Podstawy

Podstawy

neuropsychologii

neuropsychologii

Podstawy anatomii mózgu i jego funkcjonalnej

Podstawy anatomii mózgu i jego funkcjonalnej

organizacji jako baza do diagnostyki

organizacji jako baza do diagnostyki

psychologicznej.

psychologicznej.

Zajęcia przygotowane przez:

Zajęcia przygotowane przez:

dr Ewę Fersten

dr Ewę Fersten

, adiunkta Kliniki Neurochirurgi IMDiK

, adiunkta Kliniki Neurochirurgi IMDiK

PAN

PAN

2

Neuropsychologia

Neuropsychologia

kliniczna

kliniczna

Neuropsychologia jest dziedziną nauki

zajmującą się badaniem złożonych
mechanizmów mózgowych leżących
u podstaw różnych procesów
poznawczych człowieka, np., mowy,
percepcji, gnozji, myślenia, czytania,
pisania itp., w oparciu o analizę zaburzeń
zachowania występujących
w przypadkach funkcjonalnych i (lub)
strukturalnych zmian w mózgu człowieka.

3

Zróżnicowanie struktur

Zróżnicowanie struktur

mózgowych

mózgowych

Podział ontogenetyczny mózgowia opiera się na

pochodzeniu poszczególnych jego cześci z pięciu

wtórnych pęcherzyków zarodkowych, które

rozwijają się nierównomiernie i z których

ostatecznie powstaje:

• rdzeniomózgowie – rdzeń przedłużony
• tyłomózgowie – móżdżek, most
• śródmózgowie – konary (odnogi) mózgu

blaszka czworacza

• międzymózgowie – bardzo złożona struktura

OUN, omówienie na kolejnej kliszy

• kresomózgowie – omówienie na kolejnej kliszy

pień mózgu

{

pień mózgu

{

4

Budowa międzymózgowia

Budowa międzymózgowia

 Zewnętrzna:

–

grzbietowa – po obu stronach komory przeciej

widać wzgórze – największe skupisko istoty szarej.

–

podstawna – utworzona przez podwzgórze, w

której wyróżnia się:

• ciała suteczkowate,
• guz popielaty,
• przysadka mózgowa,
• skrzyżowanie wzrokowe przechodzące w
• pasmo wzrokowe.

 Wewnętrzna:

–

górna – wzgórzomózgowie (wzgórze i

nadwzgórze)

–

dolna – podwzgórze.

5

Budowa kresomózgowia

Budowa kresomózgowia

W kresomózgowiu wyróżnia się:

 Kresomózgowie środkowe, w skład

którego wchodzi:

– blaszka krańcowa,
– spoidło przednie,
– ciało modzelowate,
– spoidło sklepienia.

 Półkule mózgowe

6

Półkule mózgu

Półkule mózgu

Pólkule mózgowe wyglądają jakby jedna była lustrzanym odbiciem

drugiej, składają się z:

 Kory mózgowej – zewnętrzna pofałdowana warstwa

istoty szarej, stanowiąca skupiska komórek

nerwowych,

 Istoty białej – wewnętrzna warstwa składająca się z

włókien czyli aksonów komórek nerwowych łączących

różne okolice mózgu; wśród których wyróżnia się:

– włókna kojarzeniowe wewnątrzpółkulowe
– włókna międzypółkulowe czyli spoidłowe
– włókna projekcyjne

 Zwojów podstawy – leżące w głębi półkul mózgu,

skupiska istoty szarej, zwane także jądrami

podkorowymi, wśród których wyróżniamy:

– jądro soczewkowate (skorupa, gałka blada)
– jądro ogoniaste (ogon i głowa)
– przedmurze
– ciało migdałowate, tzw amygdala.

}

ciało

prążkowane

7

Powierzchnie półkul

Powierzchnie półkul

mózgowych

mózgowych

Półkule przedzielone są szczelina podłużną

mózgu, których ściankę działową stanowi sierp

mózgu,

a głownym połączeniem funkcjonalnym jest ciało

modzelowate - spoidło wielkie

 Każda półkula ma trzy powierzchnie

:

– dużą, wypukłą powierzchnię grzbietowo-boczną

(dorso-lateralną),

– spłaszczoną powierzchnię przyśrodkową,

widoczną po przecięciu ciała modzelowatego,

– powierzchnię dolną, podstawną.

