Model wzrastania i

rozwoju człowieka

od okresu

noworodkowego

do zakończenia

wzrastania

i dojrzewania płciowego

Wydział Psychologii UW 2006 - 2007

dr n. med. Andrzej Wiśniewski

Wzrost, wysokość ciała

podstawowa

cecha somatyczna osobnika

–

odwzorowująca wiernie jego rozwój, ocena

oparta wyłącznie na pomiarze masy ciała jest

niewystarczająca, a nawet może niekiedy

dostarczać informacji wprowadzających w błąd

niezależna od woli

-

można chudnąc albo tyć,

nie można „na życzenia” wolniej albo szybciej

rosnąć

niedobór albo nadmierny wzrost mogą być

wyrazem choroby, nierzadko nawet nowotworu

i w każdym przypadku wymagają określenia

przyczyn

zaburzenia wzrastania -

zawsze zaburzają

(pogarszają) rozwój psycho-społeczny osobnika

Podział okresu

ontogenetycznego na etapy [=

fazy]

Funkcjonujące:
• w poszczególnych dyscyplinach nauki
• w rodzinie, środowisku

[zwyczajowy,

„życiowy”]

• pierwszy „nowożytny” podział:

na 2 etapy 7-letnie [funkcjonował do

niedawna!]:

1. od wieku „0” do 7 roku życia [przed

szkołą]

2. od 7 do 14 roku życia

[przed „pracą” zawodową]

,

zaproponowany przez Solona,

[reformator

państwa ateńskiego, zmarł ok. 560 lat p.n.e.]

Fazy rozwojowe

•okres rozwoju

śródmacicznego

• okres rozwoju progresywnego
• okres „stabilizacji” po osiągnięciu

dojrzałości fizycznej i płciowej

• okres inwolucji [regresywny,

starości, ...]

okres rozwoju

śródmacicznego

Synonimy:

opisowe – „od poczęcia do urodzenia”,
„w łonie matki”
naukowe - śródłonowy, wewnątrzłonowy,

wewnątrzmaciczny, embrionalny

[embriologia], płodowy z wyróżnieniem

okresu:
-

jaja płodowego [

14

dni

po zapłodnieniu]

- zarodkowego [zarodka],

od

3 do 7 tygodnia

- płodowego,

od 8 tygodnia

[od 3 miesiąca

ciąży]

okres rozwoju

śródmacicznego

[wewnątrzmacicznego]

Terminologia:

• Zarodek = EMBRYO
• Płód = FETUS

Terminologia: stosowane

wymiennie, znaczą jednak co

innego

• od X tygodnia albo miesiąca

życia

[czasami dodawane

wewnątrzłonowego]

– to

określenie wskazuje na dziecko,
odrębnego osobnika

• w X tygodniu albo miesiącu

ciąży

– to określenie wskazuje

wyłącznie na matkę, ale
nierzadko jest stosowane do
określania dojrzałości dziecka

przykład

Dziecko urodzone w

39 tygodniu

ciąży

z masą ciała 3420 g,

długością 53,5 cm

Sformułowanie podkreśla długość

trwania ciąży u matki, bez
zajmowania się blisko rokiem życia
dziecka [rozwojem fizycznym i
psychicznym], którego wiek
metrykalny od tej pory będzie
liczony od dnia narodzin!

Fazy rozwojowe

• okres rozwoju śródmacicznego

•okres rozwoju

progresywnego

• okres „stabilizacji” po osiągnięciu

dojrzałości fizycznej i płciowej

• okres inwolucji [regresywny,

starości, ...]

okres rozwoju

progresywnego

współcześnie,

najczęściej

stosowane jest

określenie

ROZWOJOWY

okres rozwojowy

Granice okresu:

–

początek oczywisty, to

dzień

narodzin

– zakończenie:

granica przejścia do

kolejnej fazy życia nieostra, trudna
do zdefiniowania osobniczo

, zależna

często od uwarunkowań
środowiskowych [„życie (wydarzenia)
spowodowało, że osiągnął (musiał)
wcześnie dojrzałość”]

urodzenie < 37 tygodnia

ciąży

noworodek:

donoszony

> 37 tygodni ciąży

niedonoszony

[wcześniak] –

dziecko urodzone pomiędzy 28
– 37 tygodniem

urodzony niewcześnie

– płód [?]

urodzony pomiędzy 16 i 28
tygodniem ciąży

Podział okresu rozwojowego

• PŁODOWY

• NOWORODKOWY 0 - 28 dni
• NIEMOWLĘCY 2 - 12 miesiąc
• DZIECIŃSTWA

[przedszkolny, szkolny]

• DOJRZEWANIA

[wczesne, opóźnione,

zaawansowane]

• DORASTANIA

[od 20 r.ż. ( ? ) do 25

( ? ) r.ż.]

