POLITYKA SPOŁECZNA I

ZDROWOTNA

WSIZ

Wacław Kruk

Plan wykładu:

• Zakres przedmiotu

• Pojęcie polityki

• Sprawiedliwość społeczna (równość i

nierówność społeczna)

• Postęp społeczny

• Rozwój społeczny i jego wyznaczniki

• Zaspokajanie potrzeb

• Polityka społeczna i próby jej definicji

• Doktryny i modele polityki społecznej

• Wskaźniki społeczne

Definicje polityki:

• Polityka

(z gr.

polis

– państwo –

miasto) jest pojęciem właściwym

naukom społecznym, w których

rozumiane jest wielorako.

Def. wg Maxa Webera:

• Polityka

to dążenie do udziału we

władzy lub do wywierania wpływu na

podział władzy: między państwami, w

obrębie państwa lub między grupami

ludzi którzy to państwo tworzą.

Definicje polityki:

Wg politologii amerykańskiej:
• Polityka to sztuka bycia wybieranym

(zdobywania władzy).

Wg klasycznej teorii polityki Arystotelesa:
• Polityka to sztuka rządzenia państwem, do

której niezbędne są:

- wiedza
- umiejętności i
- predyspozycje psychiczne

Celem polityki

– jest

„dobro wspólne”

Idea sprawiedliwości społecznej

Obejmuje:

• A)

sprawiedliwy podział dóbr

• B)

równość szans w życiu społeczno-

gospodarczym i politycznym

• C)

równość wobec prawa

Równość społeczna:

• - to stan stosunków społecznych, w którym

wszyscy członkowie społeczeństwa mają

równe szanse i równe położenie życiowe

(materialne warunki zaspokajania swoich

potrzeb)

Nierówność społeczna:

• - to nieświadomie wypracowany

sposób, dzięki któremu społeczeństwa

zapewniają sobie możliwie

najkorzystniejszą obsadę

najważniejszych pozycji

przez osoby

najlepiej do tego przygotowane.

• Podstawą dla funkcjonowania

nierówności społecznej jest system

nagród i obowiązków istniejący w

danym społeczeństwie.

Postęp społeczny

• To:

świadome organizowanie

postępowych przemian w różnych

dziedzinach życia

społecznego i

doskonalenia określonego systemu

społecznego;

• - Wg kryterium

dobrobytu

–

poprawa materialnych (np. dochody)

i niematerialnych (np. dostępność

usług zdrowotnych i edukacyjnych)

warunków życia ludności;

Postęp społeczny

• Wg kryterium

ładu społecznego

• – kształtowanie pożądanych treści współżycia

społecznego: bezpieczeństwa (ilość zjawisk

patologicznych), wrażliwości społecznej,

otwartości jednostek na potrzeby innych;

• Wg kryterium

równości i sprawiedliwości

społecznej

– niwelowanie różnic i

dysproporcji między poszczególnymi grupami

społecznymi;

• Wg kryterium

demokracji społecznej

–

wpływ coraz większej grupy obywateli na

kształtowanie form życia zbiorowego

Rozwój społeczny

• - to

proces powiększania zakresu

możliwości wyboru przez ludzi;

• obejmuje zarówno kształtowanie

ludzkich zdolności, jak i tworzenie

odpowiednich warunków do pełnego

wykorzystania tych zdolności;

• oznacza

oddziaływanie na fizyczny i

intelektualny rozwój człowieka

, co zależy

od: - społecznej infrastruktury, jej

dostępności, zamożności społeczeństwa,

poziomu rozwoju gospodarczego itp.

Różnice pomiędzy postępem a

rozwojem społecznym:

Postęp społeczny:

Rozwój społeczny:

Ocena zachodzących

zmian

Opis zachodzących

zmian

Ujęcie jakościowe

Ujęcie ilościowe

Zawiera dodatni

ładunek wartościujący

Neutralny pod

względem

wartościowania

Wyznaczniki rozwoju społecznego:

• a/

poziom życia (związany z zaspokojeniem

potrzeb ekonomicznych):

• - stan zaspokojenia potrzeb materialnych

mierzony najczęściej miernikami

obiektywnymi (np.PKB)

• - stan zaspokojenia potrzeb materialnych i

kulturalnych gospodarstw domowych

realizowany poprzez strumienie towarów i

usług odpłatnych oraz poprzez strumienie

konsumpcji zbiorowej. Uwzględnia się tu

7

grup

potrzeb

:

• - wyżywienie, osłona, ochrona zdrowia,

wykształcenie, rekreacja, zabezpieczenie

społeczne, zagospodarowanie materialne.

Wyznaczniki rozwoju

społecznego:

• b/

jakość życia – związana z

całokształtem potrzeb istotnych dla
ludzkich odczuć (np.:

hierarchia

potrzeb Maslova

).