 Pofałdowania powierzchni półkul tworzą

zakręty (zwoje, gyri), które oddzielone są

od siebie przez bruzdy (sulci).

8

Bruzdy powierzchni bocznej

Bruzdy powierzchni bocznej

półkul mózgowych

półkul mózgowych

 Najbardziej rzucające

się w oczy bruzdy na

powierzchni bocznej

to:

– bruzda boczna
– bruzda środkowa –

centralna

– bruzda ciemieniowo -

potyliczna

 W oparciu o te trzy

bruzdy powierzchni

bocznej każdą półkulę

dzieli się na cztery

główne obszary tzw.

płaty mózgowe.

9

Płaty półkul mózgowych

Płaty półkul mózgowych

Wyróżniamy:

 Płat czołowy

(Frontal Lobe)

 Płat

ciemieniowy
(Parietal Lobe)

 Płat potyliczny

(Occitipal Lobe)

 Płat skroniowy

(Temporal Lobe)

10

Piąty płat mózgowy – płat

Piąty płat mózgowy – płat

limbiczny

limbiczny

Na przyśrodkowej powierzchni półkuli

mózgowej znajduje się pierścień

struktur uznawany niekiedy za piąty

płat mózgowy, nazywany płatem

limbicznym - w jego skład wchodzą:

– hipokamp (hipokampus)
– sklepienie (fornix)
– ciała suteczkowate (corpus

mamilare)

– jądro migdałowate (amygdala)
– prążek krańcowy (stria terminalis)
– zakręt przykrańcowy (gyrus

paraterminalis)

– nawleczka szara
– zakręt obręczy (gyrus cinguli).

Stanowi pewną odrębność i opisywany

jest na ogół osobno; związany jest

z wegetatyką organizmu,

zachowaniem, przeżywaniem stanów

emocjonalmych.

11

Kora mózgowa – zróżnicowanie

Kora mózgowa – zróżnicowanie

cytoarchitektoniczne

cytoarchitektoniczne

Badanie architektury lub rozmieszczenia komórek nerwowych, ich
rodzaju, gęstości w poszczególnych warstwach kory pozwoliło przyjąć,
iż „typowa” kora mózgowa składa się z sześciu warstw komórkowych:



warstwy drobinowej, molekularnej – która zawiera mało komorek
nerwowych i składa się głównie z dendrytów komórek położonych w
niższych warstwach;



zewnętrznej warstwy ziarnistej – składającej się z małych komórek
piramidowych;



zewnętrznej warstwy piramidowej – składającej się z komórek
piramidowych średniej wielkości;



wewnętrznej warstwy ziarnistej – składającej się z komórek
ziarnistych i pewnej liczby małych komórek piramidowych;



wewnętrznej warstwy piramidowej – składającej się z wielu
komorek piramidowych dużych, średnich i krótkich;



warstwy polimorficznej – zawierającej komórki o wielu różnych
kształtach.

W obrębie poszczególnych warstw kory, jak i pomiędzy nimi istnieje
złożony układ połaczeń między komórkami nerwowymi.

12

Mapa cytoarchitektoniczna

Mapa cytoarchitektoniczna

wg. Brodmanna

wg. Brodmanna

koncepcję podziału wg Brodmanna można utrzymać dzięki wprowadzeniu dodatkowych podziałów w niektórych miejscach
oraz dokonanie arbitralnego podziału tam, gdzie naprawde warstwy przechodzą jedna w druga stopniowo i
niezauważalnie

