OSOBOWOŚĆ Z PERSPEKTYWY TEORII CECH

 

DEFINICJE CECHY OSOBOWOŚCI

 
Cecha (rys) osobowości to:

(J. P. GUILFORD):
Każdy dający się wyróżnić, względnie trwały aspekt [jednostki],

ze względu na który

jedna osoba różni się od innych osób

.

 
(H. J. EYSENCK):

Współzmieniający się zespół aktów behavioralnych

; ujawnia się

jako zasada organizująca, wydedukowana z obserwowanej

ogólności zachowania.

 
(R. B. CATTEL):

Jednorodna (unitary) konfiguracja zachowań

taka, że jeżeli jeden

z jej składników jest obecny u osoby, możemy

przewidzieć

, że

i inne składniki będą u niej w pewnym stopniu obecne.

CZY DYSPOZYCJA OSOBOWOŚCIOWA (CECHA

OSOBOWOŚCI) JEST PRZYCZYNĄ ZACHOWANIA

?

 
 
Jest

samodzielną przyczyną

zachowania (np. w koncepcji

G. Allporta, por. zwłaszcza ideę rysów dynamicznych)

 
 
Jest

moderatorem

: Sama nie "inicjuje" zachowania, ale

decyduje o tym, w jaki sposób sytuacja wpływa na
zachowanie (np. H. J. Eysenck, R. B. Cattel)

 
 

Nie jest przyczyną zachowania

. Jest jedynie skrótowym

opisem powtarzalnych i ogólnych form zachowania (B.
Zawadzki).

TEORIA CECH GORDONA W. ALLPORTA

 

"OSOBOWOŚĆ to dynamiczna

organizacja cech

(systemów

psychofizjologicznych) jednostki, które wyznaczają swoiste

dla niej formy przystosowania się do środowiska".

 
 
cecha (rys) osobowości -

tendencja determinująca

, a więc

coś co:
a. leży poza specyficznymi aktami zachowania,
b. tkwi w jednostce,
c. sprawia, że jednostka zachowuje się w taki a nie

inny sposób.
 
  Rysy są czymś, czego bezpośrednio nie obserwujemy. Jedynie

Inferujemy (wnioskujemy)

je z zachowania, by wyjaśnić

jego stabilność i międzysytuacyjną spójność.

Rysy - w stanie

aktywnym

bądź a stanie

latentnym

.

Aktywacja jednego z nich "wprawia w ruch" wszystkie przyległe

systemy psychofizjologiczne (rysy związane znaczeniowo).

  

Rysy wspólne

- leżą u podstaw (zespołów) zachowań

występujących, w różnym natężeniu, u większości ludzi;

Rysy indywidualne

- swoiste właściwości psychologiczne

danej jednostki.

  

Rysy dynamiczne

- inicjowanie zachowania (zainteresowania,

potrzeby, ambicje, uczucia);

Rysy niedynamiczne

- wyznaczanie formy zachowania (np.

cechy sprawnościowe: zdolności; cechy stylistyczne).

 
 Rysy

podstawowe

(centralne) i

drugorzędne

(postawy).

CZYNNIKOWA TEORIA OSOBOWOŚCI R.B. CATTELA

 
CEL TEORII OSOBOWOŚCI:

Umożliwienie nie arbitralnego

poznania osobowości

(ujawniającego wymiary osobowości istniejące obiektywnie, w

"naturze", a nie wymiary "nakładane" na rzeczywistość przez

poznający umysł).

 

Krytyka arbitralności

przy poznawaniu osobowości:

Co na ogół jest podstawą wyróżnienia jednostek do opisu i

analizy osobowości?

podejście a priori: psychoanaliza (id-ego-superego).
podejście a posteriori: syndromy kliniczne (np. osobowość

psychopatyczna, schizoidalna, autorytarna).

 
Postulaty pod adresem pomiaru osobowości. Powinien być:

Znaczący, ekonomiczny, predyktywny, obiektywny

Analiza czynnikowa

(Czym jest? Główne etapy analizy czynnikowej.

Psychologiczna interpretacja czynników).

 

Istota analizy czynnikowej:
Metoda matematyczna, umożliwiająca

zredukowanie

większej ilości zmiennych powierzchniowych
(obserwowalnych) do

niewielkiej ilości zmiennych

bardziej podstawowych

(źródłowych).

ETAPY:

 
1.

Pomiar grupy zmiennych

u tych samych osób (np.

natężenia różnych cech temperamentalnych przy
pomocy skal obserwacyjnych; poziomu wykonania
różnych zadań z testów inteligencji u uczniów szkół
średnich)

 
2.

Utworzenie macierzy interkorelacji

miedzy

zmiennymi obserwowalnymi (mierzalnymi)

 
3.

Właściwa analiza czynnikowa

: analiza

głównych

składowych

, czyli „wydobycie” niewielkiej ilości nowych

zmiennych (czynników) tłumaczących związki między
zmiennymi obserwowalnymi;

np. interkorelacje między 6-ma zmiennymi – PW pewnych
zadań – mogą wynikać z tego, że wszystkie te zadania
angażują w znacznym stopniu pamięć roboczą

 

+

rotacja osi

(nowe zmienne jako osi układu współrzędnych,

rotowane do momentu, w którym tłumaczą maksymalną część
wariancji w zmiennych obserwowalnych

.

