Makroekonomia

Makroekonomia

mgr Regina Klincewicz

mgr Regina Klincewicz

Olsztyn 2008

Olsztyn 2008

Budżet państwa

Budżet państwa



Budżet państwa

Budżet państwa

– to plan finansowy

– to plan finansowy

zawierający dochody i wydatki państwa

zawierający dochody i wydatki państwa

związane z realizacją przyjętej polityki

związane z realizacją przyjętej polityki

społecznej, gospodarczej i obronnej

społecznej, gospodarczej i obronnej

Funkcje budżetu

Funkcje budżetu

funkcja fiskalna

funkcja fiskalna

– polega na gromadzeniu

– polega na gromadzeniu

dochodów budżetowych umożliwiających

dochodów budżetowych umożliwiających

utrzymanie aparatu państwowego oraz

utrzymanie aparatu państwowego oraz

realizacje określonych zadań

realizacje określonych zadań

funkcja redystrybucyjna

funkcja redystrybucyjna

– umożliwia

– umożliwia

dokonywanie pożądanych zmian w podziale

dokonywanie pożądanych zmian w podziale

dochodu narodowego, np. zmniejszanie

dochodu narodowego, np. zmniejszanie

dysproporcji w poziomie rozwoju

dysproporcji w poziomie rozwoju

gospodarczego różnych regionów

gospodarczego różnych regionów

funkcja stymulacyjna

funkcja stymulacyjna

– polega na

– polega na

oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu

oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu

państwa na życie gospodarcze i społeczne

państwa na życie gospodarcze i społeczne

Zasady polityki budżetowej

Zasady polityki budżetowej

zasada rocznego budżetowania –

zasada rocznego budżetowania –

plan dochodów i

plan dochodów i

wydatków budżetowych obejmuje okres jednego roku

wydatków budżetowych obejmuje okres jednego roku

zasada zupełności

zasada zupełności

– budżet obejmuje wszystkie

– budżet obejmuje wszystkie

dochody i wydatki państwa

dochody i wydatki państwa

zasada jedności

zasada jedności

– budżet państwa powinien tworzyć

– budżet państwa powinien tworzyć

jedną całość, tzn. wszystkie wydatki i dochody

jedną całość, tzn. wszystkie wydatki i dochody

powinny być ujęte w jednym zestawieniu

powinny być ujęte w jednym zestawieniu

zasada jawności

zasada jawności

– budżet państwa powinien być

– budżet państwa powinien być

podany do publicznej wiadomości

podany do publicznej wiadomości

zasada równowagi budżetowej

zasada równowagi budżetowej

– polega na

– polega na

dążeniu to tego, żeby bieżące dochody z podatków i

dążeniu to tego, żeby bieżące dochody z podatków i

innych źródeł były wystarczające do pokrycia

innych źródeł były wystarczające do pokrycia

wydatków budżetowych

wydatków budżetowych

Slajd – budżet

Slajd – budżet

Dochody budżetu państwa

Dochody budżetu państwa



Źródła dochodu:

Źródła dochodu:

-

podatki,

podatki,

-

cła,

cła,

-

dochody ze sprzedaży prywatyzowanych

dochody ze sprzedaży prywatyzowanych

przedsiębiorstw

przedsiębiorstw

-

opłaty skarbowe, sądowe, notarialne i

opłaty skarbowe, sądowe, notarialne i

inne

inne

Dochody budżetu państwa

Dochody budżetu państwa



Podatki

Podatki

– to przymusowe, bezzwrotne i

– to przymusowe, bezzwrotne i

nieodpłatne świadczenia pieniężne

nieodpłatne świadczenia pieniężne

pobierane przez państwo.

pobierane przez państwo.

