CT. Perii. SY. Quin tu animo
bono es.

De: Czy jestem człowiekiem nieszczęsliwym: nigdzie wśród ludzi nie znajduję brata: oprócz tego
zaś, podczas gdy go szukałem, zobaczyłem najemnika z willi:
on zaś negował, że syn jest na wsi: i nie wiem co robić. CT: Syrusie! SY: co jest?
CT: Czy mnie szukas? SY: prawda. CT: Zginąłem SY: i owszem, bądz dobrej myśli

DE. Quid hoc malum infelicitatis! nequeo satis decernere
nisi me credo huic esse natum rei, ferundis miseriis.
primus sentio mala nostra: primus rescisco omnia:
primus porro obnuntio: aegre solus, siquid fit, fero..

De: co to do licha za nieszczęścia! nie mogę wystarczająco przyjąć to za pewne
jeśli nie wierzę, że narodziłem się dla tej sprawy, do znoszenia nieszczęść.
ja pierwszy przeczuwam nasze nieszczęścia: , pierwszy dowiaduję się wszystkiego:
pierwszy obwieszczam złą wróżbę: jesli coś się dzieje, ja sam czuję się dotkniętym.

SY. Rideo hunc: primum ait se scire: is solus nescit omnia.
DE. nunc redeo: si forte frater redierit uiso. CT. Syre,

5

obsecro, uide ne ille huc prorsus se inruat. SY. Etiam taces?
ego cauebo. CT. Numquam hercle hodie ego istuc committam tibi:
nam me iam in cellam aliquam cum illa concludam: id tutissumumst. ---

SY: Śmieję się z tego: mówi, ze jako pierwszy wie: on sam nie wie nic.
De: teraz wracam: jesli przypadkiem brat powrócił, oglądam. CT: Syrusie,
błagam, patrz, żeby ów tutaj znowu nie wpadł. SY: zamilkniesz natychmiast?
ja będę baczyć. CT: nigdy na Herkulesa, nie zawierzę tobie ja dzisiaj tej sprzwy:
bowiem już w komórce z nią zamknę się: tak jest nabezpieczniej.

SY. Age, tamen ego hunc amouebo. DE. Sed eccum sceleratum Syrum.
SY. Non hercle hic qui uolt durare quisquam, si sic fit, potest.
scire equidem uolo, quot mihi sint domini: quae haec est miseria!
SY: Idz, jednak ja tego oddalę. De: lecz oto ten przeklęty Syrus.
SY: Na Herkulesa.ktoś kto chce znosić kogoś, jeśli tak dzieje się , nie może.
chcę wiedzieć, ilu w istocie mam panów: jakie to jest nieszczęście!

DE. Quid ille gannit? quid uolt? quid ais, bone uir? est frater domi?
SY. Quid malum bone uir mihi narras? equidem perii. DE. Quid tibi est?
SY. Rogitas? Ctesipho me pugnis miserum et istam psaltriam
usque occidit. DE. Hem, quid narras? SY. Em uide ut discidit labrum.

De: Cóż ów mruczy? czego chce? co mowisz dobry człowieku? jest brat w domu?
SY: dlaczego do licha mowisz mi dobry czlowieku? w istocie zginąłem.
DE: co ci jest? SY: pytasz? Ktezyfon pobił mnie pięściami mnie biednego i cytrzystkę. De: o! co
opowiadasz? SY: O, patrz jak rozciął wargę.

DE. Quam ob rem? SY. Me inpulsore hanc emptam esse ait. DE. Non tu eum rus hinc modo
produxe aibas? SY. Factum: uerum uenit post insaniens:
nil pepercit. non puduisse uerberare hominem senem!
quem ego modo puerum tantillum inmanibus gestaui meis.

De: Dlaczego? SY: mówi, że ,z powodu mnie podżegacza, ta została wykupiona.
De: czy ty nie mowiles, ze ten sie na wies stad wlasnie wyprowadzil? SY: fakt, ale pozniej
przyszedł wsciekając się:
niczego nie oszczędził. że nie wstydził się bić starego czlowieka! ktorego wlasnie ja jako malego
chlopca nioslem w moich rekach.

DE. Laudo: Ctesipho, patrissas: abi, uirum te iudico.
SY. Laudas? ne ille continebit posthac, si sapiet, manus.
DE. Fortiter. SY. Perquam, quia miseram mulierem et me seruolum,
qui referire non audebam, uicit: hui, perfortiter.
DE. Non potuit melius. idem quod ego sensit, te esse huic rei caput.

