Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu

Wydział Fizjoterapii

Patologia układu

pokarmowego

Marek Bolanowski

Katedra Podstaw Fizjoterapii

Układ
pokarmowy



Wątroba



Trzustka



Przełyk



Żołądek



Dwunastnica



Jelito cienkie



Jelito grube

Wątroba



Duży narząd miąższowy w torebce, 2% masy ciała, 1.5 kg



Unaczynienie: żyła wrotna i tętnica wątrobowa



Płaciki otoczone przestrzeniami wrotnymi



Miąższ = Hepatocyty (70%) + Mezenchymalne komórki układu

siateczkowo-śródbłonkowego (30%)



Metabolizm



Białek: albuminy, białka krzepnięcia, transportowe, ostrej fazy,

hormony



Lipidów: cholesterol, trójglicerydy, HDL, LDL, VLDL



Węglowodanów: glikogen, glikogenozy



Bilirubiny: katabolit hemu



Leków



Alkoholu

Choroby wątroby i dróg
żółciowych



Nadciśnienie wrotne



Marskość wątroby



Cholestaza



Stłuszczenie wątroby



Alkoholowe uszkodzenie wątroby



Ostra niewydolność wątroby



Zapalenie wirusowe wątroby



Choroby autoimmunologiczne wątroby



Wrodzone choroby wątroby

Nadciśnienie
wrotne



Wzrost ciśnienia w żyle wrotnej



Przedwątrobowe: zakrzep żyły wrotnej, żyły śledzionowej



Wątrobowe: marskość, zapalenie, stłuszczenie



Pozawątrobowe: zesp. Budda-Chiari, niewydolność PK
serca



Powikłania



Żylaki przełyku



Krwawienie z żylaków przełyku



Wodobrzusze



Zespól wątrobowo-nerkowy



Encefalopatia

Marskość
wątroby



Nieodwracalne zmiany architektury wątroby w
końcowym etapie procesów martwiczych i
naprawczych (włóknienie, regeneracja).



Zmniejszenie masy czynnego miąższu



Upośledzenie wymiany między krwią a hepatocytami



Etiologia: zapalenie wirusowe typu B i C, alkoholizm,
choroby autoimmunologiczne i metaboliczne



Objawy: osłabienie, problemy z koncentracją uwagi,
dyspeptyczne, utrata łaknienia, zaburzenia wchłaniania,
niedożywienie, obrzęki, wodobrzusze, żółtaczka

Marskość
wątroby



Powikłania



Zaburzenia krzepnięcia



Obrzęki (hipoalbuminemia)



Żółtaczka



Śpiączka wątrobowa



Świąd skóry, pajączki naczyniowe



Zaburzenia wchłaniania lipidów i witamin A, D, E, K



Zaburzenia poziomu cukru we krwi



Zespół wątrobowo-nerkowy (niewydolność nerek)



Zespół wątrobowo-płucny (hipoksemia)



Rak z komórek wątrobowych

Cholestaza

Wewnątrzwątrobowa



Wewnątrzkomórkowa



Zapalna: wirusowe zapalenie wątroby, alkohol, polekowa
(indometacyna, erytromycyna, propylotiouracyl...)



Bez odczynu zapalnego: ciąża, estrogeny,



Przewodzikowa i przewodowa



Pierwotna marskość żółciowa, mukowiscydoza, włókniejące
zapalenie dróg żółciowych, reakcja odrzucania przeszczepu

Zewnątrzwątrobowa



Kamica przewodowa



Zwężenia, włókniejące zapalenia dróg żółciowych



Przewlekłe zapalenie trzustki



Rak trzustki, dróg żółciowych, brodawki Vatera



Choroby pasożytnicze

Stłuszczenie
wątroby



Alkohol



Otyłość



Cukrzyca



Niedobory pokarmowe



Przewlekłe zapalenie wątroby typu C



Zespół złego wchłaniania



Żywienie pozajelitowe



Leki



Steroidy, tetracykliny, salicylany, amiodaron

Alkoholowe uszkodzenie
wątroby



Wątroba jest głównym miejscem metabolizmu alkoholu



Dehydrogenaza alkoholowa, P450 (CYP2E1), katalaza



Toksyczność:



aldehydu octowego



obecność stresu oksydacyjnego, mechanizmów
immunologicznych



endotoksemia



Postacie choroby:



Stłuszczenie wątroby



Alkoholowe zapalenie wątroby



Marskość alkoholowa

Ostra niewydolność
wątroby



Zespół objawów będących konsekwencją uszkodzenia
większości funkcji wątroby u osoby dotychczas zdrowej.



