Środowiskowa rola

zadrzewień

Literatura podstawowa:
1. K. Szczotka „Poradnik do ćwiczeń z hodowli lasu –

zadrzewienia”
2. S.Hejmanowski „Poradnik zadrzewieniowca”
3. J.Karg, B.Karlik „Zadrzewienia na obszarach wiejskich”
4. S.Hejmanowski „Zieleń a ochrona środowiska człowieka”

Literatura uzupełniająca:
1.

S.Hejmanowski

„Zadrzewienie

i

ich

znaczenie

gospodarcze”, Sylwan 6/1982
2. K.Zajączkowski „Zagadnienie definicji zadrzewień”,

Sylwan 6/1982
3. A.Wołek „Podział, funkcje i stadia rozwojowe

zadrzewień.” Sylwan 9/1980
4. J.Milewski „Zadrzewienia – bazą produkcyjną dzikich

owoców dla przemysłu spożywczego.” Sylwan 9/1976

Definicje zadrzewień

●

Hejmanowski, 1964: Jako zadrzewienie rozumiemy produkcyjne lub ochronne nasadzenia

drzew, krzewów, drzew i krzewów poza lasami i miastami, którego celem jest produkcja

drewna i użytków ubocznych, jak również oddziaływanie na środowisko, w którym występuje.

●

„Zasady gospodarki zadrzewieniowej”, 1966: Zadrzewieniem nazywamy nasadzenia
drzew i krzewów poza lasem, których zadaniem jest produkcja drewna i innych użytków, oraz
korzystne kształtowanie lokalnych stosunków fizjograficznych. Do zadrzewień nie zalicza się
nasadzeń na gruntach tworzących obiekty zwane terenami zielonymi lub zielenią urządzoną,
oraz drzew i krzewów w sadach.

●

wg. Encyklopedii WEP Tom 12, 1969: „Zadrzewienia to zbiorowiska drzew, częstow dużych
liczebnościach, rozmieszczone na określonej powierzchni, ale w takich odległościach, że nie
zachodzi między nimi wzjemne bezpośrednie oddziaływanie, jak to ma miejsce w
drzewostanie.

●

Wołk, 1980: Z punktu widzenia fitomelioracji, przez zadrzewienie należy rozumieć skupiska
drzew i krzewów o charakterze naturalnym lub sadzone, nie wytwarzające leśnego zespołu
produkcyjnego, a mające za cel poprawę środowiska przyrodniczego oraz warunków i estetyki
otoczenia człowieka, spełniające jednocześnie wielorakie funkcje produkcyjne i przestrzenno-
organizacyjne.

●

Szczotka 1973: Zadrzewieniem nazywamy nasadzenie drzew, krzewów, drzew i

krzewów poza lasem i terenami zurbanizowanymi, których zadaniem jest produkcja

drewna i użytków ubocznych, oraz korzystne kształtowanie lokalnych warunków

środowiska przyrodniczego.

●

Definicje formułowane przez leśników (Wołk 1980): Zadrzewienia obejmują
produkcyjne i ochronne ugrupowania drzew, krzewów, drzew i krzewów, występujące
poza lasem i terenami zurbanizowanymi, o ograniczonym zasięgu powierzchniowym
(o 0,10 ha, lub pas do 20 m szerokości).

●

Zajączkowski, 1982: Zadrzewienia są to pojedyncze drzewa i krzewy lub ich
skupiska wraz z zajmowanym terenem i występującą z nim roślinnością
niedrzewiastą, nie wchodzące w skład ekosystemów leśnych lub innych struktur
bioekologicznych podlegających procesom lasotwórczym i stanowiące polifuncyjny
czynnik kształtowania krajobrazu.

●

Ustawa z 16.04.2004 o ochronie przyrody: Zadrzewienia to drzew i
krzewy w granicach pasa drogowego, pojedyncze drzewa lub krzewy
albo ich skupiska niebędące lasem w rozumieniu Ustawy o lasach,
wraz z terenem, na którym występują i pozostaymi składnikami szaty
roślinnej, spełniające cele ochronnej, produkcyjne lub społeczno-
kluturowe.