De: Chwalę, Ktezyfonie, grasz rolę ojca: odejdź, uważam ciebie za mężczyznę.
SY: chwalisz? zaprawdę, ów jeśli jesli będzie rozumny, będzie odtąd trzymał ręcę przy sobie. De:
odważnie. Sy: bardzo, ponieważ biedną kobietę i mnie niewolnika, który nie odważyłem się oddać,
pokonał: ej, bardzo mężnie.
De: nie mógł lepiej. czuje to samo co ja, że ty jesteś głową dla tej sprawy.

sed estne frater intus? SY. Non est. DE. Vbi illum inueniam cogito.
SY. Scio ubi sit, uerum hodie numquam monstrabo. DE. Hem, quid ais? SY. Ita.
DE. Dimminuetur tibi quidem iam cerebrum. SY. At nomen nescio
illius hominis, sed locum noui ubi sit. DE. Dic ergo locum.
SY. Nostin porticum apud macellum hac deorsum? DE. Quid ni nouerim?
SY. Praeterito recta platea sursum hanc: ubi eo ueneris,

lecz lecz czy jest w tym brat? SY: nie jest. DE: zastanawiam gdzie go znajdę.
SY: wiem, gdzie jest, lecz dzisiaj za nic nie pokażę. DE: ej. co mowisz?

6

SY: tak. DE: zostanie rozbita tobie juz z pewnościa czaszka. Sy: Ale nie znam imienia tego
czlowieka, lecz poznalem miejsce gdzie jest. De: mow wiec miejsce.
SY: czy poznałeś ten portyk przy targu mięsnym w dole? DE: dlaczego mialbym nie znac? SY:
przejdz tą prostą ulicę w górę: skoro tam przybędziesz,

cliuos deorsum uorsum est: istac praecipitato; postea
est ad hanc manum sacellum: ibi angiportum propter est,
DE. Quanam? SY. Illi ubi etiam caprificus magna est. DE. Noui. SY. Hac pergito.
DE. Id quidem angiportum non est peruium. SY. Verum hercle: uah,
censen hominem me esse? erraui: in porticum rursum redi:
sane hac multo propius ibis et minor est erratio.

w dól pagórka skierował się: tu się pospiesz; potem po tej ręce jest kaplica; tam tam blisko jest
wąska uliczka. De: jaka bowiem? SY: tam gdzie jest tez wielkie drzewo figowe. DE; poznałem. Sy:
tu idz. De: to z pewnością nie jest otwarta uliczka. Sy: prawda na Herkulesa!

scin Cratini huius ditis aedes? DE. Scio. SY. Vbi eas praeterieris,
ad sinistram hac recta platea; ubi ad Dianae ueneris,
ito ad dextram: prius quam ad portam uenias, apud ipsum lacum
est pistrilla, ei exaduorsum fabrica: ibist. DE. Quid ibi facit?
SY. Lectulos illi salignis pedibus faciundos dedit.
DE. Vbi potetis uos? bene sane. sed cesso ad eum pergere. ---

wiesz który dom jest bogacza Kratinusa? De: wiem. Sy: gdzie ten, miniesz, ku lewej tą ulicą prostą;
skoro dojdziesz do Diany, idz na prawo: zanim do bram dojdziesz, przy samym jeziorze jest maly
mlyn , naprzeciwko warsztat tam jest. De: co tam robi? SY: łózka na słońce z drewnianymi nogami
dał do zrobienia, De: gdzie wy moglibyscie wiele pic? dobrze, zdrowo. lecz zwlekam isc do niego

SY. I sane: ego te exercebo hodie, ut dignus es, silicernium.
Aeschinus otiose cessat; prandium corrumpitur;
Ctesipho autem in amorest totus. ego iam prospiciam mihi:
nam iam abibo atque unum quidquid, quod quidem erit bellissumum,
carpam et cyathos sorbilans paulatim hunc producam diem.

SY: idz, roztropnie: ja dziś cię podręczę, jak jesteś godny, stypo. Eschinus nieznośnie zwleka;
śniadanie się psuje. Ktezyfon zas caly jest w miłości. ja już zatroszczę się o siebie; bowiem już
odchodzę i tego jednego, co z pewnością bedzie najlepsze, uszczknę i spędze ten dzień popijając
kubki pomału.

Plaut Miles gloriosus, w. 1216 – 1377

IV.vi
Milphidippa Era, eccum praesto militem. Acrotelevtivm Vbi est? Milph.
Ad laevam. Acr. Video.
Milph. Aspicito limis [oculis], ne ille nos se sentiat videre.
Acr. Video. edepol nunc nos tempus est malas peioris fieri.
Milph. Tuomst principium. Acr. Obsecro, tute ipsum convenisti?
ne parce vocem, ut audiat. Milph. Cum ipso pol sum locuta, 1220
placide, ipsi dum libitum est mihi, otiose, meo arbitratu [ut volui].

