Pedagogika rodziny

Rodzina w ujęciu socjologicznym

(wg Szczepańskiego):



Grupa złożona z osób które łączy stosunek
małżeński
i rodzicielski w szerokim społecznym i prawnym
znaczeniu ( prawny - rodzice, społeczny -
małżeństwo)



Członkowie rodzin żyją zazwyczaj pod jednym
dachem, tworzą jedno gospodarstwo domowe
obejmujące 2 lub 3 pokolenia (mała lub wielka
rodzina)

Rodzina w ujęciu psychologicznym

(wg Przetacznikowej):



Rodzinę tworzą osoby które wiążą związki
małżeństwa, pokrewieństwa lub adopcji;



Członkowie rodziny nie tylko zamieszkują
razem ale współdziałają ze sobą zgodnie z
wewnętrznym podziałem ról;



Rodzina ma „swój świat”, stanowi zarazem
grupę otwartą na wpływy zewnętrzne,
kształtuje system wartości
i norm zachowania społecznego;

Rodzina w ujęciu pedagogicznym

(wg Kawuli):



Rodzina jest grupą społeczną, w której
następuje:



poznanie pierwszych form etyczno-moralnych,



rozróżnianie dobra i zła,



klasyfikowanie osób, przedmiotów i zjawisk;

Teorie funkcjonowania rodziny:

(wg Kawuli):



Ujęcie interakcyjne

. Rodzina to całość złożona z

osób wywierających na siebie wzajemny wpływ.
Dokonuje się to przez realizację ról bazujących na
normach jednostki, które identyfikuje ona ze swoimi
grupami odniesienia, w tym
z rodziną.



Ujęcie strukturalno – funkcjonalne

.

Rodzina

to system społeczny podporządkowany systemowi
całościowemu. Społeczeństwo oczekuje od rodziny
reprodukcji oraz konformizmu wobec norm społecznych,
tj. socjalizacji zgodnej z systemem norm i wartości oraz
pracy. Rodzina daje swoim członkom formowanie
osobowości, zdobycie statusu, wsparcie emocjonalne.

Teorie funkcjonowania rodziny, cd:



Ujęcie sytuacyjne.

Rodzinę traktuje się jako pewną

sytuację społeczną wyznaczającą zachowanie jej członków
w odniesieniu do środowiska i warunków zewnętrznych.



Ujęcie instytucjonalne.

Rodzina jako instytucja

historyczna, kształtująca określony system wartości i
potrzeb ludzkich, spełniająca określone zadania:
ekonomiczne
i ciągłości biologicznej narodu.



Ujęcie rozwojowe.

Rodzina to pole interakcji, która

przybiera określone formy, zależnie od cykli życia jej
członków. Pełnione przez poszczególnych członków role
ulegają zmianie razem ze zmianą wieku i składem rodziny,
ich strukturą
i zmiennością ról w rodzinie pochodzenia i prokreacji.

Cykle życia małżeńsko- rodzinnego

:

1.

Narzeczeństwo,

2.

Małżeństwo bezdzietne,

3.

Małżeństwo z dziećmi,

4.

Rodzina z odchodzącymi dziećmi,

5.

Małżeństwo odłączone od dzieci.

Typologia rodzin

I wg liczebności członków:



monogamiczna (♂+♀);



poliandryczna (kilku ♂+ 1♀);



poligamiczna (1♂+kika♀);

II wg zbiorowości spośród której wybierany jest małżonek:



e

ndoga

miczne (elitarna- to samo środowisko);



egzogamiczne (egalitarna – różne środowiska);

III wg sprawującego władze:



matriarchalne;



patriarchalne;



egalitarne (całkowita równość praw);

Typologia rodzin cd.

IV wg miejsca zamieszkania:



matrylokalne;



patrylokalne;



neolokalne;

V wg tego po kim dziedziczymy

nazwisko:



matrylinearne;



patrylinearne;

Struktura rodziny ze względu na liczbę
/kompletność jej członków

1.

