Współczesny nauczyciel edukacji

wczesnoszkolnej w dobie polskich

przemian oświatowych – Rola

nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej w

zreformowanej szkole raport z badań

1 IX 2009 roku minęło 10 lat od
momentu wprowadzenia reformy
systemu oświaty w Polsce

Zmiany:
-organizacyjne
-programowe

Dyskursy

-metodyczne

wymiana

-strukturalne

poglądów

6 filarów reformy systemu oświaty:
I filar – Nowa struktura systemu szkolnego
-przygotowanie do szkoły – przedszkole
-klasy I-III – I etap
-klasy IV-VI – II etap
-gimnazjum – 3 letnie
-liceum, technikum, szkoła zawodowa – 3 letnie
-wyższe studia zawodowe
-magisterskie studia wyższe
-studia doktoranckie
II filar – Zewnętrzny system egzaminacyjny
III filar – Oddzielenie zarządzania od nadzoru
IV filar – Zmiana statusu zawodowego nauczyciela

1. Nauczyciel stażysta
2. Nauczyciel kontraktowy
3. Nauczyciel mianowany
4. Nauczyciel dyplomowany
5. Honorowy profesor oświaty

V filar – Nowe zasady finansowania szkolnictwa
VI filar – Reforma programowa

Badania empiryczne –

lata 2003-2008

80 szkół podstawowych – małe, średnie, większe na terenie woj.

Świętokrzyskiego
1200 nauczycieli klas I-III
2000 rodziców
960 oddziałów
klasy I – 260
klasy II – 320
klasy III – 380
Metoda badawcza sondaż diagnostyczny
Techniki badawcze: ankieta, wywiad, obserwacja, analiza

dokumentów
Dobór grupy badawczej: losowy
Narzędzia badawcze:
1. Kwestionariusz dla nauczycieli klas I-III
Opinie nauczycieli realizujących założenia nowej koncepcji w

edukacji wczesnoszkolnej
2. Arkusz oceny programu do kształcenia zintegrowanego
3. Arkusz oceny podręcznika dla kas I-III

4. Kwestionariusz ankiety dla nauczyciela klas I-III
Ocena programu wychowawczego szkół
5. Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli klas I-III

dotyczący oceny opisowej
6. Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli klas I-III

dotyczący samooceny kompetencji zawodowych
7. Kwestionariusz wywiadu z rodzicami i dziećmi

na temat profilu nauczyciela klas I-III
Osobowość nauczyciela
-oczekiwania rodziców
Nauczyciel nowej epoki – sprostający wszelkim

innowacyjnym wyzwaniom edukacyjnym
Talent pedagogiczny

kunszt

Wzór osobowy

i mistrzostwo

Ideał wychowawczy

tego zawodu

Cechy osobowościowe
nauczyciela klas I-III

Rozpoznawanie
komunikatów
pozawerbalnych

Twórczość
innowacyjna

Zapewnienie poczucia
bezpieczeństwa
i akceptacji

Zaufanie wiarygodność
szacunek

Inteligencja, krytycyzm

Wiedza, kompetencje
edukacyjne

Wspomaganie rozwoju
ucznia, troskliwość

Poczucie
humoru

Umiejętność prowadzenia
dialogu edukacyjnego

Szczerość, lojalność
autentyczność

Empatia

Rozwijanie wrażliwości
uczniów

Konstruktywna
aktywność

Dobry przewodnik,
doradca

Przyjaciel dziecka

Pedagog
z „duszą”

Szczery

Spontaniczny

Modernistyczny posłannik
wiedzy i umiejętności

Altruizm

Kompetencje nauczyciela klas I-III

Zgodnie ze standardami kompetencji zawodowych

nauczycieli Komitet Nauk Pedagogicznych Polskiej

Akademii Nauk wyszczególnił 5 grup kompetencji:
1. Kompetencje pragmatyczne – skuteczność w

planowaniu, organizowaniu, kontroli i ocenie procesów

edukacyjnych
2. Kompetencje współdziałania – skuteczność zachowań

prospołecznych, sprawność działań integracyjnych
3. Kompetencje komunikacyjne – skuteczność

