Układ pokarmowy

mgr Ewa Radwan

Rola układu

pokarmowego

• dostarczenie do organizmu składników

odżywczych (węglowodany, tłuszcze i białka)

oraz witamin, soli mineralnych i wody

• przesuwanie pokarmu przez kolejne jego

odcinki, gdzie ulega rozdrobnieniu, upłynnieniu,

zmieszaniu z wydzielinami gruczołów

trawiennych i strawieniu

• wchłanianie produktów trawienia przez

nabłonek światła przewodu pokarmowego do

krwi i limfy

• wydalanie nie wchłoniętych resztek

pokarmowych w postaci kału

Trawienie

Polega na rozłożeniu przez enzymy

trawienne wielkocząsteczkowych
składników pokarmowych na proste
związki chemiczne, które mogą być
transportowane przez komórki
nabłonka przewodu pokarmmowego.

białka aminokwas

cukry glukoza, galaktoza, fruktoza
tłuszcze kwasy tłuszczowe

Budowa układu

pokarmowego

Budowa ściany przewodu

pokarmowego

• Błona śluzowa – wyściela powierzchnię wewnętrzną

przewodu pokarmowego

• Błona podśluzowa – warstwa łącznotkankowa

umożliwiająca układanie się w w fałdy i
wygładzanie błony śluzowej zależnie od rozciągania
czy kurczenia się ściany narządu

• Błona mięśniowa – warstwa wewnętrzna – okrężna i

zewnętrzna – podłużna, włókna mięśniowe gładkie

• Błona surowicza (otrzewna) – cienka i gładka błona,

pokrywająca powierzchnię narządów od zewnątrz

Otrzewna

• część otrzewnej

wyściełającą od
wewnątrz ściany jamy
brzusznej i miednicy
nazywamy otrzewną
ścienną

• część pokrywającą

narządy - otrzewną
trzewną

Jama ustna – budowa

anatomiczna

Jama ustna – rola w

procesie trawienia

• Rozdrobnienie pokarmu (gryzienie, żucie)
• Zmieszanie ze śliną (zwilżenie i rozpuszczenie

niektórych składników pokarmowych)

• Rozpoczęcie trawienia węglowodanów (amylaza

ślinowa – rozkład skrobi)

• Drażnienie receptorów smakowych – pobudzanie

wydzielania śliny, soku żołądkowego i
trzustkowego)

• Ruchy policzków i języka przesuwają kęsy

pokarmowe do gardła (pierwszy etap procesu
połykania)

Ślinianki

Ślina (saliva) - skład

• 99,5% - woda
• Białko
• Sole mineralne
• Amylaza ślinowa (ptialina)
• 1-1,5 l/dobę

Wydzielanie śliny

Wydzielanie śliny podlega wyłącznie regulacji

nerwowej i odbywa się na drodze odruchowej.

Zetknięcie pokarmu z błoną śluzową jamy

ustnej wyzwala wrodzoną reakcję odruchu

bezwarunkowego, powodującą wydzielanie

śliny, a widok lub zapach pokarmu - nabytą

reakcję odruchu warunkowego.

Ubytek wody w organizmie zmniejsza wydzielanie

śliny, powodując wysychanie w jamie ustnej, a

przez to pobudzenie receptorów, i w

konsekwencji - ośrodka pragnienia.

Brodawki języka

Brodawki mechaniczne:

• nitkowate (najmniejsze i najliczniejsze) –

90%, funkcja mechaniczna

• stożkowate,

• soczewkowate.
Brodawki smakowe:

• grzybowate (większe),

• okolone (największe),

• liściaste (występują z boku języka).

Język - brodawki

Język - mięśnie

• bródkowo-językowy (wysunięcie)
• gnykowo-językowy (pociąga język z

powrotem)

• rylcowo-gnykowy (wciąga język)
• podłużny górny (skraca)
• poprzeczny (zwęża i pogrubia)
• pionowy (spłaszcza, poszerza i

wydłuża)

Budowa zęba

Rodzaje zębów stałych

(32)

zęby
sieczne

kieł

przedtrzonow
e

trzonowe

Gardło (pharynx)

Przełyk (esophagus)

• kształt długiego, wąskiego cylindra (25-

30cm)

