Filozofia XX wieku

Filozofia XX wieku

panorama kierunków

panorama kierunków



1) pozytywizm (scjentyzm) i

1) pozytywizm (scjentyzm) i

neopozytwizm (empiryzm

neopozytwizm (empiryzm

logiczny).

logiczny).

[A. Comte – fundator pozytywizmu w

[A. Comte – fundator pozytywizmu w

XIX w.; M. Schlick, R. Carnap, O.

XIX w.; M. Schlick, R. Carnap, O.

Neurath, K. Popper]

Neurath, K. Popper]



2)

2)

filozofia analityczna

filozofia analityczna

[E. Moore,

[E. Moore,

B. Russell, L. Wittgenstein] [w Polsce

B. Russell, L. Wittgenstein] [w Polsce

– szkoła lwowsko-warszawska]

– szkoła lwowsko-warszawska]



3) pragmatyzm

3) pragmatyzm

[Ch. Peirce; W.

[Ch. Peirce; W.

James, J. Dewey] (obecnie występuje

James, J. Dewey] (obecnie występuje

pod nazwą neopragmatyzm)

pod nazwą neopragmatyzm)



4) fenomenologia

4) fenomenologia

[E. Husserl, M.

[E. Husserl, M.

Scheler, M. Heidegger, R. Ingarden]

Scheler, M. Heidegger, R. Ingarden]



5) egzystencjalizm

5) egzystencjalizm

[J.P. Sartre. G.

[J.P. Sartre. G.

Marcel, K. Jaspers, M. Heidegger]

Marcel, K. Jaspers, M. Heidegger]



6) filozofia dialogu

6) filozofia dialogu

[M. Buber, E.

[M. Buber, E.

Levinas]

Levinas]



7) hermeneutyka

7) hermeneutyka

[H.G. Gadamer, P.

[H.G. Gadamer, P.

Ricoeur]

Ricoeur]



8)

8)

neoscholastyka – neotomizm

neoscholastyka – neotomizm

[E. Gilson, J. Maritain, A. Krąpiec, S.

[E. Gilson, J. Maritain, A. Krąpiec, S.

Swieżawski]

Swieżawski]

I - pierwszy pozytywizm i

I - pierwszy pozytywizm i

scjentyzm

scjentyzm

(A. Comte)

(A. Comte)



Główne cechy: 1) filozofia nie stanowi

Główne cechy: 1) filozofia nie stanowi

odrębnej wiedzy, jest kontynuacją nauk

odrębnej wiedzy, jest kontynuacją nauk

szczegółowych; 2) jedynymi faktami są fakty

szczegółowych; 2) jedynymi faktami są fakty

dane nam w doświadczeniu zewnętrznym; 3)

dane nam w doświadczeniu zewnętrznym; 3)

należy unikać wszelkiej spekulacji; 4) istnieje

należy unikać wszelkiej spekulacji; 4) istnieje

ścisły związek między kwestiami

ścisły związek między kwestiami

teoretycznymi i praktycznymi; 5) istnieją trzy

teoretycznymi i praktycznymi; 5) istnieją trzy

fazy rozwoju ludzkości: od teologicznej do

fazy rozwoju ludzkości: od teologicznej do

metafizycznej i od metafizycznej do

metafizycznej i od metafizycznej do

pozytywnej.

pozytywnej.



Scjentyzm to prąd umysłowy powstały na

Scjentyzm to prąd umysłowy powstały na

przełomie XIX i XX wieku, typowy dla wielu

przełomie XIX i XX wieku, typowy dla wielu

środowisk także współcześnie. O

środowisk także współcześnie. O

przynależności do tego prądu decydowało:

przynależności do tego prądu decydowało:

całkowite zaufanie do nauki; przekonanie, że

całkowite zaufanie do nauki; przekonanie, że

wszelką wartościową wiedzę o rzeczywistości

wszelką wartościową wiedzę o rzeczywistości

zdobywamy wyłącznie w ramach nauk

zdobywamy wyłącznie w ramach nauk

przyrodniczych a innego typu wiedza jest

przyrodniczych a innego typu wiedza jest

bezzasadnym roszczeniem umysłu;

bezzasadnym roszczeniem umysłu;