M: pani domu, oto ten obecny żołnierz. A: gdzie jest? M: po lewej. A: widzę.
M: spojrzyj ukosnymi oczami, aby ów nie czuł, że my go widzimy. A: widzę, na polluksa, teraz jest
czas, że my zle stajemy sie gorszymi.
M: to twoj jest początek. A: błagam, pewnie jego samego odwiedzilas? nie oszczędzaj glosu, aby
uslyszal. M: z nim samym zaprawdę rozmawiałam, łagodnie, tak dlugo az spodobalo sie mnie
samej, spokojnie, według mojej dobrej woli, jak chcialam.

Pyrg. Audin quae loquitur? Pal. Audio. quam laeta est, quia ted adiit.
Acr. O, fortunata mulier es. Pyrg. Vt amari videor. Pal. Dignu's.

7

Acr. Permirum ecastor praedicas, te adiisse atque exorasse;
per epistulam aut per nuntium, quasi regem, adiri eum aiunt. 1225
Milph. Namque edepol vix fuit copia adeundi atque impetrandi.
Pal. Vt tu inclitu's apud mulieres. Pyrg. Patiar, quando ita Venus volt.

P: czy slyszysz te rzecyz ktore mowi? P: slysze. jak jest wesola, poniewaz ciebie zobaczyla. A: o
jestes szczęślwią kobietą. P: jak zdaje mi się, że jestem kochany. P: jestes godny. A: bardzo dziwną
na Castora rzecz oglaszasz, że ty podeszłaś i wyprosiłaś; że przez list albo przez posłańca, dochodzi
się do niego prawie jak do króla, mówią. M: i rzeczywiscie na Polluksa ledwo było możnosci
dotarcia i do osiągnięcia. P: Jak ty jesteś sławny wśród kobiet. P: będę cierpiał kiedy tak chce
wenus.

Acr. Veneri pol habeo gratiam, eandemque et oro et quaeso,
ut eius mihi sit copia quem amo quemque expetesso
benignusque erga me <ut> siet, quod cupiam ne gravetur. 1230
Milph. Spero ita futurum, quamquam illum multae sibi expetessunt:
ille illas spernit segregat ab se omnis, extra te unam.

A: zaprawdę dziękuję Wenus, it ę samą błagam i proszę, abym miała możność tego, którego
kocham i którego będę pragnąć aby był względem mnie uprzejmy, ponieważ pragnę aby nie czuł się
uciśnionym.
M: Mam nadzieje, że tak się stanie, chociaż liczne domagały sie owego dla siebie:
tamten gardzi tamtymi, oddala od siebie, z wyjatkiem ciebie jednej.

Acr. Ergo iste metus me macerat, quod ille fastidiosust,
ne oculi eius sententiam mutent, ubi viderit me,
atque eius elegantia meam extemplo speciem spernat. 1235
Milph. Non faciet, bonum animum habe. ~ Pyrg. Vt ipsa se contemnit.
Acr. Metuo, ne praedicatio tua nunc meam formam exsuperet.
Milph. Istuc curavi, ut opinione illius pulchrior sis.

A; Przeto ten starch mnie pożera, ponieważ ów jest pełen obrzydzenia, aby oczy jego nie zmieniły
postanowienia, skoro tylko mnie zobaczy, i pogardzi jego elegancja natychmiast moją pięknością.
M: nie uczynie tego, bądź dobrej mysli. P: Jak sama sobą gardzi. A: obawiam się, aby teraz twoja
pochwała, nie przewyższyła mojej postaci. M: o to się troszczyłam, abyś była piekniejsza od jego
mniemania.

Acr. Si pol me nolet ducere uxorem, genua amplectar
atque obsecrabo; alio modo, si non quibo impetrare, consciscam letum: vivere sine illo scio me non
posse. Pyrg. Prohibendam mortem mulieri video. adibon? Pal. Minime; nam tu te vilem feceris, si
te ultro largiere:
sine ultro veniat; quaeritet, desideret, exspectet
sine: perdere istam gloriam vis, quam habes? cave sis faxis. 1245

A: Jeśli naprawdę nie chce pojąć mnie jako żony, kolana obejmę i będę usilnie prosić: innym
sposobem jeśli nie zdołam osiągnąć, postanowię zadać sobie śmierć: żyć bez owego wiem że nie
mogę.
P: Widze, że nalezy zabronić śmierci kobiecie. czy pojdę?
P: najmniej, bowiem tyzrobisz siebie jako lichego, jeśli dobrowolnie siebie ofiarujesz: zostaw niech
przyjdzie dobrowolnie; niech prosi, niech pragnie, niech czeka: zostaw, czy chcesz stracić tę
chwałę, którą masz? nie bądx, nie czyń.

nam nulli mortali scio obtigisse hoc, nisi duobus,
tibi et Phaoni Lesbio, tam mulier se ut amaret.
Acr. Eo intro, aut tu illum huc evoca foras, mea Milphidippa.
Milph. Immo opperiamur, dum exeat aliquis. Acr. Durare nequeo,
quin eam intro. Milph. Occlusae sunt foris. Acr. Exfringam. Milph. Sana non es.