• Cześć szyjna, piersiowa i brzuszna
• Kończy się wpustem żołądka (mięsień

okrężny)

• Przesuwanie pokarmu w kierunku

żołądka (10sek) – skurcze
perystaltyczne

Przełyk

Żołądek (ventriculus)

• zbiornik pokarmu
• zamiana pokarmu

w płynną miazgę

• narząd

wydzielniczy –
HCl, enzymy
trawienne

• 1-2 do 5-7 h

Żołądek

Gruczoły żołądkowe

właściwe

Gruczoły cewkowe proste:
• Komórki główne – wytwarzają

pepsynogen

• Komórki okładzinowe – kwas solny

Sok żołądkowy

• HCl
• Pepsynogen
• Śluz (chroni śluzówkę żołądka przed

działaniem HCl)

• Czynnik wewnętrzny (wiąże witaminę B12
i tym samym umożliwia jej wchłanianie)
• ok. 2l/dobę

Gastryna

• Wydzielana przez komórki G

śluzówki żołądka

• Hormon pobudzający wydzielanie

soku żołądkowego

• Wydzielanie gastryny jest

pobudzane przez pokarm
pojawiający się w żołądku

Trawienie żołądkowe

HCl

Pepsynogen Pepsyna

zdenaturowane białko

łańcuch
y
białkow
e

Struktura białek

Inne enzymy żołądkowe

Podpuszczka (chymozyna) – w

obecności wapnia trawi kazeinę mleka u
niemowląt,

u dorosłych nie występuje

Lipaza żołądkowa – występuje w

niewielkiej ilości, działa na tłuszcze
mleka, śmietany, jaj

Jelito cienkie

(intestinum)

• Najdłuższy odcinek przewodu

pokarmowego (4-5m)

• Odbywa się ostateczne trawienie i

wchłanianie składników
pokarmowych

• Dzieli się na: 1) dwunastnicę – 20cm,
2) jelito czcze, 3) jelito kręte

Kosmki jelitowe

• Pokrywają całą

powierzchnię jelita

• Za ich pomocą odbywa się

wchłanianie produktów
trawienia białek i
węglowodanów do krwi,
tłuszcze wchłaniają się do
naczynia chłonnego

• Zwiększają powierzchnię

chłonna jelita cienkiego

• Nabłonek jednowarstwowy

walcowaty

Kosmki jelitowe

Kosmki jelitowe

Trawienie w jelitach

Enzymy trawienne:
• Amylazy (trawią skrobię)
• Oligosacharydazy: maltaza, laktaza,

sacharaza (rozkładają dwucukry)

• Peptydazy: trypsyna,

chymotrypsyna, karboksypeptydaza)

– trawią polipeptydy

• Lipazy – rozkładają tłuszcze

Jelito grube

• Kątnica – szeroki

workowaty, ślepo
zakończony odcinek

• Okrężnica

(wstępująca,
poprzeczna,
zstępująca, esowata)

• odbytnica

Jelito grube

• Wchłanianie wody i jonów sodu
• Rozkład resztek pokarmu przez bakterie

jelitowe

• Formowanie mas kałowych

Trzustka

• wewnątrzwydzielnicza
• zewnątrzwydzielnicza (wydzielanie soku

trzustkowego)

Sok trzustkowy

• Wodorowęglany (alkalizują treść pokarmową)
• Enzymy trawienne:
1) trypsyna, chymotrypsyna i karboksypeptydaza
2) lipaza
3) amylaza
4) rybonukleaza, dezoksyrybonukleaza

Enzymy te są aktywowane przez enterokinazy (enzymy

produkowane przez komórki błony śluzowej jelita).
Wydzielanie soku trzustkowego stymuluje hormon
jelitowy – sekretyna.

Wątroba – rola w procesie

trawienia

Produkcja żółci, która przez przewód żółciowy wpływa do

dwunastnicy , gdzie bierze udział w trawieniu tłuszczów.