Prowadzi do: encefalopatii, śpiączki, obrzęku mózgu,
zgonu.



Podłożem jest martwica hepatocytów



Przyczyny:



Ostre zapalenie wątroby (

wirusy

)



Toksyczne zapalenie wątroby (leki, grzyby –

muchomor

sromotnikowy

, rozpuszczalniki organiczne)



Zaostrzenie przewlekłych chorób wątroby



Inne: nowotwory, stłuszczenie, naczyniopochodne...

Zapalenie wirusowe
wątroby



Ostre zapalenie



Okres prodromalny, objawy rzekomogrypowe



Żółtaczka



Przewlekłe zapalenie



Bez objawów, astenia, dyskomfort, dyspepsja



Zwiększona aktywność enzymów przez 4-6 m-cy



Wirus A



Wirus B



Wirus C

Choroby autoimmunologiczne
wątroby



Istotą jest utrata zdolności odróżniania przez komórki
immunokompetentne własnych od obcych antygenów.



Wysokie miano autoprzeciwciał i IgG.



Pierwotna marskość żółciowa



Pierwotne włókniejące zapalenie przewodów
żółciowych



Zespoły nakładania



Reakcja przewlekłego odrzucania przeszczepu
wątrobowego



Reakcja przeszczepu przeciw biorcy (graft versus host)

Wrodzone choroby
wątroby



Hemochromatoza



Choroba Wilsona



Niedobór -1-antytrypsyny



Torbielowate włóknienie (mukowiscydoza)



Choroby lizosomalne



Czynnościowe żółtaczki
(hiperbilirubinemie)

Choroby dróg żółciowych



Zaburzenia motoryki

: dyskineza pęcherzyka

żółciowego i zwieracza Oddiego, wzrost ciśnienia,
poszerzenie dróg żółciowych, upośledzenie ewakuacji żółci,
zarzucanie żółci do głównego przewodu trzustkowego



Kamica dróg żółciowych



Kamica pęcherzyka żółciowego



Kolka żółciowa



Cholestaza



Powikłania

: wodniak, ostre zapalenie, rak pęcherzyka

żółciowego



Kamica przewodowa

Trzustk
a



Mały narząd w przestrzeni zaotrzewnowej, 100 g



Głowa, cieśń, trzon, ogon



Czynność egzokrynna – sok trzustkowy



Enzymy trawienne: trypsyna, chymotrypsyna,

elastaza, karboksypeptydaza A i B, fosfolipaza A,

kolipaza, lipaza, diastaza.



Czynność endokrynna - hormony



insulina, glukagon



somatostatyna, wazoaktywny peptyd jelitowy – VIP,
polipeptyd trzustkowy - PP

Choroby
trzustki



Zapalenie trzustki



Ostre



Przewlekłe



Torbielowate włóknienie
(mukowiscydoza)



Nowotwory neuroendokrynne trzustki



Cukrzyca

Ostre zapalenie
trzustki



Choroba rozwija się w dotychczas zdrowym narządzie



Alkohol, kamica żółciowa

, hiperlipidemia,

nadczynność przytarczyc, leki, uraz mechaniczny



Ból w nadbrzuszu, obrzęk trzustki, tłuszczowa martwica

okołotrzustkowa, wzrost aktywności enzymów (diastaza,

lipaza, elastaza)



Powikłania



Cukrzyca



Hipokalcemia z objawami tężyczki



Ropnie



Wielonarządowe: wysięk opłucnowy, skaza krwotoczna,

niewydolność nerek, oddechowa, mięśnia sercowego,

zaburzenia OUN



Zagrożenie życia w postaci martwiczo-krwotocznej

Przewlekłe zapalenie
trzustki



Postępująca niewydolność egzokrynna i endokrynna



Najczęściej po alkoholu



Śródmiąższowe i śródprzewodowe wytrącanie kryształów
węglanu wapnia, stłuszczanie komórek pęcherzykowych
trzustki, wytrącanie białek, zaburzenia przepływu soku
trzustkowego, zapalenie okołoprzewodowe



Powikłania



Torbiele retencyjne



Włóknienie zrazików trzustki



Krwawienie z przewodu pokarmowego



Usposabia do gruczolakoraka trzustki

Torbielowate włóknienie
(mukowiscydoza)



