Historia

Historia

prawa

prawa

Prawo

Prawo

zwyczajowe

zwyczajowe

•

Prawo wywodzi się m.in. ze zwyczajów kształtujących się

Prawo wywodzi się m.in. ze zwyczajów kształtujących się

kiedyś w małych grupach społecznych, np. w rodzinie, a

kiedyś w małych grupach społecznych, np. w rodzinie, a

następnie przenoszonych na większe zbiorowości ludzkie,

następnie przenoszonych na większe zbiorowości ludzkie,

jak osady, plemiona, rody. Zwyczaje mające początkowo

jak osady, plemiona, rody. Zwyczaje mające początkowo

charakter niesformalizowany i spontanicznie stosowanych

charakter niesformalizowany i spontanicznie stosowanych

reguł zachowania się, w mirę ich upowszechniania stawały

reguł zachowania się, w mirę ich upowszechniania stawały

się obowiązującymi zasadami postępowania, na których

się obowiązującymi zasadami postępowania, na których

straży coraz częściej stała już sankcja przymusu

straży coraz częściej stała już sankcja przymusu

wyrażanego w różnej formie.

wyrażanego w różnej formie.

Kodeks Hammurabiego

Kodeks Hammurabiego

Jednym z najstarszych pomników kultury prawnej starożytnego

Jednym z najstarszych pomników kultury prawnej starożytnego

Wschodu był słynny kodeks Hammurabiego, władcy państwa

Wschodu był słynny kodeks Hammurabiego, władcy państwa

starobabilońskiego. Kodeks ten powstał prawdopodobnie ponad

starobabilońskiego. Kodeks ten powstał prawdopodobnie ponad

trzy i pół tysiąca lat temu. Prawa spisane zostały na stożkowej

trzy i pół tysiąca lat temu. Prawa spisane zostały na stożkowej

kolumnie. Kodeks kar ustanowiony przez Hammurabiego był

kolumnie. Kodeks kar ustanowiony przez Hammurabiego był

surowy, może się wydawać nawet okrutny. Ale okrutne było

surowy, może się wydawać nawet okrutny. Ale okrutne było

przecież w ogóle prawo ludów starożytności, a także prawo

przecież w ogóle prawo ludów starożytności, a także prawo

średniowiecza obowiązujące w Europie. Kodeks szeroko stosował

średniowiecza obowiązujące w Europie. Kodeks szeroko stosował

zasadę odwetu w myśl zasady „oko za oko, ząb za ząb”.

zasadę odwetu w myśl zasady „oko za oko, ząb za ząb”.

Możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności i surowość kary

Możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności i surowość kary

zależała od miejsca pokrzywdzonego i przestępcy w hierarchii

zależała od miejsca pokrzywdzonego i przestępcy w hierarchii

społecznej i jego statusu majątkowego. Inaczej traktowani byli

społecznej i jego statusu majątkowego. Inaczej traktowani byli

wolni poddani, inaczej niewolnicy. Podstawową karą była kara

wolni poddani, inaczej niewolnicy. Podstawową karą była kara

śmierci.

śmierci.

Tora

Tora

Szczególne miejsce w historii prawa zajmuje Pięcioksiąg

Szczególne miejsce w historii prawa zajmuje Pięcioksiąg

(Tora), czyli zbiór prawa hebrajskiego. Według tradycji Tora

(Tora), czyli zbiór prawa hebrajskiego. Według tradycji Tora

została objawiona przez Boga Mojżeszowi w XII w. p.n.e.

została objawiona przez Boga Mojżeszowi w XII w. p.n.e.

Mojżeszowi też przypisuje się autorstwo całości dzieła,

Mojżeszowi też przypisuje się autorstwo całości dzieła,

chociaż niektórzy badacze „Pisma Świętego” dowodzą, że

chociaż niektórzy badacze „Pisma Świętego” dowodzą, że

pewne fragmenty pochodzą z czasów późniejszych, np. z

pewne fragmenty pochodzą z czasów późniejszych, np. z

okresu niewoli babilońskiej (VI-V w. p.n.e.).

okresu niewoli babilońskiej (VI-V w. p.n.e.).

