Historia Prawa Publicznego

Małgorzata Materniak-Pawłowska

Literatura



K. Krasowski, M. Krzymkowski, K. Sikorska-Dzięgielewska, J.
Walachowicz, Historia ustroju państwa.



J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa
polskiego.



T. Maciejewski, Historia ustroju i prawa sądowego Polski.



W. Uruszczak, Historia państwa i prawa polskiego, T. I (966-
1795).



K. Kamińska, A. Gaca, Historia powszechna ustrojów
państwowych.



M. Sczaniecki, Powszechna historia państwa i prawa.



J. Baszkiewicz, Powszechna historia ustrojów państwowych.



S. Grodziski, Porównawcza historia ustrojów państwowych.



T. Maciejewski, Historia powszechna ustroju i prawa.

Zagadnienia

1. Zagadnienia wstępne
- pojęcia
- klasyfikacje ustrojów

2. Państwo antyczne
- despotia wschodnia (Egipt, Mezopotamia)
- państwo-miasto (polis greckie i civitas rzymska)
- monarchia imperialna (cesarstwo rzymskie)

Zagadnienia

3. Państwo feudalne
- kształtowanie się Europy średniowiecznej – pojęcia, tradycja klasyczna,

tradycja barbarzyńska, tradycja chrześcijańska

- podstawowe pojęcia - feudalizm, poddaństwo, lenno, immunitety, przywileje,

systemy następstwa tronu

- państwo szczepowe
- monarchia patrymonialna – cechy państwa, władca, zarząd państwa, rozbicie

dzielnicowe i rozdrobnienie feudalne

- monarchia stanowa – pojęcie stanu społecznego, cechy państwa,

reprezentacje stanowe, władca, nowa organizacja państwa

- monarchia absolutna – etapy, rodzaje absolutyzmu (renesansowy, klasyczny,

oświecony, policyjny), legitymizacje absolutyzmu (religijna,
racjonalistyczna), władza monarsza (zakres władzy, ograniczenia władzy),
aparat urzędniczy

- forma mieszana (Rzeczpospolita szlachecka) – cechy państwa, monarcha,

parlamentaryzm, zarząd państwa, reformy czasów stanisławowskich

Zagadnienia

4. Państwo konstytucyjne
- podstawowe pojęcia – termin „konstytucja”; ustanowienie i zmiana konstytucji;

struktura, systematyka i treść konstytucji, państwo konstytucyjne

- konstytucjonalizm angielski
- konstytucjonalizm amerykański
- konstytucjonalizm polski
- konstytucjonalizm francuski
- konstytucjonalizm niemiecki

5. Systemy władzy w Europie w XIX i XX w.
- system liberalny
- system autorytarny i postabsolutny (XIX w.)
- system autorytarny (XX w.)
- system totalitarny
- system demokratyczny

Zagadnienia wstępne

Pojęcia



Państwo - stowarzyszenie polityczne, które w zdefiniowanych granicach
terytorialnych posiada suwerenne kompetencje, obejmuje wszystkie organy
publiczne i sprawuje władzę, opierając się na założeniu, że reprezentuje
interesy społeczeństwa.



Ustrój państwa – jego struktura organizacyjna, budowa wewnętrzna,
system organów i instytucji

- zależy od: stosunków politycznych, społecznych i ekonomicznych
- może się opierać na zasadach określonych w dokumentach prawnych lub

na tradycji, współcześnie najczęściej na zasadach konstytucyjnych



Klasyfikacja ustrojów

- typologia klasyczna (wg Arystotelesa)
- typologie tradycyjne (XVIII i XIX-wieczne)
- typologie XX-wieczne (marksistowska, teoria „trzech światów”, typologia

współczesna)

Zagadnienia wstępne

Pojęcia



System polityczny – zasadnicza struktura, w ramach której toczy się
życie polityczne

(definicja ameryk.) – ogół struktur, procedur i instytucji, które działają

wspólnie, aby znaleźć rozstrzygnięcie problemów;

