Zasady i kompetencje komunikacyjne nauczyciela wczesnoszkolnego

Termin „kompetencje” jest w pedagogice pojęciem stosunkowo nowym i podobnie jak większość terminów, wywodzi się z języka potocznego. Wprowadzanie pojęć z niedoskonałej wiedzy potocznej w obręb nauki odbywa się przede wszystkim za pomocą definicji.

Według Słownika języka polskiego :kompetencje” to: „zakres uprawnień, pełnomocnictw, zakres działania jakiejś instytucji lub spraw podlegających określonemu organowi, np. zakres czyjejś wiedzy, umiejętności lub odpowiedzialności”.

W języku polskim termin ten oznacza więc w pierwszym rzędzie zakres uprawnień i właściwości odnoszący się do pewnej instytucji, w drugim znaczeniu jest to zakres czyjejś wiedzy lub umiejętności.

W pedagogicznym ujęciu kompetencje komunikacyjne to „zdolność do korzystania z uprawnień w sytuacji komunikacyjnej, różnicowania zachowań w zależności od kontekstu sytuacyjnego oraz przekonania o konieczności posiadania i rozwijania efektywnych sposobów porozumiewania się z innymi”.

Kompetencje komunikacyjne nauczyciela wyrażają się w skuteczności zachowań werbalnych i pozawerbalnych. Skuteczność przejawia nauczyciel, który ma wiedzę o komunikowaniu interpersonalnym i potrafi spożytkować ją dla celów edukacyjnych; umie przy tym nawiązać i podtrzymać kontakt z uczniem, właściwie odbierać przekazy; rozumie dialogowy charakter relacji nauczyciel-uczeń i potrafi formułować przekazy edukacyjne; potrafi stosownie do sytuacji posłużyć się parajęzykowymi środkami wyrazu; doskonali poprawność, czytelność i prostomyślność zachowań językowych, potrafi wzbudzać wrażliwość językową ucznia, odsłaniając wartości dziedzictwa kulturowego.

Zakres kompetencji komunikacyjnych nauczyciela obejmuje więc wiedzę, umiejętności i przekonania. Na wiedzę składa się wiedza ogólna, specjalistyczna i normatywna. Przy czym w każdej z nich należy wyróżnić można warstwę wiedzy informacyjnej, dającej odpowiedź na pytanie „jak się rzeczy mają?” i warstwę naukową – „dlaczego tak się mają?”. Właśnie ta druga warstwa wiedzy łączy się z kwestią rozumienia i jest „podstawą świadomych decyzji nauczyciela” oraz „źródłem prawomocności” jego działania. Tak więc rozumienie stanowi o sensie działania nauczyciela, a w relacji z uczniem staje się również podstawą jasnej mowy. Rozwój kompetencji nie polega jednak na prostym dodawaniu nowej wiedzy do już posiadanej, a na stałej reorganizacji i rekonstrukcji wiedzy. W efekcie tego procesu dokonuje się jej jakościowa zmiana.

Na kompetencje nauczyciela wczesnoszkolnego składają się cechy jego osobowości, warunkujące skuteczność porozumiewania się z uczniem. Należą do nich przede wszystkim takie cechy jak: wyrozumiałość, cierpliwość, otwartość, życzliwość, empatia, uczciwość, opanowanie, prawdomówność, serdeczność, taktowność, wrażliwość, dotrzymanie słowa, przyjazne nastawienie do uczniów, podmiotowe traktowanie uczniów, umiejętność tworzenia miłej atmosfery, budzenie u uczniów zaufania i szacunku, ale także kultura osobista, pogoda ducha (miłe usposobienie) i poczucie humoru, itp. bardzo istotną rolę w komunikowaniu się nauczyciela z uczniami odgrywa taka właściwość, która określana jest jako powołanie.

Efektem dobrej komunikacji między nauczycielem a uczniem jest nawiązanie odpowiedniego kontaktu, który warunkowany jest taką cechą osobowości nauczyciela, jak kontaktowość.