WARSZAWA – Listopad 2009 r.

Temat 2:

ORGANIZACJA I FUNKCJONOWANIE SYSTEMU

OBRONNEGO PAŃSTWA

WYKŁAD

dr Hieronim SZAFRAN

tel.: [phone]

[e-mail]

Zagadnienia :

1. Wymagania wobec systemu obronnego

państwa

2. Podsystem kierowania bezpieczeństwem
narodowym, w tym obroną państwa
3. Podsystem militarny – Siły Zbrojne RP
4. Podsystem niemilitarny – niemilitarne

struktury

obronne
5. Gotowość obronna państwa

Literatura:

Balcerowicz B., Siły zbrojne w państwie i

stosunkach międzynarodowych,
Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR,
Warszawa 2006.

Huzarski M., Zmienne podstawy

bezpieczeństwa i
obronności państwa, AON, Warszawa 2009.

Obrona narodowa w tworzeniu

bezpieczeństwa III RP. Podręcznik dla
studentek i studentów, red. R. Jakubczak,
Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2007.

Strategia obronności Rzeczypospolitej

Polskiej (projekt), MON Departament
Strategii i Planowania Obronnego,
Warszawa 2009.

1. Wymagania wobec systemu

obronnego państwa

SYSTEM OBRONNY PAŃSTWA (SOP)

dla zapewnienia realizacji interesów narodowych i celów
strategicznych w dziedzinie bezpieczeństwa Rzeczpospolita

Polska

organizuje

i

rozwija

zintegrowany system bezpieczeństwa narodowego

.

Szczególną formą organizacji i działania tego systemu

, jest

system

obronny państwa (SOP),

powołany dla:

przeciwstawienia się

wszelkim

potencjalnym

zagrożeniom

żywotnych interesów narodowych,
skonkretyzowanych w postaci celów
strategicznych.

System ten jest zintegrowany z sojuszniczym systemem

bezpieczeństwa poprzez wspólne procedury działania
w sytuacjach kryzysowych i w czasie wojny
oraz udział w sojuszniczym
planowaniu obronnym.

WYMAGANIA WOBEC SOP

• posiadać interdyscyplinarny charakter misji,

zadań i funkcji;

• gwarantować zdolność do odstraszania,

ochrony i obrony oraz
realizacji zadań obrony kolektywnej;

• posiadać zdolność do współpracy ze

strukturami sojuszniczymi, przy zachowaniu
zdolności do skutecznego działania
samodzielnego;

• integrować działalność wszystkich organów

władzy i administracji
publicznej, przedsiębiorców realizujących
zadania obronne, organizacji pozarządowych
i poszczególnych obywateli
na rzecz obronności państwa;

WYMAGANIA WOBEC SOP

• być zorganizowany i wyposażony w sposób

gwarantujący jego sprawne działanie w
każdych warunkach;

• zapewniać zdolność do monitorowania

zagrożeń oraz reagowania na
pojawiające się zagrożenia w ich wczesnej
fazie, a także do usuwania ich skutków;

• opierać się na kompetencjach, umiejętności i

wiedzy osób uczestniczących w pracach
poszczególnych podsystemów.

- stanowi

skoordynowany wewnętrznie

zbiór

elementów kierowania

(polityczno-

administracyjnych)

i

wykonawczych

(militarnych i niemilitarnych),

a także realizowanych przez
te elementy

funkcji i

procesów

oraz zachodzących między nimi

relacji

.

SOP tworzą

wszystkie siły i środki

przeznaczone do realizacji zadań
obronnych

, odpowiednio do tych zadań

zorganizowane, utrzymywane i
przygotowywane

.

Organizacja i funkcjonowanie SOP

oparte jest

na przepisach prawa powszechnie
obowiązującego

, a także

na

postanowieniach wynikających z umów
i traktatów międzynarodowych

, których

Polska jest stroną.