Okres dzieciństwa

• Fizjologicznie uznawany za przygotowujący

do okresu dojrzewania, m. in.

charakteryzujący się niskim stężeniem

hormonów płciowych [stężenia tzw.

przedpokwitaniowe]

• Przebieg wzrastania uznawany w opinii

rodziców i wielu lekarzy za mniej ważny od

„skoku wzrostowego” oczekiwanego po

rozpoczęciu dojrzewania, stąd częste

uspakajanie rodziców niskich dzieci: „Wasze

dziecko ma jeszcze czas, urośnie potem, nie

ma powodów do obawa, do dojrzewania ma

dużo czasu.” TAKIE postawy są fizjologicznie

nieuzasadnione, a niekiedy szkodliwe dla

dziecka!

Okres dojrzewania

• Dojrzewanie płciowe = pokwitanie
• Fizjologicznie:

F od 8 r.ż.; M od 9

r.ż.

• Patologia –

przedwczesne /

opóźnione

• Warianty:

1. konstytucjonalnie opóźnione
2. o wczesnym początku
3. rozpoczynające się od miesiączki

Fazy rozwojowe

• okres rozwoju śródmacicznego
• okres rozwoju progresywnego

•okres „stabilizacji” po

osiągnięciu dojrzałości
fizycznej i płciowej

• okres inwolucji [regresywny,

starości, ...]

okres dorastania

[

dojrzewania]

Nazwa mało fortunna!!!
Łatwo pomylić z okresem
dojrzewania płciowego [pokwitania],
dodatkowo w języku polskim
występuje określenie „podrostek”,
jako próba zastosowania polskiej
terminologii w miejsce angielskiej
adolescent [adolescence].

okres dorastania

[

dojrzewania]

Okres ważny społecznie

– samodzielność,

wybór zawodu, wybór modelu rodziny, sposobu

życia, itp.

Jednocześnie:

słabo opisany medycznie, zwyczajowo

przynależący do interny, administracyjnie w

Polsce wykluczony z

kompetencji pediatrii, gdyż > 18 roku życia

Tymczasem:

jest to, okres w którym często jeszcze

następuje przyrost wzrostu [FH w 21, a może >

21 r.ż.], zawsze dochodzi do zmian w

proporcjach ciała i następują zmiany w

metabolizmie ustroju. Jednocześnie

w organizmie rozpoczyna się faza stopniowego,

powolnego regresu cech somatycznych –

rozpoczyna się powolny proces starzenia.

Przedstawiony podział okresu

ontogenetycznego jest nadal

powszechnie stosowany - choć o wiele

właściwsze jest posłużenie się

terminem

„zakorzeniony”

- w pediatrii,

pedagogice itp.

Przed 20 laty zaproponowano model

matematyczny, zbudowanym na wiedzy

opartej na faktach biologicznych,

z pragmatycznym

pominięciem okresu zarodkowego i

okresu dorastania. W

nowym modelu rozwojowym, nazwanym

IPC

, wyróżniono tylko 3 fazy.

Model [formuła] ICP

I

infancy

C

childhood

P

puberty

Karlberg J, Engstron I, Karlberg P, Fryer

JG:

Analyses of linear growth using

a mathematical model.

Acta Paediatrica Scandinavica 1987; 76: 478 - 488

Zalety modelu

„matematycznego”

w porównaniu do opisowego

[klasycznego]

• Uproszczenie, pragmatyczne

podejście do rutynowej pracy
zawodów badających rozwój dziecka

• Skierowanie uwagi badającego na

jedną cechę

–

wzrost

, gdyż

jednoczesna interpretacja

kilku

cech

jest na ogół obciążona zbyt

dużym błędem

I

nfancy

CP

• INFANCY

: niemowlęctwo, wczesne dzieciństwo

• Szybki wzrost wymiarów ciała, pod warunkiem

eutyreozy

• Szybkie zmniejszanie się szybkości wzrastania

(> 20 cm/rok w wieku 0,5 lat!), tzw. deceleracja

• Decyduje stan odżywienia, mniejsze znaczenie

GH, szczególnie do 6 miesiąca życia

• Dziecko opanowuje chwytanie, trzymanie,

patrzenie, utrzymanie równowagi, chodzenie,
mówienie i wiele innych umiejętności, uczy się
rodziny, miłości.

