Usprawianie psychoruchowe

dzieci metodą Procus i Block

Źródło:

Rehabilitacja medyczna 2009, Tom
13, Nr 4, 22-38

Autorzy:

Zofia Kułakowska, Katarzyna
Szamotulska

Wprowadzenie

Usprawnianie psychoruchowe metodą Procus Block jest
propozycją postępowania z dziećmi wykazującymi
łagodne zaburzenia neuropsychologiczne określane jako
minimalna dysfunkcja mózgu lub jako dysharmonia
rozwojowa. Metodę opracowano w oparciu o znajomość
neurofizjologicznych procesów rozwojowych mózgu w
okresie prenatalnym i w dzieciństwie.
Terapia wg Procus i Block mieści się w nurcie terapii
integracyjnych, w których na bazie ćwiczeń ruchowych
stymuluje się rozwój wielu funkcji OUN, zwłaszcza w
okresie ich wzajemnego sprzężania i integrowania.

W metodzie Procus i Block zakłada się, że przez
uświadamianie i osiąganie ruchu docelowego, dziecko
dochodzi stopniowo do kontrolowania procesów
psychologicznych, panowania nad sobą, co prowadzi do
polepszenia procesów poznawczych: porozumiewania,
mowy, pamięci.
Terapia jest organizowana w grupach i jest wyraźnie
ograniczona w czasie, który umożliwia dokonanie oceny
skuteczności postępowania. Powtarzanie tego samego
planu ćwiczeń służy uczeniu się struktury w czasie i
antycypacji zdarzeń, zmniejszeniu lęku, agresywności i
nadpobudliwości psychoruchowej, lepszego
kontrolowania emocji i sytuacji stresogennych.

Problem dysharmonii rozwojowej

W populacji szkolnej, występowanie objawów
dysharmonii rozwojowej wynosi około 10%.
Trzeba jednak podkreślić, że wśród dzieci
przedwcześnie urodzonych częstość zaburzeń
jest o wiele wyższa. Indredavic (Indredavic M.S.:
Psychiatric symptoms and disorders in
adolescents with low birth weight. Archives od
Disease in Childchood Fetal and Neonatal
Edition, 2004) badał zaburzenia emocji i
zachowania w grupie wcześniaków z masą ciała
poniżej 1500g, będących w wieku 1, 6 i 14 lat.
Zaburzenia wykazywało aż 48% dzieci.

Czynniki etiologiczne

dysharmonii rozwojowej

A. Czynniki biologiczne:

-Przedwczesny poród. Może być skutkiem:
zaburzonego dojrzewania OUN, uszkodzenia i
dysfunkcji w głebokiej istocie białej.
-Patologia okołoporodowa i okresu
noworodkowego u dzieci donoszonych, np.
niedotlenienie, zakażenia ,sepsa.
-Choroby neurologiczne ewolutynwne w
początkowym okresie, np. choroby
neurodegeneratywne, choroby metaboliczne,
krążeniowe.
-Czynniki genetyczne rozpatrywane na podstawie
obserwacji wyraźnej przewagi ilości chłopców
prezentujących objawy dysharmonii rozwojowej(70
do 80%) i na podstawie analogicznych cech
klinicznych u ojców; wady wrodzone.

B. Czynniki psychospołeczne, środowiskowe,
społeczno- wychowawcze.

To przedewszystkim przeżycia dzieci interpretowane
przez nie jako traumatyczne(np. zatrzymanie rozwoju
mowy wynikające z szoku emocjonalnego związane z
wyjazdem ojca do pracy, urodzeniem młodszego
rodzeństwa, hospitalizacją czy przeprowadzką).

Czynniki etiologiczne biologiczne wiążą się z
opóźnieniem ruchowym i poznawczym, a czynniki
psychospołeczne skutkują zwłaszcza zaburzeniami
zachowania, m.in. hiperkinezją, w mniejszym
stopniu zaburzeniami poznawczymi, zaburzeniami
uwagi i koncentracji.

Neurofizjologiczne

uwarunkowania dysharmonii

rozwojowej

Występowanie dysharmonii rozwojowej warunkują
głównie następujące czynniki neurofizjologiczne:
A – lokalizacje uszkodzenia lub dysfunkcji w OUN,
B - procesy integracyjne,
C - długoletnie dojrzewanie struktur OUN,
D - plastyczność mózgu

Rozpoznanie dysharmonii

ruchowej

Objawy kliniczne

Schematycznie, objawy można podzielić na
wynikające z nadmiernego pobudzenia lub
procesów wycofania się.