SYSTEM OBRONNY PAŃSTWA (SOP)

SOP składa się z trzech podstawowych elementów:

1. podsystemu kierowania

bezpieczeństwem narodowym,

w tym obroną państwa –

utworzonym z organów

władzy i administracji publicznej

wraz z obsługującymi

urzędami i niezbędną infrastrukturą oraz

organów

dowodzenia SZ RP

;

2. dwóch podsystemów wykonawczych:

a) podsystemu militarnego

– utworzonego

z Sił

Zbrojnych RP

;

b) podsystemu niemilitarnego

– utworzonego

z

niemilitarnych struktur gospodarczych, ochronnych i
informacyjnych

wraz z obsługującymi

urzędami i niezbędną infrastrukturą.

SYSTEM OBRONNY PAŃSTWA (SOP)

2. Podsystem kierowania

bezpieczeństwem

narodowym, w tym obroną państwa

PODSYSTEM KIEROWANIA

BEZPIECZEŃSTWEM NARODOWYM

- w tym obroną państwa, tworzą

powiązane

organizacyjnie i informacyjnie
organy władzy publicznej i kierownicy jednostek
organizacyjnych

, które wykonują zadania związane

z bezpieczeństwem narodowym

oraz

organy dowodzenia Sił Zbrojnych RP

,

adekwatnie do ich

hierarchicznego podporządkowania i prawnie określonych
kompetencji

.

Przeznaczony jest on

do zapewnienia optymalnych

warunków do sprawnego podejmowania decyzji oraz
ciągłego i trwałego koordynowania działań

przez organy

władzy i administracji publicznej wszystkich szczebli oraz
organy dowodzenia SZ RP

zarówno w czasie pokoju, jak i

w trakcie zarządzania kryzysowego, a zwłaszcza
w czasie kierowania obroną państwa.

STRATEGICZNE CELE RP W DZIEDZINIE

OBRONNOŚCI

Szczególna rola

w kierowaniu

bezpieczeństwem narodowym, w tym
obroną państwa

przypada Prezydentowi RP,

Radzie Ministrów i Parlamentowi

.

W myśl zapisów Konstytucji RP,

Prezydent

Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów –
jako organy sprawujące władzę wykonawczą
– są naczelnymi organami kierowania
obronnością

i wykonują swoje

zadania w zakresie obronności na podstawie
ustanowionego przez władzę ustawodawczą
prawa zawartego w Konstytucji RP
i właściwych ustawach.

PODSYSTEM KIEROWANIA

BEZPIECZEŃSTWEM NARODOWYM

STRATEGICZNE CELE RP W DZIEDZINIE

OBRONNOŚCI

Istota kierowania obroną państwa polega na

podejmowaniu przez właściwe organy władzy
państwowej decyzji i działań

mających na celu

uruchamianie potencjału obronnego państwa

poprzez

wprowadzanie wyższych stanów gotowości obronnej
państwa

oraz

uruchamianie realizacji zadań

operacyjnych

, w celu przeciwstawienia się zaistniałym

zagrożeniom.

Naczelne organy władzy:

Prezydent RP we współpracy

z Radą Ministrów kieruje obroną państwa

stosownie do

swoich kompetencji określonych w Konstytucji RP oraz
ustawach.

W procesie podejmowania decyzji związanych z obroną
państwa,

uwzględnia się współzależności między

organami RP i organami państw członkowskich NATO i
UE

(w tym także między organami dowodzenia SZ RP i

odpowiednimi dowództwami NATO i UE),

określone w

przyjętych traktatach i protokołach.

PODSYSTEM KIEROWANIA

BEZPIECZEŃSTWEM NARODOWYM

STRATEGICZNE CELE RP W DZIEDZINIE

OBRONNOŚCI

Szczególna rola

w kierowaniu

bezpieczeństwem narodowym, w tym
obroną państwa

przypada Prezydentowi RP,

Radzie Ministrów i Parlamentowi

.

W myśl zapisów Konstytucji RP,

Prezydent

Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów –
jako organy sprawujące władzę wykonawczą
– są naczelnymi organami kierowania
obronnością

i wykonują swoje

zadania w zakresie obronności na podstawie
ustanowionego przez władzę ustawodawczą
prawa zawartego w Konstytucji RP
i właściwych ustawach.