Mutacja genu, dziedziczona autosomalnie



1/2500 porodów



Najczęstsza przyczyna niewydolności trzustki u dzieci



Zwiększenie lepkości wydzielin gruczołowych



Niedrożność cewek gruczołowych oskrzeli, ślinianek, przewodu
pokarmowego, dróg żółciowych, układu moczowo-płciowego i
trzustki



Zastój soku trzustkowego, torbielki retencyjne, uszkodzenie
komórek pęcherzykowych, włóknienie zrazików trzustkowych,
wtórne zakażenia bakteryjne



Obfite wypróżnienia, opóźnienie rozwoju fizycznego,
zaburzenia kostne

Podział kliniczny guzów

neuroendokrynnych



Insulinoma



Gastrinoma



VIP-oma



Glukagonoma



Somatostatinoma



PP-oma

Insulinoma



najczęstszy wyspiak trzustki, z komórek beta
wysp trzustkowych



wydziela insulinę



hipoglikemia, osłabienie, drżenia, utraty
świadomości



rzadko cechuje się złośliwym przebiegiem
(10%)



mnogie występowanie (10%)

Gastrinoma



guz trzustki lub dwunastnicy



w 5% lokalizacja nietypowa



wydziela gastrynę



nadkwasota, nawracająca choroba wrzodowa
żołądka, dwunastnicy i nietypowej lokalizacji,
biegunka (zespół Zollingera-Ellisona)



może wydzielać ACTH - zespół Cushinga



w 1/3 składowa MEN-1



w sporadycznych złośliwe do 40-80%

VIP-oma –

zespół Vernera-Morrisona



wywodzi się z komórek autonomicznego
układu nerwowego



może być zlokalizowany w trzustce, układzie
nerwowym lub nadnerczach



wydziela VIP (ang. vasoactive intestinal
polypeptide)



uporczywa wodnista biegunka, hipokaliemia,
achlorhydria - WDHA

Glukagonoma



wyspiak wywodzący się z komórek alfa



nekrolityczny rumień skóry o charakterze pełzającym
okolicy ust i genitalii (80%)



częste epizody zatorowo-zakrzepowe



łagodna cukrzyca



depresja i inne zaburzenia

Glukagonoma

Somatostatinoma



wyspiak wywodzący się z komórek D



wydziela somatostatynę (SS)



kobiety/mężczyźni 2:1



stolce tłuszczowe, kamica pęcherzyka żółciowego,
bóle brzucha



cukrzyca, biegunka tłuszczowa, hipochlorhydria,
zaburzenia czynnościowe pęcherzyka żółciowego,
utrata masy ciała

PP-oma



guz wytwarzający polipeptyd trzustkowy

(ang. pancreatic polypeptide - PP)



z reguły bezobjawowy



może manifestować się biegunką



utrata masy ciała



rzadko cukrzyca

Pozostałe



Neurotensinoma

niedociśnienie, tachykardia, sinica, obrzęki,

rozszerzenie naczyń, cukrzyca



Ghrelinoma

hiperglikemia, niedobór insuliny, insulinooporność,

nadmiar GH/IGF-1, akromegalia, nadmiar kwasu

solnego, zaburzenia motoryki jelit



ACTH, GRF (GHRH), PTH, CT, LH, MSH



CGRP, PTHRP,



EG, CCK, GIP, GRP, NKA

Guzy niewydzielające

(nieczynne hormonalnie)



mogą dawać niecharakterystyczne objawy
bóle brzucha
żółtaczka mechaniczna
zaburzenia motoryki