Struktura pełna (rodzic+ dzieci):



Rodzina naturalna



Rodzina zrekonstruowana (powtórny związek

jednego z rodziców)



Rodzina przysposobiona ( małżeństwo prawnie

przysposabia, adoptuje na stałe obce dziecko,

które staje się ich dzieckiem))



Rodzina zastępcza (rodzina, w której wychowuje

się dziecko, nie będące jej własnym dzieckiem;

koszty utrzymania dziecka pokrywa państwo)



Rodzina kontraktowa (podejmuje czasowo pieczę

nad dzieckiem, odpłatnie, głównie z inicjatyw

terenowych ośrodków pomocy społecznej)

Struktura rodziny ze względu na liczbę
/kompletność jej członków - cd

2.

Struktura niepełna



Rodzina sieroca (brak rodziców, dzieci pod opieką

krewnych, dziadków, obcych ale nie w domu dziecka)



Rodzina półsieroca (dzieci pod opieką jednego rodzica,

drugi rodzic nie żyje)



Rodzina rozbita ( brak jednego rodzica na skutek rozwodu

lub porzucenia rodziny, dzieci pod opieką jednego rodzica,

chociaż możliwe są kontakty i pomoc ze strony drugiego)



Rodzina samotnych, niezamężnych matek z dziećmi

(przypadki losowe, świadome decyzje, przypadki

szczególne: niezamężne matki nieletnie)

3.

Rodzina grupowa

(grupa par i/lub osób samotnych

zakłada „spółdzielnię życiową”. Wspólne mieszkanie,

gospodarka, wyżywienie, wychowanie dzieci – własna

stołówka, „żłobek”. Obowiązuje system dyżurów, równe

prawa.

Funkcje rodziny

(wg Tyszki)



Biopsychiczne

:



prokreacyjna – zaspokajanie potrzeb w kwestii
posiadania potomstwa;



seksualna – zaspokajanie potrzeb seksualnych
współmałżonków, nie musi być związana z
prokreacja;



Ekonomiczne:



materialno-ekonomiczna – zaspokajanie potrzeb
materialnych;



opiekuńczo- zabezpieczająca – troska nad
dziećmi i osobami starszymi i chorymi;

Funkcje rodziny

(wg Tyszki)



Społeczno - wyznaczajaca:



klasowa- utrzymanie dziecka w klasie rodziny;



legalizacyjno-kontrolna – rodzice legalizują pewne

zachowania(np. przyzwyczajenie do nagości) ;



Socjopsychologiczna:



socjalizacyjna – dostosowanie zachowania do norm

obowiązujących

w społeczeństwie;



kulturalna- zapoznawanie z dziedzictwem kultury,

inkulturacja;



rekreacyjno-towarzyska – umiejętności zachowania się w

towarzystwie, spędzania czasu wolnego, spontaniczne

kontakty towarzyskie;



emocjonalno-ekspresyjna – poparcie, bezpieczeństwo,

miłość, kształtowanie wspólnoty rodzinnej, emocjonalnej

i intelektualnej;

Funkcje rodziny

(wg Kawuli)



Biologiczno – opiekuńcza



Kulturalno – towarzyska



Ekonomiczna



Wychowawcza

Potrzeby jakie rodzina powinna zaspokajać:



bezpieczeństwa



poznania



akceptacji



kontaktu emocjonalnego



samodzielności



posiadania

Style wychowawcze:



autokratyczny – zdecydowane przewodnictwo
rodziców;



liberalny-bezstresowe wychowanie;



demokratyczny;



niekonsekwentny- wszystkie razem;

Poziom wychowania w rodzinie

1.

Czynniki ekonomiczno – społeczne:



Wielkość i struktura rodziny



Źródła utrzymania rodziny (zawód ojca,
dochodowość rodziny)



Sprawowanie opieki materialnej nad dziećmi(
warunki mieszkaniowe, odżywianie, ubiór,
majątek trwały itp.)



Podział pracy i ról w rodzinie ( praca
zawodowa matki poza domem, praca
produkcyjna dzieci)

Poziom wychowania w rodzinie - cd

2.

Czynniki kulturalne:



Wykształcenie rodziców, dokształcanie się i
zdobywanie kwalifikacji przez rodziców i innych
członków rodziny



Kultura językowa rodziny, majątek kulturalny
rodziny (biblioteka, telewizor, dvd itp.)