PODSYSTEM KIEROWANIA

BEZPIECZEŃSTWEM NARODOWYM

STRATEGICZNE CELE RP W DZIEDZINIE

OBRONNOŚCI

Szczególna rola

w kierowaniu

bezpieczeństwem narodowym, w tym
obroną państwa

przypada Prezydentowi RP,

Radzie Ministrów i Parlamentowi

.

W myśl zapisów Konstytucji RP,

Prezydent

Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów –
jako organy sprawujące władzę wykonawczą
– są naczelnymi organami kierowania
obronnością

i wykonują swoje

zadania w zakresie obronności na podstawie
ustanowionego przez władzę ustawodawczą
prawa zawartego w Konstytucji RP
i właściwych ustawach.

PODSYSTEM KIEROWANIA

BEZPIECZEŃSTWEM NARODOWYM

STRATEGICZNE CELE RP W DZIEDZINIE

OBRONNOŚCI

Wykonawcami zadań

w ramach kierowania obroną

państwa

są

właściwi ministrowie, kierownicy

urzędów centralnych (i innych instytucji
państwowych), wojewodowie i organy samorządu
terytorialnego.

Organy te kierują realizacją zadań

przy pomocy

właściwych urzędów o odpowiednio przygotowanej
strukturze

organizacyjnej,

w oparciu o system

stanowisk kierowania

.

W czasie wojny Siłami Zbrojnymi RP oraz innymi
podporządkowanymi jednostkami organizacyjnymi
dowodzi mianowany przez Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej

Naczelny Dowódca Sił

Zbrojnych

, wykorzystując

ogniwa Wojennego

Systemu Dowodzenia

oraz

elementy kierowania

mobilizacją i rozwinięciem wojsk

.

PODSYSTEM KIEROWANIA

BEZPIECZEŃSTWEM NARODOWYM

STRATEGICZNE CELE RP W DZIEDZINIE

OBRONNOŚCI

Szczególna rola

w kierowaniu

bezpieczeństwem narodowym, w tym
obroną państwa

przypada Prezydentowi RP,

Radzie Ministrów i Parlamentowi

.

W myśl zapisów Konstytucji RP,

Prezydent

Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów –
jako organy sprawujące władzę wykonawczą
– są naczelnymi organami kierowania
obronnością

i wykonują swoje

zadania w zakresie obronności na podstawie
ustanowionego przez władzę ustawodawczą
prawa zawartego w Konstytucji RP
i właściwych ustawach.

PODSYSTEM KIEROWANIA

BEZPIECZEŃSTWEM NARODOWYM

3. Podsystem militarny – Siły Zbrojne

RP

PODSYSTEM MILITARNY – SIŁY ZBROJNE RP

Militarny podsystem wykonawczy SOP

tworzą

Siły Zbrojne RP

.

Są one

podstawowym elementem systemu

obronności

państwa i istotnym

instrumentem

przeznaczonym do skutecznej

realizacji polityki bezpieczeństwa

Rzeczypospolitej Polskiej.

Służą obronie niepodległości
Rzeczypospolitej Polskiej i niepodzielności
jej terytorium oraz zapewnieniu
bezpieczeństwa i nienaruszalności jej granic.

PODSYSTEM MILITARNY – SIŁY ZBROJNE RP

wykonują zadania wynikające ze

Strategii

Obronności RP

, uszczegółowione w

Polityczno-Strategicznej Dyrektywie
Obronnej RP

oraz stosownych, narodowych i

sojuszniczych

planach operacyjnych

.

Zgodnie z zapisami Konstytucji Rzeczypospolitej

Polskiej Siły Zbrojne RP

są apolityczne i

podlegają cywilnej oraz demokratycznej
kontroli

.

Siły Zbrojne RP są przygotowywane do:
1. skutecznego

przeciwdziałania zagrożeniom

godzącym w interesy narodowe

oraz

2. udziału w operacjach

reagowania

kryzysowego

i wojennych.