Objawy nadmiernego pobudzenia to:

-nadaktywność ruchowa,
-nadpobudliwość,
-dyspraksje,
-trudności koordynacji (np. trudności w nauce
jazdy na rowerze),
-zaburzenia jedzenia,
-unikanie zabaw konstrukcyjnych (np. z
użyciem kloców Lego).

Objawy wycofania się to:

-słaba aktywność ruchowa,
-marginalizacja w grupie,
-brak orientacji w przestrzeni,
-nadwrażliwość na bodźce czuciowe,
-brak odpowiedzi na instrukcje słowne,
-brak rozumienia,
-brak uwagi.

Badanie dzieci z podejrzeniem

dysharmonii rozwojowej

Dokładne badanie ma na celu ocenę objawów
klinicznych w poszczególnych obszarach
funkcjonalnych: ruchu, mowy, somatognozji i
zachowania.

Badanie czynności ruchowych

A. Duża motoryka

1.

Napięcie mięśniowe

- hipotonia (obniżone),
- hipertonia (wzmożone),
- dystonia (przejściowo wzmożone),
- paratonia (zmiany napięcia pod wpływem

emocji),

- normalne.
2.

Równowaga i koordynacja

- chód do przodu i do tyłu,
- bieg,
- chód na palcach i na piętach,
- wchodzenie i schodzenie po schodach
- skoki obunóż i na jednej nodze,
- utrzymywanie równowagi na jednej nodze,
- test Romberga, prawidłowy lub patologiczne

ruchy palców,

- test palec nos (oczy zamknięte)
- spowolnienie ruchowe lub nadruchliwość

B. Mała motoryka

3.

Praksje i precyzyjna czynność manualna

- sprawnosć manualna: przewracanie kartek książek,

układanie klockó lego, cięcie nożyczkami, wiązanie
sznurowadeł, zapinanie guzików

- czynności życia codziennego: rozbieranie się,

ubieranie się (3-4 lata), mycie i wycieranie rąk,
jedzenie widelcem i nożem (5-6lat)

- prawidłowy chwyt ołówka
- grafizm: odtwarza koło – 3 lata, odtwarza kwadrat – 4

lata, odtwarza trójkąt – 5 lat, odtwarza linie
równoległe, odtwarza cyfry i litery

4.

Sprawność narządów artykulacyjnych: ruchy
języka i warg

5.

Odruchy ścięgniste (kolanowe, Achilesa)

Somatognozja

1.

Schemat ciała

- na sobie (3 lata),
- rysunek człowieka.
2.

Orientacja w przestrzeni

- nad-pod,
- przed-za,
- na górze-na dole,
- przodem-tyłem,
- obok-pomiędzy,
- znajomość stron lewa-prawa (5-6 lat)
- przechodzenie linii środkowej (6-7 lat)
3.

Pojęcie czasu

- wczoraj, jutro, niedługo,
- dzień: rano, wieczorem,
- godzina, minuta,
- dni tygodnia,
- pory roku, miesiące roku

Terapia według Procus i Block

Twórczynie modelu belgijskiego terapii
psychomotorycznej Marcele Procus i Michelle Block
zakładały, że przez uświadamianie, antycypację i
osiąganie ruchu docelowego dziecko dochodzi
stopniowo do kontrolowania procesu procesów
psychologicznych, panowania nad sobą, co
prowadzi do polepszenia procesów poznawczych:
rozumowania, mowy, pamięci. Stopniowo poprawia
się integracja systemu nerwowego jako całości.

Celem i efektem terapii jest konstrukcja i
aktywizacja sieci neuronalnych, które odpowiadają
za mózgowe procesy integracyjne. W wyniku tego
dziecko osiąga możliwość optymalnego
funkcjonowania w swoim środowisku, stosownie do
wieku i predyspozycji psychofizycznych.
Terapia jest dość dokładnie ograniczona w czasie i
obejmuje 30 zajęć prowadzonych przez 2 osoby,
fizjoterapeutę i logopedę lub psychologa lub
pedagoga, pracujące z małą grupą dzieci.
Badanie neurologiczne jest przeprowadzone przed i
po 30. sesji terapii, przez tego samego
neuropediatrę, według identycznego schematu
badania, w obecności rodziców, posługując się
dodatkowo ich uwagami na temat ewolucji ich
dziecka w środowisku rodzinnym i szkolnym.

Organizacja terapii

psychomotorycznej

Terapia odbywa się w grupie 3-6 dzieci. Grupa
jest ,,otwarta”, tzn. gdy jedno dziecko kończy
terapię, inne może przyjść na jego miejsce.
Stwarza to możliwości porównywania się z innymi
dziećmi.
Proces terapii trwa od 3 do 6 miesięcy. Zajęcia
organizowane są 2 razy w tygodniu, bardzo
regularnie, zawsze o tej samej porze, w stałe dni, w
tym samym lokalu, bez obecności rodziców i trwają
półtorej godziny.