Podział zadrzewień

1. Wg. typu (w zależności od lokalizacji nasadzeń)

●

Przyzagrodowy – nasadzenia przy domach mieszkalnych i

budynkach gospodarczych;

●

Śródpolny – nasadzenia na polach pozostających pod

uprawą;

●

Śródłąkowo-pastwiskowy – nasadzenia założone na

użytkach zielonych (łąki, pastwiska);

●

Przywodny – nasadzenia wzdłuż cieków i zbiorników

wodnych;

●

Przydrożny – nasadzenia przy istniejących szlakach

komunikacyjnych;

●

Przyzakładowy – nasadzenia drzew i krzewów w obrębie

obszarów zakładów przemysłowych.

Podział zadrzewień – c.d.

1. Pod względem rozmieszczenia na powierzchni:

●

pojedyncze – drzewa, krzewy pojedynczo rozmieszczone wśród pól itp. Osobniki

nie oddziaływują na siebie na wzajem. Najczęście spotykana w zadrzewieniach

śródłąkowo-pastwiskowych;

●

grupowe – kępy drzew, krzewów złożone z kilku lub kilkudziesięciu osobników o

powierzchni < 0,02 ha (<0,10 ha); . Stosowane we wszystkich typach zadrzewień;

●

rzędowe – nasadzenia drzew, krzewów w 1 rzędzie dowolnej długości. Stosowane

najczęściej w typie przydrożnym, przywodnym, śródpolnym i przyzagrodowym;

●

pasowe – nasadzenia w dwóch i więcej rzędach o szerokości < 20 m. Stosowane

przy autostradach, większych zbiornkach wodnych, terenach odkrytych;

●

powierzchniowe – nasadzenia drzew, krzewów na obszarach o szczegółnym

znaczeniu ochronnym lub krajobrazaowym; powierzchnia min. 0,10 ha. Są to:

parki poza miastami, skarpy, pasy drogowe, hałdy itd.

2. Pod względem budowy:

●

jednogatunkowe, wielogatunkowe (także kilka odmian tego samego gatunku)

●

jednopiętrowe, wielopiętrowe;

●

żywopłotowe – krzewy, niskie drzewa (ochronne, obronne, użytkowe)

●

zespołowe = zespoły zadrzewieniowe – nasadzenia o różnej budowie, złożone z

różnych gatunków. Stosowane w formie grupowej, pasowe i powierzchniowej,

wykorzystujące najlepiej produkcyjność siedlisk

Formy zadrzewień

Podstawowe funkcje zadrzewień

Funkcje zadrzewień

1.

Funkcje ochronne:

●

fitomelioracyjne (ekologiczne, biologiczne);

●

klimatyczne: wpływ na hamowanie siły wiatru, parowanie, rozkład opadów i

temperatury powietrza i gleby;

●

glebochronne: przeciwdziałanie erozji wodnej i wietrznej, stabilizacja gruntu;

●

wodnochronne: wpływ na bilans wodny (gleby lekkie, próchnica),

przeciwdziałanie zanieczyszczeniu wód;

●

biocenotyczne: wzbogacanie bioróżnorodności w środowisku rolniczym;

●

sanitarno-techniczne: przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się szkodliwych

gazów, pyłów, ochrona przed hałasem;

●

techniczne: osłaniające, rozgraniczające, umacniające.

2. Funkcje produkcyjne:

●

produkcja uzytków drzewnych;

●

produkcja użytków niedrzewnych (owoce, surowce farmaceutyczne, liście

użytkowe);

3. Funkcje społeczno-kulturowe:

●

wypoczynkowe (poprawa wypoczynkowych walorów danego terenu);

●

estetyczne(poprawa estetyki otoczenia).

Funkcje zadrzewień

Strefa ochronna zadrzewienia

Strefa ochronna zadrzewienia

Strefa ochronna zadrzewienia

Funkcje przeciwwietrzna zadrzewień

Zadrzewienie a prędkość wiatru

Zadrzewienia przeciwwietrzne

Zadrzewienie a prędkość wiatru i

parowanie gleby

Zadrzewienia a czynniki ekologiczne

Zadrzewienie a mikroklimat przyległych

pól

Zadrzewienie a pokrywa śnieżna

Typ zadrzewienia a pokrywa śnieżna

Bariery biogeochemiczne

Zasady projektowania zadrzewień

1. Plan zadrzewień:

●

Sporządzany na 10 lat dla obszaru zadrzewieniowego

(wieś, gmina itp.). Obszar zadrzewieniowy – składa

się z obiektów jednolitych pod względem znaczenia i

użytkowania.

