METODOLOGIA
NAUK SPOŁECZNYCH

Dr Barbara Jabłońska
WSZiB

PRZEWRÓT
ANTYPOZYTYWISTYCZNY –
socjologia humanistyczna



a) antynaturalizm - odrzuca dominujący wcześniej

pogląd, iż rzeczywistość społeczna jest częścią przyrody.



b) interakcjonizm - socjologia humanistyczna jest

socjologią interakcjonistyczną, czyli nauką o interakcjach

społecznych. Tak więc społeczeństwo nie jest czymś

danym, gotowym czy pierwotnym (tak jak myśleli

pozytywiści rozpatrując je w kategoriach systemu), lecz

staje się dopiero w trakcie interakcji społecznej.



c) podmiotowy charakter interakcji społecznych - w

socjologii humanistycznej bardzo ważny jest element

świadomości jednostek wchodzących ze sobą w interakcje

(nie chodzi więc o behawioralne rozumienie instynktów i

odruchów, lecz o rozumienie).

PRZEWRÓT
ANTYPOZYTYWISTYCZNY –
socjologia humanistyczna



d) postulat rozumienia - skoro socjologia skupia się na

ludzkich interakcjach, stosowane przez nią metody

muszą prowadzić do poznania tego, czym ludzie kierują

się w swoich działaniach. Czyli chodzi tu nie o

zewnętrzną obserwację ludzkich zachowań, ale o ich

zrozumienie. Socjolog musi umieć zrozumieć ludzkie

działania, musi umieć je interpretować. Socjologa

interesują bowiem nie tyle ludzkie zachowania jako

takie, lecz znaczenia, jakie ludzie wiążą z tymi

zachowaniami



e) wiedza społeczna jako samowiedza - zadaniem

socjologii humanistycznej jest raczej orientowanie się w

zmieniającym się świecie, zrozumienie ludzkich działań,

nie zaś kierowanie nimi za pomocą inżynierii społecznej.

Przedstawiciele socjologii
humanistycznej



Prekursorzy – W.Dilthey, H.Rickert



Główny przedstawiciel – Max Weber



Interakcjonizm amerykański (Mead, Blumer,
Shutz, Luckmann, Goffman, Garfinkel)



Polscy reprezentanci – F.Znaniecki, S.Ossowski

WILHELM DILTHEY



Wilhelm Dilthey – profesor uniwersytetu w Berlinie



neguje pozytywizm, choć jego punktem wyjścia

był właśnie swego rodzaju pozytywizm, który

polegał na podchodzeniu do faktów bez

jakichkolwiek założeń metafizycznych;



pozbawił metodologię jej normatywnego

charakteru – jego zdaniem metodolog powinien

być raczej historykiem badającym praktykę

naukową niż instruktorem pouczającym uczonych,

co mają robić;



wyróżnił dwie grupy nauk



a) nauki o przyrodzie



b) nauki „o duchu”

WILHELM DILTHEY



Koncentrował się na naukach o duchu.

Zaliczył do nich: historię, ekonomię, prawo,

politykę, oraz badanie religii, literatury,

poezji, muzyki, architektury, badanie

systemów filozoficznych oraz psychologię;



Zainteresowaniem nauk o duchu są

jednostki, rodziny, zrzeszenia, narody,

epoki, ruchy historyczne.



Wśród nauk o duchu brak socjologii.

Socjologię Dilthey zaliczał do historiografii.

WILHELM DILTHEY



Dilthey był bardzo krytyczny wobec
socjologii pozytywistycznej Comte'a.
Jego zdaniem socjologia była skrajnym
przypadkiem naturalistycznej metafizyki,
i nie nadawała się do zreformowania (tak
jak na przykład psychologia);



Najważniejszą z nauk humanistycznych
była – zdaniem Diltheya – psychologia
(stąd psychologizm u Diltheya)

Max Weber(1864-1920)



Wywarł ogromny wpływ na współczesną
socjologię



Weber zasłynął z wielkiego dzieła „Etyka
protestancka i duch kapitalizmu”, gdzie

podkreśla znaczenie działania ludzkiego -

jego zdaniem kapitalizm to złożony efekt
masowych działań ludzi: kupujących,
sprzedających, inwestujących,
oszczędzających itd, czyli realizujących to, co
Weber nazywał „duchem kapitalizmu”.

