Pojęcie globalizacji odnosi się do wielu różnego

rodzaju, komplementarnych wobec siebie,

nakładających się na siebie procesów. To zespół

procesów, polegających na uniwersalizacji

zjawisk politycznych, ekonomicznych i

kulturowych od, narodowych, do

ogólnoświatowych standardów.

Przejawem rozszerzania się świadomości

globalnej są procesy uniwersalizacji wartości

i norm kulturowych, w tym religijnych.

Niektóre religie, w tym chrześcijaństwo,

przyczyniają się do uniwersalizacji

świadomości grup społecznych, na gruncie

wspólnych wierzeń, instytucji i wartości, nie

ograniczających się wyłącznie do religijnych.

Zjawisko to dotyczy także sfery obyczajów,

niektórych norm kulturowych, związanych

zwłaszcza z procesami upowszechniania

się wystandaryzowanych wzorów

konsumpcyjnych. Podstawowym

instrumentem globalizacji kulturowej są

środki masowej komunikacji.

Procesy globalizacji wywołują obecnie wiele
ideologicznych i politycznych kontrowersji. Nie są
jednoznacznie opisane. Na podstawie analizy
kilku teorii socjologicznych, Piotr Sztompka
rekonstruuje możliwe scenariusze przebiegu i
następstw procesów globalizacji. Wydaje się w
świetle analizy tych scenariuszy, że przyszłość
strukturalnych powiązań pomiędzy grupami
kulturowymi zależy od tego, w jakim stopniu
przybiorą one charakter inkluzywnych, bądź
ekskluzywnych całości kulturowych.

Kultury te, otwarte na inne całości kulturowe,

bez względu na to, jaką fazę uniwersalizacji

tożsamości reprezentują, w dłuższych lub

krótszych procesach asymilacji wchodzą we

wzajemne interakcje, mieszają się i

przenikają, prowadząc do wyłaniania

nowych, postnarodowych i mieszanych

rasowo oraz religijnie cywilizacji.

Kultury te rozwijane są w strukturach
wieloetnicznych, wielorasowych, takich jak
społeczeństwa Brazylii czy Stanów
Zjednoczonych. Są to całości synkretyczne,
często hybrydalne, tworzone przez ludzi
wywodzących się z różnorodnych grup
kulturowych o odmiennej charakterystyce
rasowej, etnicznej i religijnej.

Kultury te rozwijane są w strukturach
wieloetnicznych, wielorasowych, takich jak
społeczeństwa Brazylii czy Stanów
Zjednoczonych. Są to całości synkretyczne,
często hybrydalne, tworzone przez ludzi
wywodzących się z różnorodnych grup
kulturowych o odmiennej charakterystyce
rasowej, etnicznej i religijnej.

To kultury, dążące do utrzymania odrębności i
autonomii grupowej, zamykają się przed
zewnętrznymi wpływami kulturowymi. Opierają swój
status na językowej, etnicznej, rasowej czy religijnej
unikatowości. Są kulturami, nie wchodzącymi w
interakcje międzykulturowe, niepodatnymi
zwłaszcza na asymilację językową. Grupy kulturowe
cechujące się ekskluzywizmem, są relatywnie
wysoce jednorodne rasowo, językowo, etnicznie.

Procesy globalizacji zmierzają w kierunku

wyłonienia nowych grup kulturowych oraz

układów integracji międzyrasowej. Możliwe są

różne konfiguracje strukturalne stanowiące

następstwo procesów globalizacji.

Nowe układy relacji między grupami

kulturowymi kształtowane w procesach

globalizacji, zmierzają ku czterem

podstawowym modelom strukturalnym.

Wspólnotowy (A), najbliższy typowi pluralizmu
zewnętrznego. Relacje między grupami
kulturowymi są w oparte na odrębności, dążeniu
do ekskluzywizmu kulturowego, oryginalności i
partykularyzmie tożsamości, przy rozwijających
się strukturalnych zależnościach ekonomicznych
i politycznych. Ten typ struktur jest atrakcyjny
dla antyglobalistów i przeciwników
homogenizacji kulturowej.