Schemat zajęć:

1.

Przywitanie,

2.

Przebieranie i składanie ubrania,

3.

Toaleta,

4.

Masaż,

5.

Ćwiczenia indukcyjne,

6.

Ćwiczenia dużej motoryki,

7.

Ćwiczenia schematu ciała,

8.

Aplikacje,

9.

Ubieranie się,

10. Pożegnanie.

Przywitanie

Każde zajęcia rozpoczyna się od przywitania przez
podanie ręki, kontakt wzrokowy i słowa ,,dzień
dobry”. Dla neurologa: akt przywitania wymaga
zintegrowanej aktywności kilku obszarów
mózgowych dotyczących wzroku, mowy, ruchu
dłoni, dziecko musi przyjąć świadomie postawę
wyprostowaną i uzyskać kontakt wzrokowy z
terapeutą. Dla psychologa: fakt, że dziecko
nazywa siebie kształtuje jego poczucie
świadomości.

Przebieranie i składanie ubrania

Dotyczy równocześnie praksji ubierania się,
schematu ciała, organizacji czynności w czasie,
samodzielności i samoobsługi. Terapeuta pokazuje
technikę zdejmowania ubrań, wymaga złożenie ich
i położenia we właściwym miejscu.

Toaleta

Jest to czynność często niedoceniania przez
terapeutów. Każde z dzieci jest indywidualnie
pytane, czy wybiera się do toalety, co zmusza je
do powzięcia decyzji i ułatwia antycypację swoich
potrzeb na czas zajęć.

Masaż

Oprócz dostarczania dziecku bodźców
dotykowych czuciowych, dotyczących schematu
ciała, masaż ma ważne znaczenie w
kształtowaniu relacji terapeuta-dziecko. Czas
masażu jest okazją do rozmowy na tematy
interesujące dziecko. Masaż wykonuje się
poprzez specyficzny dotyk całą dłonią, z lekkim
uciskiem.

Ćwiczenia indukcyjne

Polegają na indukowaniu przez terapeutę ruchów
zamierzonych, następnie kontrolowanie ich,
wreszcie podawanie sygnału do zahamowania.
Ćwiczenia te są traktowane jako przygotowanie
całości ciała (mięsni, stawów) do zasadniczych
ćwiczeń dużej motoryki.

Ćwiczenia dużej motoryki

Jest to stała sekwencja dosyć trudnych i złożonych
ćwiczeń. Każde z nich jest czynnością
zintegrowaną w dziedzinie ruchu i przestrzeni.
Ćwiczenia są wykonywane w różnych kierunkach i
według różnych rytmów. Powinny być wykonywane
w tej samej kolejności, której dziecko musi się
nauczyć, aby móc zaanonsować (antycypacja)
jakie ćwiczenia będzie wykonywało.

Ćwiczenia schematu ciała

Ćwiczenia są zawsze sprzężone z równoczesną
stymulacją czuciową, ruchową, wzrokową,
werbalną.
Dziecko poznaje swoje ciało i tworzy jego obraz w
ruchu, w przestrzeni i w czasie pod wpływem wielu
zintegrowanych bodźców działających
równocześnie, w atmosferze zabawy, akceptacji,
wiary we własne możliwości.

Aplikacje

Aplikacjami nazywamy indywidualne gry
zespołowe rozwijające percepcję wzrokową,
koordynacje wzrokowo-ruchową, sprawność
manualną, koncentrację i uwagę dziecka.

Ubieranie się

Odbywa się według podobnych zasad, co
rozbieranie, tj. systematycznie i dokładnie
nawet, jeśli ma dłużej trwać.

Pożegnanie

Obowiązują analogiczne zasady jak przy
powitaniu.

Podsumowanie

Proponowana terapia psychomotoryczna jest
ograniczona w czasie (3-4 miesiące) i wymaga
neuropediatrycznej kontroli ewolucji dziecka. W
razie niewystarczającej poprawy, wskazana jest
dalsza diagnoza i dalsze leczenie.
Przekonanie o skuteczności metody Procus i Block
wynika z jednej strony z wieloletniego
doświadczenia stosowania tej terapii w wielu
ośrodkach klinicznych, a z drugiej strony z
uwzględnienia podstaw neurofizjologicznych i
psychopedagogicznych. Opracowań
statystycznych wyników interwencji z
zastosowaniem opisywanej metody dotychczas nie
publikowano.