8

bowiem wiem, że to nie zdarzyło się żadnemu śmiertlenikowi, jesli nie dwóm, tobie i Faonowi
Lesbiowi, że tak bardzo kobieta go kochała.
A: idę do środka, albo ty wywołaj go do tegomiejsca na zewnątrz, moja Szkapinio.
M: Owszem, zaczekajmy, dopóki ktoś nie wyjdzie. A: Nie zdołam wytrzymać, i owszem wchodzę
do niej. M: Drzwi są zamknięte.A: Wyłamię.M: Zdrowa nie jesteś.

Acr. Si amavit umquam aut si parem sapientiam habet ac formam,
per amorem si quid fecero, clementi animo ignoscet.
Pal. Vt, quaeso, amore perditast tuo misera. Pyrg. Mutuom fit.
Pal. Tace, ne audiat. Milph. Quid astitisti obstupida? cur non pultas?
Acr. Quia non est intus quem ego volo. Milph. Qui scis? Acr. scio pol ego, olfacio nam odore
nasum sentiat, si intus sit; 1255

A: Jesli kochał kiedyś lub jesli ma równe mniemanie i wygląd, jesli coś będę czynić przez miłość,
przebaczy przez łaskawego ducha.
P: prosze, jak jest stracona z podowu twej miłości, nieszczęsna. P: Wzajemność staje się.P:
zamilknij, aby nie usłyszałą. M: Dlaczego stanęłaś zdrętwiała? Dlaczego nie pukasz? A: ponieważ
nie ma w środku tego, którego ja chcę. M: Skąd wiesz? A: Zaprawdę wiem ja, wącham, bowiem
poczulby nos po zapachu, gdyby był w środku

Pal. Hariolatur.Pyrg. Quia me amat, propterea Venus fecit eam ut divinaret.
Acr. Nescio ubi hic prope adest quem expeto videre: olet profecto.
Pyrg. Naso pol iam haec quidem plus videt quam oculis. Pal. Caeca amore est.
Acr. Tene me obsecro. Mil. Quor? Acr. Ne cadam. Milph. Quid ita? 1260

P: Wróży. P: ponieważ mnie kocha, dlatego wenus sprawiła ją aby przepowiadała. A: Nie wiem, jest
obecny ten gdzieś blisko, którego chcę widzieć: zaiste wydaje się zapach. P: nosem zaprawdę już ta
z pewnościa lepiej widzi niż oczami. P: Jest zaślepiona miłością. A: Trzymaj mnie, usilnie
proszę.M: dlaczego? A: abym nie upadłą. M: czegóż tak?

Acr. Quia stare nequeo, ita animus per oculos meos <meus> defit. Milph. Militem pol tu
aspexisti. Acr. Ita. Milph. Non video. ubi est? Acr. Videres pol, si amares. Milph. Non edepol tu
illum magis amas, quam ego amem, si per te liceat. Pal. Omnes profecto mulieres te amant, ut
quaeque aspexit. Pyrg. Nescio, tu ex me hoc audiveris an non: nepos sum Veneris.

A: ponieważ nie mogę ustać, tak z powodu moich oczu ducha mi brakuje. M: Zaprawdę ty ujrzałaś
żołnierza. A: tak. M: nie widzę. gdzie jest? A:Gdybyś go kochała, zobaczyłabyś na boga. M: Na
Polluksa nie kochasz ty owego bardziej niż ja kochałabym jesli byłoby mi wolno przez ciebie. P:
wszystkie, zaiste, kobiety ciebie kochają, kiedy każda ujrzała. P: nie wiem, ty ode mnie to
uslyszales czy nie: jestem wnukiem wenery.

Acr. Mea Milphidippa, adi obsecro et congredere. Pyrg. Vt me veretur.
Pal. Illa ad nos pergit. Mil. Vos volo. Pyrg. Et nos te. Mil. Vt iussisti,
eram meam eduxi foras. Pyrg. Video. Milph. Iube ergo adire. Pyrg. Induxi in animum, ne oderim
item ut alias, quando orasti. Milph. Verbum edepol facere non potis, si accesserit prope ad te. dum
te obtuetur, interim linguam oculi praeciderunt.

