Norma

• ilościowa – odzwierciedla rozkład

cechy w populacji

• społeczno-kulturowa – odzwierciedla

typowe oczekiwania społeczne

• teoretyczna – wzorzec idealny,

będący wizją teoretyka

• indywidualna – typowe zachowania

danej jednostki

Konstruując własną koncepcję zdrowia,

musimy uwzględnić następujące

konteksty:

• Kontekst środowiska
(przystosowanie negatywne i nieprzystosowanie

pozytywne)

• Kontekst wrodzonych uwarunkowań
(czy wskazywane cechy są uwarunkowane

biologicznie?)

• Kontekst rozwoju
(na jakim poziomie rozwoju dany symptom zdrowia

jest adekwatny?)

• Kontekst cierpienia
(czy dany symptom zdrowia jest adekwatny w

sytuacjach kryzysowych?)

Wymiary osoby ludzkiej

• Wymiar biologiczny

• Wymiar społeczny

• Wymiar

podmiotowy

• Wymiar duchowy

Sokrates (469 – 399) - „Jak

żyć?

„

Nie warto żyć bezmyślnym

życiem”

„Wolałbym znaleźć się w

niezgodzie z większością

ludzi i mówić coś

przeciwnego niż oni, niż być

w niezgodzie z jednym

człowiekiem – samym sobą

i przeczyć samemu sobie.

Sokrates

Człowiek zdrowy, szczęśliwy, to ten, który

dobrze żyje ze swoim „daimonionem” –

wewnętrznym głosem (eudajmonizm)

• „Poznaj samego

siebie”

• Człowiek zdrowy

jest „brzemienny

mądrością”, czyli

wiedzą o właściwym

postępowaniu.

Wydobywa tę

mądrość w dialogu z

innymi i według niej

postępuje, co daje

mu szczęście.

Starożytne wizje zdrowia psychicznego

Szczęście to…

• Hedonizm: umiejętność przyjemnego

życia, czyli przeżywania możliwie wielu
rozkoszy (pozytywnych doznań
zmysłowych) jednak bez zatracenia się.

• Epikureizm: umiejętność cieszenia się

tym, że nie cierpimy, tym, że żyjemy, a
także wyszukiwania sobie przyjemności
mądrych, pięknych i sprawiedliwych

Starożytne wizje zdrowia psychicznego

Szczęście to…

• Cynizm: niezależność od rzeczy zewnętrznych i

własnych potrzeb, wiedza praktyczna o tym jak
oprzeć się pokusom i konwenansom

• Stoicyzm: życie zgodne z wewnętrznym

głosem rozumu, obojętność wobec namiętności
i potrzeb. Przezorność, dzielność,
sprawiedliwość, umiarkowanie. Kierowanie
swoim życiem, poważny stosunek do życia.

• Sceptycyzm: nie ma żadnego stałego wzorca

właściwego życia, każdy winien żyć tak jak
podpowiada mu jego natura

Budda (Siddhartha Gautama)

(VI – V w. p.n.e.)

• Natura Buddy (stan pełnego, idealnego zdrowia)

– umysł oczyszczony i wyzwolony na drodze
medytacji

• Medytacja – dyscyplinowanie i obserwowanie

procesów życiowych, metoda zarówno badania,
jak i doskonalenia umysłu

• Elementy życia psychicznego, które doskonali

medytacja:

apercepcja, percepcja, wola, czucie, koncentracja,

spontaniczna uwaga, energia psychiczna

Buddyzm

• Elementy niezdrowe (zniewalają, mącą umysł):
ułuda, schematyzowanie, brak wstydu, egoizm,

lekkomyślność, gniew, podniecenie, niepokój,
żądza, skąpstwo, zazdrość, sztywność, apatia

• Elementy zdrowe (wyzwalają, harmonizują

umysł):

wgląd, uważność, współczucie
skromność, rozwaga, ufność

Arahat (ten, który jest

godny chwały)

• Brak: pożądań, dogmatyzmu, lęku,

urazy, złości, potrzeb: aprobaty,

przyjemności czy uznania, nudy

• Obecność: bezstronności wobec

innych, spokoju, ożywienia i spokojnego

zadowolenia, silnego współczucia,

życzliwości, szybkiej i trafnej percepcji,

opanowania, sprawności w działaniu,

otwartości na innych i ich potrzeby,

jasnowidzących snów

Konfucjusz (551 – 479 p.n.e.)

Wzorzec właściwego życia

(mędrzec, człowiek szlachetny)

• Spontaniczna dobroć dla innych

(humanitaryzm)

„Nie czyń innym, czego dla siebie nie pragniesz”

• Pozytywny wpływ na innych
„Trzeba doskonalić się tak, by umieć obdarzać

spokojem innych ludzi”

• Bezinteresowność
„Szlachetny boleje nad tym, że sam czegoś

dokonać nie umie. Nie martwi się zaś tym, że

go inni nie doceniają.”