Dochody budżetu państwa

Dochody budżetu państwa



Klasyfikacja podatków

Klasyfikacja podatków

wg przedmiotu opodatkowania

wg przedmiotu opodatkowania

:

:

-

podatki dochodowe

podatki dochodowe

– pobierane od

– pobierane od

dochodów osobistych ludności oraz od

dochodów osobistych ludności oraz od

dochodów osób prawnych

dochodów osób prawnych

-

podatki konsumpcyjne

podatki konsumpcyjne

– podatki

– podatki

nakładane na produkty i usługi będące

nakładane na produkty i usługi będące

przedmiotem obrotu (VAT, akcyza)

przedmiotem obrotu (VAT, akcyza)

-

podatki majątkowe

podatki majątkowe

– płacone od

– płacone od

posiadanego majątku oraz od

posiadanego majątku oraz od

przenoszenia praw do majątku

przenoszenia praw do majątku

Dochody budżetu państwa

Dochody budżetu państwa



Klasyfikacja podatków

Klasyfikacja podatków

-

podatki bezpośrednie

podatki bezpośrednie

– podmiot

– podmiot

odpowiedzialny za płacenie podatku

odpowiedzialny za płacenie podatku

ponosi jego ciężar i bezpośrednio rozlicza

ponosi jego ciężar i bezpośrednio rozlicza

się z budżetem państwa

się z budżetem państwa

-

podatki pośrednie

podatki pośrednie

– nakładane na

– nakładane na

wydatki, zawarte są w cenie nabywanego

wydatki, zawarte są w cenie nabywanego

produktu lub usługi

produktu lub usługi

Dochody budżetu państwa

Dochody budżetu państwa



Obciążenia podatkowe mogą być

Obciążenia podatkowe mogą być

naliczane:

naliczane:

-

proporcjonalnie –

proporcjonalnie –

wszystkich podatników

wszystkich podatników

obowiązuje ta sama stopa podatkowa

obowiązuje ta sama stopa podatkowa

-

progresywnie –

progresywnie –

podatnicy o wyższych

podatnicy o wyższych

dochodach obciążani są wyższą stopą

dochodach obciążani są wyższą stopą

podatkową

podatkową

-

degresywnie

degresywnie

– wraz ze wzrostem

– wraz ze wzrostem

dochodów nakładane są mniejsze

dochodów nakładane są mniejsze

procentowe stawki podatkowe

procentowe stawki podatkowe

Dochody budżetu państwa

Dochody budżetu państwa



Składki na ubezpieczenia społeczne –

Składki na ubezpieczenia społeczne –

znacząca pozycja dochodów państwa.

znacząca pozycja dochodów państwa.

Składki płacone są częściowo przez

Składki płacone są częściowo przez

pracodawcę, a częściowo przez

pracodawcę, a częściowo przez

pracownika

pracownika

Dochody budżetu państwa

Dochody budżetu państwa

krzywa Laffera

krzywa Laffera

Nadmiernie

Nadmiernie

wysokie podatki

wysokie podatki

osłabiają bodźce

osłabiają bodźce

do prowadzenia

do prowadzenia

działalności

działalności

gospodarczej, w

gospodarczej, w

konsekwencji

konsekwencji

zmniejszają się

zmniejszają się

także dochody

także dochody

budżetowe

budżetowe

Stopa podatkowa %

Stopa podatkowa %

Pr

zy

ch

o

d

y

z

p

o

d

a

tk

ó

w

Pr

zy

ch

o

d

y

z

p

o

d

a

tk

ó

w

T

T

max

max

T

T

2

2

T

T

1

1

t

t

1

1

t

t

2

2

t

t

3

3

t

t

4

4

t

t

5

5

100

100

0

0

Wydatki budżetu państwa

Wydatki budżetu państwa

Na co budżet wydaje?

Na co budżet wydaje?



Przede wszystkim na zapewnienie

Przede wszystkim na zapewnienie

podstawowych funkcji państwa: wojsko, policję,

podstawowych funkcji państwa: wojsko, policję,

administrację.

administrację.



Ogromną pozycję w budżecie stanowią wydatki

Ogromną pozycję w budżecie stanowią wydatki

na świadczenia społeczne: emerytury, renty.

na świadczenia społeczne: emerytury, renty.