Prawo Rzymskie

Prawo Rzymskie

Ustawa XII Tablic

Ustawa XII Tablic

Według tradycji antycznej ustawa ta swe powstanie

Według tradycji antycznej ustawa ta swe powstanie

zawdzięcza stanowczym żądaniom plebejuszy w stosunku

zawdzięcza stanowczym żądaniom plebejuszy w stosunku

do patrycjuszy, by dokonać spisania istniejącego prawa

do patrycjuszy, by dokonać spisania istniejącego prawa

zwyczajowego (niepisanego). Plebejusze obawiali się, że

zwyczajowego (niepisanego). Plebejusze obawiali się, że

prawo, którego znajomość i interpretacja była domeną

prawo, którego znajomość i interpretacja była domeną

kapłanów – a więc patrycjuszy, może być tłumaczone na ich

kapłanów – a więc patrycjuszy, może być tłumaczone na ich

niekorzyść. W 451 r p.n.e. kolegium 10 mężów złożone z

niekorzyść. W 451 r p.n.e. kolegium 10 mężów złożone z

patrycjuszy ułożyło przepisy prawne na 10 drewnianych

patrycjuszy ułożyło przepisy prawne na 10 drewnianych

tablicach, a rok później kolejne dwie. Poza niewielką liczbą

tablicach, a rok później kolejne dwie. Poza niewielką liczbą

przepisów sakralnych, trzon jej stanowi prawo świeckie.

przepisów sakralnych, trzon jej stanowi prawo świeckie.

Ustawa uregulowała postępowanie sądowe i

Ustawa uregulowała postępowanie sądowe i

egzekucyjne, unormowała spadkowanie, ochronę własności,

egzekucyjne, unormowała spadkowanie, ochronę własności,

zobowiązania. Traktowała też o czynnościach prawnych, a

zobowiązania. Traktowała też o czynnościach prawnych, a

nadto o prawie karnym.

nadto o prawie karnym.

Leges Romanae Barbarorum

Leges Romanae Barbarorum

Upadek Cesarstwa Zachodniego w 476r nie pociągnął za sobą od

Upadek Cesarstwa Zachodniego w 476r nie pociągnął za sobą od

razu zaniku znaczenia prawa rzymskiego. Obowiązywało ono nadal w

razu zaniku znaczenia prawa rzymskiego. Obowiązywało ono nadal w

państwach powstałych na gruzach Cesarstwa, a w późniejszych

państwach powstałych na gruzach Cesarstwa, a w późniejszych

wiekach jego moc obowiązywania rozszerzyła się nawet na obszary,

wiekach jego moc obowiązywania rozszerzyła się nawet na obszary,

które nigdy do Imperium Romanum nie należały. W germańskich

które nigdy do Imperium Romanum nie należały. W germańskich

państwach szczepowych, które położyły kres istnieniu C.Zachodniego

państwach szczepowych, które położyły kres istnieniu C.Zachodniego

, uznawano również, tak jak w antycznym Rzymie, zasadę

, uznawano również, tak jak w antycznym Rzymie, zasadę

personalności prawa. Stosownie do niej podbita ludność rzymska

personalności prawa. Stosownie do niej podbita ludność rzymska

rządziła się nadal swoim prawem rzymskim w jego zwulgaryzowanej

rządziła się nadal swoim prawem rzymskim w jego zwulgaryzowanej

postaci. W poszanowaniu tej odrębności poszczególni władcy

postaci. W poszanowaniu tej odrębności poszczególni władcy

germańscy posunęli się nawet tak daleko, że na przełomie V i VI w.

germańscy posunęli się nawet tak daleko, że na przełomie V i VI w.

zebrali i ogłosili jako obowiązujące zbiory tzw. Leges Romanae

zebrali i ogłosili jako obowiązujące zbiory tzw. Leges Romanae

Barbarorum. Należały do nich :1) Lex Romana Visigotorum, czyli

Barbarorum. Należały do nich :1) Lex Romana Visigotorum, czyli

Breviarum Alarici 2) Lex Romana Burgundionum 3) Edictum

Breviarum Alarici 2) Lex Romana Burgundionum 3) Edictum

Theoderici

Theoderici

Pretor i jego edykt

Pretor i jego edykt

W Rzymie wymiar sprawiedliwości od 367 r p.n.e.