• Jest to:

stan satysfakcji społecznej

będący rezultatem postrzegania
przez ludność całokształtu warunków,
wszystkich istotnych wymiarów życia.

Wyznaczniki rozwoju

społecznego:

• c/

cywilizacyjna godność życia –

obowiązek działania na rzecz innych
członków społeczeństwa w celu

pomniejszenia negatywnych aspektów
życia

, które niesie za sobą rozwój

cywilizacyjny.

Wyróżnia się

obowiązki

wobec:

• -

natury

(ochrona środowiska),

• -

zaniedbanych regionów

(wyrównywanie

dysproporcji), oraz

• -

człowieka

(stabilizacja rodziny, opieka

nad ludźmi starymi i dziećmi).

Wyznaczniki rozwoju

społecznego:

• Potrzeby zaspakajane

drogą zakupu

lub

pozyskania dóbr i usług

są

wyznacznikami

poziomu życia

=

„MIEĆ”.

• Potrzeby zaspokajane

drogą rozwoju

własnej osobowości

poprzez kontakt

z ludźmi i przyrodą są wyznacznikami

jakości życia

=

„BYĆ”.

Wyznaczniki rozwoju

społecznego:

Zagrożenia związane ze wzrostem

gospodarczym:

• - ekologiczne,
• - biopsychiczne (zbyt szybkie tempo

zmian cywilizacyjnych)

• - nadmiernie rozbudowane i

patologiczne struktury organizacyjne,

• - kryzys wartości

Empiryczna polityka społeczna:

• - ma długi rodowód a jej dynamiczny rozwój w

ostatnich stuleciach należy traktować jako

efekt synergii

dwóch procesów

:

• 1/

rozszerzenia przez państwo świadczeń

dla obywateli

• – tam gdzie doszło do gwałtownego

przyspieszenia wzrostu dochodu narodowego

na mieszkańca

• 2/

regulowania dostępu

do tych świadczeń

(zapewniających podmiotowość obywatela)

• – co łączyło się ze wzrostem demokracji;

wyrazem tego było określenie wzajemnych

zobowiązań państwa i obywatela

Polityka społeczna:

• Jako dyscyplina naukowa zajmuje się

potrzebami materialnymi i duchowymi

człowieka oraz grup społecznych

na

określonym etapie rozwoju państw, z

uwzględnieniem uwarunkowań

geofizycznych i kulturowych.

• Podstawowym zadaniem polityki

społecznej jest –

zapewnienie państwu

pomyślnej ciągłości rozwoju

.

Uwagi:

• Nie da się:
• - utrzymać wysokiego tempa czy poziomu

dochodu narodowego bez zmian w

świadomości społecznej;

• - należycie realizować świadczeń i usług

społecznych bez uwzględnienia sytuacji

ekonomicznej i zachodzących w niej

długookresowych zmian.

• Wywiązywanie się przez państwo z

przyjętych funkcji w zakresie

zabezpieczenia

bytu obywateli

określa się mianem –

polityki socjalnej

.

Polityka społeczna:

• E.Rosset

określa PS jako:

• „(…) system idei oraz działań

zmierzających do polepszenia

całokształtu warunków życiowych

ludności”.

• J. Rosner

określa PS jako:

- działalność państwa i organizacji

społecznych w dziedzinie kształtowania

warunków bytu i pracy, zmierzających do

optymalnego zaspokojenia

indywidualnych i społecznych potrzeb.

Polityka społeczna jako

działalność praktyczna:

Obejmuje

potrzeby

:

• a/

związane ze sferą bytu:

• - wyżywienie, mieszkanie, pomoc

materialną, niezdolność do pracy itp.

• b/

sfery pozamaterialnej:

• - ochrona zdrowia, edukacja, usługi i

działalność kulturalną, rekreacja itp.

• c/

o charakterze psychospołecznym:

• - aktywność społeczna, satysfakcja z

pracy, uznanie, poczucie bezpieczeństwa

ekonomicznego, itp.