Między trawieniem żółć gromadzona jest w pęcherzyku

żólciowym

(20 krotne zagęszczenie)

Skład żółci:
• sole kwasów żółciowych
• cholesterol
• lecytyna
• wodorowęglany

Wątroba – inne funkcje

• „obróbka” wchłoniętych składników pokarmowych

(przemiany aminokwasów)

• Magazynowanie glukozy w postaci glikogenu,

wytwarzanie glukozy w aa

(wychwyt glukozy z krwi w czasie trawienia i

syntezę glikogenu)

• Produkcja ciał ketonowych z kwasów

tłuszczowych (w czasie głodu zastępują glukozę w

procesach energetycznych w komórkach

nerwowych)

• Usuwanie z krwi substancji toksycznych oraz

unieczynnianie substancji biologicznie czynnych,

które usuwane są z żółcią lub moczem

Wątroba

Schorzenia przewodu

pokarmowego

Choroba wrzodowa

żołądka i dwunastnicy

• przejawia się wystąpieniem ubytku

błony śluzowej

• objawy kliniczne: bóle w nadbrzuszu

(dwunastnica – nocą lub 2-3 godziny

po posiłku), żołądek (tuż po jedzeniu)

• nudności
• brak łaknienia
• chudnięcie

Przyczyny

• Palenie papierosów
• Zażywanie leków zażywających

kwas acetylosalicylowy
(polopiryna)

• Stres, napięcie emocjonalne
• Infekcja Helicobacter Pylori

Wrzód żołądka

Nowotwory przewodu

pokarmowego

Rak przełyku

Rak płaskonabłonkowy lub gruczolakorak, po 50

r.ż.

Objawy:
• Utrata apetytu
• Spadek wagi
• Krwawienia
• Dysfagia
• Ból przy jedzeniu

Rak żołądka

• Bóle w dołku podsercowym
• Mdłości
• Odbijania
• Zgaga
• Utrata apetytu (wstręt do mięsa)
• Utrata wagi
• Krwotok
• Wyniszczenie

Czynniki ryzyka

• dieta obfitująca w szkodliwe dodatki (pokarmy:

wędzone, marynowane, solone; ostre przyprawy

orientalne),

• niedokwaśność soku żołądkowego,

• zanikowy nieżyt żołądka,

• niedokrwistość złośliwa,

• przebyta resekcja żołądka,

• palenie tytoniu,

• obecność polipów lub dysplazji w innych

miejscach przewodu pokarmowego,

• zakażenie Helicobacter pylon,

• polipowatość rodzinna.

Czy można żyć bez

żołądka?

Tak, ale:
• Konieczność przyjmowania pokarmu w

małych ilościach

• Częste zakażenia jelita cienkiego

spowodowane przez bakterie

• Stosowanie witaminy B

12

w

zastrzykach

• Białko może być trawione w jelitach

Czynności jelit –

zaburzenia wchłaniania

Choroba Leśniowskiego-

Crohna

Choroba Leśniewskiego-Crohna jest to przewlekłe nieswoiste
zapalenie jelit. Najczęściej zmiany zapalne są umiejscowione w
okolicy końcowego odcinka jelita cienkiego.
Początek choroby zwykle następuje pomiędzy 15 a 35 r.ż.
Objawy:

• biegunka,

• brak apetytu,

• bóle,

• osłabienie

• uczucie ogólnego wyczerpania

Takie objawy powodują z jednej strony zmniejszone spożycie

pokarmów, z drugiej natomiast straty składników i upośledzone

wchłanianie, co w efekcie prowadzi do niedoborów składników

pokarmowych i niedożywienia organizmu.

Zespół jelita drażliwego

• zaburzenia kurczliwości jelita

grubego głównie na tle nerwowym

• Postacie:
1) z bólami (lewy dół biodrowy) i

zaparciem,

2) biegunkowa – z bólem lub bez
3) mieszana (biegunki

naprzemiennie z zaparciami)

Objawy

• zaparcia, niekiedy na zmianę z biegunką,
• kurczowe kłujące lub piekące bóle

brzucha,

• uczucie ucisku w podbrzuszu,
• uczucie pełności, „przelewanie” w

brzuchu

• domieszka szklistego śluzu (bez krwi) w

stolcu

Zapalenie wątroby

Wirusowe zapalenie wątroby –

choroba wątroby wywołana zakażeniem
wirusowym. Często potocznie nazywana
"żółtaczką", jest to jednak określenie
nieprawidłowe

(w medycynie termin ten oznacza

jedynie objaw zażółcenia powłok
skórnych) oraz nieścisłe( mogą
przebiegać także bez zażółcenia skóry).