W Rzymie wymiar sprawiedliwości od 367 r p.n.e.

znajdował się w gestii specjalnie do tego celu powołanego

znajdował się w gestii specjalnie do tego celu powołanego

magistratus, zwanego pretorem.Kiedy w roku 242 p.n.e.

magistratus, zwanego pretorem.Kiedy w roku 242 p.n.e.

powołano urząd drugiego pretora dla peregrynów (praetor

powołano urząd drugiego pretora dla peregrynów (praetor

peregrinus), ten pierwszy otrzymał miano pretora

peregrinus), ten pierwszy otrzymał miano pretora

miejskiego (praetor urbanus). Urząd pretora sprawowany

miejskiego (praetor urbanus). Urząd pretora sprawowany

był przez jeden rok Nie miał on wprawdzie władzy

był przez jeden rok Nie miał on wprawdzie władzy

ustawodawczej, ale wydawał własny edykt (edictum), w

ustawodawczej, ale wydawał własny edykt (edictum), w

którym zawarte były zasady, jakich zamierzał się trzymać w

którym zawarte były zasady, jakich zamierzał się trzymać w

czasie swojego urzędowania. Treść edyktu podana do

czasie swojego urzędowania. Treść edyktu podana do

publicznej wiadomości przez ogłoszenie na tablicy

publicznej wiadomości przez ogłoszenie na tablicy

początkowo pretora nie wiązała. Stał on niejako ponad

początkowo pretora nie wiązała. Stał on niejako ponad

edyktem.

edyktem.

Nauka prawa okresu republiki

Nauka prawa okresu republiki

•

Pierwotnie znajomość prawa i jego interpretacja należała do

Pierwotnie znajomość prawa i jego interpretacja należała do

kapłanów (pontifices). Pod tym względem monopol aż do III

kapłanów (pontifices). Pod tym względem monopol aż do III

w p.n.e. Tylko oni posiadali znajomość słownych formuł

w p.n.e. Tylko oni posiadali znajomość słownych formuł

prawnych oraz posiadali znajomość kalendarza sądowego

prawnych oraz posiadali znajomość kalendarza sądowego

(dies fasti). Wiedzy tej strzeżono bardzo pieczołowicie,

(dies fasti). Wiedzy tej strzeżono bardzo pieczołowicie,

dlatego tą fazę znajomości prawa określa się w nauce fazą

dlatego tą fazę znajomości prawa określa się w nauce fazą

jurysprudencji pontyfików lub fazą ezoteryczną (dostępną

jurysprudencji pontyfików lub fazą ezoteryczną (dostępną

tylko dla wtajemniczonych).Monopol ten złamał ok. 304 r

tylko dla wtajemniczonych).Monopol ten złamał ok. 304 r

p.n.e. Gneius Flavius, który ogłosił kalendarz sądowy i

p.n.e. Gneius Flavius, który ogłosił kalendarz sądowy i

zbiory formuł skarg w procesie cywilnym (ius flavianum).

zbiory formuł skarg w procesie cywilnym (ius flavianum).

Następnie pierwszy plebejski pontifex maximus (najwyższy

Następnie pierwszy plebejski pontifex maximus (najwyższy

kapłan) Tiberius Coruncianus rozpoczął publiczne nauczanie

kapłan) Tiberius Coruncianus rozpoczął publiczne nauczanie

prawa. Od tego czasu rozpoczęła się faza laicyzacji prawa.

prawa. Od tego czasu rozpoczęła się faza laicyzacji prawa.

Nauka prawa okresu pryncypatu

Nauka prawa okresu pryncypatu

I i II w. n.e. działały dwie szkoły prawnicze –

I i II w. n.e. działały dwie szkoły prawnicze –

Sabinianów i Prokulejanów. Sabinianie reprezentowali

Sabinianów i Prokulejanów. Sabinianie reprezentowali

w prawie nurt postępowy, nowatorski, podczas gdy

w prawie nurt postępowy, nowatorski, podczas gdy

Sabinianie reprezentowali konserwatyzm i

Sabinianie reprezentowali konserwatyzm i

tradycjonalizm.Twórcą szkoły prokelujanów – Proculus,

tradycjonalizm.Twórcą szkoły prokelujanów – Proculus,

napisał wysoko ceniony przez jurystów podręcznik

napisał wysoko ceniony przez jurystów podręcznik

Epistuale. Na uwagę zasługuje Celsus – autor definicji

Epistuale. Na uwagę zasługuje Celsus – autor definicji

prawa, który później stał na czele szkoły. Szkoła

prawa, który później stał na czele szkoły. Szkoła

prokulejanów była słabsza liczebnie, miała mniej

prokulejanów była słabsza liczebnie, miała mniej

naukowych talentów.Za założyciela szkoły Sabinianów

naukowych talentów.Za założyciela szkoły Sabinianów

uważa się Capito, a za właściwego twórcę Sabinusa.

uważa się Capito, a za właściwego twórcę Sabinusa.