Zróżnicowanie

jednostek

obszaru

zadrzewieniowego pod względem zagodpodarowania

wymaga wydzielenia mniejszych jednostek zwanych

wyłączeniami zadrzewieniowymi.

2. Plan składa się z:

●

Opisu ogólnego;

●

Część szczegółowa;

●

Część kartograficzna

Część ogólna

●

Dane statystyczne obszaru zadrzewieniowego: nazwa,

położenie

●

Opis warunków fizjograficznych terenu: ukształtowanie,

charakterystyka podłoła, opis gleb, stosunki wodne,

zagrożenie erozją, rodzaje i liczba cieków, zbiorników

wodnych, warunki klimatyczne;

●

Charakterystyka głównych kierunków zagospodarowania

poprzez opis: struktury użytków rolnych, struktury

gospodarki;

●

Omówienie głównych zadań, które mająspełniać

zadrzewienia.

Część szczegółowa

●

Inwentaryzacja istniejących zadrzewień (

typ liniowy –

dokładność do 1 m; powierzchniowy 1 ar

);

●

Projekt

założenia

nowych

zadrzewień

i

uzupełnienia

lub

przebudowy

istniejących

zadrzewień (

charakter, typ, forma, budowa, skład

gatunkowy, więźba sadzenia, przygotowanie gleby, sposób i
pora sadzenia

);

●

Projekt pielęgnowania i ochrony zadrzewień

(

wskazówki

gospodarcze

dot.

Przygotowania

gleby,

pielęgnacji

gleby,

nawożenia,

termin

nawożenia,

pielęgnowanie

drzew,

krzewów,

podkrzesywanie,

zabezpieczenie sadzonek

);

●

Projekt użytkowania zadrzewień (

rodzaje cięć,

gatunki, wiek, przeciętna wysokość, pierśnica, liczba drzew
do wyrębu, orientacyjna miąższość grubizny

)

Część kartograficzna

Mapa przeglądowa w skali 1:10.000 zawiera:
- granice obszarów i obiektów

zadrzewieniowych,

- granice użytków,
- istniejące (kolor zielony) i projektowane

(kolor czerwony) zadrzewienia,

- opisy zadrzewień istniejących (kolor

czarny) i projektowanych (kolor czerwony),

- numeracja zadrzewień – kierunek z płn-

wsch. na płd-zach.

Sposoby tworzenia opisów do

zadrzewień na mapie

50

5

5

3





Js

Kl

O

b

zadrzewienia istniejące

4c – P

6Tp 4Olcz

zadrzewienia projektowane

Ogólne zasady postępowania przy

projektowaniu zadrzewień

1.

Tworzenie zespołów drzew i krzewów o zbliżonych

wymaganiach siedliskowych;

2.

Wprowadzanie zarówno szybko jak i wolno rosnących

gatunków z uwagi na pełne wykorzystanie zdolności

produkcyjnych siedlisk i zachowanie ciągłości

użytkowania;

3.

Krzewy wprowadzać o charakterze podszytów i

żywopłotów lub obsadzeń obrzeży zadrzewień

grupowych, pasowych i powierzchniowych;

4.

Unikać szablonowego wprowadzania zadrzewień w

terenach otwartych;

5.

O budowie zadrzewień, wyborze formy decydują ich

planowane funkcje oraz warunki siedliskowe;

6.

Do zakładania zadrzewień należy wykorzystać

wszystkie istniejące nieużytki.

Przygotowanie gleby pod

zadrzewienia

Właściwe przygotowanie gleby ma szczególne znaczenie

na gruntach nieprzepuszczalnych, zadarnionych,

zachwaszczonych oraz ubogich.