A: Moja Szapinio, pójdź, błagam i spotkaj się (z nim). P: Jak mnie się boi.
P: owa do nas wybrała się. M: Was chcę. P: I my ciebie. M: jak rozkazałeś, moją gospodynię za
drzwi wyprowadziłam. P: widze. M: Rokaż przeto zbliżyć się/ P: Zdecydowałem się, że nie gardze
równie jak innymi, kiedy poprosiłaś. M: Na Polluksa, nie mogąca powiedzieć słowa, jeśli zbliży się
blisko do ciebie. podczas gdy na ciebie patrzy, oczy odcięły język.

Pyrg. Levandum morbum mulieri video. Mil. Vt tremit atque extimuit, postquam te
aspexit. Pyrg. Viri quoque armati idem istuc faciunt, ne tu mirere eius mulierem. sed quid <illa>
volt me facere? Milph. Ad se ut eas: tecum vivere volt atque aetatem exigere. Pyrg. Egon ad illam
eam, quae nupta sit? vir eius me deprehendat. Milph. Quin tua causa exegit virum ab se. Pyrg. Qui
id facere potuit? Mil. Quia aedis dotalis huius sunt. Pyrg. Itane? Mil. Ita pol. Pyrg. Iube domum ire.
iam ego illi ero.

9

P: Widzę, że nalezy ulżyć kobiecie w chorobie. M: Jak drży i boi się, skoro ciebie ujrzała. P: Także
to samo czynią człowiekowi uzbrojonemu, nie dziw sie ty tej kobiecie. lecz cóż chce tamta abym
uczynił? M: Do siebie jak do tych: z tobą żyć chce i wiek przeżyć. P: Czy ja do owej tej, która jest
zamężna? mąż jej mógłby mnie pojmać. M: ba, nawet z twojego powodu wypędziła męża od siebie.
P: jakże mogła to uczynić? M: ponieważ domy tej są posagami P: czy tak? M: na boga tak. P:
rozkaż iść do domu,już ja tam idę.

Milph. Vide ne sies in exspectatione,
ne illam animi excrucies. Pyrg. Non ero profecto. abite. Mil. 1280
Abimus.— Pyrg. Sed quid ego video? Pal. Quid vides? Pyrg. Nescio quis
eccum incedit ornatu quidem thalassico. Pal. It ad nos, volt te profecto.
nauclerus hic quidem est. Pyrg. Videlicet accersit hanc iam. Pal. Credo.

M: Patrz, abyś nie był w oczekiwaniu, abyś nie dręczył owej w duchu. P: Nie będę zaiste, odejdźcie.
M: odchodzimy. P: lecz coz ja widze? P: Co widzisz? P: nie wiem, ktos oto do tego wchodzi, w
stroju starozielonym. P: idzie do nas. zaiste chce ciebie, ten jest z pewnością kapitanem okrętu. P:
zapewne tej juz kaze przybyć. P: wierzę.
IV.vii.
Plevsicles Alium alio pacto propter amorem ni sciam
fecisse multa nequiter, verear magis 1285
me amoris causa hoc ornatu incedere.
verum quom multos multa admisse acceperim
inhonesta propter amorem atque aliena a bonis:

P: Jeslibym nie wiedział, że inny innym sposobem z powodu miłości uczynił wiele rzeczy podle,
bałbym sie bardziej, że ja z powodu miłości w tym stroju ide. Jednak ponieważ przyjąłem, że liczni
popełnili wiele rzeczy haniebnych z powodu miłości i inne rzeczy przez dobre rzeczy:

mitto iam, ut occidi Achilles civis passus est—
sed eccum Palaestrionem, stat cum milite: 1290
oratio alio mihi demutandast mea.
mulier profecto natast ex ipsa Mora;
nam quaevis alia quae morast aeque, mora
minor ea videtur quam quae propter mulieremst.

Wysyłam już, skoro zkinąłem, Achilles obywatel pozwolił – lecz oto ten wygibas stoi z żołnierzem:
musze zmienić moją mowę ja dla innego. kobieta zaiste jest zrodzona z samego spóźnienia, bowiem
którakolwiek inna, która jest tak samo spóźnieniem, zdaje się być mniejszym spóźnieniem niż ta ,
która jest z powodu kobiety.

hoc adeo fieri credo consuetudine. 1295
nam ego hanc accerso Philocomasium. sed fores
pultabo. heus, ecquis hic est? Pal. Adulescens, quid est?
quid vis? quid pultas? Plevs. Philocomasium quaerito.
a matre illius venio. si iturast, eat.

wierzę, że to nawet staje się z przyzwyczajenia. bowiem ja przywołuję tę Bankietkę. lecz do drzwi
zapukam. hej, czy ktoś tu jest? P: młodzieńcze, cóż jest?czego chcesz? czego pukasz? P: poszukaj
Bankietki. Przychodzę od matki jej. jeśli ma zamiar iśc, niech idzie.

omnis moratur: navim cupimus solvere. 1300
Pyrg. Iam dudum res paratast. i, Palaestrio,
aurum, ornamenta, vestem, pretiosa omnia
duc adiutores tecum ad navim qui ferant.
omnia conposita sunt quae donavi: auferat.