zachowań językowych w sytuacjach edukacyjnych
4. Kompetencje kreatywne – innowacyjność, twórczość

w działaniu edukacyjnym
5. Kompetencje informatyczno – medialne –

umiejętność korzystania z nowoczesnych źródeł

informacji

Poziom kompetencji interpretacyjno –

komunikacyjnych badanych nauczycieli klas I-III

Poziom kompetencji

interpretacyjno –

komunikacyjnych

Badani nauczyciele

L

%

Bardzo wysoki

83

6,9

Wysoki

190

15,8

Przeciętny

296

24,7

Niski

379

31,6

Bardzo niski

252

21

Ogółem

1200

100

Potrzeba podniesienia poziomu kształcenia nauczycieli w zakresie:
-wysokiej komunikacji z uczniem,
-zdolności do samokorygowania i modyfikacji własnego zachowania
-umiejętności antycypowania wyników poczynań pedagogicznych
-kreatorstwa podjęcia dialogu edukacyjnego
-doskonalenia poprawności, czytelności, wyrazistości zachowań językowych
(etyka mowy)

Poziom kompetencji kreatywnych badanych
nauczycieli klas I-III

Poziom kompetencji

kreatywnych

Badani nauczyciele

L

%

Bardzo wysoki

115

9,6

Wysoki

190

15,8

Przeciętny

488

40,7

Niski

303

25,2

Bardzo niski

104

8,7

Ogółem

1200

100

Nauczyciel powinien:
-wyzwalać kreatywność zachowań i samodzielność myślenia na zajęciach,
-stymulować rozwój aktywności twórczej
-myśleć krytycznie
-stosować metody i techniki twórczego rozwiązywania problemów.

Poziom kompetencji współdziałania
badanych nauczycieli klas I-III

Poziom kompetencji współdziałania

Badani nauczyciele

L

%

Bardzo wysoki

78

6,5

Wysoki

143

11,9

Przeciętny

639

53,2

Niski

223

18,6

Bardzo niski

117

9,8

Ogółem

1200

100

Zróżnicowanie ogólnych poziomów kompetencji współdziałania
Nauczyciel powinien:
-rozwiązywać sytuacje konfliktowe przez negocjację i kompromis,
-nawiązywać kontakt z wychowankiem, stosując różne techniki,
-umieć kształtować postawy społeczne uczniów

Poziom kompetencji pragmatycznych
badanych nauczycieli klas I-III

Poziom kompetencji

pragmatycznych

Badani nauczyciele

L

%

Bardzo wysoki

194

16,2

Wysoki

372

31,0

Przeciętny

415

34,6

Niski

158

13,2

Bardzo niski

61

5,0

Ogółem

1200

100

Nauczyciel powinien:
-opracować program pracy z całą klasą, pojedynczym uczniem oraz rodzicami,
-znać stan wiedzy ucznia i określać czynnik organizujący poznanie nowych wiadomości,
-dokonać operacjonalizacji celów kształcenia i wychowania,
-posługiwać się metodami, formami, technikami, środkami dydaktycznymi dobierając
je odpowiednio do celów,
-ustalić przyczyny niepowodzeń szkolnych i formy ich zapobiegania,
-oceniać efekty edukacyjne.

Poziom kompetencji informatyczno – medialnych
u badanych nauczycieli klas I-III

Poziom kompetencji

kreatywnych

Badani nauczyciele

L

%

Bardzo wysoki

52

4,8

Wysoki

162

13,5

Przeciętny

614

51,2

Niski

204

17,0

Bardzo niski

163

13,5

Ogółem

1200

100

Nauczyciele powinni:
-umieć posługiwać się komputerem,
-znać jeden język obcy,
-wykorzystać technologię informacyjną w szkole (baza danych, poczta elektroniczna),
-tworzyć autorskie programy edukacyjne i udostępniać ja w sieci.

