Historia Prawa Publicznego

Małgorzata Materniak-Pawłowska

LITERATURA



J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa
polskiego.



M. Sczaniecki, Powszechna historia państwa i prawa.



T. Maciejewski, Historia ustroju i prawa sądowego Polski.



T. Maciejewski, Historia powszechna ustroju i prawa.



W. Uruszczak, Historia państwa i prawa polskiego, T. I (966-1795).



J. Baszkiewicz, Powszechna historia ustrojów państwowych.



S. Grodziski, Porównawcza historia ustrojów państwowych.



K. Krasowski, M. Krzymkowski, K. Sikorska-Dzięgielewska, J.
Walachowicz, Historia ustroju państwa.



K. Kamińska, A. Gaca, Historia powszechna ustrojów państwowych.

ZAGADNIENIA

1. Zagadnienia wstępne
- pojęcia
- klasyfikacje ustrojów

2.Korzenie kultury i tradycji europejskiej
- tradycja klasyczna
- tradycja barbarzyńska
- tradycja chrześcijańska

ZAGADNIENIA

3. Państwo feudalne
- kształtowanie się Europy średniowiecznej – pojęcia, tradycja klasyczna,

tradycja barbarzyńska, tradycja chrześcijańska

- podstawowe pojęcia - feudalizm, poddaństwo, lenno, immunitety, przywileje,

systemy następstwa tronu

- państwo szczepowe
- monarchia patrymonialna – cechy państwa, władca, zarząd państwa, rozbicie

dzielnicowe i rozdrobnienie feudalne

- monarchia stanowa – pojęcie stanu społecznego, cechy państwa,

reprezentacje stanowe, władca, nowa organizacja państwa

- monarchia absolutna – etapy, rodzaje absolutyzmu (renesansowy, klasyczny,

oświecony, policyjny), legitymizacje absolutyzmu (religijna,
racjonalistyczna), władza monarsza (zakres władzy, ograniczenia władzy),
aparat urzędniczy

- forma mieszana (Rzeczpospolita szlachecka) – cechy państwa, monarcha,

parlamentaryzm, zarząd państwa, reformy czasów stanisławowskich

ZAGADNIENIA

4. Państwo konstytucyjne
- podstawowe pojęcia – termin „konstytucja”; ustanowienie i zmiana

konstytucji; struktura, systematyka i treść konstytucji, państwo
konstytucyjne

- konstytucjonalizm amerykański
- konstytucjonalizm europejski na wybranych przykładach (Polski, Francji,

Niemiec)

5. Systemy władzy w Europie w XIX i XX w.
- system liberalny
- system autorytarny i postabsolutny (XIX w.)
- system autorytarny (XX w.)
- system totalitarny
- system demokratyczny

POJĘCIA – PAŃSTWO



Dawne pojęcia:

- greckie „polis” – miasto-państwo z własnym ustrojem i prawodawstwem
- rzymskie: „civitas” – państwo obywateli rzymskich lub „res publica” –

wspólnota wszystkich obywateli, później „imperium”

- średniowieczne „terra” – kraj, a więc najważniejszy stał się czynnik

terytorialny

- włoskie „stato” (XVI w., Machiavelli) – określenie wywodzące się z łac.

„stare” – stać się i „status” – warunki położenia, stan

Pojęcie to można już było stosować do każdego z państw, bez względu

na wielkość czy charakter ustroju państwowego. W XVI i XVII w.
wykształciły się z niego: francuski – l’État, angielski – State, niemiecki –
der Staat

- słowiańskie terminy: polskie „państwo” (od „pan” i „panowania” czyli

wykonywania władzy), rosyjskie „gosudarstwo” (pochodzące od
„gosudara” czyli „pana”)

POJĘCIA – PAŃSTWO



Współczesna definicja – państwo w naukach politycznych i prawnych
oznacza:

- okolony granicami obszar, w obrębie którego ludzie są poddani jednej władzy

politycznej (państwo jako „kraj”)

- ogół ludzi żyjących w granicach danego państwa (społeczeństwo zorganizowane

w państwo)

- organizację ludzi rozpatrywaną ze względu na łączącą ich więź zależności

politycznej (państwo jako grupa społeczna zorganizowana)

- tę część organizacji państwowej, która sprawuje władzę nad innymi lub realizuje

wszelkie związane z tą władzą czynności (państwo jako aparat państwowy)

- podmiot własności państwowej (państwo jako fiskus, skarb państwa i podmiot

prawa międzynarodowego)

POJĘCIA – PAŃSTWO



Typy definicji państwa:

- funkcjonalne – opisuje państwo przez funkcje jakie musi ono spełniać
Hugo Grotius (XVII w.) – państwo to zrzeszenie wolnych ludzi w celu korzystania z

prawa oraz dla dobra powszechnego;

współcześnie – państwo to społeczna organizacja mająca za główny cel rozwiązywanie

wspólnych problemów i zabezpieczenie wspólnych dóbr, a także utrzymanie porządku

- strukturalno-elementowe – bazują na teorii trzech elementów (twórcą G. Jellinek

XIX/XX w.): ludności, terytorium i władzy zwierzchniej – państwo to trwały związek
ludzi stale osiadłych na pewnym terytorium, podlegających jednej, wyłącznej władzy
zwierzchniej

- psychologiczne – państwo to zbiór wyobrażeń dotyczących władczych stosunków

międzyludzkich (L. Petrażycki)

- socjologiczne – państwo jako społeczność polityczna, czyli zespół ludzi,

występujących jako członkowie lub funkcjonariusze określonych instytucji i
posiadające z tej racji określone prerogatywy (W. Wesołowski)