Każdy zwleka. chcemy odpłynąć (uwolnić statek). P: jz długo rzecz jest gotowa/. idź, Wygibasie,
złoto, ozdoby, szatę, kosztowne wsyztsko, prowadź pomocników na statek z tobą, któ®zy niech
niosą. Wszytskie rzeczy zostały zgromadzone, które darowałem: niech zabierze.

10

Pal. Eo.—Plevs. Quaeso hercle propera. Py. Non morabitur. 1305
quid istuc, quaeso? quid oculo factumst tuo?
Plevs. Habeo equidem hercle oculum. Pyrg. At laevom dico. Plevs.
Eloquar.
maris causa hercle hoc ego oculo utor minus,
nam si abstinuissem amare, tamquam hoc uterer.
sed nimis morantur me diu. Pyrg. Eccos exeunt. 1310

P: Idę. P: Prosze, na Herkulesa, spiesz się. P: nie będzie zwlekać. coz to proszę? cóż się stało
twojemu oku? P: w istocie na Herkulesa, mam oko. P: ale mówię o lewym. P: powiem. z pwodu
mężczyzny. na herkulesa, ja tego oka używam mniej, bowiem gdybym trzymał się z dala od miłości,
jakbym tego używał. lecz wg mnie zbyt długo zwlekają. P: oto ci wychodzą.

IV.viii
Pal. Quid modi flendo quaeso hodie facies? Philocomasivm Quid ego ni fleam?
ubi pulcherrume egi aetatem, abeo. Pal. Em hominem tibi, qui a matre et sorore
venit. Phil. Video. Pyrg. Audin, Palaestrio? Pal. Quid vis? Pyrg. Quin tu iubes ecferri omnia quae
isti dedi?

P: pytam, czy zrobisz coś dzisiaj z tym płakaniem? P: czy ja nie mam płakać? skoro spędziłam
najpiękniej czas, odchodzę. P: oto masz człowieka dla siebie, który przybywa od matki i siostry. P:
widzę. P: czy słyszysz Wygibasie? P: czego chcesz? P: dlaczego nie każesz aby wynieśli wszytskie
rzeczy, które tej dałem?

Plevs. Philocomasium, salve. Phil. Et tu salve. Plevs. Materque et soror tibi salutem me
iusserunt dicere. Phil. Salvae sient. Plevs. Orant te, ut eas, ventus operam dum dat, ut velum
explicent; nam matri oculi si valerent, mecum venissent simul. Phil. Ibo; quamquam invita facio,
impietas sit nisi eam. Plevs. Sapis.
Pyrg. Si non mecum aetatem egisset, hodie stulta viveret. 1320

P: Bankietko, witaj. P: it y witaj. P: i matka i siostra rozkazały, abym ja ciebie pozdrowił P: niech
będą pozdrowione. P: proszą cie,zebys przyszła, dopóki wiatr przykłada się, żeby rozwijali żagiel;
bowiem gdyby dla matki oczy były zdrowe, ze mną przyszłyby razem. P: pójdę; chociaż wbrew
mojej woli czynię, niegodziwością by byłojeśli bym nie przyszła. P: jesteś roztropna. P: gdyby nie
ze mną czas spędziła, dziś żyłaby głupia.

Phil. Istuc crucior, a viro me tali abalienarier, nam tu quemvis potis es facere ut afluat facetiis; et
quia tecum eram, propterea animo eram ferocior: eam nobilitatem amittendam video. Pyrg. Ne
fle. Phil. Non queo, quom te video. Pyrg. Habe bonum animum. Phil. Scio ego quid doleat mihi.

P: Tym się dręczę, że ja przez takiego mężczyznę jestem zbywana, bowiem ty jesteś w mocy
uczynić każdego, aby w dowcipy obfitował i ponieważ byłam z tobą, dlatego miałam ducha bardziej
zuchwałego: widzę tą sławę mającą być utraconą. P: nie płacz P: nie mogę, kiedy ciebie widzę. P:
bądź dobrej mysli. P: wiem ja co mi sprawia ból.