Nauczyciel twórczy:
-poszukujący nowych – lepszych rozwiązań

pedagogicznych w pracy z dziećmi
-przewidujący skutki własnej działalności oraz

kierunek
i charakter zmian dokonywanych w osobowości ucznia

Styl pracy nauczyciela

Stymulacja

Zahamowanie

eliminowanie
szarzyzny szablonów
rutyny

Nauczyciel

uczeń

model

mentor

(wzór)

(opieka nad przyszłym

twórcą,
steruje rozwojem,
doradza, chroni)

Twórczy nauczyciel w klasach I-III
-bada
-eksperymentuje
-odkrywa
-angażuje się
-ponosi odpowiedzialność za powierzone mu zadania
-dąży do osiągnięcia celów
-dostrzega problemy
-dochodzi do najlepszych sposobów rozwiązań

-wykazuje się określoną postawą: otwartą i badawczą
-wspiera rozwój ucznia
-pomaga w poznawaniu nowych wartości
-uczy systematyczności, pracowitości, wrażliwości, nowego

spojrzenia na świat
-rozbudza twórczą wyobraźnię i krytyczną refleksję

Tolerancyjność

Cechy

Odpowiedzialność

nauczyciela

Dojrzałość emocjonalna

twórczego

Niezależność intelektualna

w pracy

z dziećmi

W edukacji elementarnej wszelkie działania innowacyjne

nauczyciele podejmują nie dla ocen lecz z:
-potrzeby serca
-poczucia etyki zawodowej
-przekonania, że tylko aktywni – kreatywni pedagodzy osiągają

doskonałe efekty nauczania

Preferowane metody nauczania

przez nauczycieli klas I-III

Przed reformą do

1999

Po wprowadzeniu

reformy – po 1999

1. Metody słowne
2. Metody oglądowe
3. Metody działań

praktycznych

1. Metody

aktywizujące

2. Metody oglądowe
3. Metody słowne

Metody nauczania stosowane na

zajęciach zintegrowanych w klasach I-

III

Lp

Rodzaje

metod

Badani nauczyciele stosujący metody pracy

dydaktyczno - wychowawczej

często

rzadko

bardzo

rzadko

razem

L

%

L

%

L

%

L

%

1

Metody

aktywizują

ce i

twórcze

825

68,7

232

19,

3

146

12,0

12

00

100

2

Metody

oglądowe

910

75,8

198

16,

5

92

7,7

12

00

100

3

Metody

słowne

329

27,4

581

4,8

290

24,2

12

00

100

4

Klasyczna

metoda

problemo

wa

653

54,4

422

35,

2

125

10,4

12

00

100

I miejsce – metody oglądowe

pokaz

obserwacja

II miejsce – metody aktywizujące, twórcze
III miejsce – klasyczna metoda problemowa
IV miejsce – metody słowne
Najczęściej wykorzystywane przez wychowawców metody

aktywizujące to:
-drama
-metoda projektu
-inscenizacji
-gry i zabawy ogólnorozwojowe
-burza mózgów
Za czynniki priorytetowe w procesie edukacyjnym
dziecka nauczyciele uważali:
-kompetencje
-arbitraż etyczny
-inteligencję
-umiejętność łączenia teorii z praktyką

Wybór programów edukacji

wczesnoszkolnej przez nauczycieli

spośród 127

Wybór podręczników do

nauczania zintegrowanego

przez nauczycieli

II grupy podręczników
I grupa – kształcenie zintegrowane
63 tytuły w tym:
-klasa I – 28
-klasa II – 18
-klasa III – 17
II grupa
Podręczniki o charakterze przedmiotowym z elementami

kształcenia zintegrowanego – 13 tytułów
Respondenci nie mają żadnych szans dokonania analizy

porównawczej
Kryteria wyboru podręczników przez nauczycieli w klasach

I-III
I miejsce – szata graficzna
II miejsce – zróżnicowanie stopnia trudności zadań

III miejsce – przystępność treści
IV miejsce – występowanie zadań problemowych
V miejsce – duża liczba zadań
21% badanych nauczycieli umie dokonać wyboru podręcznika na gruncie analizy porównawczej
Ocena ucznia
Sądy i opinie 1200 nauczycieli
Ocena opisowa – I semestr, II semestr
Zastępniki ocen:
-początki
-symbole
-punkty
-słowne

LP

Opinie nauczycieli

L

%

1

Najwłaściwszą formą oceny jest:

a)

Ocena opisowa

503

41,9

b)

Ocena cyfrowa

258

21,5

c)