I

C

hildhood

P

• W okresie dzieciństwa czynniki żywieniowe

odgrywają mniejszą rolę niż hormonalne

• O tempie i jakości wzrastania decyduje

wytarzanie hormonu wzrostu i IGF-I

• Realizacja potencjału wzrostowego wymaga

eutyreozy, czyli prawidłowego stężenia

hormonów tarczycy

• Szybkość wzrastania wynosi od 9 do 5

cm/rok w tym okresie

• Dalsze kształtowanie umiejętności

motorycznych, manualnych, opanowanie

rozwiniętej formy mowy, uczenie się zasad

współżycia w rodzinie i grupie (przedszkole

po skończeniu 3 roku)

IC

P

uberty

• Występują znaczne różnice w tempie

wzrastania pomiędzy chłopcami

i dziewczętami

• Pokwitaniowy skok wzrostowy jest

efektem zwiększenia stężeń

androgenów [testosteronu] i

estrogenów, przy jednoczesnym

zwiększeniu wydzielania hormonu

wzrostu

• Okres porównywalny do 1 roku życia –

zachodzą dynamiczne zmiany

somatyczne i psychiczne

Średnia HV, cm/rok,

Brandt, Reiken, 1988, Niemcy

0

5

10

15

20

25

30

0,5

1,5

2,5

3,5

4,5

5,5

6,5

7,5

8,5

9,5 10,5 11,5 12,5 13,5 14,5 15,5

F
M

F
11,5

M
13,5

Normy dla HV, cm/rok

Prader A, Largo RH, Molinari L, Issier

C,

1988, Szwajcaria

0

2

4

6

8

10

12

2,5 3,5

4,5 5,5 6,5

7,5 8,5 9,5 10,25 10,75 11,25 11,75 12,25 12,5 13,25 13,75 14,25 14,75 15,25 15,5 15,75 16,5 17,5 18,5 19,5

F

M

Stworzenie indywidualnego

modelu wzrastania wymaga

zebrania danych [wyniki

pomiarów] o przebiegu

wzrastania

Bardziej od jednorazowego
skonstatowania jaki jest „status
rozwojowy” badanej osoby [

tym

bardziej, że taka ocena może być
błędna albo niemożliwa do
dokonania na podstawie
jednorazowego zbadania!

],

interesuje nas

przebieg procesów

rozwojowych, ich tor, tempo i rytm.

J.M.Tanner: „wzrost jest

lustrem ukazującym

warunki bytowania

społeczeństwa”

Studiowanie przemian procesów wzrastania i dojrzewania pozwala lepiej zrozumieć zmiany zachodzące w sposobie odżywiania, warunkach higieny i stanie zdrowia społeczeństwa.

Poznawanie sposobu [toru, tempa,

rytmu] wzrastania jest

przewodnikiem po „ścieżkach”

rozwoju, zarówno osobniczego,

jak i populacyjnego

Co charakteryzuje

tor rozwojowy = tor

wzrastania?

• TEMPO

- szybkość wzrastania

• RYTM

– cykliczne okresy wolniejszego

i szybszego przyrastania
wysokości ciała

• INDYWIDUALNY TOR

- „potencjał

wzrostowy”, zdeterminowany
genetycznie

Co wpływa na

przebieg rozwoju = przebieg

wzrastania?

• DETERMINACJA

GENETYCZNA

• CZYNNIKI LOSOWE

- wpływ

środowiska (warunki
bytowania i do rozwoju
psychicznego), przebyte
choroby, choroby przewlekłe,
doznane urazy.

W jaki sposób

kształtowała się nauka

o sposobach

oceny rozwoju

fizycznego?

Ponad 250 lat gromadzenia

doświadczeń

Przejście od jednostkowych obserwacji do:
• jednostka na tle grupy
• jednostka na tle próbki populacji

• jednostka na tle jednolitej populacji

[normy]

• jednostka ze „ściśle” określonej części

populacji na tle tej właśnie części populacji,
np. odrębne opisywanie dzieci ze
środowiska wiejskiego

• osoba dotknięta chorobą, ściśle

wyodrębnioną klinicznie, na tle jej
podobnych

[wartości referencyjne]

Ponad 250 lat gromadzenia

doświadczeń

jedna cecha

[wzrost] względem wieku

metrykalnego

wiele cech

zmierzonych u tej samej osoby

względem wieku metrykalnego

ukształtowanie się

współczesnego systemu

hierarchii ważności

dla cech opisujących

rozwój fizyczny:

1.