przeświadczenie, że racjonalność człowieka

przeświadczenie, że racjonalność człowieka

realizuje się wyłącznie w nauce oraz że nauka

realizuje się wyłącznie w nauce oraz że nauka

to najbardziej skuteczny środek realizowania

to najbardziej skuteczny środek realizowania

wszelkich potrzeb człowieka; wiara, że postęp

wszelkich potrzeb człowieka; wiara, że postęp

naukowy idzie w parze z postępem

naukowy idzie w parze z postępem

społecznym i moralnym; postulat, że umysł

społecznym i moralnym; postulat, że umysł

dojrzały to umysł ateistyczny (nauka –

dojrzały to umysł ateistyczny (nauka –

dobrobyt – sprawiedliwość – ateizm)

dobrobyt – sprawiedliwość – ateizm)

II neopozytywizm

II neopozytywizm



Wśród cech charakterystycznych

Wśród cech charakterystycznych

pozytywizmu logicznego należy wymienić

pozytywizmu logicznego należy wymienić

następujące:

następujące:



A) prymat kwestii metodologicznych

A) prymat kwestii metodologicznych

[filozofia nie stwierdza nowych faktów o

[filozofia nie stwierdza nowych faktów o

świecie; jej zadaniem nie jest też refleksja

świecie; jej zadaniem nie jest też refleksja

nad budową świata – to jest zadanie nauk

nad budową świata – to jest zadanie nauk

przyrodniczych; filozofia jest powołana do

przyrodniczych; filozofia jest powołana do

badania języka i metod nauk szczegółowych]

badania języka i metod nauk szczegółowych]



B) empiryzm

B) empiryzm

[jedynym źródłem rzetelnej

[jedynym źródłem rzetelnej

wiedzy o świecie jest doświadczenie,

wiedzy o świecie jest doświadczenie,

jedynie na tej drodze możemy dowiedzieć

jedynie na tej drodze możemy dowiedzieć

się czegoś o nim; specyfika empiryzmu w

się czegoś o nim; specyfika empiryzmu w

ramach neopozytywizmu polegała jednak

ramach neopozytywizmu polegała jednak

na tym, że empiryzm łączy się tu z logiką,

na tym, że empiryzm łączy się tu z logiką,

którą uważano za nieodzowną technikę

którą uważano za nieodzowną technikę

rozumowań; oczywiście logika nie służy

rozumowań; oczywiście logika nie służy

odkrywaniu struktury świata

odkrywaniu struktury świata

pozajęzykowego, ale umożliwia dobre

pozajęzykowego, ale umożliwia dobre

posługiwanie się znakami językowymi oraz

posługiwanie się znakami językowymi oraz

poprawne przechodzenie od jednych

poprawne przechodzenie od jednych

twierdzeń do drugich]

twierdzeń do drugich]



C) ostre rozróżnienie zdań analitycznych i

C) ostre rozróżnienie zdań analitycznych i

syntetycznych

syntetycznych

[załóżmy dwa następujące zdania

[załóżmy dwa następujące zdania

są prawdziwe 1) Wszystkie kobiety zamężne są

są prawdziwe 1) Wszystkie kobiety zamężne są

żonami oraz 2) Wszystkie zamężne kobiety są

żonami oraz 2) Wszystkie zamężne kobiety są

śmiertelne. Zdania te różnią się pod ważnym

śmiertelne. Zdania te różnią się pod ważnym

względem, mianowicie ich prawdziwość ustalamy na

względem, mianowicie ich prawdziwość ustalamy na

różne sposoby. Prawdziwość (1) ustalmy na mocy

różne sposoby. Prawdziwość (1) ustalmy na mocy

definicji terminów; zaś (2) na mocy doświadczenia.

definicji terminów; zaś (2) na mocy doświadczenia.

Zdania, których prawdziwość wynika ze znaczenia

Zdania, których prawdziwość wynika ze znaczenia

składających się na nie słów – nazwa się

składających się na nie słów – nazwa się

analitycznymi (koniecznymi, apriorycznymi), zaś

analitycznymi (koniecznymi, apriorycznymi), zaś

zdania których prawdziwość ustalmy na podstawie

zdania których prawdziwość ustalmy na podstawie

doświadczenia – nazywa się syntetycznymi

doświadczenia – nazywa się syntetycznymi

(faktualnymi, empirycznymi, aposteriorycznymi).