Równoczesne stosowanie obu form

439

36,6

RAZEM

1200

100

2

Ocena opisowa jest bardziej obiektywna od oceny

cyfrowej

a)

Tak

681

56,7

b)

Nie

519

43,3

RAZEM

1200

100

Profil zawodowy nauczyciela

klas

I-III

- diagnostyk, konsultant
- specjalista w zakresie tworzenia i doboru pomocy

naukowych
- kreator działań edukacyjnych
- osoba kierująca się na co dzień wartościami

uniwersalnymi
- kompetentny profesjonalista, otwarty na potrzeby,

oczekiwania problemy uczniów,
- krytyczny, odpowiedzialny za swoje postępowanie,

ustawicznie doskonalący swoje kwalifikacje
- refleksyjny praktyk i badacz działalności edukacyjnej,

umiejący myśleć kategoriami przyszłości, pracujący twórczo
- nastawiony na innowacje

Nauczyciele narzekają na:

- chaos, zagrażający jakości nauczania,

wychowania i opieki.
- wadliwie zaprojektowany i fatalnie

wdrażany awans zawodowy nauczycieli,
- produkowanie stosów pism, podań, planów

rozwoju
- biurokracja zamiast koncentracji na pracy

dydaktyczno – wychowawczej z dziećmi
- ilość zamiast jakości – zdobytych

zaświadczeń, zaliczonych kursów itd.
- setki programów, scenariuszy, zajęć,

przewodników metodycznych, hamujących

samodzielną i twórczą pracę

ZREFORMOWANA EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA BORYKA

SIĘ Z WIELOMA DYLEMATAMI, KTÓRE W PRZYSZŁOŚCI

NALEŻY ROZWIĄZAĆ MAJĄC NA WZGLĘDZIE TYLKO I

WYŁĄCZNIE DOBRO DZIECKA.

Jakie podjąć działania?

1. Podjąć skuteczniejszą i efektywniejszą pracę

dydaktyczno – wychowawczą w klasach I-III przy

współpracy z MEN oraz samorządami terytorialnymi

oczekując pomocy i wsparcia.

2. Zaproponować zadania, które zmodernizują ten etap

tzn: zwrócić uwagę na właściwe interakcje uczniów,

nauczycieli, rodziców, podmiotowość dziecka,

nauczyciela i rodzica w edukacji, konieczność

poszerzania integracji przedszkola ze szkołą oraz

stworzenie szkoły prawdziwie „przyjaznej dziecku”.

3. Ujednolicić odgórnie system edukacyjny w klasach I-III

NAUCZANIE ZINTEGROWANE CZY PRZEDMIOTOWE?

4. Systematycznie weryfikować program i podręczniki, prawidłowo pod

względem merytorycznym i zasadą stopniowania trudności, pamiętając o

tym, że najwięcej uczniów prezentuje przeciętny poziom zdolności.
Pamiętajmy, że idea psychologiczno – pedagogiczna jest inspiracją dla

każdej koncepcji programowej i podręcznikowej. Nie potrzebna nam oferta

wydawnicza idąca w ilość czyli dziesiątki lub setki propozycji lecz jakość.
5. Umiejętnie dobierać cele ogólne, operacyjne, metody i formy pracy,

środki dydaktyczne.
6. Jednakowy system oceniania w klasach I-III na terenia całej Polski.
7. Kształcić i doskonalić nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej w uczelniach

wyższych (zwiększyć liczbę godzin praktyk pedagogicznych, śródrocznych

i ciągłych, podwyższyć jakość nauczania i stawianych wymagań,

przygotować do profesjonalnego wykonywania zawodu).
8. Potrzebujemy pedagogów o wysokim poziomie kompetencji:
- interpretacyjno – komunikacyjnych
- Kreatywnych
- współdziałania
- pragmatycznych
- informatyczno – medialnych
9. Podwyższyć dotacje ministerialne. Korzystać z projektów unijnych.
10. Nie przeciążać nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej pracą zawodową

w szkole.
11. Modyfikować kierunki i tendencje w edukacji wczesnoszkolnej i

zmierzać w stronę dostosowania jej do standardów europejskich i

światowych.