Pal. Nam nil miror, si libenter, Philocomasium, hic eras, <si> forma huius, mores, virtus, animum
attinuere hic tuom, quom ego servos quando aspicio hunc, lacrumo quia diiungimur. Phil. Obsecro
licet complecti prius quam proficisco? Pyrg. Licet.
P: Bowiem niczemu się nie dziwię, jesli chętnie, Bankietko, tu byłaś, jeśli jego postać, zwyczaje,
cnota, tut we serce podtrzymywały. przez to, że ja niewolnik, kiedy spostrzegam tego, ronię łzy,
ponieważ się rozdzielimy. P: błagam czy wolno być uściśniętą zanim wyruszam? P: wolno

Phil. O mi ocule, o mi anime. Pal. Obsecro, tene mulierem, 1330
ne adfligatur. Pyrg. Quid istuc quaesost? Pal. Quia abs te abit, animo male
factum est huic repente miserae. Pyrg. Curre intro atque ecferto aquam.
Pal. Nihil aquam moror, quiescat malo. ne interveneris, quaeso, dum resipiscit. Pyrg. Capita inter se
nimis nexa hisce habent. non placet. labra ab labellis aufer, nauta, cave malo.

11

P: o moje oko o moje serce. P: błagam, trzymaj kobietę, żeby nie obaliła się.P: co to proszę jest? P:
Ponieważ od ciebie odchodzi, źle uczyniono duchowi temu biednej niespodziewanie. P: biegnij do
środka i wynieś wodę. P: nie mam nic przeciw wodzie, niech wypocznie, wolę. Nie przeszkadzaj,
proszę. dopóki nie przyjdzie do siebie. P: Głowy mają miedzy sobą zbyt splecione, mów. nie
podoba się. zabierz usta od usteczek, żeglarze, zstrzeż się przed złym.

Plevs. Temptabam spiraret an non. Pyrg. Aurem admotam oportuit.
Plevs. Si magis vis, eam omittam. Pyrg. Nolo, retine. Plevs. At ultro misero.
Pyrg. Exite atque ecferte huc intus omnia quae isti dedi. Pal. Etiam nunc saluto te, <Lar> familiaris,
prius quam eo. conservi conservaeque omnis, bene valete et vivite, bene quaeso inter vos dicatis mi
med absenti tamen.

P: Próbowałem czy oddycha czy nie. P: należało mieć ucho przyłożone. P: Jesli chcesz więcej,
pozwolę jej iść. P: nie chcę, zatrzymaj. P: dobrowolnie ja biedny. P: Wyjdźcie i wynieście do tego
miejsca z wewnątrz wszytskie rzeczy, które tej dałem. P: Jeszcze teraz ciebie pozdrawiam, bóstwo
strzegące domy, wcześniej niż jego. Współniewolnicy i wspólniewolnice wszystkie, dobrze żyjcie i
bądźcie zdrowi, proszę mówcie dobrze między sobą o mnie, gdy ja nieobecny jednak.

Pyrg. Age, Palaestrio, bono animo es. Pal. Eheu, nequeo quin fleam,
quom abs te abeam. Pyrg. Fer aequo animo. Pal. Scio ego quid doleat mihi.
Phil. Sed quid hoc? quae res? quid video? lux, salve * Plevs. Iam resipisti? * Phil. Obsecro, quem
amplexa sum hominem? perii. sumne ego apud me?

P: Naprzód Wygibasie, bądź dobrej mysli. P: hej, nie mogę, żebym nie płakał, ponieważ od ciebie
odchodze. P: nieś dla spokoju ducha. P: ja wiem, co mnie sprawia ból. P: lecz cóż to? jaka rzecz?
cóż widze? światło witaj* P:Już przyszłaś do siebie? P: błagam, którego człowieka objęłam?
zginęłam, czy ja jestem u siebie?

Plevs. Ne time, voluptas mea. Pyrg. Quid istuc est negoti? Pal. Animus hanc modo hic
reliquerat. ~ metuoque ut timeo, ne hoc tandem propalam fiat nimis. Pyrg. Quid id
est? Pal. Nos secundum ferri nunc per urbem haec omnia,
ne quis tibi hoc vitio vortat. Pyrg. Mea, non illorum dedi: parvi ego illos facio. agite, ite cum dis
benevolentibus. Pal. Tua ego hoc causa dico. Pyrg. Credo. Pal. Iam vale. Pyrg. Et tu bene vale.

