Diagnoza i

ekspertyza

psychologiczna

Wykład dla studentów

Społecznej Psychologii Klinicznej

SWPS

(IV rok, tryb dzienny )

30

godzin

semestr letni 2004/2005

czwartki godz. 15.30-17.00

Cel wykładu:

Cel wykładu:

Wykład wprowadzi słuchaczy w

podstawowe

zagadnienia

i

kontrowersje

dotyczące

diagnozy

klinicznej

oraz

ekspertyzy

wykonywanej przez psychologa na potrzeby

instytucji

zewnętrznych.

Współczesne

problemy

oceny

klinicznej

zostaną

zaprezentowane

w

odniesieniu

do

wybranych, najczęściej używanych przez

klinicystów

narzędzi diagnostycznych

: TAT,

MMPI i wywiadu klinicznego. Zaproszeni

eksperci przedstawią wybrane

zagadnienia

specyficzne

,

m.in.

diagnozę

neuropsychologiczną i ekspertyzę sądową.

24.02

Wprowadzenie: Co współczesny klinicysta

powinien

wiedzieć o diagnozie i ocenie

klinicznej?
Katarzyna Stemplewska-Żakowicz

03.03

Podstawy neuropsychologii /anatomii

mózgu i jego

funkcjonalnej organizacji/ jako

baza do diagnostyki

psychologicznej

Ewa Fersten

10.03

Podstawy neuropsychologii c.d.

Ewa Fersten

17.03

Diagnoza dysfunkcji poznawczych,

emocjonalnych i

psychospołecznych w

zaburzeniach psychicznych
Beata Hintze.

31.03

Diagnoza dysfunkcji c.d. Beata Hintze.

14.04

Paradygmat systemowy w diagnostyce

psychologicznej
Magdalena Małkiewicz-Borkowska

21.04

Ekspertyza sądowa: sprawy z zakresu prawa

karnego.
Bohdan Bielski

28.04

Ekspertyza sądowa. sprawy z zakresu prawa

cywilnego.

Bohdan Bielski

05.05

MMPI w praktyce klinicznej.

Adam Tarnowski

12.05

Współczesne kontrowersje wokół oceny

klinicznej - na

przykładzie TAT. Katarzyna

Stemplewska-Żakowicz

19.05

Współczesne kontrowersje c.d..

Katarzyna Stemplewska-Żakowicz

26.05

Wywiad psychologiczny w praktyce klinicznej.

Katarzyna Stemplewska-Żakowicz

02.06

Wywiad psychologiczny ... cd

Katarzyna Stemplewska-Żakowicz

09.06

Czym jest diagnoza i ekspertyza? Podsumowanie

i trochę teorii Katarzyna Stemplewska-Żakowicz

Warunki zaliczenia:

•

Obecność na wykładzie

nie

jest obowiązkowa.

•

Podstawą zaliczenia jest egzamin, mający
formę

testu jednokrotnego wyboru

. W skład

testu wejdzie

40 pytań

z zakresu

lektur

obowiązkowych

.

•

Na egzaminie obowiązuje też znajomość

treści wykładów

(zawartych w materiałach,

udostępnianych sukcesywnie na stronie
internetowej Szkoły).

Co trzeba wiedzieć

o diagnozie

klinicznej?

W wykładzie wykorzystano fragmenty

materiałów profesora Andrzeja Gołąba

z poprzedniej edycji

„Diagnozy i ekspertyzy”

DIAGNOZA (definicja kontekstowa)

„/.../ zadaniem psychologa klinicznego jest
poznanie i rozumienie ludzi, ich
zachowań, zaburzeń w zachowaniu,
związków z otoczeniem, zwłaszcza z
innymi ludźmi /.../ powiązań ludzi z ich
najbliższym „polem życiowym”, z
warunkami materialnymi, ze strukturą
rodziny, z usytuowaniem jednostki w
środowisku szkoły, pracy, grupy
rówieśniczej i towarzyskiej. /.../.
Dotychczas na ten społeczny aspekt
diagnozy niewiele zwracano uwagi w
praktyce psychologa klinicznego dotyczącej
człowieka dorosłego.”

EKSPERTYZA (definicja kontekstowa)

„Celem psychologicznej diagnozy klinicysty
może być selekcja lub ekspertyza - są to
wówczas najczęściej opinie diagnostyczne
dla takich instytucji, jak ZUS, sąd, instytucje
wychowawcze, lub też opinie dla celów
zawodowych, niezbędne tam, gdzie
wymagany jest szczególny stan zdrowia i
odporności psychicznej”

Oba cytaty pochodzą z:
Kowalik S., Sęk H. (1991). Psychologia
kliniczna i psychologia społeczna. W: H. Sęk
(red.) Społeczna psychologia kliniczna.
Warszawa: PWN, s. 26.

Czy to jest diagnoza

kliniczna?

• schizofrenia

Tak, ale psychiatryczna

NIE!

TAK

• osobowość niedojrzała
• upośledzenie umysłowe w stopniu
lekkim
• trudności z radzeniem sobie w życiu

codziennym

• odrzucenie i poczucie osamotnienia
• silna potrzeba miłości i afiliacji

Diagnoza?

• Trudności chłopca w radzeniu sobie, wynikające z

upośledzenia umysłowego, pogłębia odrzucenie przez
rodziców, którzy nie pogodzili się z tym rozpoznaniem

• Tomek potrzebuje państwa troski i miłości, a także

pomocy i wsparcia w uczeniu się wszystkiego, czego -
mimo swojego wolniejszego tempa rozwoju - może się
nauczyć

.

funkcjonalna

interakcyjna

Trzy modele diagnozy

klinicznej:

w ujęciu J. Brzezińskiego i S. Kowalika

(w: H. Sęk, op.cit.)