(faktualnymi, empirycznymi, aposteriorycznymi).

Uważano, że podział ten jest wyczerpujący i zupełny.

Uważano, że podział ten jest wyczerpujący i zupełny.

Zdania analitycznie (arytmetyka, logika) nie niosą

Zdania analitycznie (arytmetyka, logika) nie niosą

żadnej informacji o świecie, brak w nich odniesienia

żadnej informacji o świecie, brak w nich odniesienia

do tego, co istnieje. Jedynie zdania syntetyczne

do tego, co istnieje. Jedynie zdania syntetyczne

mogą nam dostarczyć wiedzy o świecie. Które?

mogą nam dostarczyć wiedzy o świecie. Które?



D) teoria sensowności zdań

D) teoria sensowności zdań

empirycznych (syntetycznych) oparta na

empirycznych (syntetycznych) oparta na

zasadzie weryfikacji

zasadzie weryfikacji

[weryfikacja: zdanie

[weryfikacja: zdanie

ma sens tylko wtedy, gdy sprawdzalne, tj.

ma sens tylko wtedy, gdy sprawdzalne, tj.

można stwierdzić w oparciu o procedurę

można stwierdzić w oparciu o procedurę

empiryczną czy i kiedy jest ono prawdziwe lub

empiryczną czy i kiedy jest ono prawdziwe lub

fałszywe. Sens i weryfikowalność są zatem

fałszywe. Sens i weryfikowalność są zatem

tożsame. Wynika stąd, że zdania niemożliwe

tożsame. Wynika stąd, że zdania niemożliwe

do zweryfikowania są pozbawione sens.

do zweryfikowania są pozbawione sens.

Według nepozytywistów takimi zdaniami są

Według nepozytywistów takimi zdaniami są

zdania metafizyki: „Bóg istnieje”; świat jako

zdania metafizyki: „Bóg istnieje”; świat jako

całość jest materialny”. Tego rodzaju zdania

całość jest materialny”. Tego rodzaju zdania

nie tyle są fałszywe – są wyzbyte sensu, gdyż

nie tyle są fałszywe – są wyzbyte sensu, gdyż

nie sposobu ich weryfikacji.

nie sposobu ich weryfikacji.



E) bezkompromisowe odrzucenie

E) bezkompromisowe odrzucenie

metafizyki.

metafizyki.



F) program jedności nauki i

F) program jedności nauki i

związany z tym redukcjonizm

związany z tym redukcjonizm

fizykalistyczny

fizykalistyczny

[chcieli

[chcieli

przezwyciężyć stan, w którym te

przezwyciężyć stan, w którym te

same terminy mają w różnych

same terminy mają w różnych

naukach odmienne znaczenie;

naukach odmienne znaczenie;

uważali, że jedność w tym względzie

uważali, że jedność w tym względzie

zapewni redukcja wszystkiego do

zapewni redukcja wszystkiego do

języka fizyki.

języka fizyki.



Stąd brał się również ich postulat, by nauki

Stąd brał się również ich postulat, by nauki

społeczne, w tym psychologia, zajmowały

społeczne, w tym psychologia, zajmowały

się jedynie zachowaniem – behawioryzm.

się jedynie zachowaniem – behawioryzm.

Nie intencje, nie przeżycia i nie

Nie intencje, nie przeżycia i nie

osobowość, lecz wyłącznie zachowanie się

osobowość, lecz wyłącznie zachowanie się

ludzkich organizmów powinno być

ludzkich organizmów powinno być

przedmiotem nauk społecznych.

przedmiotem nauk społecznych.



Również gdy chodzi o wartości, to

Również gdy chodzi o wartości, to

neopozytywiści uważali, że

neopozytywiści uważali, że

doświadczenie nie udostępnia nam

doświadczenie nie udostępnia nam

żadnych jakości wartościujących. Sądy

żadnych jakości wartościujących. Sądy

wartościujące nie są w ogóle sensownymi

wartościujące nie są w ogóle sensownymi

wypowiedziami, dlatego oceny nie

wypowiedziami, dlatego oceny nie

podlegają kwalifikacji: prawda – fałsz,

podlegają kwalifikacji: prawda – fałsz,

mogą uchodzić co najwyżej za ekspresję

mogą uchodzić co najwyżej za ekspresję

pewnych stanów psychologicznych.

pewnych stanów psychologicznych.