Wirus zapalenia wątroby typu A,

HAV

• Do zakażenia dochodzi poprzez przewód

pokarmowy (kontakt z wydzielinami chorego
lub produktami zakażonymi)

• Objawy: osłabienie, senność, bóle głowy, brak

apetytu, wstręt do potraw tłustych, czasami
gorączka, pod koniec pobolewanie wątroby,
żołądka

• Profilaktycznie przeciw WZW A stosuje się

szczepienia ochronne

Wirus zapalenia wątroby typu B,

HBV

• może prowadzić do śmierci. Wirus, który ją

wywołuje (HBV) - powikłania mogą prowadzić do
marskości lub pierwotnego raka

• Zakażenie poprzez kontakt uszkodzonej skóry lub

śluzówek ze skażonymi, nieodpowiednio
wysterylizowanymi narzędziami medycznymi 

np. podczas zabiegów stomatologicznych, badań

endoskopowych, akupunktury lub przy
czynnościach nie medycznych  tj. przy
wykonywaniu tatuażu, przekłuwaniu uszu,
niektórych zabiegach kosmetycznych

Wirus zapalenia wątroby typu B,

HBV

Okres ostrego wzw: objawy występują tylko u ok. 40-50% zakażonych

• żółtaczka u 1/3 chorych

• bóle mięśniowe,

• bóle stawowe,

• uczucie ogólnego rozbicia i osłabienia,

• gorączka

• lekkie zatrucie pokarmowe (brak apetytu, nudności,  niechęć do

papierosów

• ściemnienia moczu i odbarwienia stolca.

Okres przewlekłego wzw: jeśli po 6 miesiącach od zachorowania nie

dojdzie do eliminacji wirusa HBV mówimy o przejściu zakażenia w fazę

przewlekłą

• syndrom ciągłego zmęczenia, nieadekwatny do wykonywanych czynności

• u części pacjentów, po 15 –20 latach trwania choroby, dochodzi do

marskości wątroby, a u niektórych rozwija się pierwotny rak wątroby.

Diagnostyka WZW

• Test "podstawowy" w kierunku WZW

B.

Podstawowym badaniem serologicznym w

kierunku wykrycia zakażenia wirusem HBV

jest test na wykrycie

antygenu

powierzchniowego tego wirusa, czyli

HBsAg

.

Badanie to powinno być wykonane jako

pierwsze w każdym przypadku podejrzenia

WZW typu B.

Diagnostyka WZW

• Zakażenie HBV wywołuje odpornościową

odpowiedź humoralną i komórkową (synteza

przeciwciał: anty-HBc, anty-HBe, anty-HBs i anty-

preS)

• HBs Ag - antygen powierzchniowy (otoczkowy,

(od surface - powierzchnia) ) HBs-Ag (hepatits B

surface antigen),), świadczą o : nosicielstwie

HBS, ostrej lub przewlkłej fazie WZW B.

• Pojawia się w okresie 1 do 10 tygodni od

ekspozycji na zakażenie. Przetrwanie HBsAg

ponad 6 miesięcy jest klasyfikowane jako

nosicielstwo.

Wirus zapalenia wątroby typu C,

HCV

HCV jest przyczyną wirusowego zapalenia wątroby typu C.
Uznaje się go za przyczynę raka i marskości wątroby.

Do zakażenia HCV najczęściej dochodzi podczas zabiegów

medycznych:

• operacji, zabiegów chirurgicznych,

• badań (np. bronchoskopia),

• zabiegów stomatologicznych,

• zastrzyków,

• manikiuru, pedikiuru,

• wizyty u fryzjera (zranienie brzytwą, żyletką, nożyczkami),

• używania tych samych przyborów kosmetycznych przez

członków rodziny,

• robienia tatuaży,

• przekłuwania uszu lub kolczykowania ciała,

Marskość wątroby

Marskość wątroby, zwłóknienie

wątroby – postępujące włóknienie
miąższu wątroby, niszczące strukturę
narządu.

Charakteryzuje się zastępowaniem komórek

włóknami tkanki łącznej, które burzą jego
prawidłową budowę, doprowadzając do
upośledzenia funkcji metabolicznych,
utrudnienia odpływu żółci.