13

Metody badania funkcjonalnego

Metody badania funkcjonalnego

zróżnicowania kory mózgowej

zróżnicowania kory mózgowej

 Badanie potencjałów elektrycznych

wywołanych w korze

 Stymulacja odsłoniętej kory mózgowej
 Badanie pacjentów po zabiegach

przecięcia spoidła mózgu
(commisurotomii) lub agenezji ciała
modzelowatego

 Badanie pacjentów po określonych

ogniskowych uszkodzeniach OUN

 Stosowanie próby amytalowej
 Badania laboratoryjne u osób zdrowych

14

Zróżnicowanie funkcjonalne kory

Zróżnicowanie funkcjonalne kory

mózgowej

mózgowej

W wyniku wielu badań i obserwacji wykazano,
że:

 okolica ruchowa – umiejscowiona jest w płacie

czołowym, w tzw. zakręcie przedśrodkowym;

 okolica czuciowa – umiejscowiona jest w płacie

ciemieniowym, w tzw. zakręcie zaśrodkowym;

 pole wzrokowe – zlokalizowane jest w korze płata

potylicznego, po obu stronach bruzdy ostrogowej;

 pole słuchowe – mieści się w korze płata

skroniowego, w zakrętach poprzecznych Heschla.

Pozostała część kory odpowiada za integracje
i przetwarzanie napływających informacji
sensorycznych.

15

Struktura korowa

Struktura korowa

 Kora pierwotna (projekcyjna,

„pierwszorzędowa”) jest wysoce specyficzna

modalnie, ma ścisłą organizację topologiczną –

zajmuje się odbiorem wrażeń

(składa się głównie z

neuronów IV warstwy)

 Kora wtórna (paraprojekcyjna,

„drugorzędowa”) przylega do pierwotnych okolic

– zajmuje się integracją informacji specyficznych

dla poszczególnych modalności w znaczącą

całość,

(składa się głównie z komórek warstw II i III)

 Sfery „trzeciorzędowe” leżą na pograniczu

sfer „drugorzędowych” oraz obejmują okolice

przedczołowe, nie są modalnie specyficzne –

zajmują się integrowaniem informacji z różnych

modalności

16

Płat potyliczny

Płat potyliczny

• kora pierwotna – pole

17 - jest miejscem odbioru

wrażeń wzrokowych,

zachodzi w niej proces

analizy wzrokowej;

uszkodzenie jej wywołuje

ubytki w polu widzenia (na

ogół spontanicznie

kompensowane) i nie

prowadzi do ślepoty

ośrodkowej

• kora wtórna – pola 18 i

19 - pełni rolę

„urządzenia”

syntetyzującego wrażenia

wzrokowe;uszkodzenie jej

prowadzi do zaburzeń

integracji impulsów

wzrokowych, czyli tzw.

agnozji wzrokowych

17

Agnozja wzrokowa

Agnozja wzrokowa

Zaburzenie zdolności do
rozpoznawania obietków
za pomocą wzroku, przy
braku deficytów
sensorycznych –
wzrokowych i zaburzeń
funkcjonowania
intelektualnego.

Zaburzenie integralnego
spostrzegania całych
zespołów wzrokowych.

18

Płat ciemieniowy

Płat ciemieniowy

• kora pierwotna – pole 3 -

jest korową reprezentacją
analizatora kinestetycznego;
uszkodzenie jej powoduje
ubytek czucia w
odpowiednich odcinkach ciała

• kora wtórna – pola 1,2,5,7

i częściowo 40 - zapewnia
integrację impulsów
aferentnych; uszkodzenie jej
zaburza złożone formy czucia
kinestetycznego, w zależności
od miejsca uszk. prowadząc
do apraksji i/lub afazji
ruchowej aferentnej

19

Apraksja

Apraksja

Specyficzne zaburzenie ruchowe, występujące
po uszkodzeniach mózgu, któemu towarzyszy:

 brak porażeń i niedowładów
 brak zaburzeń czucia głębokiego i

powierzchniowego

 brak zaburzeń ataktycznych
 zachowanie rozumienie poleceń i inaczej

przedstawionych zadań

Apraksja to zaburzenie ruchów
przedmiotowych, celowych, dowolnych

20

Okolice „trzeciorzędowe”

Okolice „trzeciorzędowe”

Okolice na styku trzech

analizatorów – pola 39, 40 oraz

częściowo 37 i 21 – stanowią

okolice „trzeciorzędowe” i są to

okolice nakładania się korowych

części analizatora wzrokowego,

słuchowego i skórno-

kinestetycznego.
Odgrywają główną rolę w

zapewnieniu złożonych syntez

przestrzennych – są anatomicznym

podłożem najwyższych form

działalności człowieka .
Uszkodzenie ich nie powoduje

modalnie specyficznych dysfunkcji,

ale prowadzi do zaburzenia

przestrzennej organizacji

spostrzegania wzrokowego.