WZROST

+ szybkość wzrastania

2.

zaawansowanie dojrzałości płciowej

3.

masa ciała

4.

inne cechy: np. proporcje

ciała, ...

Obserwowanie przebiegu

rozwoju fizycznego:

obserwacje

indywidualne

udokumentowane od XVIII wieku:
George Le Clerc, czołowy naturalista
epoki Oświecenia, znany bardziej jako
de Buffon, przekonał swojego
przyjaciela Philibert Gueneau de
Montbeillard, aby ten regularnie
mierzył syna. Pomiary wykonywano
przez 18 lat, od urodzenia się chłopca
w roku 1759, do roku 1777.

Przed blisko 300 laty!

Badania nad zmianą wysokości ciała w
ciągu dnia opublikował już

w roku 1724

pastor J. Wasse:

Concerning

the differences in the height of the
human body between the morning and
night.

Philosophical Transaction of Royal
Society of London 1724; 33: 87 - 88.

Zmiany o 0,6 cala, > u młodych, oraz ciężko
pracujących
Zmniejszenie długości tułowia, a nie kończyn dolnych

Obserwowanie przebiegu rozwoju

fizycznego:

rozwój badanego

dziecka na tle rozwoju rówieśników

druga połowa XIX wiek -

dziecko na tle

grupy

XIX / XX wieku -

rozpoczęto opracowywanie

standardów uwzględniających wartość
poszczególnych cech

w klasach wieku i płci

początek XX wiek -

tablice Pirquet

: średnia

wartość kilku cech [wzrost, masa ciała,
obwód klatki piersiowej, obwód głowy] dla
danej klasy wieku z uwzględnieniem płci

Tablice Pirquet

Prosta zależność badanej cechy do wieku!

Warto zauważyć, że po upływie 100 lat
większość praktyków

POMIJA

postęp

wiedzy, jaki dokonał się od czasu badań
Pirquet, i ogranicza się jedynie
do porównywania wartości badanej cechy
z wiekiem metrykalnym, np. masa ciała
względem WM.

Clemens Johannes von

Pirquet

1874 – 1929

pediatra, profesor uniwersytetów
we Wrocławiu, Wiedniu i Baltimore
zajmował się alergią [wprowadził
ten termin], gruźlicą, sztucznym
odżywianiem niemowląt, rozwojem
fizycznym dzieci.

W Polsce:

1938 rok

R Barański, J Bogdanowicz, Z

Łomnicki

Opracowanie norm dla wzrostu i
wagi dla obu płci do 16 roku życia
[tablice typu Pirquet]:

- w 1938 roku chłopiec 16 lat
mierzył 162 cm
- w 1999 roku chłopiec 16 lat
mierzy 176,3 cm

Prawo Wood’a:

dziecko o takim samym

wzroście jest tym cięższe, im

jest starsze

H, cm

WM,

lata

m.c.,

kg

147,2

9,00

29,8

147,4

11,00

39,0

W następstwie obserwacji

Wood’a:

Bezkrytyczne stosowanie tablic typu
Pirquet okazało się niewystarczające dla
prawidłowego opisania przebiegu
rozwoju człowieka. Zaproponowano nowy
typ norm [wg Pfuhl’a],

w których każdej

klasie wieku przypisano pewien zakres
wysokości ciała i masy ciała

.

Nowością było użycie określenia

„tablice

rozwoju somatycznego” oraz podanie
średniej arytmetycznej i wartości SD dla
m.c.

Próby zobrazowania

związków pomiędzy

wzrostem i rozwojem

wskaźniki

– liczby względne wyrażały

procentowy stosunek dwóch cech, np.
obwodu klatki piersiowej do wzrostu
w danej klasie wieku

profile rozwojowe

– przedstawianie na

jednym wykresie wielkości
charakteryzujących kilka cech dla
poszczególnych klas wieku
[morfogramy]

Siatki centylowe

Procentowe odchylenie od wartości
średniej dla danej populacji z
zaznaczeniem na wykresie linii
oddzielających odpowiednio 5, 10, 25,
50, 75, 95% populacji. Obszary zawarte
pomiędzy liniami tworzą

kanały

centylowe

. Na osi poziomej zaznaczony

jest wiek metrykalny, na osi poziomej
wielkości badanej cechy.