Wspólnotowy (B) Ten model relacji w
globalizującym się świecie prowadzić ma do
coraz większej homogenizacji i tworzenia się
jednej, uniwersalnej kultury ogólnoludzkiej.
Nie wiadomo jak długo potrwa ten proces
uniwersalizacji wartości i norm kulturowych,
ale zdaniem Samuela Huntingtona nabierze
on w trzecim millenium przyśpieszenia.

Zrzeszeniowy (A) - podstawową jednostką
integracyjną pozostaje państwo narodowe.
Relacje międzynarodowe są stosunkami
kontrolowanymi i reglamentowanymi przez
instytucje polityczne i ekonomiczne, w tym
międzyrządowe. W takim modelu strukturalnym
niektóre, mocarstwa pełnią rolę hegemonów
wielostronnych relacji między państwami
narodowymi.

Zrzeszeniowy (B) - podstawową role odegra

zintegrowany system instytucji politycznych,

organizacyjny twór w rodzaju ogólnoświatowego

„superrządu”. Fazami pośrednimi budowy

systemu politycznego ładu światowego są

państwa takie jak, np. federacyjne USA, i

superpaństwa w rodzaju Unii Europejskiej.

Wymienione typy relacji międzynarodowych

można sprowadzić do dwóch podstawowych:

kulturowo-wspólnotowego oraz polityczno-

zrzeszeniowego. W pierwszym dominować będą

grupy kulturowe, w drugim organizacje polityczne

i gospodarcze. Podmiotowość grup kulturowych w

modelu pierwszym będzie dominującą, nadrzędną

cechą układów relacji, w drugim najistotniejszym

elementem stosunków międzynarodowych są

państwa i organizacje międzyrządowe.

W wyniku procesów globalizacji, zmienia się

także status zbiorowości regionalnych jak

również sama natura zjawisk regionalizacji.

Wyłaniają się nowe rodzaje regionalizmów

międzykulturowych i międzycywilizacyjnych.

Nie są to już zwarte, wyraziste w sensie

terytorialnym, autonomiczne i jednorodne

całości, lecz raczej przestrzenie kulturowe o

charakterze regionalnym.

Wiele z takich regionalizmów przybiera
coraz bardziej heterogeniczne,
wielokulturowe, czy wręcz pluralistyczne
charakterystyki. W tym sensie swoistym
regionem kulturowym staje się Kalifornia
czy metropolia nowojorska. W tych
regionach wyłania się nowy typ
uniwersalnej tożsamości amerykańskiej,
zachodniej, cechujący odmiennych
etnicznie, rasowo, narodowo, religijnie
mieszkańców przemieszanych ze sobą
enklaw-wspólnot kulturowych.

Procesy regionalizacji stanowią jedną z faz i

zarazem rodzaj zjawisk uniwersalizacji

kulturowej. Uniwersalizacja kulturowa

oznacza poszerzanie się granic pojęcia

ojczyzny, od ojczyzny „prywatnej”,

ojcowizny, ziemi rodzinnej, do ojczyzny

„ideologicznej”

Uniwersalizacja kulturowa odbywa się
poprzez procesy akulturacji i w fazie
prenarodowej polega na kształtowaniu się
świadomości regionalnej, w postnarodowej
prowadzi natomiast do wyłaniania się
nowożytnych cywilizacji i regionów
międzykulturowych. Uniwersalizacja odbywa
się poprzez proces rozszerzania się zakresu
terytorialnego oraz znaczeniowego,
symbolicznego pojęcia ojczyzny.

Procesy integracji społecznej obejmują dwie
podstawowe formy więzi społecznej: wspólnotową
i zrzeszeniową. Najwcześniejsze rodzaje więzi
wyrastają na gruncie związków pokrewieństwa,
relacji nieformalnych, bezpośrednich, rozwijanych
przez małe wspólnoty lokalne. Grupy oparte na
więzach pokrewieństwa i stanowią dół piramidy
uspołecznienia. W porządku wspólnotowym ważną
rolę odgrywają terytorialne wspólnoty rodowo-
plemienne, stanowiące najwcześniejszą formę
zbiorowości etnicznych.