• różnicowa (nozologiczna)

• funkcjonalna

• interakcyjna

DIAGNOZA NOZOLOGICZNA

(różnicowa)

–

rozpoznanie zaburzenia

• symptom (objaw)
• syndrom (zespół objawów)
• jednostka nozologiczna (jednostka

chorobowa): konkretny rodzaj
choroby, np. grypa, zawał serca/
nerwica lękowa, schizofrenia

Wyodrębnienie jednostki

chorobowej jest wyrazem

nagromadzenia wiedzy o:

• współwystępowaniu objawów (syndromy)

• o możliwości pomylenia się w rozpoznaniu

wskutek tego, że objaw może wchodzić w
skład różnych syndromów (stąd konieczność
RÓŻNICOWANIA)

• o możliwościach leczenia (TERAPIA)

• o typowych przebiegach, zmianach obrazu

zaburzenia (ROKOWANIE, PROGNOZA)

 Podręczniki diagnostyczne (ICD 10,

DSM IV-R)

Ryzyko błędów:

• REIFIKACJA OBIEKTU DIAGNOZY

:

dostrzeganie choroby, a nie osoby;

przedmiotowe traktowanie pacjenta ,

• EKSTREMALNOŚĆ MYŚLENIA O

PACJENCIE

: gdy wiadomo, „co mu jest”,

pacjent jest uważany za chorego; gdy nie

wiadomo - za zdrowego

• ETYKIETOWANIE

: pozorne wyjaśnienie

poprzez nazwanie, zastępuje (utrudnia)

zrozumienie osoby i jej problemów

• SAMOSPRAWDZAJĄCA SIĘ PROGNOZA

:

rozpoznanie zaburzenia dostarcza

„instrukcji”, jak rozumieć zachowanie

pacjenta i czego oczekiwać w przyszłości.

Diagnoza funkcjonalna

Szukanie odpowiedzi na pytanie, jak

człowiek funkcjonuje w określonej sytuacji

(w jakiejś roli, w jakimś rodzaju zadań) i z

czego to wynika (jakie znaczenie mają

czynniki psychologiczne).
Np. Czy konkretna osoba z rozpoznaniem

schizofrenii wykazuje wystarczający poziom

umiejętności społecznych i samodzielności,

aby wziąć udział w grupie terapeutycznej

na oddziale dziennym szpitala?

Etapy diagnozy

funkcjonalnej:

1. Analiza dotychczasowych cech zachowania

jednostki oraz zachowania w sytuacji
badania (opis funkcjonowania, zwłaszcza
pod względem występujących w nim
niesprawności, niedomagań, trudności )

2. Poszukiwanie przyczyn niesprawności,

zwłaszcza tych, które leżą w sferze
procesów psychicznych

3. Odkrycie właściwości pozytywnych, które

można wykorzystać w procesie zmian

Diagnoza interakcyjna

[Proces] „uzgadniania definicji

problemu pacjenta i sposobów jego
rozwiązania między psychologiem i
osobą badaną lub jej najbliższym
otoczeniem społecznym” (op.cit., s.235)

[Diagnoza dokonywana] „przy współudziale

pacjenta, ale z uwzględnieniem realnych
warunków sytuacji oraz interesów
instytucji” (op.cit., s.236)

Etapy diagnozy

interakcyjnej:

1.

Określenie własnego problemu

przez pacjenta

Pacjent często pozostaje pod wpływem opinii

otoczenia społecznego na temat tego, co mu
dolega.

Tę opinię autorzy nazywają PROTODIAGNOZĄ.

Można także użyć tu pojęć:
„ETYKIETOWANIE”, „STYGMATYZACJA”
„NAZNACZENIE” (np.. „niedorozwinięty”
„leń”, „agresywny”, „alkoholik” itd.)

Etapy diagnozy

interakcyjnej:

2.

Badanie psychologiczne

Często główny problem pacjenta

psycholog zaczyna spostrzegać inaczej, niż
określił go sam pacjent

3.

Negocjowanie diagnozy

Psycholog w kontakcie z pacjentem lub

osobami z jego otoczenia stara się tak
sformułować problem pacjenta, aby jego
określenie było do przyjęcia dla obu stron.

Cel negocjowania

diagnozy:

a) Uzgodnienie diagnozy może zapoczątkować u

pacjenta bardziej aktywny stosunek do problemu
(lepsze rozumienie go, nastawienie na zmianę)

b) Proces uzgadniania diagnozy podkreśla bardziej

partnerskie podejście psychologa do pacjenta i
jego rodziny ( rola konsultanta, doradcy),
podmiotowe traktowanie jest realizacją ideałów
etycznych

c) Udział pacjenta i jego rodziny w procesie

diagnozy zwiększa szanse na ich współdziałanie
w procesie zmian

nozologicz

na

funkcjonalna interakcyjna

Główny

cel

diagnozy

zaklasyfiko-

wanie

zrozumienie

trudności i jej

źródeł

doprowadzenie

do akceptacji

diagnozy

Odbiorca

diagnozy

instytucja

sam

psycholog,

instytucja

pacjent i jego

otoczenie

społeczne

Typowe

instytucj

e

szpital,

więzienie,

wojsko

szkoła

psycholog

uwzględnia

punkt widzenia

instytucji

ważnych dla

pacjenta

Aktywnoś

ć

diagnost

y

rutynowe

czynności

(standardo

we testy)

elastyczny

wybór

narzędzi

diagnostyczny

ch

+ oddziaływanie

na pacjenta i

jego środowisko

Diagnoza

a terapia

brak

związku

duży związek

duży związek