• Uporządkowanie własnej rodziny

Konfucjanizm

• Przestrzeganie obyczajów i rytuałów
• Ważenie, precyzowanie słów
„Przede wszystkim przystąpiłbym do

poprawiania nazw”

• Ciągłe studiowanie pism oraz

bezpośrednie naśladowanie mędrców

Chrystus

„Będziesz miłował Pana Boga twego
całym sercem twoim i całą duszą twoją
i całą myślą twoją
Będziesz miłował bliźniego twego jako

siebie samego”

(Ew. wg św.

Mateusza)

Kazanie na górze

• „Niechaj tedy mowa wasza będzie: Tak, tak; nie, nie. A

co nadto jest, od złego jest.”

• „Zostaw dar twój przed ołtarzem, a idź i pojednaj się

wpierw z twoim bratem.”

• „Słyszeliście dotąd „oko za oko, ząb za ząb”. A ja wam

powiadam abyście nie sprzeciwiali się złu. A kto by cię

uderzył w prawy policzek, nadstaw mu i drugi. Kto cię

o co prosi, daj mu.”

• „Miłujcie nieprzyjaciół waszych i módlcie się za tych,

którzy was prześladują.”

• „A gdy dajesz jałmużnę niechaj nie wie lewica twoja co

prawica czyni, aby jałmużna twoja była w skrytości.”

• „Nie możecie Bogu służyć i mamonie.”
• „Nie sądźcie, abyście nie byli sądzeni”

Fryderyk Nietzsche (1844 –

1900)

• „Moralność panów” – osobników silnych biologicznie,

twórczych i panujących nad swymi popędami:

dostojność, godność osobista, stanowczość, sprawność

działania, zdecydowanie, pewność siebie,

bezwzględność i konsekwencja w osiąganiu

zamierzonych celów, afirmacja życia, egoizm,

przekonanie, że inni powinni im służyć i podlegać.

(„Nadczłowiek”)

• „Moralność niewolników” – osobników słabych

biologicznie: litość, współczucie, miękkość serca,

miłość, altruizm, uległość, pokora, serdeczność w

stosunkach z innymi, przebiegłość, kompromis,

względność, potępienie pożądań.

Zdrowie psychiczne –

natura czy praca nad sobą?

Esencja (wrodzony potencjał)

(za: H. Palmer: „Enneagram”, Warszawa, wyd. Jacek Santorski,

2006

)

Dziewięć cnót, które tracimy w toku socjalizacji
(w nawiasach ich przeciwieństwa):

•

Nieuwarunkowane zadowolenie (perfekcjonizm)

•

Skromność (pycha)

•

Autentyczność (fałszywy wizerunek)

•

Bycie tu i teraz (fantazjowanie, życie przeszłością)

•

Brak przywiązania (skąpstwo)

•

Odwaga (lęk)

•

Wstrzemięźliwość (nieumiarkowanie)

•

Niewinność, czyste intencje (manipulacja)

•

Intuicyjna zdolność wyboru kierunku działania (lenistwo)

Modele zdrowego funkcjonowania jednostki

w wybranych teoriach psychologicznych

• W. James – zjawisko „zdrowomyślności” i „ducholecznictwo”
• Z. Freud – silne ego, zdrowe mechanizmy obronne
• B. Klopfer – zrównoważenie rozwoju wewnętrznego i

zewnętrznego

• C.G. Jung - androgynia psychiczna
• A. Maslow – osoba samorealizująca się
• G. Allport – dojrzała osobowość
• K. Dąbrowski - pozytywna dezintegracja osobowości
• E. Berne – zrównoważenie stanów Ja
• P. Salovay i J. Mayer - Inteligencja emocjonalna
• A. Antonovski – poczucie koherencji
• Kryteria pozytywnego zdrowia psychicznego: Jourard,

Seligman

• Badania Vaillanta

William James (

1842 – 1910)

„The principles of psychology”

• Gdziekolwiek się

znajdujesz, twój świat
tworzą twoi
przyjaciele.

• Posiej czyn, a zbierzesz

przyzwyczajenie;
posiej przyzwyczajenie,
a zbierzesz charakter;
posiej charakter, a
zbierzesz swój los.

Poglądy W. Jamesa na zdrowie

psychiczne

• W każdej epoce żyją ludzie, którzy z pasją afirmują

dobro życia. Mają oni „dusze błękitne jak pogodne
niebo”

Obok nich żyją osoby o „chorej duszy”, które nie

potrafią otrząsnąć się z „brzemienia świadomości
zła”. Przeciętny człowiek przeżywa zarówno stany
afirmacji jak i zwątpienia

• Krytyka „filozofii ducholecznictwa” – wiary w zbawczą

moc jedynie „zdrowomyślnej” postawy wobec życia, z
pogardą dla zwątpienia, strachu i smutku.

Poglądy W. Jamesa na zdrowie

psychiczne

Przejawy zdrowia psychicznego:
• poczucie i akceptacja własnej tożsamości,
• poczucie ważności swojego życia
• intencjonalność – świadomość własnych pragnień,
• zdolność do świadomych wyborów i decyzji,
• poczucie wolności i odpowiedzialności za swoje

życie,

• podejmowanie wyzwań bez pewności sukcesu,
• działanie z intencją ulepszania świata,
• wierność wybranym przez siebie ideałom i

umiejętność ich realizowania,

• umiejętność współpracy z innymi
(W. Whitman: „Do Ciebie”)