CHŁOPCY

70

80

90

100

110

120

130

140

150

160

170

180

190

200

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

3 ct

50 ct

97 ct

OK.

Źle

lata

cm

Siatka

centylowa:

przebieg

wzrastania 2.

chłopców

ZMIANA
KANAŁU
CENTYLOWEGO

Współcześnie

Wydaje się, że stosowanie
skomplikowanych morfogramów i
wykresów NIE ma głębszego
uzasadnienia i nie przynosi
wymiernych korzyści klinicznych.

Praktycznie zostało zarzucone!
Pamiętajmy:

większość zaburzeń rozwoju
fizycznego

POWODUJE ZABURZENIE

WZRASTANIA

czyli hamuje przyrost

wysokości ciała [ang. linear growth]

nieprawidłowy rozwój

organizmu

zaburzenie jednej albo

wszystkich faz rozwoju

zaburzenie wzrastania

nieharmonijny rozwój psychiczny

zaburzenia

wzrastania

nieharmonijny rozwój psychiczny

Zaburzenie wzrastania

Dochodzi do niego w przypadkach:

- przyspieszenie albo opóźnienie

pokwitania

- większość chorób uwarunkowanych

genetycznie

- zaburzenia metaboliczne
- zaburzenia wchłaniania jelitowego
- przewlekłe choroby narządów

wewnętrznych i choroby układowe

- wady wrodzone i nabyte szkieletu

Zasada w

badaniu

przebiegu rozwoju

fizycznego

- oceniać

wielkość i rytm

przyrostów ciała na

długość

Jaki jest cel ponawiania

pomiarów wzrostu?

Jak często wykonywać

pomiary?

Cel ponawiania pomiarów

wzrostu – obserwacja

rozciągnięta w czasie

Dla określenia:

- szybkości wzrastania

[GV, HV, cm/rok]

- toru wzrastania poprzez

wykreślenie indywidualnej
krzywej wzrostu

- sezonowości i zmienności –

rytmy wzrostowe

Szybkość wzrastania,

HV

określenie

przyrostu wysokości ciała w

przedziale czasu zdefiniowanym przez 2

pomiary wzrostu

Oba pomiary powinny pochodzić

z tego

samego źródła

– ten sam przyrząd, ta sama

osoba dokonująca pomiar.
Sporadycznie dopuszczalne jest posłużenie
się pomiarami uzyskanymi „z zewnątrz”,
jednak tak wyznaczona HV musi podlegać
weryfikacji za pomocą kolejnych
pomiarów, tym razem dokonywanych w
sposób powtarzalny, standardowy.

HV, cm/rok

[dziewczynka]

• 1 pomiar:

WM = 11, 283 lat H = 147,6 cm

• 2 pomiar:

WM = 11, 987 lat H = 150,3 cm

•HV = przyrost H/upływ

czasu

= (150,3 – 147,6)/(11,987 – 11,283)
= 2,7 cm/0,704 roku = 3,84 cm/rok

HV: wymagane 2

pomiary

Jaki jest najmniejszy okres czasu, po
upływie którego można ponowić pomiar,
czyli uzyskać drugi pomiar H?

Czym krótszy okres czasu rozdziela 2
pomiary służące do wyznaczenia HV, tym
błąd w oszacowaniu HV jest większy:

12 miesięcy: 95% przedział ufności = ±2  SD 

2

3

miesiące: 95% przedz. ufności = (±2  SD 

2) 

4

2

miesiące: 95% przedz. ufności = (±2  SD 

2) 

6

95% przedział ufności dla

szacowania HV na podstawie

2 pomiarów

Stosując matematyczny model

zaproponowano, że dla wykrycia

kierunku zmian we wzrastaniu,

2 pomiary wysokości dokonane

za pomocą stadiometru

albo antropometru powinny być

rozdzielone okresem minimum 85

dni, czyli blisko 3. miesięcy

.

Tor wzrastania poprzez

wykreślanie indywidualnej

krzywej wzrostu

Systematyczne nanoszenie na arkusz
siatki centylowej wyników pomiarów
wysokości pozwala ocenić
indywidualny przebieg wzrastania,
czyli tor wzrostu [wzrostowy].

Jeśli tor [krzywa wzrostu] przebiega w
tym samym kanale centylowym, to bez
względu na usytuowanie kanału jest to
najczęściej wykładnikiem
prawidłowego rozwoju badanej osoby.

CHŁOPCY

Siatka centylowa

przebieg wzrastania
chłopców

Jak często mierzyć?