Sposoby spędzania wolnego czasu przez członków
rodziny (środki kultury masowej i inne)



Stosunek rodziców do nauki szkolnej dzieci i ich
przyszłego zawodu ( stwarzanie warunków do nauki
w domu i szkole, problem planu życiowego dzieci)



Stosunek członków rodziny do tradycji i
nowoczesności



Pielęgnowanie obyczaju i podatności na zmiany

Poziom wychowania w rodzinie - cd

3.

Czynniki psychospołeczne:



Rodzaj i siła więzi społecznych i emocjonalnych



Uznawane i realizowane zasady życia rodzinnego



Stosunek członków rodziny do zjawisk patogennych w
domu
i środowisku



Układ i rodzaj postaw oraz środków oddziaływań
wychowawczych (głównie nagrody i kary)



Ogólna atmosfera panująca w śr. rodzinnym (plany
życiowe, zaburzenia, więzi uczuciowe)



Opinia o rodzinie w miejscu zamieszkania lub także w
miejscu pracy



Charakter kontroli rodziców nad dziećmi
(autokratyczny, partnerski, opiekuńczy , despotyczny)

Przemiany rodzin współczesnych



zmiana rodzin patriarchalnych na

matriarchalne;



zmniejszeni ilości dzieci;



możliwość regulacji urodzin;



podział obowiązków na wszystkich;



rozwój placówek opiekuńczo

-wychowawczych.;



spadek więzi między rodzinnych;



ograniczone stosunki z sąsiadami;



spędzanie wolnego czasu;



wynalazki techniczne;



kult dobrego wizerunku;



Rodzina funkcjonalna - spełnia wszystkie funkcje
i zaspokaja potrzeby dziecka. W miarę jak dziecko
rośnie – uczy je jak ma te potrzeby zaspokajać
samodzielnie



Rodzina dysfunkcjonalna – nie spełnia swoich
funkcji, jest źródłem przykrości, podłożem napięć
i frustracji

o

dysfunkcja całkowita: urata więzi, totalny chaos;

o

dysfunkcja częściowa: alkoholizm, narkomania, długotrwała
choroba jednego z członków, ubóstwo , bezrobocie)

Cechy

dziecka

R. funkcjonalna

R. dysfunkcjonalna

Wartość –

cenne

dziecko

Dziecko jest cenne przez sam

fakt, że się urodziło

Nie uświadamia się dziecku

jego wartości, podkreśla się

jego mniejszą wartość niż

pozostałych.

Bezbronnoś

ć

Rodzice chronią dzieci :

rozpoznają, uznają , szanują

prawa dziecka do wł. ciała, myśli,

zachowań, uczuć. Dbają by

rozwinęło własny system

ochrony.

Jest nadużywana. Rodzice nie

chronią dziecka i nie uczą jak

unikać wykorzystywania i

poniżania.

Niedoskonało

ść

Rodzice akceptują błędy

wynikające z niedoskonałości

dziecka, która jest częścią natury.

Nie jest szanowana i uznawana.

Dzieci są za nią atakowane i

wierzą że ich niedoskonałość

jest czymś nienormalnym.

Zależność

Dziecko może polegać na rodzinie

w zaspakajaniu swoich potrzeb i

pragnień: jedzenia, ubrania,

schronienia, opieki lekarskiej,

czułości i emocjonalnych

związków.

Rodzice albo nieustannie

troszczą się

o wszystko i nie pozwalają na

samodzielność dziecka albo

atakują dziecko za

posiadanie/wyrażanie pragnień

lub ignorują te pragnienia

Niedojrzało

ść

Rodzina uznaje niedojrzałość

dziecka za naturalną cechę i wie

czego spodziewać się po dziecku

na każdym poziomie jego

rozwoju.

Rodzice wymagają od dzieci

zachowań bardziej dojrzałych

albo pozwalają im zachowywać

się mniej dojrzale niż na ich

wiek przystało.