Wspólnota globalna, ogólnoludzka stanowi
w większym stopniu przestrzeń integracji
wyobrażonej, o bardziej zaawansowanych
procesach unifikacji politycznej czy
standaryzacji ekonomicznej, niż
uniwersalizacji religii, języka czy innych
elementów kultury.
Główne fazy procesu uniwersalizacji
kulturowej, wraz z odpowiadającym im
najważniejszymi formami integracji
grupowej zawiera tabela nr 1.

FAZA

PRENARODOWA

FAZA

POSTANORODWA

FAZA

POSTNARODOWA

Wspólnoty realne

Wspólnoty

symboliczne

Wspólnoty

wyobrażone

Grupy pierwotne,

rodzime,

autochtoniczne

Grupy etniczne,

narody

Cywilizacje

Kultury proste

Kultury złożone

Struktury

pluralistyczne

Kultury małe

Kultury duże

Kultury wielkie

Kultury ekskluzywne,

zamknięte

Kultury otwarte

Kultury inkluzywne

Kultury lokalne

Kultury narodowe

Kultury globalne

Wspólnoty regionalne Wspólnoty narodowe

Wspólnota-cywilizacja

Procesy regionalizacji to nie tylko zjawiska
rozszerzania się granic terytorialnych
ojczyzny, to także wzrost konsolidacji
politycznej, unifikacji społecznej i
standaryzacji ekonomicznej grup
kulturowych zamieszkujących jednostkę
terytorialną, funkcjonującą w świadomości
społecznej w postaci regionu, ojczyzny
prywatnej, „małej ojczyzny”

Procesy regionalizacji to wczesna faza
procesów narodotwórczych, ale zjawiska
regionalizacji zachodzą także pomiędzy
cywilizacjami, w ponowoczesnym,
postanorodowym kontekście procesów
globalizacji.

Pojęcia regionu i regionalizacji są bardzo
pojemne. Odnoszą się do następujących
zjawisk:

1. Wzrostu zakresu więzi terytorialnej,

związanej z symboliczną, kulturową
kategorią ojczyzny. Pojecie ojczyzny
„regionalnej” jest wieloznaczne, może
oznaczać istnienie więzi z terytorium
plemiennym, ale może odnosić się do
istnienia więzi łączącej członków wielu grup
kulturowych,, wielokulturowego układu
integracji lokalno-terytorialnej.

2. Uniwersalizowania się tożsamości

kulturowej mieszkańców regionu, bez
względu na ich narodowe pochodzenie.
Procesy integracji etnicznej mieszkańców
Kaszub czy Alzacji nie stały w sprzeczności z
rozwojem szerszej, narodowej, niemieckiej
czy polskiej identyfikacji narodowej. Regiony
prenarodowe to „małe ojczyzny” grup
etnicznych w rodzaju Ślązaków w Polsce.

3. Homogenizowania się, czyli wzrostu zakresu

jednorodności kulturowej, członków
wspólnoty regionalnej. Homogenizacja
kulturowa nie jest warunkiem istnienia
tożsamości regionalnej, ale wyraźnie ja
wzmacnia. W niektórych regionach nakładają
się na siebie różne rodzaje tożsamości
kulturowej, od plemiennej, po postnarodową.
Tak tożsamość śląska, miesza się z
identyfikacją polską, niemiecką.

4. Pogłębiania się autonomii politycznej i

standaryzacji gospodarczej, w postaci sieci
instytucjonalnych, formalnych interakcji i
zależności, funkcjonujących zarówno w
mechanizmach samorządności terytorialnej,
jak i odrębności gospodarczej rynków
regionalnych czy sposobów gospodarowania.

