SYSTEMOWE
KONCEPCJE TRENINGU
SPORTOWEGO

Ewa Kubiszok

Trening sportowy :

• to systematyczne, stopniowe ćwiczenia

przygotowawcze dla doskonalenia się, nabycia

wprawy i zręczności w jakimś sporcie lub

zawodzie.

• w psychologii to ćwiczenia w celu uzyskania

optymalnej, względnie fizycznej lub umysłowej

sprawności

• pedagogika definiuje trening jako proces, który

planowe i systematyczne działanie ma

psychofizyczne możliwości sprawnościowe

osobnika doprowadzić do osiągania najwyższych

wyników w wybranej dziedzinie działalności.

• W teorii sportu definicja treningu

zmieniała się w miarę upływu lat. W
latach 30-tych trening sportowy
rozumiano jako proces nauczania i
doskonalenia techniki i taktyki oraz
kształtowania sprawności fizycznej. W
latach 60-tych rozumiano go jako
„wieloletni specjalnie zorganizowany
proces pedagogiczny, w ramach którego
zawodnik uczy się techniki i taktyki swojej
dyscypliny i doskonali ją kształtując
jednocześnie swoją sprawność fizyczną
oraz cechy wolicjonalne i osobowe”.

• Obecnie wg. Ulatowskiego jest to” proces

specjalizacji sportowej, który nie naruszając
harmonijnego rozwoju zawodnika zmierza do
maksymalnego rozwinięcia tych jego cech
fizycznych, psychicznych i wychowawczych,
które zapewniają mu osiągnięcie najlepszego
wyniku”

• Wg.Januszewskiego trening sportowy to proces

naukowego i pedagogicznego postępowania,
który poprzez specjalną adaptację organizmu
prowadzi zawodnika do mistrzostwa
sportowego”

Wspomniana adaptacja dokonuje się dzięki

składowym szkolenia sportowego, do których

zalicza się:

• zbiór informacji o zawodniku,
• sprawność fizyczną,
• technikę,
• taktykę,
• przygotowanie psychiczne i teoretyczne,
• odnowę biologiczną,
• kontrolę trenerską,
• planowanie obciążeń treningowych i startowych.
Powyższe elementy tworzą tzw. rzeczową strukturę

treningu jako podsystemu w ogólnym systemie

szkoleniowym.

Współczesny świat sportu jest

atrakcyjną ofertą dla młodego

pokolenia. Sława, podróże, uznanie -

to atrakcyjne atrybuty kariery

sportowej. Ale czy każdy może to

osiągnąć? Niestety nie, chociaż w

pewnym sensie jest to w wielu

przypadkach możliwe. Nie wszyscy

jednak zdają sobie sprawę z ogromu

pracy i wysiłku jaki trzeba włożyć, by

choć trochę spełniły się jego

marzenia.

Każda działalność mająca na celu szeroko

rozumiane przekształcenie rzeczywistości (a
sport jest taką działalnością) musi być
rozpatrywana w sposób systemowy tzn.
uwzględniać wszelkie jej składowe, rodzaj ich
powiązań oraz sposób ich organizacji. Nie
inaczej jest ze szkoleniem sportowym. Jest
wszak ono bardzo złożone, wieloczynnikowym
procesem, a jego efektywność nie zależy
wprost od doskonałości któregoś z czynników
rozpatrywanego analitycznie. O pozytywnym
skutku decyduje doskonałość całości działań ,
funkcja wielu składowych procedur.

W takim ujęciu szkolenie sportowe jest

zorganizowaną i celowo uporządkowaną

działalnością, której celem jest przygotowanie

zawodników do uzyskania maksymalnych

wyników. Jest więc to swoisty system składający

się z szeregu składowych. Należą tu:

- podsystem prognozowania rozwoju

poszczególnych dyscyplin

- prognozowanie rozwoju wyników
- prognozowanie rozwoju i modelowanie przebiegu

indywidualnych karier i warunków nieodzownych

do osiągnięcia określonych wyników

- podsystem treningu, zawodów i odnowy
- podsystem kwalifikacji do sportu
- materialne warunki treningu, zawodów,

odnowy, badań naukowych

- poziom kadry szkoleniowej

Wszystkie te składowe są wzajemnie ściśle

powiązane.

Każdy z tych czynników jest na tyle złożony,

iż sam tworzy skomplikowany układ.
Jednak w procesie szkolenia między tymi
układami zachodzą złożone relacje,
optymalizacja których ma istotne
znaczenie dla efektywności samego
szkolenia. Z układów tych można
zbudować już cały system szkolenia
sportowego.