Max Weber



1) jego socjologia była próbą przezwyciężenia

pozytywizmu w socjologii. Zaproponował coś

przeciwnego - koncepcję humanistyczną.

Socjologia nie może naśladować nauk

przyrodniczych. Jest zupełnie inna od nauk

przyrodniczych, ma odmienne metody i przedmiot

poznania.



2) nowa odpowiedź na pytanie czym jest

społeczeństwo. W pozytywizmie dominował

pogląd, że społeczeństwo to wewnętrznie złożony

organizm. Weber zakwestionował to stanowisko

wykazując, iż społeczeństwo to DZIAŁANIA

LUDZI (składa się z kompleksu ludzkich działań).

Max Weber



DZIAŁANIE= ZACHOWANIE + ZNACZENIE



Zachowanie - to, co obserwowalne zewnętrznie,
uchwytne zmysłowo



Znaczenie - to, co rozumiane przez jednostkę, ale
też powszechnie podzielane (znaczenie ma więc
charakter kulturowy, wpojony w procesie
socjalizacji).



Socjologia jest dziedziną, która interpretuje ludzkie
działania

Max Weber



3) nowe spojrzenie na kwestię zmiany społecznej.



Do tej pory istniał pogląd, że społeczeństwo zmienia

się regularnie (od zalążka do rozbudowanych

społeczeństw - i rozwój ten przebiega w sposób

linearny).



Weber zakwestionował ten pogląd twierdząc, iż

rozwój społeczeństwa związany jest z działaniami

ludzkimi jakie są podejmowane przez nich. I rozwój

ten nie ma jakiejś wewnętrznej regularności i

prawidłowości, lecz przebiega w sposób otwarty na

przypadki, na zmienności. Nie ma żadnego z góry

określonego projektu. Czyli historia tworzona jest

przez ludzi (jest to podejście konstruktywistyczne w

socjologii - społeczeństwo „staje się”, jest tworzone

w toku ludzkich działań).

Max Weber



4. Metoda typów idealnych



TYP IDEALNY - to narzędzie metodologiczne
służące do rekonstrukcji jakiegoś wycinka
rzeczywistości społecznej w sposób
przejaskrawiony, idealnym modelowy - np. homo
economus - typ człowieka, który kieruje się w
swych działaniach wyłącznie kalkulacją
ekonomiczną.



Typ idealny to zdaniem Webera najważniejsze
narzędzie służące do realizacji celów poznawczych
w naukach społecznych.

Max Weber



TYP IDEALNY:



Idealny to nie znaczy „doskonały”, lecz „nierealny”,

bowiem nigdzie w rzeczywistości nie występuje, jest

utopijny. Czyli, typom idealnym nie przysługuje

„prawdziwość” bądź „fałszywość”.



Typów idealnych nie odkrywa się poprzez badania

empiryczne. Typy idealne tworzy się, aby tę

rzeczywistość badać i rozumieć, ale nie oczekuje

się, że będzie z nim kiedykolwiek całkowicie zgodna.



Typ idealny pokazuje, jaka rzeczywistość mogłaby

być, ale jaka nie jest.

INTERAKCJONIZM w
SOCJOLOGII



Główną cechą socjologii interakcjonistycznej,
która rozwijała się w USA w XX wieku było
dostrzeżenie, że socjolog powinien zająć się
analizą potocznego świata ludzi. Było to więc
podniesienie rangi niedocenianego to tej pory
obszaru życia codziennego, interpretacji
ludzkich działań, definicji, które tworzą ludzie.



Słowa klucze tego paradygmatu to zatem:
definiowanie, przekładalność perspektyw,
interakcja, interpretacja, rola społeczna,
aktorzy społeczni

INTERAKCJONIZM W
SOCJOLOGII



SYMBOLICZNY INTERAKCJONIZM (G. Mead,

H.Blumer)



Interakcjoniści symboliczni kładą szczególny

nacisk na zdolność ludzi do tworzenia symboli i

posługiwania się nimi (tym różnią się od

zwierząt). Ludzie używają symboli w celu

wzajemnego komunikowania się. Skuteczność

komunikacji zależy od zdolności ludzi do

uzgadniania sensów gestów słownych i gestów

ciała (elementy niewerbalne). Dzięki takiej

zdolności do interpretowania gestów innego,

możliwe są międzyludzkie interakcje. W

procesie tym ludzie przyjmują określone role

(rola wykładowcy, rola słuchacy itp.)