W bieżącej praktyce

, także lekarskiej,

wykonanie

2

-

3 pomiarów w ciągu

roku

pozwala na dobrą ocenę

aktualnego przebiegu wzrastania. W
zależności od danych dotyczących

okresu

PRZED podjęciem obserwacji

oraz WYNIKU analizy okresu od 6 do
12 miesięcy obserwacji

, ustala się

pożądaną częstotliwość dalszych wizyt
kontrolnych.

Jak często mierzyć?

Zupełnie inne kryteria

przyjmuje się

dla badań nad

rytmem wzrastania

albo w szczególnych sytuacjach
klinicznych, np. oceny wzrastania
noworodków [potem niemowląt]
urodzonych z bardzo obniżoną masa
ciała albo będących po urodzeniu
[albo w czasie pierwszych tygodni
życia] w bardzo ciężkim stanie
ogólnym z powody wad wrodzonych
czy zakażeń.

Utrudnienia

• Noworodki, niemowlęta - mierzenie na

leżąco + brak współpracy + szybki przyrost
• 2 rok życia - na leżąco + brak współpracy
• 3 - 5/6 r.ż. - na stojąco + brak współpracy
• 5/6 r.ż. - szybki przyrost wysokości

widoczny w odstępach 4 - 8 tygodni

[Meredith,

1936; Wales&Gibson,1994]

UWAGA we wczesnym dzieciństwie tempo

wzrastania decyduje o około 30% niedoboru

wzrostu ostatecznego [wzrost osoby

dorosłej]

Rytmy wzrostowe

Czym krótsze odcinki

czasu rozdzielają

kolejne pomiary, TYM

wyraźniej ukazuje się

zmienność tempa

wzrastania

Pomiary wzrostu wykonywane od

urodzenia do 17 r.ż.

w odstępach

rocznych

0

5

10

15

20

25

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

H, cm/rok

LAT

CM

Pomiary wzrostu wykonywane od

urodzenia do 17 r.ż.

w odstępach

6-miesięcznych

0

5

10

15

20

25

30

0,5

1,5

2,5

3,5

4,5

5,5

6,5

7,5

8,5

9,5 10,

5

11

,5

12

,5

13

,5

14

,5

15

,5

16

,5

H, cm/rok

LAT

CM

Pomiary wzrostu wykonywane od

urodzenia do 17 r.ż.

w odstępach 3-

miesięcznych

0

5

10

15

20

25

1 1,25 1,5 1,75 2 2,25 2,5 2,75 3 3,25 3,5 3,75 4 4,25 4,5 4,75 5 5,25 5,5 5,75 6 6,25 6,5 6,75 7

H, cm/rok

LAT

CM

Zwiększenie częstotliwości

dokonywania pomiarów

uwidacznia:

• istnienie serii skoków wzrostowych

w obrębie każdej z 3 faz
wzrastania

• potwierdza występowanie okresu

przyspieszonego wzrastania w
„środkowej” części dzieciństwa,
znanego jako „

mały skok wzrostowy

”,

„szkolny skok wzrostowy” [patrz
wykres pomiarów dokonywanych, co
6 i 3-miesiące]

Zależność występowania

rytmów od:

• sezonów [pór roku]
• nasłonecznienia

[

nie

wg. Marshall, 1975,

tak

wg. Gelander, 1994, Szwecja]

„Mini skoki wzrostowe” występują co

30 – 55

dni

[Hermanussen, 1988 i 1989]
Wzrastanie osobnicze podlega częstym
[

występującym co

7 do 9 dni

] zmianom rytmu

[Hermanussen i Burmeister,
1993]

Zastosowanie badań nad

rytmami wzrostowymi

Ocena rozwoju dzieci, które
przebyły traumatyzujące sytuacje,
dzieci wymagające przewlekłej
opieki psychologicznej, gdyż
przywrócenie fizjologicznego
rytmu wzrastania oznacza
zazwyczaj przejście do poprawy
stanu emocjonalnego

Zastosowanie badań nad

rytmami wzrostowymi

Medycyna: szczególnie dla oceny stanu

ogólnego noworodków i wcześniaków z
poważnymi wadami wrodzonymi, po
wylewach do OUN, zakażeniach
ogólnoustrojowych [sepsa]

Ciężka choroba u b. małego dziecka
 hospitalizacja  dramatyczna

zmiana środowiskowa i stosowane
leki  zaburzenia rytmów

biologicznych, także wzrastania