- klasowe – odmiana definicji socjologicznych – państwo jako instrument klasowego

panowania z uwagi na dominację klas posiadających (K. Marks)

POJĘCIA – PAŃSTWO



Cechy państwa:

- państwo jest organizacja polityczną

- państwo jest organizacją przymusową (przymus fizyczny, przymus

ekonomiczny, przymus psychologiczny)

- państwo jest organizacją terytorialną

- państwo jest organizacją suwerenną

POJĘCIA – USTRÓJ PAŃSTWA



Ustrój państwa – jego struktura organizacyjna, budowa wewnętrzna,
system organów i instytucji

- zależy od: stosunków politycznych, społecznych i ekonomicznych
- może się opierać na zasadach określonych w dokumentach prawnych

lub na tradycji, współcześnie najczęściej na zasadach konstytucyjnych



Klasyfikacja ustrojów

- typologia klasyczna (wg Arystotelesa)
- typologie tradycyjne (XVIII-XIX w.)
- typologie XX-wieczne (marksistowska, teoria „trzech światów”,

typologia współczesna)

KLASYFIKACJA USTROJÓW WG
ARYSTOTELESA (IV w. p.n.e.)

kto

odnosi

korzyści?

kto rządzi?

jedna osoba

mała grupa

masy

sprawujący
władzę

TYRANIA

OLIGARCHIA

DEMOKRACJA

wszyscy

MONARCHIA

ARYSTOKRACJA

POLITEJA

TRADYCYJNE KLASYFIKACJE
USTROJÓW



od XVIII w. systemy ustrojowe klasyfikowano jako:

- monarchie i republiki
- ustroje autokratyczne i konstytucyjne
- systemy parlamentarne i prezydenckie
- państwa unitarne i państwa złożone (federacje lub

konfederacje)

XX-WIECZNE KLASYFIKACJE
USTROJÓW

KLASYFIKACJA MARKSISTOWSKA

USTRÓJ SPOŁECZNO-
GOSPODARCZY

USTRÓJ POLITYCZNY

ustrój niewolniczy



despotie wschodnie (Mezopotamia, Egipt)



państwo-miasto (polis grecka – Ateny, Sparta, i civitas rzymska)



monarchie imperialne (Macedonia, Egipt Ptolemeuszy, Cesarstwo

Rzymskie)

ustrój feudalny



monarchia prywatnoprawna = patrymonialna = wczesnofeudalna

- jednolita
- rozdrobniona (rozbicie dzielnicowe i rozdrobnienie feudalne)



monarchia publicznoprawna

- monarchia stanowa
- monarchia absolutna
- forma mieszana (demokracja szlachecka)

ustrój kapitalistyczny



państwo konstytucyjne

- monarchia
- republika

ustrój socjalistyczny



ustrój socjalistyczny

XX-WIECZNE KLASYFIKACJE
USTROJÓW



TEORIA „TRZECH ŚWIATÓW”

- kapitalistyczny „pierwszy świat”
- komunistyczny „drugi świat”
- rozwijający się „trzeci świat”



WSPÓŁCZESNE USTROJE

- poliarchie zachodnie
- nowe demokracje
- ustroje Azji Wschodniej
- ustroje islamskie
- ustroje wojskowe

POJĘCIA – SYSTEM POLITYCZNY



System polityczny – zasadnicza struktura, w ramach której toczy się
życie polityczne

(definicja ameryk.) – ogół struktur, procedur i instytucji, które działają

wspólnie, aby znaleźć rozstrzygnięcie problemów;

(definicja franc.) – całokształt wzajemnych politycznych powiązań

istniejących w globalnym systemie, jakim jest społeczeństwo

(definicja polska) – ogół organów państwowych, partii politycznych oraz

organizacji i grup społecznych formalnych i nieformalnych uczestniczących
w działaniach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm
regulujących wzajemne stosunki między nimi

POJĘCIA – SYSTEM POLITYCZNY



Na system polityczny danego państwa składają się trzy grupy
elementów:

- idee i wartości polityczne (np. idea suwerenności narodu, pluralizmu

politycznego, trójpodziału władzy);

- organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące to

życie (np. aparat państwowy, partie polityczne, związki zawodowe,
stowarzyszenia, samorządy);

- normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei i wartości politycznych

oraz regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych
(np. normy prawne, moralne, kulturowe)



Klasyfikacja systemów politycznych

- podział ze względu na typ reżimu politycznego
- podział ze względu na zasady organizacji aparatu państwowego
- podział ze względu na strukturę terytorialną państwa

KLASYFIKACJE SYSTEMÓW
POLITYCZNYCH



Podział ze względu na typ reżimu politycznego:

[reżim polityczny – to układ formalnych (prawnych), jak i nieformalnych zasad i

mechanizmów regulujących funkcjonowanie centrum władzy politycznej oraz sposób jego
powiązania ze społeczeństwem]

- reżim demokratyczny (demokratyczny system polityczny) – o systemie rządów

parlamentarno-gabinetowym i prezydenckim)

- reżim niedemokratyczny (niedemokratyczny system polityczny): autorytarny i totalitarny



Podział ze względu na zasady organizacji aparatu państwowego:

- jeśli dotyczy to wzajemnych stosunków między naczelnymi organami państwowymi to jest

to podział na: systemy parlamentarne i systemy prezydialne

- jeśli dotyczy charakteru instytucji głowy państwa to jest to podział na: monarchie i

republiki



Podział ze względu na strukturę terytorialną państwa:

- państwo unitarne
- państwo złożone