Rys. System szkolenia sportowego.

podsystem kwalifikacji do

sportu, doboru i selekcji

podsystem treningu,

zawodów (współzawo -

dnictwa) i odnowy

podsystem infrastruktury i

materialnego

zabezpieczenia szkolenia

sportowego

podsystem poziomu wiedzy

kadry szkoleniowej

(nauczycieli wf,

instruktorów, trenerów)

wynik sportowy

podsystem prognozowania:

- rozwoju dyscyplin sportu,
- rozwoju wyników
sportowych
- rozwoju i modelowania
karier sportowych

oddziaływanie

środowiska

Centralne miejsce w tym systemie

zajmuje podsystem treningu,
współzawodnictwa (zawodów)
oraz odnowy.

Równolegle funkcjonuje określony ciąg

współzawodnictwa, który powinien
pozostawać w ścisłym związku z rytmem
treningu i uwzględniać biologiczne
możliwości ustroju.

Cykl zawodów z jednej strony jest środkiem

kontroli poziomu przygotowania, z
drugiej natomiast sam stanowi bardzo
skuteczny środek treningowy, szczególnie
w odniesieniu do zawodników
reprezentujących najwyższy poziom
mistrzostwa sportowego.

Ważne znaczenie ma tu także

właściwa organizacja procesów
odnowy biologicznej i psychicznej,
wiążąc fazy pracy i wypoczynku.

SYSTEM ZAWODÓW

SYSTEM TRENINGU

PLANOWANIE

TRENINGU

REALIZACJA

TRENINGU

KALENDARZ STARTÓW

W

y-

zn

a

-

cz

a

-

n

ie

m

e

-

to

d

W

y-

zn

a

-

cz

a

-

n

ie

n

o

r

m

O

kr

e

śl

a

-

n

ie

śr

o

-

d

kó

w

W

y-

ko

-n

a

n

i

e

p

la

n

u

Ko

n

t

ro

la

st

a

n

u

o

rg

a

-

n

iz

m

u

A

n

a

-

liz

a

o

b

ci

ą

że

ń

Z

a

-

w

o

d

y

ko

n

t

ro

ln

e

Z

a

-

w

o

d

y

w

p

ro

w

a

d

za

ją

ce

Z

a

-

w

o

d

y

se

le

kc

y

j

n

e

Z

a

-

w

o

d

y

p

ri

o

r

y

te

t

o

w

e

KOREKTA PLANU TRENINGOWEGO

SYSTEM ODNOWY

METODY BIOMEDYCZNE

MET.PSYCHO-PEDAGOGICZNE

W
Y
N
I
K

S
P
O
R
T
O
W
Y

O
D
D
Z
I
Ł
Y
W
A
N
I
E

O
T
O
C
Z
E
N
I
A

Rys. SCHEMAT STRUKTURY PODSYSTEMU TRENINGU, ZAWODÓW I ODNOWY.

Wiąże on się ściśle z procesem

treningu, z jego

intensyfikacją : operuje

biomedycznymi i psycho-
pedagogicznymi grupami

środków oddziaływania

Wyjściowe (podstawowe)

funkcje podsystemu treningu,
zawodów i odnowy powinny
wynikać z informacji
otrzymywanych z
prognozowania.

Prognozowanie jest naukowym

przewidywaniem rozwoju zjawiska,

opartym na poznanych i racjonalnych

prawidłowościach, przy zastosowaniu

systemowej metody analizy problemu.

Prognozy opisujące kierunki rozwoju

sportu i tempo poprawy wyników

wyznaczają jednocześnie zadania dla

treningu. Związane jest to m.in. z

analizą czynników determinujących

rozwój osiągnięć, których

konsekwencją są tzw.modele

mistrzostwa sportowego..

Jest to również proces formułowania

modelu jutra, wykorzystywanie

którego zachodzi w procesie

planowania, organizacji i kierowania

ruchem sportowym oraz metoda

uzyskiwania informacji, wiedzy i

oceny zbieranych informacji.

Prognozowanie zawsze wyprzedza

tworzenie programów i planów.

Sporządzamy je uwzględniając

przesłanki wynikające z

prognozowania.

Podsystem kwalifikacji do sportu, czyli

doboru i selekcji, uwzględnia różnorakie
rozwiązania i działania, które zakładają
dobór do uprawiania określonej
dyscypliny potencjalnie najlepszych
kandydatów, rokujących osiągnięcie w
przyszłości najwyższych wyników.
Selekcja ma charakter dynamiczny,
ulega stałej modyfikacji i doskonaleniu,
stosownie do postępów nauki i
doświadczeń praktyki.

Dobór kandydatów do

poszczególnych dyscyplin sportu
opierać się musi na znajomości
potrzeb jakie dzisiaj stawiają
określone dyscypliny sportowe
przed uprawiającymi je
osobnikami, i jakie będą stawiały
jutro. Prognozy rozwojowe i
„modele mistrzów” są więc
punktami wyjścia do opracowania
kryteriów selekcyjnych.