Przemoc wobec dziecka w rodzinie

•Przemoc fizyczna

•Przemoc psychiczna

•Nadużycie seksualne

•Zaniedbywanie

źródło: Fundacja „Dzieci Niczyje”



80 % rodziców stosuje kary fizyczne



80 % Polaków było karanych w dzieciństwie



47 % Polaków akceptuje kary fizyczne



27 % dwunastolatków jest poniżanych przez
rodziców



14% dorosłych było wykorzystywanych seksualnie
w dzieciństwie



10% dorosłych było bitych często lub bardzo często



5% rodziców przyznaje, że dotkliwie pobili swoje
dziecko.

źródło: Fundacja „Dzieci Niczyje” 2003 r.

Przemoc fizyczna

Przemoc fizyczna

Źródło: „Postawy wobec stosowania kar fizycznych wobec dzieci w krajach Europy
Wschodniej”, badanie z 2005 roku, próba losowa, reprezentatywna.

Przemoc psychiczna

Rozmyślne niszczenie lub znaczące obniżanie

możliwości

prawidłowego rozwoju dziecka poprzez:



wyzwiska



emocjonalne odrzucenie



nadmierne wymagania



nieliczenie się z możliwościami rozwojowymi dziecka

Ofiary przemocy psychicznej cierpią na depresje,

nerwice,

izolują się od otoczenia bądź odstraszają je swoim
perfekcjonizmem lub negatywnymi oczekiwaniami
w stosunku do innych.

Nadużycia seksualne

Wciąganie

dziecka

w

sferę

aktywności

seksualnej

nieadekwatnej do jego etapu rozwojowego, w sferę działań,

których dziecko nie rozumie i nie jest w stanie zaakceptować, i

które naruszają jednocześnie normy prawne i społeczne.

Dziecko jest w takich przypadkach traktowane jako obiekt

seksualny, którym dorosły posługuje się w celu zaspokojenia

własnych potrzeb.

Wyróżnia się trzy rodzaje zachowań w zakresie form

seksualnego
wykorzystywania dzieci przez dorosłych:



akty pozbawione fizycznego kontaktu, czyli ekshibicjonizm,

podglądactwo, fetyszyzm, obsceniczne telefony oraz

eksponowanie ciała dziecka osobom dorosłym w celu

zaspokojenia ich seksualnych pragnień.



czyny skupione na fizycznym kontakcie osoby dorosłej z

dzieckiem, do którego zalicza się petting bądź praktyki

masturbacyjne.



akty noszące znamiona gwałtu, czyli zmuszanie dziecka do

stosunków seksualnych.

Zaniedbywanie dziecka



Fizyczne



Emocjonalne lub psychiczne



Zaniedbanie pasywne – związane z zaniedbaniem działania, np.

niepodanie dziecku leków



Zaniedbanie aktywne – np. podanie dziecku niewłaściwego leku,

pozostawienie dziecka w zamknięciu.

Powszechne formy zaniedbywania dziecka w rodzinie:



Brak kontroli



Porzucenie



Głodzenie dziecka



Niewłaściwy, zniszczony ubiór dziecka ( nieadekwatny do pogody)



Zaniedbanie stanu zdrowia



Zaniedbania wychowawcze



Wykorzystywanie w pracy ( żebractwo)



Prowadzenie w obecności dziecka awantur, libacji



Brak dbałości o higienę dziecka

Symptomy fizyczne zaniedbywania
dziecka:



bardzo niska higiena osobista - dziecko jest zawsze brudne,
cuchnące, ma stale brudne paznokcie i ubranie itp.



zbyt niska wobec wieku waga i wzrost lub wręcz wychudzenie,
wymizerowanie



dziecko jest zawsze głodne



ciągle zmęczenie, apatia



często brudne ubranie w złym stanie (niereperowane)



nieleczone choroby, urazy



oznaki odmrożeń



zapalenia skóry na pośladkach, ropne zapalenia skóry



ślady licznych ukąszeń (pchły, pluskwy)



świerzb



dziecko szybko przybiera na wadze, poprawia się jego ogólna
kondycja podczas krótkich pobytów poza domem rodzinnym,
a jego wygląd marnieje po powrocie



Ćwiczenie