Choroby
przełyku



Achalazja wpustu



Rozlany skurcz przełyku



Uchyłkowatość przełyku



Żylaki przełyku



Choroba refluksowa

Achalazja
wpustu



Czynnościowa choroba mięśni gładkich
zwłaszcza dolnego zwieracza – cardiospasmus



Dysfagia, ból w klatce piersiowej, cofanie się
treści pokarmowej do jamy ustnej



Kaszel, zachłystywanie się

Rozlany skurcz
przełyku



Zanik prawidłowej fali perystaltycznej



Silne nieskoordynowane skurcze



Dysfagia, ból za mostkiem

Żylaki przełyku



Powikłanie marskości wątroby



Ryzyko krwawienia

Choroba refluksowa
przełyku



Choroba refluksowa – zarzucanie treści wbrew
fizjologicznej motoryce



Ekspozycja błony śluzowej przełyku, gardła i krtani
na kwaśną treść żołądkową



Zgaga, pieczenie za mostkiem, ból gardła, kaszel,
chrypka



Owrzodzenia i pozapalne zwężenia przełyku



Metaplazja jelitowa – przełyk Barretta – ryzyko raka

Choroby
żołądka



Choroba wrzodowa



Choroba refluksowa



Nowotwory

Choroba wrzodowa
żołądka



Wrzód żołądka



Nisza najczęściej na krzywiźnie mniejszej żołądka



Zaburzenie równowagi między czynnikami

naruszającymi

i

chroniącymi

integralność śluzówki

żołądka



Kwas solny, pepsyna, żółć, Helicobacter pylori,
alkohol, kwas acetylosalicylowy, niesteroidowe leki
przeciwzapalne



Zdolność do tworzenia śluzu, prostaglandyn i
węglowodorów



Powikłania: krwawienie, blizny, pęknięcie

Nowotwory żołądka



Nowotwory



Rak żołądka



Zmniejszenie wydzielania kwasu solnego i
zanik gruczołów żołądkowych



Metaplazja, dysplazja, rak



„rak we wrzodzie”



powikłania

Choroby
dwunastnicy



Choroba wrzodowa



Nadkwasota



Helicobacter pylori



Powikłania



Krwawienie



Pęknięcie wrzodu



Zwężenie odźwiernika

Choroby
jelit



Zaburzenia motoryki



Choroby naczyniowe



Nieswoiste choroby zapalne



Zaburzenia wchłaniania



Zwiększona sekrecja jelitowa



Uchyłki



Nowotwory

Zaburzenia motoryki
jelit



Zaburzenia motoryki – nadmierna lub

zwolniona perystaltyka (biegunki, luźne

stolce, zaparcia)



Neuropatia trzewna w cukrzycy



Twardzina układowa



Choroby tarczycy



Zespół jelita drażliwego: bóle, wzdęcia, biegunka,

zaparcie

Choroby naczyniowe
jelit



Zaburzenia ukrwienia jelit



Ostre niedokrwienie (zator, zakrzep,
guz)



Przewlekłe niedokrwienie
(miażdżyca)

Choroby zapalne
jelit



Nieswoiste choroby zapalne



Choroba Leśniowskiego-Crohna



Charakter wyspowy, cała grubość ściany, przetoki,

bliznowate zwężenia, szczelinowate pęknięcia, guzowate

nacieki zapalne, we wszystkich jelitach



Wrzodziejące zapalenie jelita grubego



Charakter ciągły, zapalenie powierzchowne, nadżerki

śluzówki, polipy, głównie w jelicie grubym



Swoiste choroby zapalne

Zwiększona
sekrecja



Zwiększona sekrecja jelitowa



Zwiększone wydzielanie treści do światła jelita +
zaburzenia wchłaniania jelitowego = biegunka.



Przyczyny wewnątrzjelitowe (toksyny bakteryjne,
kwasy żółciowe, kwasy tłuszczowe)



Przyczyny pozajelitowe: guzy neuroendokrynne
(VIP, CGRP, kalcytonina, PP, serotonina, PG)

Zaburzenia wchłaniania
jelitowego



Zaburzenia wchłaniania



Po resekcji jelita cienkiego, przewlekła biegunka,

zespół niedoborowy (krótkiego jelita)



Stany zapalne – enteropatia glutenozależna

(choroba trzewna)



Choroby pasożytnicze



Zespół złego wchłaniania



Niedożywienie, niedokrwistość (niedobór żelaza,

kwasu foliowego, vit B12), osteoporoza (niedobór

wapnia), obrzęki, hipotonia

Uchyłki jelit



Uchyłki – zagłębienia śluzówki



Choroba uchyłkowa jelita grubego



Nadmierna kurczliwość, dieta niskoresztkowa,
przewlekłe zaparcia



Powikłania: krwawienia, stany zapalne

Nowotwory jelit



Nowotwory jelita grubego



Częste u osób po 50 r.ż.



Dieta bogatotłuszczowa, bogatowęglowodanowa,
ubogoresztkowa



Zmiana charakteru wypróżnień



W końcowym odcinku jelita grubego



Badania przesiewowe (badanie przez odbyt,
badanie na krew utajoną w stolcu)