METODOLOGIA NAUK
SPOŁECZNYCH

Przewrót antypozytywistyczny w
socjologii



1. socjologia pozytywistyczna –
przypomnienie najważniejszych
przedstawicieli i ich założeń



2. zwrot antypozytywistyczny –
socjologia Maxa Webera



3. polska tradycja humanistyczna

Przedstawiciele pozytywizmu



A.Comte,



H.Spencer,



J.S.Mill



L.Quetelet



E.Durkheim



W Polsce – m.in. L.Gumplowicz

Założenia pozytywizmu



1) ograniczenie poznania naukowego do faktów

bezpośrednio obserwowalnych zmysłowo, a unikanie

wszelakich tez na temat istoty, esencji, fundamentalnych

mechanizmów zjawisk.



2) osiąganie wszelakich uogólnień drogą ostrożnej indukcji

poprzez gromadzenie licznych obserwacji faktów, a

następnie klasyfikowanie ich według podobieństw.



3) sprowadzanie praw naukowych do prostych tez o

zależnościach między obserwowanymi faktami.



4) proste, rozumowe wyprowadzanie z praw naukowych

przewidywań na temat zjawisk przyszłych.



5) wyprowadzanie z tych praw pewnych dyrektyw

praktycznych, poprzez tłumaczenie ich na język czynów,

podobnie jak na przykład w medycynie, gdzie na podstawie

wiedzy biologicznej i chemicznej wyprowadza się np. zasady

terapii.

Założenia pozytywizmu



Pozytywizm to nie tylko stworzona

przez Comte’a szkoła naukowa, ale

też pewien typ filozofii, pewien

sposób myślenia. To Comte prowadził

pojęcie pozytywny (positif) .



pozytywne - realne pożyteczne,

ścisłe, pewne i konstruktywne



negatywne - urojone, jałowe,

chwiejne, mgliste i destrukcyjne.

ZAŁOŻENIA POZYTYWIZMU



- ANTYNORMATYWIZM - czyli obowiązek

poznawania tego, co jest, a nie

zastanawiania się nad tym, jak być

powinno.



- NATURALIZM - wzorowanie się socjologii

jako nowej nauki na metodach nauk

przyrodniczych;



- SCJENTYZM - przekonanie, że

rzeczywistość społeczna może być

przedmiotem badań społecznych w takim

samym stopniu jak świat przyrody;



- Imperatyw metodologiczny, by badać

fakty tak jak rzeczy

PRZEWRÓT ANTYPOZYTYWISTYCZNY
– socjologia humanistyczna



a) antynaturalizm - odrzuca dominujący wcześniej pogląd,

iż rzeczywistość społeczna jest częścią przyrody.



b) interakcjonizm - socjologia humanistyczna jest

socjologią interakcjonistyczną, czyli nauką o interakcjach

społecznych. Tak więc społeczeństwo nie jest czymś danym,

gotowym czy pierwotnym (tak jak myśleli pozytywiści

rozpatrując je w kategoriach systemu), lecz staje się dopiero

w trakcie interakcji społecznej.



c) podmiotowy charakter interakcji społecznych - w

socjologii humanistycznej bardzo ważny jest element

świadomości jednostek wchodzących ze sobą w interakcje

(nie chodzi więc o behawioralne rozumienie instynktów i

odruchów, lecz o rozumienie).

PRZEWRÓT ANTYPOZYTYWISTYCZNY
– socjologia humanistyczna



d) postulat rozumienia - skoro socjologia skupia się

na ludzkich interakcjach, stosowane przez nią metody

muszą prowadzić do poznania tego, czym ludzie

kierują się w swoich działaniach. Czyli chodzi tu nie o

zewnętrzną obserwację ludzkich zachowań, ale o ich

zrozumienie. Socjolog musi umieć zrozumieć ludzkie

działania, musi umieć je interpretować. Socjologa

interesują bowiem nie tyle ludzkie zachowania jako

takie, lecz znaczenia, jakie ludzie wiążą z tymi

zachowaniami



e) wiedza społeczna jako samowiedza - zadaniem

socjologii humanistycznej jest raczej orientowanie się

w zmieniającym się świecie, zrozumienie ludzkich

działań, nie zaś kierowanie nimi za pomocą inżynierii

społecznej.