(definicja franc.) – całokształt wzajemnych politycznych powiązań

istniejących w globalnym systemie, jakim jest społeczeństwo

(definicja pol.) – aparat państwowy, partie polityczne oraz organizacje i

grupy społeczne formalne i nieformalne, uczestniczące w działaniach
politycznych w obrębie danego państwa oraz ogół zasad i norm
prawnych regulujących ich wzajemne stosunki

Zagadnienia wstępne

Pojęcia



System polityczny (podobnie jak ustrój państwa) – to ogół organów
państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych
uczestniczących w działaniach danego państwa oraz ogół generalnych
zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi

Na system polityczny danego państwa składają się trzy grupy elementów:

- idee i wartości polityczne (np. idea suwerenności narodu, pluralizmu politycznego, trójpodziału

władzy);

- organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące to życie (np. aparat

państwowy, partie polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia, samorządy);

- normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei i wartości politycznych oraz regulujące

strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych (np. normy prawne, moralne,
kulturowe)



Klasyfikacja systemów politycznych

- podział ze względu na typ reżimu politycznego
- podział ze względu na zasady organizacji aparatu państwowego
- podział ze względu na strukturę terytorialną państwa

Klasyfikacja ustrojów

wg Arystotelesa

(IV w. p.n.e.)

kto

odnosi

korzyści?

kto rządzi?

jedna osoba

mała grupa

masy

sprawujący

władzę

TYRANIA

OLIGARCHIA

DEMOKRACJA

wszyscy

MONARCHIA

ARYSTOKRACJA

POLITEJA

Tradycyjne klasyfikacje ustrojów

(XVIII i XIX-wieczne)

od XVIII w. systemy ustrojowe klasyfikowano jako:
- monarchie i republiki
- ustroje autokratyczne i konstytucyjne
- systemy parlamentarne i prezydenckie
- państwa unitarne i państwa złożone (federacje lub

konfederacje)

XX-wieczne klasyfikacje
ustrojów



KLASYFIKACJA MARKSISTOWSKA

USTRÓJ SPOŁECZNO-
GOSPODARCZY

USTRÓJ POLITYCZNY

ustrój niewolniczy



despotie wschodnie (Mezopotamia, Egipt)



państwo-miasto (polis grecka – Ateny, Sparta, i civitas rzymska)



monarchie imperialne (Macedonia, Egipt Ptolemeuszy, Cesarstwo Rzymskie)

ustrój feudalny



monarchia prywatnoprawna = patrymonialna = wczesnofeudalna

- jednolita
- rozdrobniona (rozbicie dzielnicowe i rozdrobnienie feudalne)



monarchia publicznoprawna

- monarchia stanowa
- monarchia absolutna
- forma mieszana (demokracja szlachecka)

ustrój kapitalistyczny



państwo konstytucyjne

- monarchia
- republika

ustrój socjalistyczny



ustrój socjalistyczny

XX-wieczne klasyfikacje
ustrojów



TEORIA „TRZECH ŚWIATÓW”

- kapitalistyczny „pierwszy świat”
- komunistyczny „drugi świat”
- rozwijający się „trzeci świat”



WSPÓŁCZESNE USTROJE

- poliarchie zachodnie
- nowe demokracje
- ustroje Azji Wschodniej
- ustroje islamskie
- ustroje wojskowe

Klasyfikacje systemów politycznych



Podział ze względu na typ reżimu politycznego:

[reżim polityczny – to układ formalnych (prawnych), jak i nieformalnych zasad i mechanizmów

regulujących funkcjonowanie centrum władzy politycznej oraz sposób jego powiązania ze
społeczeństwem]

- reżim demokratyczny (demokratyczny system polityczny)

– o systemie rządów

parlamentarno-gabinetowym, prezydenckim, parlamentarno-komitetowym)

- reżim niedemokratyczny (niedemokratyczny system polityczny): autorytarny i totalitarny



Podział ze względu na zasady organizacji aparatu państwowego:

- jeśli dotyczy to wzajemnych stosunków między naczelnymi organami państwowymi to jest to podział na:

systemy parlamentarne i systemy prezydialne

- jeśli dotyczy charakteru instytucji głowy państwa to jest to podział na:

monarchie i republiki



Podział ze względu na strukturę terytorialną państwa:

- państwo unitarne
- państwo złożone