21

Płat skroniowy

Płat skroniowy

 kora pierwotna – pole 41

- jest miejscem odbioru

wrażeń słuchowych;

uszkodzenie jej powoduje

zaburzenie odbioru

dźwięków krótkich (

do

14msek),

nie prowadząc do

ubytku słuchu przy działaniu

dźwięków długotrwałych

 kora wtórna – pola 22,42

i część 21 - zapewniając

syntezę bodźców

dźwiękowych, jest

„podłożem” słuchu

fonematycznego;

uszkodzenie jej prowadzi do

utraty możliwości

precyzyjnego odróżniania

dźwięków mowy, w

zależności od miejsca

powodując afazję

sensoryczną i/lub afazję

akustyczno-mnestyczną

22

Płat czołowy

Płat czołowy

• kora pierwotna – pole 4

- to korowa reprezentacja

analizatora ruchowego,

daje początek drodze

piramidowej; uszkodzenie

powoduje niedowład lub

porażenie jednej kończyny

• kora wtórna – pola 6,8 -

zapewnia integrację

impulsów eferentnych;

uszkodzenie jej zaburza

nawyki ruchowe, przy

określonych

uszkodzeniach może

prowadzić do zaburzeń

mowy o charakterze afazji

ruchowej eferentnej

23

Okolica przedczołowa

Okolica przedczołowa

Okolica przedczołowa
– pola 9, 10, 45, 46 -
mając liczne połączenia
z innymi okolicami
korowymi, z pniem
mózgu i strukturami
międzymózgowia
zapewnia regulację
procesów aktywacji
i wpływa na:



ogólny stan kory
mózgu, a zatem



reguluje przebieg
głównych form
czynności
psychicznych
człowieka

24

Okolica przedczołowa

Okolica przedczołowa

– mechanizmy aktywności

– mechanizmy aktywności

Uszkodzenie tej okolicy powoduje zaburzenie
mechanizmów aktywności i może przejawiać się w:

– zaburzeniach mowy – przy braku zaburzeń artykulacyjnych,

występuje spadek spontaniczności i dynamiki wypowiedzi
słownych

– zmianach o charakterze emocjonalno-motywacyjnym - może

wystąpić wtedy m.in. spłycenie życia uczuciowego, brak
zainteresowań, obniżenie napędu, apatia, niefrasobliwość,
labilność emocjonalną, drażliwość itd.

– zaburzeniu działania i procesów myślowych – utrata zdolności

działania zgodnie z zamiarem, zaburzenie sterującej roli
mowy, impulsywność działania i myślenia, trudności w
rozwiązywaniu zadań werbalnych, szczególnie
arytmetycznych itd.

25

Zespoły zaburzeń „czołowych”

Zespoły zaburzeń „czołowych”

Grzbietowo- boczny (zewnętrzny) – związany

głównie z funkcjami intelektualnymi:

 zaburzenia myślenia – konkretyzm, sztywność, obniżenie fluencji,

utrata zdolności do wykorzystania informacji o błędach

 zaburzenie funkcji wykonawczych – trudności z określeniem celu,

z tworzeniem planu, z chronologizacją zdarzeń, z umotywowanym

działaniem, podatność na dystrakcję, perseweracje

Przyśrodkowy – związany z układem limbicznym:

 spłycenie, utrata zainteresowań i hobby, apatia, depresja i lęki,

obniżenie ogólnej aktywności , nastroju, zespół apatyczno-

akinetyczno-abuliczny, niekiedy utrata orientacji w otoczeniu,

konfabulacje

Podstawny (orbitalny):

 objawy ogólnego rozhamowania, głębokie zmiany procesów

emocjonalnych – drażliwość, kapryśność, niekiedy niefrasobliwość,

euforyczność, labilność nastroju, lepkość, brak dystansu

26

Dziękuję za uwagę

Dziękuję za uwagę

Ewa Fersten

[e-mail]