Marskość wątroby-

objawy

• wybroczyny i krwawienia – obniżona produkcja czynników

krzepnięcia

• żółtaczka – niedostateczne tempo metabolizmu bilirubiny

• swędzenie skóry

• encefalopatia wątrobowa – upośledzona wątroba nie usuwa z

krwi amoniaku i produktów przemian związków azotowych, w

wyniku czego rośnie ich stężenie we krwi (uszkodzenie mózgu):

zaniedbany wygląd zewnętrzny, skłonność do zapominania,

zaburzenia koncentracji, zaburzone reagowanie na bodźce,

zmiany rytmu snu i czuwania.

• zwiększona wrażliwość na leki

• cukrzyca

• nowotwór złośliwy wątroby

• nadciśnienie wrotne – krew płynąca z jelit oraz trzustki przez żyłę

wrotn wątrobową przepływa przez marską wątrobę trudniej, w

wyniku czego ciśnienie w żyle rośnie (żylaki przełyku)

Ostre zapalenie trzustki

Zapalenie trzustki jest

wynikiem samostrawienia się
narządu przez uwolnione i
zaktywowane w nim enzymy
trawienne.

Ostre zapalenie trzustki

• Bardzo silne bóle zlokalizowane w środkowej i

górnej części brzucha, mogące promieniować do

pleców, nie ustępujące po środkach

przeciwbólowych

• Wymioty skąpe, nie przynoszące ulgi

• Wzdęcie brzucha, często zatrzymanie gazów i

stolca

• Gorączka, czasem dreszcze

• Bóle mięśniowe

• W ciężkich postaciach – spadek ciśnienia krwi,

wstrząs, zatrzymanie moczu i ostra niewydolność

nerek, śmierć

Przewlekłe zapalenie

trzustki

• Nawracające, uporczywe bóle o zróżnicowanym

nasileniu występujące głównie po jedzeniu i

zlokalizowane w górnej części brzucha (chorzy

opisują je jako piekące, przeszywające, ostre lub

ściskające. Ból może trwać kilka dni lub nawet

tygodni, rzadko mija po mniej niż 24 godzinach)

• Postępująca utrata masy ciała

• Podwyższony poziom cukru we krwi, stopniowo

rozwijająca się cukrzyca

• Uporczywe biegunki będące wynikiem

niepełnego trawienia pokarmów wskutek

niedoboru enzymów trzustkowych

Cukrzyca

Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się

hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we

krwi) wynikającą z defektu produkcji lub działania

insuliny wydzielanej przez komórki beta trzustki.

Przewlekła hiperglikemia wiąże się z

uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i

niewydolnością różnych narządów, szczególnie

oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

Ze względu na przyczynę i przebieg choroby,

można wyróżnić cukrzycę typu 1, typu 2.

Cukrzyca - rodzaje

• cukrzyca typu 1 - pierwotne, niedostateczne

wydzielanie insuliny, przy zachowaniu normalnej

wrażliwości tkanek na ten hormon

• cukrzyca typu 2 - zmniejszona wrażliwości

tkanek na insulinę (insulinooporność). Stan ten

wymaga produkcji nadmiernej ilości insuliny, co

w dalszym przebiegu choroby przekracza

zdolności wydzielnicze trzustki. Dochodzi do

uszkodzenia komórek beta w wyspach trzustki i

upośledzenia, a później zaprzestania wydzielania

insuliny

Powikłania cukrzycy

• osłabienie czucia w stopie
• przewlekłe niedotlenienie

tkanek – obumieranie,

tworzenie skrzepy,

opuchlizny, wrzody,
martwice i pęknięcia

• deformacja się paznokci
• stopa jest sina

Zatrucie pokarmowe

Zatrucie pokarmowe - choroba

wynikająca ze spożycia pokarmu lub
przyjęcia płynów zawierających
substancje szkodliwe, również toksyny
bakteryjne, drobnoustroje,
przebiegająca z objawami ostrego
nieżytu żołądkowo-jelitowego.

Kolka

Kolką nazywamy nagły, napadowy,

bardzo silny i ostry ból powstający w
następstwie intensywnego skurczu
mięśni gładkich.

Postępowanie - ścisła dieta,

przestrzegana aż do momentu
ustąpienia bólu, jednorazowy
krótkotrwały kompres rozgrzewający

.