W procesie selekcji sportowej

istotną rolę odgrywają nie tylko
zjawiska biologiczne. Olbrzymi
wpływ na efektywność tego
procesu wywierają również
czynniki społeczne.
Uczestnictwo w sporcie jest
bowiem dobrowolne.

Wybór kandydatów do treningu odbywa się:
- drogą naturalną – do grup szkoleniowych

przyjmuje się wszystkich
zainteresowanych, z założeniem
dobrowolnej rezygnacji

- intuicyjnie – na podstawie doświadczeń,

wiadomości fachowych i praktyki, trener
znając specyfikę danej dyscypliny wyłania
najlepszych

- poprzez kierowanie pewnym zespołem i

wyznaczeniu uczestnikom cech „mistrza” ,
dążenie do tego celu i w wyniku selekcji
pozostają najlepsi.

Kryteriami doboru zawodników do uprawiania

poszczególnych dyscyplin sportowych jest:

1.Stan zdrowia – badania lekarza specjalisty stanowią

podstawę wszelkich następnych przedsięwzięć.

Zawodnika obowiązują ogólne badania lekarskie,

badania podmiotowe i przedmiotowe, próby

wysiłkowe i badania dodatkowe.

2.Budowa somatyczna – masa i wysoko ciała, typ

budowy.

3.Uzdolnienia ruchowe – zdolność zawodnika do

szybkiego i trwałego uczenia się ruchów oraz

umiejętność tworzenia nowych układów.

4.Sprawnoc fizyczna – zdolność wykorzystania

potencjału podstawowych cech motorycznych.

5.Dyspozycje psychiczne – odporność psychiczna,

motywacje, ambicje, optymalny poziom

zrównoważenia w sytuacjach wymagających

mobilizacji, poczucie odpowiedzialności,

nastawienie na sukces.

6.Wiek – wiek kalendarzowy, nie zawsze

odpowiada wiekowi rozwojowemu, należy
stosować standardy wieku rozwojowego
posługując się miarami:

- wieku szkieletowego
- wieku wtórnych cech płciowych
- wieku morfologicznego
7.Wiek sportowy - to najbardziej kompleksowy

wskaźnik, w którym uwidocznione są
predyspozycje rozwojowe oraz stopnie
wykorzystania nabytych sprawności i
umiejętności . Ważnych informacji
selekcyjnych dostarcza obserwacja tempa
przyrostu wyników.

Posiadanie warunków biologicznych

umożliwiających uzyskiwanie wielkich
wyników sportowych nie kwalifikuje
automatycznie danego osobnika na
mistrza. Musi on mieć odpowiednią
motywację aby podjąć intensywny,
wymagający dużego zaangażowania
własnych sił i czasu, trening.

Konieczne jest również uwzględnienie

stopnia psychicznej gotowości do startu
w zawodach, igrzyskach czy
mistrzostwach.

Skuteczne funkcjonowanie systemu zależne

jest w dużym stopniu od stanu liczebnego
i poziomu kadry prowadzącej szkolenie.
Wszechstronna wiedza ogólna i
specjalistyczna, stale nowelizowana, jest
koniecznym atrybutem kierowania
procesem szkolenia tak w aspekcie
koncepcji, jak i technologii (trening, opieka
lekarska, odnowa, organizacja).

Wiadomo bowiem, że od pedagogicznego

przygotowania trenera w dużym stopniu
zależy efektywność procesu którym on
kieruje.

Konieczny jest więc precyzyjnie

zorganizowany ciąg permanentnego
dokształcania trenerów jako cykle
zajęć oraz czynne uczestnictwo w
zespołach badawczych. Bez takiego
intensywnego treningu trenerów nie
można oczekiwać utrzymania się na
wysokim poziomie efektywności
całego systemu szkolenia
sportowego.

W ramach tzw. materialnych warunków

szkolenia uwzględniamy

m.in. urządzenia,

przyrządy, sprzęt, pomoce dydaktyczne,

narzędzia pomiarowe, różnej formy trenażery,

wyposażenie gabinetów odnowy, gabinetów

metodycznych itp… Wywierają one, bezpośredni

wpływ na efekt treningu sportowego a także na

organizację całego systemu szkolenia.

Nieodzowne są kompleksy obiektów sportowych

usytuowanych w pobliżu miejsc zamieszkania

zawodników, a także specyficznych warunków

geoklimatycznych (ośrodki wysokogórskie i

nadmorskie, których warunki środowiskowe,

działając równolegle z określonymi bodźcami

treningowymi, przyśpieszają rozwój mistrzostwa

sportowego).