Oprócz tego budżet płaci za to, co my sami

Oprócz tego budżet płaci za to, co my sami

jako społeczeństwo uznamy za warte

jako społeczeństwo uznamy za warte

finansowania przez państwo: szkoły, służbę

finansowania przez państwo: szkoły, służbę

zdrowia.

zdrowia.



Budżet ma również wydatki inwestycyjne - na

Budżet ma również wydatki inwestycyjne - na

budowę ważnych projektów

budowę ważnych projektów

infrastrukturalnych

infrastrukturalnych

.

.

Deficyt budżetowy

Deficyt budżetowy



Gdy w budżecie wydatków jest więcej niż dochodów, wtedy

Gdy w budżecie wydatków jest więcej niż dochodów, wtedy

mówimy o deficycie budżetowym, określanym również jako

mówimy o deficycie budżetowym, określanym również jako

dziura budżetowa

dziura budżetowa

.

.

–

Rządy wszystkich państw, które mają deficyt budżetowy,

Rządy wszystkich państw, które mają deficyt budżetowy,

ściągają środki prywatne emitując papiery skarbowe.

ściągają środki prywatne emitując papiery skarbowe.

–

Obligacje i bony to pożyczki, jakich budżetowi udzielają

Obligacje i bony to pożyczki, jakich budżetowi udzielają

inwestorzy. Państwo może finansować deficyt także

inwestorzy. Państwo może finansować deficyt także

sprzedając należące do niego firmy, czy ziemię

sprzedając należące do niego firmy, czy ziemię

–

W krajach Unii Europejskiej obowiązuje Pakt Stabilności i

W krajach Unii Europejskiej obowiązuje Pakt Stabilności i

Wzrostu, który mówi o tym, że największy dopuszczalny

Wzrostu, który mówi o tym, że największy dopuszczalny

deficyt budżetowy to 3 proc. produktu krajowego brutto.

deficyt budżetowy to 3 proc. produktu krajowego brutto.

Nabywcy obligacji mogą zdecydować się na finansowanie

Nabywcy obligacji mogą zdecydować się na finansowanie

deficytu nawet jeśli jest on większy, ale państwu, które złamie

deficytu nawet jeśli jest on większy, ale państwu, które złamie

reguły Paktu Stabilności i Wzrostu grożą kary, które trzeba

reguły Paktu Stabilności i Wzrostu grożą kary, które trzeba

wpłacać do unijnej kasy.

wpłacać do unijnej kasy.

Slajd – deficyt

Slajd – deficyt

Deficyt budżetowy

Deficyt budżetowy

–

Największą częścią długu publicznego są

Największą częścią długu publicznego są

wyemitowane, oprocentowane obligacje.

wyemitowane, oprocentowane obligacje.

Dług może mieć jednak i inne postaci.

Dług może mieć jednak i inne postaci.

Mogą to być kredyty zaciągane nie tylko

Mogą to być kredyty zaciągane nie tylko

bezpośrednio przez budżet centralny, ale

bezpośrednio przez budżet centralny, ale

i przez różne agencje i fundusze

i przez różne agencje i fundusze

budżetowe. W skład długu publicznego

budżetowe. W skład długu publicznego

wchodzą również zobowiązania

wchodzą również zobowiązania

samorządów. Rzadko mówi się o ukrytej

samorządów. Rzadko mówi się o ukrytej

części długu publicznego, jaką są na

części długu publicznego, jaką są na

przykład niespłacone na czas

przykład niespłacone na czas

zobowiązania szpitali albo państwowych

zobowiązania szpitali albo państwowych

firm.

firm.

Dług publiczny

Dług publiczny



Dług publiczny jest często wyrażany nie jako

Dług publiczny jest często wyrażany nie jako

wielkość bezwzględna w miliardach złotych, ale

wielkość bezwzględna w miliardach złotych, ale

jako odsetek produktu krajowego brutto.

jako odsetek produktu krajowego brutto.