Podstawowe dziedziny polityki

społecznej:

• polityka ludnościowa i rodzinna

• polityka w dziedzinie zatrudnienia, płac,

warunków i ochrony pracy;

• p. mieszkaniowa;

• p. ochrony zdrowia;

• p. oświatowa;

• p. kulturalna;

• p. zabezpieczenia społecznego i opieki

społecznej;

• p. ochrony środowiska naturalnego

• p. prewencji, zwalczania patologii

społecznej

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• A)

model marginalny (

doktryna

liberalna

):

• Zasada „polegania na sobie”
• – każdy obywatel powinien sam

rozwiązywać problemy socjalne poprzez
własną przezorność, rozwagę,
zapobiegliwość i oszczędność;

• Główne podmioty p. społecznej to (w

kolejności): jednostka, rodzina, organizacje
pozarządowe, państwo (jako ostateczność)

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• Pozapaństwowe podmioty p. społecznej

działają na zasadzie dobrowolności;

• Państwowa p. społeczna ma charakter

selektywny – skierowanie do grup
znajdujących się w najgorszej sytuacji,
świadczenia o charakterze doraźnym;

• Podstawową instytucjonalną formą

zabezpieczenia przed ryzykiem
społecznym są ubezpieczenia prywatne;

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• B)

model motywacyjny (

d. socjalliberalna

):

• Szersza ingerencja w sprawy socjalne

obywateli;

• Państwowa p. społeczna opiera się na zasadzie

pomocniczości i ma charakter głównie

uzupełniający względem inicjatyw oddolnych

podejmowanych przez jednostki, organizacje

społeczne, wyznaniowe, oraz inne osoby

prawne;

• Uzależnienie prawa do pomocy i świadczeń

socjalnych od statusu danej osoby na rynku

pracy

• Główna forma zabezpieczenia to powszechne,

obowiązkowe ubezpieczenia socjalne

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• C)

Model instytucjonalno-

redystrybucyjny (

d.

socjaldemokratyczna

):

• Zasada „społecznej odpowiedzialności”
• – społeczeństwo a nie jednostka ponosi

odpowiedzialność za zapewnienie

dobrobytu i bezpieczeństwa każdemu

obywatelowi;

• Dystrybucja dochodów dokonywana przez

rynek jest niesprawiedliwa i powinna być

oparta na kryteriach etyczno-moralnych;

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• Regulatorem dystrybucji dochodów jest

państwo

, które działa w tej sferze za

pomocą systemu podatkowo-transferowego;

• P. społeczna ma

charakter uniwersalny i

powszechny

– dąży się do zapewnienia

wszystkim jednostkom jednakowego

dostępu do świadczeń socjalnych;

• Hierarchia podmiotów p. społecznej:
• - państwo, podmioty pozapaństwowe

(uzupełniają działania państwa);

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• D)

model socjalistyczny (

wariant

utopijny

):

• Dystrybucja rynkowa jest nierówna i

niesprawiedliwa, dlatego należy

wytworzyć

idealny twór zastępujący

rynek

– układ oparty na

centralnym

planowaniu

;

• Dystrybucja dokonywana przez państwo

jest najdoskonalsza i nie ma potrzeby

prowadzenia polityki społecznej.

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• E)

model socjalistyczny (

wariant

realny

):

• Wydajność i skuteczność gospodarki

centralnie planowanej nie jest wysoka,
więc konieczna jest większa pomoc
społeczna;

• Głównym podmiotem p. społecznej jest

państwo – podmioty pozapaństwowe
pełnią rolę marginalną.

Wskaźniki społeczne:

• Obrazują statystykę służącą

syntetycznej, wyczerpującej i
wyważonej ocenie podstawowych
aspektów społeczeństwa.

• Są miarą odzwierciedlającą, w

różnych przekrojach, warunki życia
jednostek.

Cechy wskaźników społecznych:

• Zawierają ładunek wartościujący,
• Są zorientowane na

zobrazowanie

stopnia zaspokojenia potrzeb ludności

,

• Obejmują swoim zakresem ogół

potrzeb ludzkich,

• Ukazują

„gdzie jesteśmy i dokąd

zmierzamy”

– stwarzają podstawy do

regulowania kierunku i tempa zmian
społecznych.

Klasyfikacja wskaźników

społecznych:

• 1)

wg kryterium obiektywności:

• a/

obiektywne

(wykorzystywane do

opisu poziomu życia):

• - wartościowe – wyrażone w

jednostkach pieniężnych

• - ilościowe – w jednostkach

fizycznych

• b/

subiektywne

– wykorzystywane

do opisu jakości życia;

Klasyfikacja wskaźników

społecznych:

• 2)

wg stopnia szczegółowości:

• a/

szczegółowe

(cząstkowe) – dotyczą

wąskiego elementu rozwoju społecznego;

• b/

syntetyczne

(agregatowe) – uzyskiwane

z agregacji wskaźników cząstkowych

(pozwalają na ujęcie całościowe)

• 3)

wg kryterium metodologii mierzenia:

• - nakładów – opisują infrastrukturę i

strumienie dóbr oraz usług kształtujących

cechy społeczeństwa;

• - efektów – opisują cechy społeczeństwa;

Klasyfikacja wskaźników

społecznych:

• 4)

wg kryterium zastosowania:

• - diagnozy
• - prognozy
• - stanu pożądanego