5. Utrwalanie wzorów integracji i solidarności

grupowej w kontekście wspólnych doświadczeń
historycznych, podobieństwa zachowań,
działań i orientacji na wartości. Ten syndrom
cech prowadzi do wzmacniania się więzi nie
tylko wspólnotowej, rodzinno-sąsiedzkiej,
kulturowej, ale także więzi ideologicznej. Śląsk
czy Alzacja to nie tylko regiony-wspólnoty, to
także regiony w sensie ideologicznym,
cechujące się istnieniem i funkcjonowaniem
odrębnego, swoistego, lokalnego patriotyzmu.

1. Regiony autonomiczne, terytorialnie zwarte,

kulturowo odrębne, o własnych wzorach
samorządności i samoorganizacji politycznej:

A.

Regiony autonomiczne grup plemiennych,
szczepowych, kastowych, klanowych.

B.

Regionów autonomicznych grup etnicznych,
zamieszkiwanych przez jednorodne
zbiorowości kulturowe.

C.

Grup terytorialno-regionalnych, takich jak
Górale podhalańscy w Polsce

2. Regiony międzykulturowe, międzynarodowe

międzypaństwowe, powstające na styku
dwóch lub kilku zbiorowości etnicznych lub/i
narodowych:

A.

Symetrycznych, gdy w kontakcie kulturowym
uczestniczą dwie równorzędne zbiorowości
narodowe, np. polska i niemiecka.

B.

Asymetrycznych, gdy tworzą się systemy
identyfikacji regionalnej na styku dwóch
rodzajów grup kulturowych, narodu i grupy
etnicznej.

3. Regiony międzycywilizacyjne, wyłaniające

się na styku dwóch lub większej liczby grup
rasowych, religijnych lub językowych.

Interesujący i rozpowszechniony typ
regionalizacji wyznaczają „pogranicza
kulturowe”. Można je nazwać regionami
międzykulturowymi, tworzącymi pomost
albo przeciwnie, barierę w dialogu i
integracji kulturowej.

We współczesnych systematyzacjach
wyróżnia się następujące rozumienia
„regionu pogranicza kulturowego”

1. „Końca świata kulturowego” w odniesieniu

do kultury grupy dominującej. W tym sensie
regiony pogranicza kulturowego traktowane
są jako peryferyjne, odległe od centrum,
marginalne, reprezentujące kulturę
„pobocza”, drugorzędną.

2. Tworu nie do końca uformowanego,

„niedokończonego” w sensie integracji
kulturowej, niewyrazistego językowo,
religijnie, czasem hybrydalnego. Tego typu
rozumienie regionu międzykulturowego
posiada podobnie jak pierwsze wiele
negatywnych odniesień ideologicznych.

3. Zjawiska przejściowego, obszaru

kształtowania się nowej tożsamości
międzygrupowej, terytorium otwartego
kulturowo, „tranzytowego” w sensie
mieszania się i przenikania różnych kultur.
Region pogranicza kulturowego jest w tym
sensie rodzajem „tygla”, w którym mieszają
się oraz scalają ze sobą różne grupy
kulturowe.

4. Regionalizacji w sensie struktury

pluralistycznej, w której współwystępują i
mieszają się wpływy różnych grup
kulturowych, tworząc swoistą dla
konkretnego regionu mozaikę kultur. Jest to
przypadek regionu Bazylei, w którym
mieszają się ze sobą w ramach prawa
szwajcarskiego wpływy kultur niemieckiej i
francuskiej.

5. Regionu jako obszaru tolerancji, akceptacji

odmienności, atrakcyjności różnorodności

kulturowej. Takie ujęcie regionalizacji

prowadzi do wzrostu różnorodności

kulturowej oraz wyłaniania pluralistycznych

modeli integracji.

6. Zjawiska niezwykłego, oryginalnego,

unikatowego o swoistej konfiguracji kultur

występujących na danym obszarze, która

nie pojawia się nigdzie indziej.

Dziękuję za uwagę!

Greta Jankowska-Poszwa