Do szkoły sabiniańskiej zalicza się także ucznia

Do szkoły sabiniańskiej zalicza się także ucznia

Iavolena–Salviusa Iulianusa.

Iavolena–Salviusa Iulianusa.

Konstytucje cesarskie

Konstytucje cesarskie

W okresie pryncypatu wzrosło znaczenie cesarza jako

W okresie pryncypatu wzrosło znaczenie cesarza jako

twórcy prawa. Akty normatywne wychodzące z kancelarii

twórcy prawa. Akty normatywne wychodzące z kancelarii

cesarskiej to constitutiones, które ze względu na formę

cesarskiej to constitutiones, które ze względu na formę

przybierały postać : edyktu, mandatu, dekretu lub

przybierały postać : edyktu, mandatu, dekretu lub

reskryptu. Edykty (edicta) – wydawał je cesarz na podstawie

reskryptu. Edykty (edicta) – wydawał je cesarz na podstawie

przysługującego mu ius edicendi, miały one moc normy

przysługującego mu ius edicendi, miały one moc normy

powszechnie obowiązującej albo na ograniczonym terenie.-

powszechnie obowiązującej albo na ograniczonym terenie.-

Mandaty (mandata) – były to instrukcje dla namiestników

Mandaty (mandata) – były to instrukcje dla namiestników

zarówno w prowincjach cesarskich jak i w senackich, bądź

zarówno w prowincjach cesarskich jak i w senackich, bądź

też dla innych urzędników cesarskich.- Dekrety (decreta) –

też dla innych urzędników cesarskich.- Dekrety (decreta) –

był to wyrok wydany przez cesarza jako najwyższego

był to wyrok wydany przez cesarza jako najwyższego

sędziego. Za jego pośrednictwem cesarz dokonywał

sędziego. Za jego pośrednictwem cesarz dokonywał

wykładni prawa, na której wzorowali się potem sędziowie.-

wykładni prawa, na której wzorowali się potem sędziowie.-

Reskrypty (rescripta) – to odpowiedzi cesarza na zapytania

Reskrypty (rescripta) – to odpowiedzi cesarza na zapytania

urzędników, sędziów lub osób prywatnych w kwestiach

urzędników, sędziów lub osób prywatnych w kwestiach

prawnych.

prawnych.

Przedjustyniańskie zbiory prawa

Przedjustyniańskie zbiory prawa

Mimo ogromnej liczby konstytucji wydanych w okresie

Mimo ogromnej liczby konstytucji wydanych w okresie

pryncypatu brak było jakiegokolwiek ich zbioru. Zebrania

pryncypatu brak było jakiegokolwiek ich zbioru. Zebrania

rozproszonych konstytucji podjęli się Gregorianus i

rozproszonych konstytucji podjęli się Gregorianus i

Hermogenianus. Pierwszy zebrał konstytucje cesarskie od

Hermogenianus. Pierwszy zebrał konstytucje cesarskie od

czasów Hadriana ( 117-138 n.e. ) do roku 292, drugi liczne

czasów Hadriana ( 117-138 n.e. ) do roku 292, drugi liczne

konstytucje Dioklecjana, wydane w dwóch latach

konstytucje Dioklecjana, wydane w dwóch latach

następnych (293-94).Zbiory te to tzw. Codex Gregorianus i

następnych (293-94).Zbiory te to tzw. Codex Gregorianus i

Codex Hermogenianus.Trzecim urzędowym zbiorem

Codex Hermogenianus.Trzecim urzędowym zbiorem

konstytucji był Kodeks Teodezjański. Powstał on z inicjatywy

konstytucji był Kodeks Teodezjański. Powstał on z inicjatywy

Teodozjusza II w 438 r n.e. Obejmował konstytucje wydane

Teodozjusza II w 438 r n.e. Obejmował konstytucje wydane

przez Konstantyna Wielkiego i jego następców aż do

przez Konstantyna Wielkiego i jego następców aż do

Tedozjusza II i Walentyniana III.