INTERAKCJONIZM W
SOCJOLOGII



FENOMENOLOGIA (A.Schutz, P.Berger i
Luckmann)



rzeczywistością społeczną jest codzienny
świat przeżywany, czyli tzw. Lebenswelt.
Przedmiotem badania socjologii jest ów
świat potoczny, z którego wyłania się ład
stosunków międzyludzkich. (do tej pory
potoczny ludzki świat traktowany był
przez socjologów pogardliwie);

INTERAKCJONIZM W
SOCJOLOGII



SOCJOLOGIA DRAMATURGICZNA



E.Goffman - jego dzieło „Człowiek w teatrze życia
codziennego” - jednostki są aktorami
„wystawiającymi” przed sobą nawzajem
przedstawienie, często cyniczne i fałszywe,
manipulując przy tym scenopisem, scenami,
dekoracjami i rolami dla swoich własnych celów.



Głownym przesłaniem książki jest założenie, że
jednostki przekazują sobie znaki, które innym
dostarczają informacji, jak na nie odpowiedzieć.

INTERAKCJONIZM W
SOCJOLOGII



ETNOMETODOLOGIA



Cieszyła się dużym zaitneteresowaniem w

latach 70-tch XX w. Harold Garfinkel jej

głównym przedstawicielem.



Jak wskazuje nazwa, etnomeodologia bada

„ludowe” (takie zwyczajowe, potoczne)

metody, którymi ludzie posługują się we

wzajemnych kontaktach.



Garfinkel w swoich badaniach kładzie

szczególny nacisk na język, jako narzędzie, za

pomocą którego dokonuje się budowanie

rzeczywistości. Ważne jest to, że jednostki

nieustannie interpretują swoje działania

Polscy przedstawiciele socjologii
humanistycznej



Florian Znaniecki(1882-1958)



Znaniecki, profesor uniwersytetu w

Poznaniu, założyciel Instytutu

Socjologicznego (1921) i „Przeglądu

Socjologicznego” (1930) , pierwszego w

Polsce czasopisma socjologicznego.

Odegrał w polskiej socjologii bardzo ważną

rolę. Miał światową sławę - wykładał też w

ośrodkach uniwersyteckich Stanów

Zjednoczonych (m.in. w Chicago i Nowym

Jorku).

FLORIAN ZNANIECKI



Słynne dzieło: „Chłop polski w Europie i
Ameryce” napisane wraz z Williamem
Thomasem



Współczynnik humanistyczny: związek
każdego faktu społecznego z działaniami i
doświadczeniami życiowymi jakichś
konkretnych ludzi i wynikająca stąd
konieczność badania takich faktów z ich
szczególnej perspektywy, stawiania się
przez badacza w położeniu owych ludzi;

FLORIAN ZNANIECKI



Znianiecki stworzył program socjologii

humanistycznej, który nie był prostą

kontynuacją ani koncepcji niemieckich,

ani amerykańskich, choć czerpał z

obydwu źródeł.



Zdaniem autora, socjologia jest nauką o

kulturze albo o społecznej interakcji

pomiędzy jednostkami, pomiędzy

jednostkami i grupami oraz pomiędzy

grupami.

Polscy przedstawiciele socjologii
humanistycznej



Stanisław Ossowski (1897-1963)



Najważniejsze dzieła:-„O osobliwościach nauk
społecznych”; „Więź społeczna i dziedzictwo
krwi



Obok Znanieckiego, był głównym polskim
przedstawicielem humanizmu, dostrzegając
zasadnicze różnice pomiędzy naukami
przyrodniczymi i naukami społecznymi
(różnice o charakterze ontologicznym,
epistemologicznym i metodologicznym).

STANISŁAW OSSOWSKI



Jak twierdził, wszystkie zjawiska społecznego życia mają

aspekt świadomościowy



Porządek społeczny opiera się zdaniem Ossowskiego na

komunikacji międzyludzkiej. W zależności od charakteru

komunikacji można wyróżnić cztery typy ładu

społecznego:



1) ład „przedstawień zbiorowych” oparty na wspólnych

tradycjach i rutynach zachowania.



2) ład policentryczny, właściwy systemom

demokratycznym



3) ład monocentryczny, występujący w systemach

autokratycznych



4) ład oparty na systemie wielostopniowych porozumień -

i tu zamiast przymusu pojawia się dialog, dyskurs,

uzgadnianie poglądów i decyzji politycznych pomiędzy

wolnymi jednostkami;