W Polsce w 2003 r. wynosił 51 procent PKB i

W Polsce w 2003 r. wynosił 51 procent PKB i

przekroczył pierwszy próg ostrożnościowy

przekroczył pierwszy próg ostrożnościowy

kryteriów konwergencji.

kryteriów konwergencji.



Jeśli w budżecie jest deficyt – państwo musi

Jeśli w budżecie jest deficyt – państwo musi

wyemitować nowe obligacje i dług wyrażony w

wyemitować nowe obligacje i dług wyrażony w

miliardach złotych rośnie.

miliardach złotych rośnie.



Jako procent PKB rosnąć już nie musi –

Jako procent PKB rosnąć już nie musi –

wystarczy, by produkt krajowy brutto zwiększał

wystarczy, by produkt krajowy brutto zwiększał

się szybciej niż wynosi deficyt. Wyrażanie

się szybciej niż wynosi deficyt. Wyrażanie

wielkości długu publicznego w procentach PKB

wielkości długu publicznego w procentach PKB

pozwala na ocenę, jak duży wysiłek państwo

pozwala na ocenę, jak duży wysiłek państwo

musiałoby ponieść, by szybko spłacić swoje

musiałoby ponieść, by szybko spłacić swoje

długi.

długi.

Mnożnik w polityce fiskalnej

Mnożnik w polityce fiskalnej

Mnożnik wydatków budżetowych

Mnożnik wydatków budżetowych

– jest to

– jest to

przyrost PKB wynikający ze zwiększenia

przyrost PKB wynikający ze zwiększenia

wydatków państwa na dobra i usługi o 1 złotówkę

wydatków państwa na dobra i usługi o 1 złotówkę

1/(1-MPC)

1/(1-MPC)

Mnożnik wydatków publicznych ma dokładnie

Mnożnik wydatków publicznych ma dokładnie

taką samą wartość liczbową jak mnożnik

taką samą wartość liczbową jak mnożnik

inwestycyjny

inwestycyjny

Wzrost wydatków rządowych w czasie recesji

Wzrost wydatków rządowych w czasie recesji

wpływa na wzrost dochodu narodowego, a

wpływa na wzrost dochodu narodowego, a

ograniczenie wydatków wywołuje skutek

ograniczenie wydatków wywołuje skutek

odwrotny

odwrotny

Mnożnik

Mnożnik

Przykład:

Przykład:

PKB = 3 600 mld – stan równowagi

PKB = 3 600 mld – stan równowagi

zwiększamy wydatki rządowe (G) o 100 mld

zwiększamy wydatki rządowe (G) o 100 mld

ΔG = 100 mld

ΔG = 100 mld

MPC = 2/3

MPC = 2/3

1/1-2/3

1/1-2/3

Mnożnik = 3

Mnożnik = 3

1/(1-2/3)*100 = 300

1/(1-2/3)*100 = 300

Suma ta wskazuje przyrost dochodu

Suma ta wskazuje przyrost dochodu

narodowego wynikający z pierwotnego

narodowego wynikający z pierwotnego

wzrostu wydatków rządowych o 100 mld

wzrostu wydatków rządowych o 100 mld

Mnożnik podatkowy

Mnożnik podatkowy

Zmiany podatków są potężnym narzędziem

Zmiany podatków są potężnym narzędziem

oddziaływania na wielkość produktu. Mnożnik

oddziaływania na wielkość produktu. Mnożnik

podatkowy jest jednak mniejszy niż mnożnik

podatkowy jest jednak mniejszy niż mnożnik

wydatków

wydatków

Mnożnik podatkowy – informuje o zmianach

Mnożnik podatkowy – informuje o zmianach

wielkości dochodu narodowego w wyniku zmian

wielkości dochodu narodowego w wyniku zmian

kwot podatków

kwot podatków

Przy założeniu, że całe podatki są autonomiczne

Przy założeniu, że całe podatki są autonomiczne

mnożnik podatkowy = - MPC/1-MPC

mnożnik podatkowy = - MPC/1-MPC

Mnożnik podatkowy

Mnożnik podatkowy

Mnożnik jest ujemny, ponieważ zmiany

Mnożnik jest ujemny, ponieważ zmiany

podatków i dochodu narodowego nie są

podatków i dochodu narodowego nie są

jednokierunkowe. Kwotowe podwyższenie

jednokierunkowe. Kwotowe podwyższenie

podatków obniża dochód do dyspozycji, a

podatków obniża dochód do dyspozycji, a

w konsekwencji wydatki konsumpcyjne, co

w konsekwencji wydatki konsumpcyjne, co

prowadzi do obniżenia dochodu

prowadzi do obniżenia dochodu

narodowego.

narodowego.

Przy obniżeniu obciążeń podatkowych

Przy obniżeniu obciążeń podatkowych

dochód do dyspozycji wzrasta, co prowadzi

dochód do dyspozycji wzrasta, co prowadzi

do wzrostu konsumpcji i w konsekwencji do

do wzrostu konsumpcji i w konsekwencji do

wzrostu dochodu narodowego

wzrostu dochodu narodowego

Mnożnik podatkowy

Mnożnik podatkowy

Mnożnik podatkowy jest niższy niż

Mnożnik podatkowy jest niższy niż

mnożnik wydatków, np.

mnożnik wydatków, np.

m

m

g

g

> m

> m

t

t

Jeśli rząd przeznaczy 1 złotówkę na zakup

Jeśli rząd przeznaczy 1 złotówkę na zakup

produktów i usług, to cała złotówka staje się

produktów i usług, to cała złotówka staje się

elementem dochodu narodowego. Natomiast

elementem dochodu narodowego. Natomiast

przy obniżeniu podatku o 1 złotówkę tylko część

przy obniżeniu podatku o 1 złotówkę tylko część

tej złotówki jest przeznaczona na zakupy

tej złotówki jest przeznaczona na zakupy

konsumpcyjne tworzące dochód narodowy, a

konsumpcyjne tworzące dochód narodowy, a

pozostała jej część jest oszczędzana.

pozostała jej część jest oszczędzana.

Spowodowanie pożądanej zmiany wielkości

Spowodowanie pożądanej zmiany wielkości

dochodu narodowego wymaga większej zmiany

dochodu narodowego wymaga większej zmiany

podatków niż wydatków rządowych

podatków niż wydatków rządowych

Mnożnik

Mnożnik

Paradoks zapobiegliwości

Paradoks zapobiegliwości

–

–

zjawisko polegające na spadku

zjawisko polegające na spadku

dochodu narodowego pod wpływem

dochodu narodowego pod wpływem

wzrostu oszczędności – teoria

wzrostu oszczędności – teoria

głoszona przez keynesistów

głoszona przez keynesistów

Mnożnik zrównoważonego

Mnożnik zrównoważonego

budżetu

budżetu

Wzrost wydatków państwa, któremu

Wzrost wydatków państwa, któremu

towarzyszy taki sam wzrost

towarzyszy taki sam wzrost

podatków, powoduje wzrost dochodu

podatków, powoduje wzrost dochodu

narodowego równy wzrostowi

narodowego równy wzrostowi

wydatków budżetowych

wydatków budżetowych

Mnożniki

Mnożniki

Mnożnik ogólne podejście

Mnożnik ogólne podejście

1/1-MPC

1/1-MPC

Mnożnik inwestycyjny

Mnożnik inwestycyjny

zmiana produktu = 1/(1-MPC) *

zmiana produktu = 1/(1-MPC) *

zmiana inwestycji

zmiana inwestycji

Mnożnik wydatków konsumpcyjnych

Mnożnik wydatków konsumpcyjnych

zmiana produktu = 1/(1-MPC) *

zmiana produktu = 1/(1-MPC) *

zmiana wydatków konsumpcyjnych

zmiana wydatków konsumpcyjnych