P: nie bój się rozkoszy moja. P: czy to jest interesem? P: Ten duch tylko tę opuścił. Jak lękam się i
boję się aby to w końcu nie stało się publicznie. P: coż to jest? P: że my wzdłuż przez miasto teraz
pędzimy te wszystkie rzeczy, aby ktoś tobie nie poczytał tego za błąd. P: moje, nie tamtych, dałem:
mało cenię owych. pędźcie, idźcie z życzliwymi bogami. P: ja mówię to z twojego powodu. P:
wierzę. P: już żegnaj. P: i ty miej się dobrze

Pal. Ite cito, iam ego adsequar vos: cum ero pauca volo loqui.—
quamquam alios fideliores semper habuisti tibi quam me, tamen tibi habeo magnam gratiam rerum
omnium; et, si ita sententia esset, tibi servire malui multo, quam alii libertus esse.

P: Idźcie żwawo, już ja was dopędzę: chcę porozmawiać chwilę z panem – chociaż zawsze miałeś
innych wierniejszych sobie niż mnie, jednak wielką wdzięczność dla ciebie czuję wszystkich
rzeczy; i gdyby wobec tego było mniemanie, wolałem tobie służyć zupełnie niż dla innego być
wyzwoleńcem.

Pyrg. Habe bonum animum. Pal. Eheu, quom venit mi in mentem, ut mores mutandi sient,
muliebris mores discendi, obliscendi stratiotici.
Pyrg. Fac sis frugi. Pal. Iam non possum, amisi omnem lubidinem. Pyrg. I, sequere illos, ne
morere. Pal. Bene vale. Pyrg. Et tu bene vale.

P: Bądź dorej mysli. P: hej, gdy przyszło mi do głowy, ze nalezy zmienić zwyczaje, uczyć się
obyczajów kobiecych, zapomnieć żołnierskich. P: uczyń, bądź gospodarnym P: już nie mogę,
straciłem wszytską chęc. P: idź, podąż za owymi, niech nie czekają. P: dobrze, żegnaj.P: i miej się
dobrze.

12

Pal. Quaeso memineris, si forte liber fieri occeperim
(mittam nuntium ad te), ne me deseras. Pyrg. Non est meum.
Pal. Cogitato identidem, tibi quam fidelis fuerim.
si id facies, tum demum scibis, tibi qui bonus sit, qui malus. 1365
Pyrg. Scio et perspexi saepe. Pal. Verum cum antehac, hodie maxume
scies: immo hodie me tuom factum faxo post dices magis.

P: Prosze, abyś pamietał, jeśli przypadkiem zaczął być wolnym(doniosę wiadomość dla ciebie),
abyś mnie nie odesłał. P: nie jest moim (zwyczajem). P:Pomyśl wielokrotnie, jak byłem tobie
wierny. jesli to uczynisz, wttedy w końcu będziesz wiedział, kto jest dla ciebie dobry kto zły. P:
wiem i spostrzegłem to często. P: Lecz jednak wielokroć przedtem, dzisiaj najbardziej będziesz
wiedział: owszem dziś sprawię mnie twoim dziełem, potem powiesz więcej.

Pyrg. Vix reprimor quin te manere iubeam. Pal. Cave istuc feceris:
dicent te mendacem nec verum esse, fide nulla esse te,
dicent servorum praeter me esse <hic> fidelem neminem. 1370
nam si honeste censeam te facere posse, suadeam;
verum non potest. cave faxis. Pyr. Abi iam. Pal. Patiar quidquid est.

P: ledwo powstrzymuję się, abym nie rozkazał żebyś ty został. P: nie czyń tego: niech mówią, że ty
jesteś kłamcą i nie prawdziwy, i że jesteś bez żadnej wiary, niech mówią, że oprócz mnie nie ma
żadnego wiernego wśród niewolników. bowiem jeslibym uczciwie myslał, że ty możesz uczynić to,
przekonywałbym; lecz nie można. nie czyń. P: odejdź już. P: będę cierpiał, cokolwiek jest.

Pyrg. Bene vale igitur. Pal. Ire meliust strenue.—Pyrg. Etiam nunc vale.
ante hoc factum hunc sum arbitratus semper servom pessumum:
eum fidelem mi esse invenio. cum egomet mecum cogito, 1375
stulte feci qui hunc amisi. ibo hinc intro nunciam
ad amores meos. sed, sensi, hinc sonitum fecerunt foris.

P: miej się więc dobrze. P: lepsze jest iść dziarsko.- P: jeszcze teraz żegnaj. przed tym zdarzeniem
uważałem tego za najgorszego niewolnika: poznałem,że ten jest mi wierny. kiedy ja z sobą
rozważam, głupio uczyniłem, który tego odesłałem. pójde stąd do środka, do zwiastunki, do moich
miłosci. lecz usłyszałem, stąd drzwi uczyniły hałas.