 
4. Określenie

ładunków czynnikowych

(korelacji

zmienne obserwowalne-czynniki)

 
5.

Psychologiczna interpretacja

czynników (nadanie im

znaczenia, rozpoznanie natury czynników jako
zmiennych psychologicznych).
dla zadań umysłowych: np. pamięć robocza; myślenie
indukcyjne;
dla temperamentu: np. lękliwość; poszukiwanie wrażeń.

Strategia badawcza R.B. Cattela.

 

Wyniki analizy zależą od wyjściowej puli zmiennych:

Pojęcie

Sfery Osobowości

.

Język jako kulturowy "magazyn" wiedzy o osobowości.

Procedura badawcza.

 

12 głównych czynników osobowości:

 A. Wylewny - Powściągliwy
B. Bardziej inteligentny – mniej inteligentny
C. Zrównoważony - emocjonalny
E. Dominujący - Uległy
F. Beztroski - Poważny
G. Sumienny - Niesumienny
H. Śmiały - Płochliwy
I. Delikatny - Twardy
L. Podejrzliwy - Ufny
M. Fantazyjny - Praktyczny
N. Wnikliwy - Naiwny
O. Bojaźliwy – Pewny siebie

4 czynniki Q:

Q1. Radykalizm - Konserwatyzm
Q2. Niezależność (samowystarczalność)
Q3. Samokontrola i siła charakteru
Q4. Napięcie nerwowe.

 
 

ILE JEST PODSTAWOWYCH CZYNNIKÓW

OSOBOWOŚCI?

Teoria H. J. Eysencka:
ekstrawersja-introwersja, neurotyzm, psychotyzm.

Jak wyjaśnić różnice miedzy teorią Cattela i Eysencka?
- Czynniki I-go i II-go stopnia.

Próba unifikacji czynnikowej teorii osobowości

:

 
Teoria "Wielkiej Piątki" (Big Five).

I.

Ekstrawersja

(Extraversion, Energy, Enthusiasm)

II.

Ugodowość

(Agreeablness, Altruism, Affection)

III.

Sumienność

(Conscientiousness, Control, Constraint)

IV.

Neurotyzm, emocjonalność

(Neuroticism, Negative

Affectivity, Nervousness)

V.

Otwarty Umysł

(Openess, Originality, Open-

Mindedness).

TEORIA CZYNNIKOWA A KLASYCZNA TEORIA CECH:

PODOBIEŃSTWA i RÓŻNICE

.

OGRANICZENIA TEORII CECH

NIEJASNY STATUS POJĘCIA CECHY

 

Pierwotne pojęcie cechy

: cecha wyraża się w spójnych

wzorcach obserwowalnego zachowania.

Rozszerzone pojęcie cechy

(częste w teoriach cech, a

zwłaszcza teoriach czynnikowych) -

 

Cecha dotyczy zachowań bezpośrednio nieobserwowalnych

(np. myśli na swój temat),

 

a także innych - nie podlegających obserwacji - stanów i

właściwości wewnętrznych człowieka (emocji, uczuć,

motywów, postaw, właściwości umysłu itp.).

 
Teoria cech przestaje się zajmować jedynie "powierzchnią"

osobowości, ale zajmuje się też jej "głębią".

Konsekwencje:

 
-        trudności ze wskazaniem na bezpośrednie,

behavioralne

przejawy

wielu cech, a co za tym idzie, z ich

pomiarem;

 
-        zatarcie granic między

cechą a potrzebą

(krytyka H.

Murraya);

 
-        trudności w odpowiedzi na pytanie, czy cechy są

opisami

regularności

w zachowaniu, czy też

wyjaśnieniam

i tych

regularności.

INNE ZASTRZEŻENIA
 
1.    Czy koncepcja osobowości jako zespołu cech

(np. teoria Wielkiej Piątki) uwzględnia

wszystkie

istotne składniki

osobowości?

[np. gdzie mieści się obraz samego siebie, cele i

dążenia

osobiste, zainteresowania, autonarracje,

nieświadome

dynamizmy?]

 
 
 
2.    Jak teoria cech radzi sobie z problemem

integracji osobowości

?

[integracja na poziomie cech vs. integracja
na poziomie osoby]

3. Jakie są

przyczyny (nie)spójności zachowania

?

Jak np. wyjaśnić, dlaczego ludzie w zakresie pewnych

zachowań wykazują znaczny stopień stałości i

międzysytuacyjnej spójności, a w zakresie innych

zachowań - nie?

 

[Rola ukrytych (wewnętrznych)

mechanizmów motywacyjnych i

poznawczych

, np. dążenie do pozytywnej

autoprezentacji;autokoncentracji; obserwacyjnej samokontroli]

4. Jak osobowość

rozwija się

i zmienia?

Ograniczoność perspektywy teorii cech: skupia się na

właściwościach dyspozycyjnych, wyznaczających

gotowość do zmiany

i wielkość tej zmiany, a nie na

naturze samej zmiany

jej mechanizmach

(przykład depresji jako całościowej

zmiany osobowości)

 
Próby odpowiedzi; PSYCHODYNAMICZNE I

POZNAWCZE PODEJŚCIA DO OSOBOWOŚCI

(perspektywa empatyzującego obserwatora)