4. Podsystem niemilitarny –

niemilitarne struktury obronne

PODSYSTEM NIEMILITARNY

– NIEMILITARNE STRUKTURY

OBRONNE

tworzą

organy administracji rządowej i

samorządu terytorialnego

oraz

inne podmioty i

instytucje państwowe, organizacje społeczne

, a

także

przedsiębiorcy

, na których nałożono

zadania obronne:

- zapewnienia sprawnego i bezpiecznego

funkcjonowania struktur państwa

,

-

zasilania

zasobami ludzkimi i materiałowymi

oraz cywilnego wsparcia Sił Zbrojnych RP

,

- wykonywania

obowiązków państwa-gospodarza

,

- zapewnienia

ochrony i zabezpieczenia

podstawowych potrzeb bytowych ludności

oraz

tworzenie warunków do

jej przetrwania

.

ZADANIA OBRONNE JAKO CZĘŚĆ ZADAŃ Z ZAKRESU

BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO

Zadania obronne jako część zadań z zakresu
bezpieczeństwa narodowego

konkretyzują przedsięwzięcia

realizowane przez

organy władzy wykonawczej oraz inne

organy i instytucje państwowe,
przedsiębiorców, organizacje społeczne oraz
poszczególnych obywateli

- związanych z

przygotowaniem państwa do sprawnego

działania i przetrwania

w warunkach

zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa,
kryzysu i wojny,

-

realizacją określonych przedsięwzięć operacyjnych

w tych

warunkach, a także

-

usuwaniem skutków po zażegnaniu zagrożenia

,

zmierzających do przywrócenia stanu normalnego
funkcjonowania państwa.

ZADANIA OBRONNE

obejmują

czynności przygotowawcze

, których

wykonanie pozwoli

osiągnąć odpowiedni stan

gotowości obronnej

oraz zapewni reagowanie

podejmowane w celu przeciwdziałania zaistniałej
sytuacji kryzysowej.

Podstawowe rodzaje zadań obronnych obejmują:

•

zadania ogólne

o charakterze

przygotowawczym;

•

zadania dyplomatyczne;

• zadania informacyjne;

•

zadania ochronne

w zakresie zapewnienia

sprawnego funkcjonowania struktur państwa
oraz w zakresie zapewnienia podstawowych
potrzeb bytowych, duchowych i ochrony
ludności;

•

zadania gospodarczo-obronne

.

ZADANIA OGÓLNE O CHARAKTERZE

PRZYGOTOWAWCZYM

-

służą stworzeniu warunków organizacyjnych

do

funkcjonowania struktur niemilitarnych

w

poszczególnych stanach gotowości obronnej
państwa i w czasie ich podwyższania

.

Zadania przygotowawcze

obejmują

głównie:

-

planowanie obronne

(planowanie operacyjne i

programowanie oraz budżetowanie obronne);

-

szkolenie obronne

;

-

edukację obronną

oraz

- szeroko rozumiane

spełnianie powszechnego

obowiązku obrony

.

ZADANIA DYPLOMATYCZNE

mają na celu

minimalizowanie

ryzyka

zagrożenia

podstawowych interesów narodowych oraz

wsparcie dyplomatyczne

- w czasie konfliktu zbrojnego

- i

jego wygaszania

ZADANIA INFORMACYJNE

służą

- ochronie i propagowaniu polskich

interesów,

- informacyjnemu osłabianiu przeciwnika,

- umacnianiu woli, morale, determinacji

obronnej i wytrwałości
społeczeństwa

ZADANIA OBRONNE ZWIĄZANE Z ZAPEWNIENIEM

SPRAWNEGO FUNKCJONOWANIA STRUKTUR

PAŃSTWA

• ochrona granicy państwowej;

• ochrona osób podlegających szczególnej

ochronie oraz obiektów i transportów im
służących;

• ochrona delegacji i przedstawicielstw

innych państw; zapewnienie łączności;

• ochrona szczególnie ważnych obiektów;

• ochrona dóbr kultury i dziedzictwa

narodowego;

• zapewnienie bezpieczeństwa i porządku

publicznego;

• ochrona przeciwpożarowa;

• nadzór nad przestrzeganiem rygorów

prawa w czasie stanu
wojennego.