Przedstawiciele socjologii
humanistycznej



Prekursorzy – W.Dilthey, H.Rickert



Główny przedstawiciel – Max Weber



Polscy reprezentanci – F.Znaniecki

Max Weber(1864-1920)



Wywarł ogromny wpływ na współczesną
socjologię



Weber zasłynął z wielkiego dzieła „Etyka
protestancka i duch kapitalizmu”, gdzie

podkreśla znaczenie działania ludzkiego -

jego zdaniem kapitalizm to złożnony efekt
masowych działań ludzi: kupujących,
sprzedających, inwestujących,
oszczędzających itd, czyli realizujących to,
co Weber nazywał „duchem kapitalizmu”.

Max Weber



1) jego socjologia była próbą przezwyciężenia

pozytywizmu w socjologii. Zaproponował coś

przeciwnego - koncepcję humanistyczną. Socjologia

nie może naśladować nauk przyrodniczych. Jest

zupełnie inna od nauk przyrodniczych, ma odmienne

metody i przedmiot poznania.



2) nowa odpowiedź na pytanie czym jest

społeczeństwo. W pozytywizmie dominował pogląd, że

społeczeństwo to wewnętrznie złożony organizm.

Weber zakwestionował to stanowisko wykazując, iż

społeczeństwo to DZIAŁANIA LUDZI (składa się z

kompleksu ludzkich działań).

Max Weber



DZIAŁANIE= ZACHOWANIE + ZNACZENIE



Zachowanie - to, co obserwowalne zewnętrznie,
uchwytne zmysłowo



Znaczenie - to, co rozumiane przez jednostkę,
ale też powszechnie podzielane (znaczenie ma
więc charakter kulturowy, wpojony w procesie
socjalizacji).



Socjologia jest dziedziną, która interpretuje ludzkie
działania

Max Weber



3) nowe spojrzenie na kwestię zmiany społecznej.



Do tej pory istniał pogląd, że społeczeństwo zmienia

się regularnie (od zalążka do rozbudowanych

społeczeństw - i rozwój ten przebiega w sposób

linearny).



Weber zakwestionował ten pogląd twierdząc, iż rozwój

społeczeństwa związany jest z działaniami ludzkimi

jakie są podejmowane przez nich. I rozwój ten nie ma

jakiejś wewnętrznej regularności i prawidłowości, lecz

przebiega w sposób otwarty na przypadki, na

zmienności. Nie ma żadnego z góry określonego

projektu. Czyli historia tworzona jest przez ludzi

(jest to podejście konstruktywistyczne w socjologii -

społeczeństwo „staje się”, jest tworzone w toku

ludzkich działań).

Max Weber



4. Metoda typów idealnych



TYP IDEALNY - to narzędzie metodologiczne
służące do rekonstrukcji jakiegoś wycinka
rzeczywistości społecznej w sposób
przejaskrawiony, idealnym modelowy - np. homo
economus - typ człowieka, który kieruje się w
swych działaniach wyłącznie kalkulacją
ekonomiczną.



Typ idealny to zdaniem Webera najważniejsze
narzędzie służące do realizacji celów
poznawczych w naukach społecznych.

Max Weber



TYP IDEALNY:



Idealny to nie znaczy „doskonały”, lecz

„nierealny”, bowiem nigdzie w rzeczywistości nie

występuje, jest utopijny. Czyli, typom idealnym

nie przysługuje „prawdziwość” bądź

„fałszywość”.



Typów idealnych nie odkrywa się poprzez

badania empiryczne. Typy idealne tworzy się,

aby tę rzeczywistość badać i rozumieć, ale nie

oczekuje się, że będzie z nim kiedykolwiek

całkowicie zgodna.



Typ idealny pokazuje, jaka rzeczywistość

mogłaby być, ale jaka nie jest.

Polscy przedstawiciele socjologii
humanistycznej



Florian Znaniecki(1882-1958)



Słynne dzieło: „Chłop polski w Europie i
Ameryce” napisane wraz z Williamem
Thomasem



Współczynnik humanistyczny: związek
każdego faktu społecznego z działaniami i
doświadczeniami życiowymi jakichś
konkretnych ludzi i wynikająca stąd
konieczność badania takich faktów z ich
szczególnej perspektywy, stawiania się
przez badacza w położeniu owych ludzi;

Polscy przedstawiciele socjologii
humanistycznej



Stanisław Ossowski (1897-1963)



Najważniejsze dzieła:-„O osobliwościach nauk
społecznych”; „Więź społeczna i dziedzictwo
krwi



Obok Znanieckiego, był głównym polskim
przedstawicielem humanizmu, dostrzegając
zasadnicze różnice pomiędzy naukami
przyrodniczymi i naukami społecznymi (różnice
o charakterze ontologicznym,
epistemologicznym i metodologicznym).



Jak twierdził, wszystkie zjawiska społecznego
życia mają aspekt świadomościowy.