●

mechaniczne na całej powierzchni – wykonuje się na

powierzchniach przeznaczonych pod zadrzewienia w

formie grupowej, pasowej lub powierzchniowej;

●

na placówkach – wykonuje się w zadrzewieniach

rządowych, pojedynczych – minimalna średnica

placówek w przypadku drzew wynosi 1,5 m, w

przypadku krzewów 0,6 m.

Sadzenie wykonujemy wiosną lub jesienią (iglaste późną

wiosną lub w drugiej połowie lata) w przygotowane

doły o głębokości 50-60 cm i takiej samej szerokości;

Ocenę udatności przeprowadzamy dla zadrzewień

założonych jesienią poprzedniego roku i wiosną

bieżącego jednorazowo w lipcu lub sierpniu.

Przygotowanie gleby – c.d.

●

Forma rzędowa – na placówkach (min. śr. 1,5m

(drzewa) lub 0,6 m (krzewy);

●

Forma

grupowa,

powierzchniowa,

pasowa

–

mechaniczne przygotowanie gleby;

OCENA UDATNOŚCI: lato następnego roku po

posadzeniu

PIELĘGNOWANIE I OCHRONA ZADRZEWIEŃ

- nawożenie: startowe i pogłówne;
- nawożenie dolistne;
- spulchnianie gleby;
- nawożenie stosuje się w zależności od wymagań

gatunków oraz od potrzeb stwierdzonych przy

wykonaniu analiz glebowych;

- formowanie przewodnika;
- podkrzesywanie pni (pierwsze: 2-6 lat po

posadzeniu; powtarzane co 2-3 lata)

- korona w wieku 15 lat powinna stanowić 2/3

wysokości pnia (rzędowe, pojedyńcze);

- w zadrzewieniach grupowych, powierzchniowych -

½ wysokości pnia;

- cięcia sanitarne

Więźba sadzenia sadzonek

w zadrzewieniach

- Gęsta – na jedną sadzonkę przypada najwyżej 4 m

2

- Średnia 4-16 m

2

- Luźna powyżej 16 m

2

W zadrzewieniach formy grupowej, pasowej i powierzchniowej

należy stosować więźbę gęstą, zbliżoną do więźby stosowanej

w zalesieniach,

●

Odstęp początkowy w zadrzewieniach rzędowych powinien

wynosić ok. 3-5 m,

●

Przy zakładaniu żywopłotów należy wysadzać dwa lub kilka

rzędów w więźbie trójkątnej lub kwadratowej stosując małe

odstępy (0,3 x 0,3 lub 0,3 x 0,4 m),

●

W zadrzewieniach przydrożnych a w szczególności

śródpolnych, należy stosować przede wszystkim sadzonki

formy naturalnej,

●

Sadzonki gatunków iglastych wprowadzać wyłącznie jako

formę naturalną

Nawożenie zadrzewień

Nawożenie startowe w czasie sadzenia oraz 2-3 lata po

posadzeniu

• mineralne

• organiczne
Wapnowanie 300-500 g na placówkę o powierzchni około

2m

2

lub wapnowanie całej powierzchni 2 t/ha przed pełną

orką jesienną, stosuje się też zaprawianie dołów na 10 dni

przed sadzeniem (dawka podana dla wapniaka mielonego).

Dawki nawozowe pod krzewy stanowią – 1/5 dawek pod

drzewa.

Nazwa nawozu

W czasie

sadzenia

1 rok po

posadzeniu

2 lata po

posadzeniu

Azot - N

20

30

40

Fosfor - P

20

30

40

Potas - K

20

30

40

Tabela. Dawki nawozowe na 1 drzewko (ilość nawozu podana w gramach)

Podstawy tworzenia wydzieleń

zadrzewieniowych

• różnice w charakterze, typie i formie

zadrzewienia;

• różnice w warunkach glebowch (typ, rodzaj,

gatunek i wilgotność gleby);

• w składzie gatunkowym (co najmniej 20%);
• różnice w budowie piętrowej;
• w sposobie zmieszania;
• w wieku drzew (różnica 10 lat dla drzew w

wieku < 50 lat; 20 lat dla drzew > 50 lat; dla
gat. szybkorosnących, Tp, Wb już przy różnicy
wieku 5 lat

• w zagęszczeniu drzew.