OCHRONA I ZAPEWNIENIE POTRZEB BYTOWYCH

LUDNOŚCI

1. zaopatrywanie w produkty spożywcze, wodę,

artykuły przemysłowe powszechnego użytku
i produkty naftowe;

2. dostawy energii elektrycznej i surowców

energetycznych;

3. alarmowanie;
4. ewakuacja;
5. ratownictwo;
6. budowle ochronne;
7. likwidacja skażeń i zakażeń;
8. ochrona zdrowia;
9. przewozy pasażerskie i towarowe;
10.opieka nad dziećmi i młodzieżą oraz osobami

niepełnosprawnymi

ZADANIA GOSPODARCZO-OBRONNE

Cel:

zapewnienie materialnych podstaw

realizacji zadań obronnych oraz przetrwania
ludności,

a w tym:

1. utrzymanie nieczynnych mocy

produkcyjnych;

2. przygotowanie do produkcji i usług oraz

realizacja zadań ujętych w Programie
Mobilizacji Gospodarki (PMG);

3. tworzenie i utrzymanie rezerw;

przygotowanie do działania w warunkach
ograniczonych dostaw;

ZADANIA GOSPODARCZO-OBRONNE

4. uruchomienie świadczeń osobistych i

rzeczowych;

5. militaryzacja;

6. ewakuacja rezerw państwowych;

7. przyspieszenie realizacji inwestycji o

znaczeniu strategicznym;

8. wprowadzanie ograniczeń w komunikacji,

łączności, dystrybucji produktów leczniczych,
wyrobów medycznych i żywności;

ZADANIA GOSPODARCZO-OBRONNE

9. odtwarzanie zniszczonej infrastruktury;

10. zapewnienie zaopatrzenia ochrony cywilnej

w sprzęt, materiały i środki ochrony;

11. zaopatrywanie ludności w środki

zapewniające potrzeby bytowe ludności;

12. zapewnienie usług medycznych;

13. monitorowanie potencjału ekonomicznego w

zakresie przemysłu, rolnictwa, łączności,
transportu, energetyki, leśnictwa i ochrony
zdrowia

5. Gotowość obronna państwa

W STANIE STAŁEJ GOTOWOŚCI OBRONNEJ PAŃSTWA

utrzymywanym

w czasie pokoju

,

gdy nie stwierdza

się istotnych zagrożeń zewnętrznego
bezpieczeństwa państwa

,

są realizowane

zadania

planistyczne, organizacyjne, szkoleniowe i

kontrolne

, mające na celu utrzymywanie w

sprawności SOP.

Realizowane są również

zadania na rzecz

kształtowania bezpiecznego środowiska
międzynarodowego i wewnętrznego

,

w tym

aktywne oddziaływanie na potencjalne źródła
ryzyka

.

STAN GOTOWOŚCI OBRONNEJ PAŃSTWA CZASU

KRYZYSU

wprowadza się w razie zaistnienia zewnętrznego

zagrożenia bezpieczeństwa państwa.

Obejmuje ono

uruchomienie wybranych

elementów SOP oraz realizację zadań
zapewniających przygotowanie do
przeciwdziałania zewnętrznym zagrożeniom

bezpieczeństwa państwa

lub usuwanie

skutków ich wystąpienia

.

Podejmowane są również działania wynikające z

Planu Reagowania Obronnego RP, planów
operacyjnych funkcjonowania administracji
publicznej oraz NSZK.

STAN GOTOWOŚCI OBRONNEJ PAŃSTWA CZASU

KRYZYSU

Zadania obronne realizowane w tym stanie

dotyczyć głównie będą:

• polityki informacyjnej;
• dyplomacji;
• działań wywiadu i kontrwywiadu;
• reagowania na zaistniałe zagrożenia

(reagowanie kryzysowe);

• uruchomiania wybranych elementów SOP;
• misji w ramach NATO, UE, ONZ;
• przygotowanie do rozwijania stanowisk

kierowania;

• przygotowań do militaryzacji;

STAN GOTOWOŚCI OBRONNEJ PAŃSTWA CZASU

KRYZYSU

• HNS;
• przygotowania mobilizacji gospodarki,

uruchamiania rezerw państwowych;

• obrony przed bronią masowego rażenia, a w

konsekwencji - weryfikacji i aktualizacji
planów obronnych;

• ochrony obiektów szczególnie ważnych dla

bezpieczeństwa i obronności państwa;

• ochrony infrastruktury krytycznej;
• ochrony ludności;
• ochrony dóbr kultury;
• usuwania skutków zagrożeń.