•

warunki klimatyczne

•

temperatura otoczenia

•

wysokość n.p.m

•

warunki morfologiczne

•

wiek

•

płeć

•

stan zdrowia

•

dieta

•

warunki organizacyjne

•

infrastruktura

•

warunki bytowe

•

warunki nauki i pracy

zawodników oraz ich

trenerów

•

sposób i poziom

finansowania

•

warunki demograficzne

•

środowisko

miejskie/wiejskie

•

wzorce społeczne i

tradycje

•

styl życia

CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE

WPŁYWAJĄCE NA WYNIK

SPORTOWY

modyfikatory naturalne

modyfikatory kulturowe

czynniki biogeograficzne

czynniki społeczno-

ekonomiczne

Wynik sportowy:

Jest celem treningu, ale równocześnie i

procesem mającym za zadanie rozwój

zawodnika. Z tego względu jest

rozumiany jako przebieg i efekt

treningu realizowanego w

poszczególnych gałęziach sportu.

Wyraża on poziom (wrodzonych i

nabytych) predyspozycji jednostki, które

umożliwiają proces (realizowanie)

działalności sportowej na najwyższym

poziomie.

Innymi słowy, wynik sportowy jest końcowym

przejawem możliwości biologicznych

sportowca dlatego obejmuje:

• predyspozycje wrodzone, które maja

charakter cech wewnętrznych i

zewnętrznych organizmu. Za

pośrednictwem aktywności ruchowej

niektóre z predyspozycji aktywizują się i

rozwijają w najwyższą jakość określaną

jako talent.

• wpływy środowiska naturalnego i

społecznego, które warunkują rozwój

jednostki i jej wrodzonych predyspozycji

wśród których znaczną rolę odgrywają

warunki materialne i możliwości czasowe,

które mają związek z jakością rozwoju

motorycznego jednostki

• wpływ procesu treningowego, który

stanowi długotrwałe świadome działanie

obciążeń treningowych i startowych

podzielonych na odpowiednie etapy.

Objętość i intensywność treningu na

poszczególnych etapach szkolenia

sportowego dostosowana jest do stażu

zawodniczego sportowca.

Wpływy czynników dziedzicznych,

środowisko naturalne i społeczne oraz

trening sportowy tworzą całość,

wzajemnie się warunkują i uzupełniają.

Rys. Wynik sportowy jako efekt długotrwałej adaptacji.

Predyspozycje

wrodzone

morfologiczne fizjologiczne
psychologiczne

wpływ środowiska zewnętrznego, pozasportowego

Trening sportowy

WYNIK

SPORTOWY

Podejście systemowe opiera się na tezie, że wynik

sportowy jest zdeterminowany określonym

zespołem czynników, które są w pewien sposób

usystematyzowane, pozostają ze sobą we

wzajemnych relacjach i co najważniejsze,

przejawiają się w jego poziomie.

Rys. Schemat struktury
wyniku sportowego.

WYNIK

SPORTOWY

WYNIK

SPORTOWY

Poziom

czynników

somatycznych

Zakres

parametrów

technicznych

Zakres

czynników

osobowościowyc

h

Zakres

parametrów

taktycznych

Poziom parametrów

kondycyjnych

W = f (X

1

, Y

j

)

gdzie

W - wynik sportowy
X

1

- cechy na które można oddziaływać np..

zdolności kondycyjne, technika ruchu lub
taktyka,

Y

j

- cechy na które nie mamy wpływu

(uwarunkowania genetyczne np.. wysokość
ciała)

System szkolenia sportowego funkcjonuje

zawsze w konkretnym środowisku
społecznym. Wywiera ono wpływ na
przebieg procesu, stwarzając określone
ułatwienia lub przeszkody, zgłaszając
potrzeby, formułując opinie i oceny. Wysoka
efektywność systemu nie zależy wprost od
doskonałości poszczególnych jego
składowych. Jest rezultatem optymalnych
powiązań funkcji składowych i przejawia się
w sposób kompleksowy.

Tak więc ujmując szkolenie sportowe jako

celowo zorganizowany proces dający się
analizować w funkcji czasu, musimy
wszelkie zjawiska w jego przebiegu
rozpatrywać w sposób systemowy, logicznie
ze sobą powiązany. Tylko wówczas możemy
oczekiwać rozwiązań spełniających zasadę
optymalizacji strategicznie rozumianej drogi
do mistrzostwa.

LITERATURA :

1.„

Podstawy teorii treningu sportowego” Sozański

H., AWF W-wa 1995

2. „Elementy teorii, metodyki diagnozowania i

optymalizacji procesu treningu sportowego”

Ryguła I., AWF K-ce 2000

3

. www.plock.edu.pl

4

.

www.orlikowski.now.pl/pliki/zdjecia/awf_opracowa

nia/

TEORIA%20TRENINGU%20SPORTOWEGO.doc

.

koniec