Tedozjusza II i Walentyniana III.

Kodyfikacja Justyniana

Kodyfikacja Justyniana

Justynian wstępując na tron w 527r n.e. postawił sobie za cel

Justynian wstępując na tron w 527r n.e. postawił sobie za cel

odbudowę imperium rzymskiego. By ten cel osiągnąć zamierzał

odbudowę imperium rzymskiego. By ten cel osiągnąć zamierzał

m.in. skodyfikować prawo. Okres prac nad kodyfikacją trwał 7 lat

m.in. skodyfikować prawo. Okres prac nad kodyfikacją trwał 7 lat

(528-534r n.e.).Powołana 10 osobowa komisja rozpoczęła swe

(528-534r n.e.).Powołana 10 osobowa komisja rozpoczęła swe

prace od zbioru konstytucji cesarskich. Wykorzystując kodeksy :

prace od zbioru konstytucji cesarskich. Wykorzystując kodeksy :

gregoriański i hermogeniański 7 kwietnia 529r ogłoszono tzw.

gregoriański i hermogeniański 7 kwietnia 529r ogłoszono tzw.

Codex Iustinianus. Ten kodeks po 5 latach obowiązywania został

Codex Iustinianus. Ten kodeks po 5 latach obowiązywania został

uchylony, w 534r ukazało się drugie poprawione i uzupełnione

uchylony, w 534r ukazało się drugie poprawione i uzupełnione

wydanie kodeksu zwane Codex Repetitae Praelectionis (Kodeks

wydanie kodeksu zwane Codex Repetitae Praelectionis (Kodeks

Poprawionego Wyboru, czy też Kodeks Powtórnego Czytania). W

Poprawionego Wyboru, czy też Kodeks Powtórnego Czytania). W

kodeksie jest przewaga materii prywatnoprawnej, ale odnajdujemy

kodeksie jest przewaga materii prywatnoprawnej, ale odnajdujemy

także źródła prawa, prawo karne, prawo administracyjne i prawo

także źródła prawa, prawo karne, prawo administracyjne i prawo

finansowe. W 530r. Justynian polecił komisji zebrać i uporządkować

finansowe. W 530r. Justynian polecił komisji zebrać i uporządkować

„dawne prawo” . Polecił zebrać i opracować materiał zawarty w

„dawne prawo” . Polecił zebrać i opracować materiał zawarty w

pismach jurystów. Do tego zadania powołał 17 osobową komisję.

pismach jurystów. Do tego zadania powołał 17 osobową komisję.

W 534r powstało dzieło noszące nazwę Digesta lub Pandectae.

W 534r powstało dzieło noszące nazwę Digesta lub Pandectae.

Stanowi ono zbiór fragmentów pism prawników rzymskich,

Stanowi ono zbiór fragmentów pism prawników rzymskich,

ułożony w sposób systematyczny.

ułożony w sposób systematyczny.

Ustawodawstwo zgromadzeń ludowych

Ustawodawstwo zgromadzeń ludowych

Ustawy w okresie republiki uchwalano na zgromadzeniach

Ustawy w okresie republiki uchwalano na zgromadzeniach

ludowych. Zwoływał je urzędnik, zwykle konsul, on też

ludowych. Zwoływał je urzędnik, zwykle konsul, on też

przewodniczył zgromadzeniu. Procedura ustawodawcza była ściśle

przewodniczył zgromadzeniu. Procedura ustawodawcza była ściśle

określona. Najpierw obwieszczano publicznie projekty ustawy

określona. Najpierw obwieszczano publicznie projekty ustawy

(promulgatio legis). Następnie dla lepszego poznania projektu

(promulgatio legis). Następnie dla lepszego poznania projektu

ustawy odbywano zgromadzenia przygotowawcze Jedni popierali

ustawy odbywano zgromadzenia przygotowawcze Jedni popierali

ustawę (suassiones), inni mówili przeciw niej (dissuasiones).

ustawę (suassiones), inni mówili przeciw niej (dissuasiones).