Wiedza o wartościach – wbrew długoletniej

Wiedza o wartościach – wbrew długoletniej

tradycji – nie jest żadnym wartościowym

tradycji – nie jest żadnym wartościowym

rodzajem wiedzy i nie nadaje się na przedmiot

rodzajem wiedzy i nie nadaje się na przedmiot

rzeczowych i racjonalnych sporów. Można

rzeczowych i racjonalnych sporów. Można

badać formalne zależności między zdaniami

badać formalne zależności między zdaniami

etycznymi – można na przykład wskazywać,

etycznymi – można na przykład wskazywać,

że z normy „nie należy kłamać”, wynika, że

że z normy „nie należy kłamać”, wynika, że

„nie wolno chwalić kolegi lub koleżanki za

„nie wolno chwalić kolegi lub koleżanki za

marny referat”; można się też zastanawiać

marny referat”; można się też zastanawiać

„czy bicie dzieci w celach wychowawczych

„czy bicie dzieci w celach wychowawczych

jest niepotrzebnym zadawaniem cierpienia,

jest niepotrzebnym zadawaniem cierpienia,

czy też powoduje dobroczynne skutki u

czy też powoduje dobroczynne skutki u

bitych?” Ale nie podobna rozsądnie

bitych?” Ale nie podobna rozsądnie

dyskutować nad tym czy coś jest wartością

dyskutować nad tym czy coś jest wartością

czy nią nie jest.

czy nią nie jest.



W związku z tym neopozytywiści

W związku z tym neopozytywiści

uważali, że może istnieć historia

uważali, że może istnieć historia

moralności, psychologia moralności,

moralności, psychologia moralności,

socjologia obyczajów, nie może

socjologia obyczajów, nie może

jednak istnieć etyka normatywna

jednak istnieć etyka normatywna

jako nauka.

jako nauka.



Na koniec szerszy kontekst tego nurtu

Na koniec szerszy kontekst tego nurtu

filozoficznego. Otóż neopozytywiści uważali,

filozoficznego. Otóż neopozytywiści uważali,

że ich pogląd jest doniosły także społecznie,

że ich pogląd jest doniosły także społecznie,

ponieważ krzewi naukowy stosunek do świata

ponieważ krzewi naukowy stosunek do świata

i własnych przekonań i przyczyni się w ten

i własnych przekonań i przyczyni się w ten

sposób do wytępienia irracjonalnych

sposób do wytępienia irracjonalnych

przesądów i fałszywych ideologii. Tak więc

przesądów i fałszywych ideologii. Tak więc

sądzili, ze neopozytywizm jest nie tylko

sądzili, ze neopozytywizm jest nie tylko

nauką, ale także czynnością wychowawczą o

nauką, ale także czynnością wychowawczą o

doniosłych funkcjach w walce z

doniosłych funkcjach w walce z

irracjonalizmem, który rujnuje życie zbiorowe.

irracjonalizmem, który rujnuje życie zbiorowe.



Za tym, kryło się przekonanie – chyba

Za tym, kryło się przekonanie – chyba

utopijne – że uległość człowieka wobec

utopijne – że uległość człowieka wobec

ideologicznej presji i fanatyzmu jest po

ideologicznej presji i fanatyzmu jest po

prostu rodzajem błędu czy niewiedzy i

prostu rodzajem błędu czy niewiedzy i

powstaje z lekkomyślności poznawczej.

powstaje z lekkomyślności poznawczej.

Sądzili, ze możliwy jest model natury

Sądzili, ze możliwy jest model natury

ludzkiej (to też chyba przesadny

ludzkiej (to też chyba przesadny

optymizm) zdolnej do zła wyłącznie

optymizm) zdolnej do zła wyłącznie

wskutek wadliwości myślenia.

wskutek wadliwości myślenia.