STAN GOTOWOŚCI OBRONNEJ PAŃSTWA CZASU

WOJNY

wprowadza się

w celu odparcia bezpośredniej

zbrojnej

napaści

na

terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej

lub gdy z umów

międzynarodowych wynika zobowiązanie

do

kolektywnej obrony przeciwko agresji

.

Realizuje się wówczas

zadania:

1. umożliwiające:

• przeprowadzenie powszechnej mobilizacji,
• wprowadzenie stanu wojennego
• oraz pełne rozwinięcie SOP do odparcia

agresji militarnej;

2. zabezpieczenie procesu osiągania pełnej

gotowości obronnej sił zbrojnych;

3. przestawienie gospodarki narodowej na za

bezpieczenie potrzeb obronnych państwa;

4.

uruchomienie

Programu

Mobilizacji

Gospodarki;

5.

funkcjonowanie

organów

władzy

na

stanowiskach kierowania;

6. wdrożenie przepisów prawnych na czas

wojny.

STAN GOTOWOŚCI OBRONNEJ PAŃSTWA CZASU

WOJNY

wprowadza się

w celu odparcia bezpośredniej

zbrojnej napaści

na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej

lub gdy z umów

międzynarodowych wynika zobowiązanie

do

kolektywnej obrony przeciwko agresji

.

Realizuje się wówczas

zadania:

1. umożliwiające:

• przeprowadzenie powszechnej mobilizacji,
• wprowadzenie stanu wojennego
• oraz pełne rozwinięcie SOP do odparcia

agresji militarnej;

STAN GOTOWOŚCI OBRONNEJ PAŃSTWA CZASU

WOJNY

2. zabezpieczenie procesu osiągania pełnej

gotowości obronnej sił zbrojnych;

3. przestawienie gospodarki narodowej na

zabezpieczenie potrzeb obronnych państwa;

4. uruchomienie Programu Mobilizacji

Gospodarki;

5. funkcjonowanie organów władzy na

stanowiskach kierowania;

6. wdrożenie przepisów prawnych na czas

wojny.

NARODOWY SYSTEM ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO (NSZK)

stanowi w istocie część systemu obronnego

państwa i

przeznaczony

jest do zapewnienia ogólnej gotowości
potencjału wojskowo-cywilnego kraju dla
skutecznego przeciwdziałania sytuacjom
kryzysowym

, włącznie z gotowością do

prowadzenia działań wojennych.

Wskazuje:

• działania podejmowane przez państwo w

razie zaistnienia zagrożeń o charakterze
kryzysowym,

• sposoby przejścia państwa ze stanu

działalności pokojowej przez kryzysową do
wojennej oraz powrotu do stanu normalnego
(pokojowego),

• określa środki przeciwdziałające

zaskoczeniu

• i zapewniające płynne przejście do zadań

związanych z kolektywną obroną.

SYSTEM STAŁYCH DYŻURÓW

-w celu zapewnienia ciągłości przekazywania
decyzji

organów uprawnionych do

uruchamiania realizacji zadań ujętych w Planie
Reagowania Obronnego RP (PROP RP)

Zadania wykonywane w ramach stałych
dyżurów obejmują:

utrzymanie

w warunkach

wystąpienia zagrożenia bezpieczeństwa
państwa

procedur związanych z

podwyższaniem gotowości obronnej państwa

,

jak i

przekazywanie decyzji upoważnionych

organów

w sprawie uruchomienia określonych

zadań

wynikających z

wprowadzenia wyższych

stanów gotowości obronnej państwa

oraz

przekazywanie właściwym organom informacji

o stanie sił uruchamianych podczas
podwyższania gotowości obronnej państwa

Zagadnienia :

1. Wymagania wobec systemu obronnego

państwa

2. Podsystem kierowania bezpieczeństwem
narodowym, w tym obroną państwa
3. Podsystem militarny – Siły Zbrojne RP
4. Podsystem niemilitarny – niemilitarne

struktury

obronne
5. Gotowość obronna państwa