Contio nie mogła niczego uchwalić, jeśli nie przedstawiono jej

Contio nie mogła niczego uchwalić, jeśli nie przedstawiono jej

wniosku (rogatio). Po contio magistratura zwoływała zgromadzenie

wniosku (rogatio). Po contio magistratura zwoływała zgromadzenie

ludowe celem przegłosowania projektowanej ustawy. Między

ludowe celem przegłosowania projektowanej ustawy. Między

contio a głosowanie upływał okres 24 dni. W dniu głosowania

contio a głosowanie upływał okres 24 dni. W dniu głosowania

odczytywano wniosek w formie zapytania (rogatio). Tradycyjna

odczytywano wniosek w formie zapytania (rogatio). Tradycyjna

formuła brzmiała następująco: „Oby to było dobre, szczęśliwe,

formuła brzmiała następująco: „Oby to było dobre, szczęśliwe,

pomyślne i udane ... tak was Rzymianie proszę”. Początkowo

pomyślne i udane ... tak was Rzymianie proszę”. Początkowo

głosowano ustnie i jawnie, od II w. p.n.e. głosowano tajnie, za

głosowano ustnie i jawnie, od II w. p.n.e. głosowano tajnie, za

pomocą tabliczek (tesserae). Każdy otrzymywał dwie z napisem

pomocą tabliczek (tesserae). Każdy otrzymywał dwie z napisem

UR (Uti Rogas – tak jak wnioskujesz) i A (Antiquo – po staremu,

UR (Uti Rogas – tak jak wnioskujesz) i A (Antiquo – po staremu,

przeciw).

przeciw).

Pojęcie i rodzaje źródeł prawa rzymskiego

Pojęcie i rodzaje źródeł prawa rzymskiego

•

Prawa archaicznego – obejmujący epokę

Prawa archaicznego – obejmujący epokę

królewską (753r p.n.e. – 265r p.n.e.).W tym

królewską (753r p.n.e. – 265r p.n.e.).W tym

okresie źródłem prawa był zwyczaj, zwany przez

okresie źródłem prawa był zwyczaj, zwany przez

Rzymian mos.

Rzymian mos.

•

–

–

epoka republiki ( do 27e p.n.e. ).W tym okresie

epoka republiki ( do 27e p.n.e. ).W tym okresie

źródłami prawa były nadal zwyczaj oraz leges

źródłami prawa były nadal zwyczaj oraz leges

uchwalane na zgromadzeniach. Główną rolę w

uchwalane na zgromadzeniach. Główną rolę w

tworzeniu prawa prywatnego odegrali urzędnicy

tworzeniu prawa prywatnego odegrali urzędnicy

sprawujący jurysdykcję, to jest pretorzy oraz

sprawujący jurysdykcję, to jest pretorzy oraz

urzędnicy sprawujący jurysdykcję na targowiskach

urzędnicy sprawujący jurysdykcję na targowiskach

– edylowie kurulni, a także namiestnicy prowincji.

– edylowie kurulni, a także namiestnicy prowincji.

Wydawali oni edykty.

Wydawali oni edykty.

•

Prawa klasycznego – czasy pryncypatu (do 284r

Prawa klasycznego – czasy pryncypatu (do 284r

n.e. ). W tym okresie pretorzy i edylowie nadal

n.e. ). W tym okresie pretorzy i edylowie nadal

wydawali swe edykty, miejsce dotychczasowych

wydawali swe edykty, miejsce dotychczasowych

źródeł prawa zajęły konstytucje (constitutiones)

źródeł prawa zajęły konstytucje (constitutiones)

wydawane przez cesarzy oraz prawotwórcza

wydawane przez cesarzy oraz prawotwórcza

działalność prawników rzymskich –

działalność prawników rzymskich –

jurysprudencja.

jurysprudencja.

•

Prawa poklasycznego – czasy dominatu (do

Prawa poklasycznego – czasy dominatu (do

565r n.e.). W tej epoce władza ustawodawcza

565r n.e.). W tej epoce władza ustawodawcza

koncentrowała się wyłącznie w ręku cesarza.

koncentrowała się wyłącznie w ręku cesarza.

Wydawał on konstytucje przede wszystkim w

Wydawał on konstytucje przede wszystkim w

formie edyktów i reskryptów. Konstytucje

formie edyktów i reskryptów. Konstytucje

zaczynają zwać się leges. W III w. n.e. powstały 2

zaczynają zwać się leges. W III w. n.e. powstały 2

prywatne zbiory konstytucji: Codex Gregorianus i

prywatne zbiory konstytucji: Codex Gregorianus i

Codex Hermogenianus.

Codex Hermogenianus.